ESURA EYA KASATHU
Ebindu Bibiri Ebyanga Leka Obutheke Ibwa Ghuma
1, 2. (a) Obutheke bwa kolhawa ini bw’erighunza mughulhu mungahi? (b) Eki kyanga thokekana kithi?
OMUGHULHU Nyamuhanga amathanaya omulhume n’omukali ab’erimbere omwa butheke, sihabya ekikakanganaya ngoku erimathanibwa eri lyangabere ly’obuthuku buke. Adamu na Eva bangabere haghuma erihika kera na kera. (Enzuko 2:24) Omusingyi wa Nyamuhanga ow’obutheke obw’ekitsumbi ly’erimathania omulhume mughuma n’omukali mughuma. Erikwamana n’Amasako obusingiri busa bwa bwanga leka abali omwa butheke ibakomolhana kandi oyuwanganza iniangana thasya thahya kutse erithahibwa.—Matayo 5:32.
2 Kyangana thokekana abandu babiri er’ikalha haghuma ibana tsemire ahabw’omughulhu muuli? Ee, e Biblia yikakanaya okwa bindu bikulhu-bikulhu bibiri ebyangaleka eki ikya thokekana. Omulhume n’omukali bamakolesya ebindu ebi, ibikendi balethera obutseme n’emighisa mingyi. Ebindu ebikulhu-bikulhu ebi ni byahi?
EKY’ERIMBERE
Erianzana n’erisikania likaleka obutheke ibuwana
3. Ni miringo yahi isathu ey’olhwanzo eyitholere iyakanganibwa n’abathahenie?
3 Ekindu kikulhu eky’erimbere lhw’olhwanzo. Eky’eriswekya, e Biblia yikakanaya okwa lhwanzo muthina-muthina. Hali olhwanzo olhukalhangirika ahakathi-kathi k’abanywene. (Yoane 11:3) Olhundi lhwanzo lhw’olhukabya omw’abandu ab’omw’eka nguma. (Abanya Roma 12:10) Ihathasyabya olhundi olhukabya ahakathi-kathi k’omulhume n’omukali. (Emisyo 5:15-20) Ni kwenene, omulhume n’omukali batholere ibakangania olhwanzo muthina-muthina olhu. Aliriryo hane olhundi lhwanzo olhulengethukireyo.
4. Omulingo owa kani ow’olhwanzo ni wahi?
4 Omwa mubughe ow’erimbere ow’Amasako w’Ekikrisitayo aw’Ekigiriki, ekinywe eky’omulingo owa kani ow’olhwanzo ni a·gaʹpe. Ekinywe ekyo kikakolesibawa omwa 1 Yoane 4:8, aha thukasoma thuthi: ‘Nyamuhanga ni lhwanzo.’ Kwenene, ‘thukanza, kusangwa Nyamuhanga mwatsuka erithwanza.’ (1 Yoane 4:19) Omukrisitayo akatsuka erikangania Nyamuhanga Yehova y’olhwanzo ng’olhu imwalhukangania abandu. (Mariko 12:29-31) Kandi ekinywe a·gaʹpe kikakolesibwa omwa Abanya Efeso 5:2, ahakabugha hathi: ‘Mukole ebyosi omw’olhwanzo, ngoku Kristo athwanza, kandi mwaha engebe yiwe busana nethu.’ Yesu mwabugha athi olhwanzo ng’olhu lhwanga minyikerye abigha biwe ab’ekwenene: ‘Neryo mwamabya n’olhwanzo [a·gaʹpe], omughuma busana n’owundi, abandu abosi basyaminya kwa muli bigha baghe.’ (Yoane 13:35) Kandi thasyalebaya ngoku ekinywe a·gaʹpe kikakolesibawa omwa 1 Abanya Korinto 13:13: ‘Lino emyatsi isathu yineho, erikirirya, n’amaha, n’olhwanzo; nikwa olhwanzo [a·gaʹpe] lhulengire eyindi myatsi eyi.’
5, 6. (a) Busana naki olhwanzo lhulengire erikirirya n’amaha? (b) Ni syonzumwa nga syahi esikendi leka olhwanzo ilhwa wathikya obutheke erighuma?
5 Ni kyahi ekikaleka olhwanzo olhwa a·gaʹpe olhu ilhwa lenga erikirirya n’amaha? Lhukasondolhawa n’emisingyi—emisingyi eyihikire—eyiri omwa Kinywe kya Nyamuhanga. (Esyonyimbo 119:105) Ly’erikolera abandi n’omuthima wosi ekihikire n’ekibuya erikwamana n’amalengekania wa Nyamuhanga, nomubangabya ibatholere erikolerwa kyo kutse eyihi. Olhwanzo ng’olhu lhukaleka abathahenie ibakwama erihabulha eriri omwa Biblia: ‘Neryo mughanyirane, mubuyirane omughulhu omundu awithe omwatsi okwa wundi. Ngoku Yehova ababuyira, nenyu kwa mwangabuyira abandi bo muthya.’ (Abanya Kolosai 3:13) Abathahenie abanzene bawithe kandi bakakulha-kulhanaya ‘erianzana [a·gaʹpe] kutsibu, kusangwa olhwanzo lhukakuningira ebibi bingyi.’ (1 Petero 4:8) Wukiminye ngoku olhwanzo lhukakuningira ebisobyo. Silhuli bighunzaho, kundi sihali omundu oyuthahikene oyuwangabya butsira erisobya.—Esyonyimbo 130:3, 4; Yakobo 3:2.
6 Abathahenie bamanza Nyamuhanga n’erianzana, obutheke bwabu ibukendi ghuma kandi imwabya obutseme, kundi ‘olhwanzo lhukakotha.’ (1 Abanya Korinto 13:8) ‘Olhwanzo lhukahikanaya ebyosi haghuma omwa bughuma.’ (Abanya Kolosai 3:14) Wamabya iwuli mutheke, iwe n’omwanze wawu mwanga kulha-kulhania muthi olhwanzo ng’olhu? Musome haghuma Ekinywe kya Nyamuhanga, n’erikikaniako. Mw’ighe eky’erileberyako kya Yesu eky’olhwanzo n’erilengaho erimugherererya, erilengekania n’erikolha ng’iyo. Eryongera okw’ekyo, muhindane okwa mihindano y’Ekikrisitayo, omukabya eryeghesibwa Ekinywe kya Nyamuhanga. Kandi musabe Nyamuhanga abawathikaye erikulha-kulhania olhwanzo olhulengethukireyo olhu, kundi ni mubere mughuma ow’okwa mikolere eyikalhua okwa mulimu abuyirire wa Nyamuhanga.—Emisyo 3:5, 6; Yoane 17:3; Abanya Galatia 5:22; Abaebrania 10:24, 25.
EKYAKABIRI
7. Erisikya niki, kandi nindi oyutholere iniakangania erisikya omwa butheke?
7 Abathahenie bamanzana kundu, ibakendi sikania, kandi erisikya ky’ekindu kikulhu ekyakabiri ekyangaleka etseme iyabya omwa butheke. Erisikya ‘ly’eritsomana abandi, eribakenga kutse eribaha ekitsumbi.’ Ekinywe kya Nyamuhanga kikahabulha Abakrisitayo abosi, imwamuli abalhume n’abakali kithi: ‘Mukengane n’eribya n’omuthima w’erisikya abandi.’ (Abanya Roma 12:10) Omukwenda Petero mwasakanga athi: ‘Nenyu abiba wabu nibya, mwikale n’abakali benyu omw’amenge, imunasi abakali kwa bali bolho. Kandi musikayebo.’ (1 Petero 3:7) Omukali akahanawa indi “akenge iba wiwe.” (Abanya Efeso 5:33) Wamabya iwukanza erikangania omundu y’ekitsumbi, wukamukolera ebibuya, iwasikya ekitsumbi kiwe n’ebya akabugha, kandi iwabya iwuna yitheghekire eriberererya ekyosi-kyosi ekya akakusaba kyamabya ikitholere.
8-10. Erisikya lyanga wathikya obutheke erighuma n’eribya omwa tseme omu nzira syahi?
8 Abakanza eribana etseme omwa butheke bakasikaya abanze babu omw’itsomana ebya abanze babu banzire butsira ibo eriyitsomana ibobene. (Abanya Filipi 2:4) Sibali yisunzira ekibuya ibobene—ibukendibya ini bukurungu. Aliriryo, bakasunzira n’abanze babu b’ebibuya. Omwa kwenene, bakahira ebiyithawa by’abanze babu by’embere.
9 Erisikya likawathikaya abatheke eriminya ngoku bawithe amalengekania awathasosene. Si ky’amenge erilenge kania indi abandu babiri banganabya n’amalengekania awasosene okwa buli kindu. Ekyo omulhume anga lhangira mw’eky’omughaso omukali angana kilhangira ng’ekithawithe omughaso, n’ekyo omukali anzire omulhume anganabya isyakyanzire. Aliriryo owundi atholere iniasikya eby’owundi anzire n’amalengekania wiwe, byamabya isibirithwa ebihano n’emisingyi ya Yehova. (1 Petero 2:16; linganisaya Filemono 14.) Eryongera okw’ekyo, obuli mundu atholere iniasikya ekitsumbi ky’owundi omw’ithendi mubwira ebinywe by’akaghayo kutse eby’olhughalha-ghalha, nomumwangabya imuli omw’abandu kutse imuli inywibene.
10 Inga, olhwanzo lhwa Nyamuhanga n’erianzana n’erisikangania by’ebindu bikulhu-bikulhu bibiri ebyanga wathikya obutheke eryuwana. Byanga kolesibwa bithi omwa mibere mirebe emikulhu-mikulhu ey’obutheke?
OBUKULHU OBULI NG’OBWA KRISTO
11. Erikwamana n’Amasako, omukulhu w’eka nindi?
11 E Biblia yikathubwira yithi omulhume mwahangikwa n’emibere eyanga lekire iniabya muthwe w’eka omwa nzira eyuwene. Busana n’ekyo, omulhume yuwangabere n’olhukwamirwa embere sya Yehova olhw’eritheya mukali wiwe n’abaana biwe omwa by’obunyakirimu n’eby’ekinyamubiri. Angabere iniakathwamu ndeke erikwamana n’erisonda lya Yehova n’eribya ky’erileberyako kibuya omw’ikangania emibere eyikakenga Nyamuhanga. ‘Abakali, mwowe abiba benyu ngoku mukowa Omukama, kusangwa omulhume awithe ehamuli okwa mukali wiwe, ngoku Kristo awithe ehamuli okwa kanisa.’ (Abanya Efeso 5:22, 23) Aliriryo, e Biblia yikabugha yithi omulhume nayu awithe oyumulengirye ehamuli. Omukwenda Paulo mwasakanga athi: ‘Nyanzire imwaminya Kristo kw’ali mukulhu w’obuli mundu, n’omulhume ni mukulhu w’omukali wiwe, kandi Nyamuhanga ni mukulhu wa Kristo.’ (1 Abanya Korinto 11:3) Omulhume w’amenge ak’igha ngoku anga kolesya obukulhu bwiwe omw’igherererya omukulhu wiwe, Kristo Yesu.
12. Ni ky’erileberyako kyahi kibuya ekya Yesu ahiraho eky’erikangania ngoku ali omwisi sy’omukulhu okw’iyo n’eky’erikangania obukulhu?
12 Yesu nayu anawithe omukulhu okw’iyo, Yehova, kandi ali omwisi Siwe. Yesu mwabugha athi: ‘Sindi sonda erikolha ebyo nyanzire, nikwa erianza ly’oyo wanyithuma.’ (Yoane 5:30) Eki ka ni ky’erileberyako kibuya! Yesu ni ‘mughalha akambere oyulhabire ebyosi ebya hangikawa.’ (Abanya Kolosai 1:15) Mwabya Masiya. Angabere Muthwe w’ekithunga eky’Abakrisitayo abahakabibwa n’Omwami omusombolhwa ow’Obwami bwa Nyamuhanga, eribya mukulhu okw’abamalaika abosi. (Abanya Filipi 2:9-11; Abaebrania 1:4) Nomwanabya alindirire erihebwa ekitsumbi kinene eki, Yesu mwathabya mutsurumi, oyuthahindulha amalengekania wiwe, kutse oyukanza obuli kindu kikolhawe ngoku anzire. Isyali bendekeraya abandi, eribera eribwira abigha athi batholere ibamwowa. Yesu abya w’olhwanzo n’olhukeri, kwilhabirirya okw’abakabendekeribawa. Mwabugha athi: ‘Mwase okw’ingye, inywe abosi kwa mukanuba n’eriheka ebirithohire, ngendi balhuhukya. Mwimaye engomo yaghe, muhekeyo, mw’ighire okw’ingye, kusangwa indi mwolho-mwolho n’ow’omuthima ahehere; nenyu mwasyabana erilhuhuka omwa mithima yenyu. Kusangwa engomo yaghe ni nyibuya, n’omuheke waghe anguhirire.’ (Matayo 11:28-30) Ikikatsemesaya eribya haghuma nayu.
13, 14. Omulhume ow’olhwanzo anga kolesya athi obukulhu bwiwe akagherererya Yesu?
13 Omulhume oyukayisunza amaka awali mw’etseme atholere iniagherererya emibere mibuya ya Yesu. Omulhume mubuya syalibya mutsurumi kandi mubendekerya, erikolesya obuthoki bwiwe bwa nabi omw’ikaka mukali wiwe athi akole ebya akanza. Aliriryo, akamwanza n’erimuha ekitsumbi. Yesu amabya iniabya ‘w’omuthima ahehere,’ kandi isyali sobaya, omulhume atholere iniakolha kwilhaba aho, kundi, iyo akasobaya. Amasobya, akanza mukali wiwe iniamughanyira. Busana n’ekyo, omulhume omwolho akaligha ebisobyo biwe, nomukyangabya ikikalire eribugha athi “Nyighanyire, wulhue wuhikire.” Kikalhobera omukali erisikya endegheka ey’obukulhu omulhume amabya iniakayikehaya kandi ini mwolha kwilhaba oyukayiheka n’oyuthanza erihindulha amalengekania wiwe. N’omukali nayu akasaba ekighanyiro omughulhu akasobaya.
14 Nyamuhanga mwahira omwa mukali mw’emibere eyuwene akamuhangika eya anga kolesya omw’iwania obutheke. Omulhume w’amenge akendi minya eki butsira eribendekerya mukali wiwe. Abakali bangyi bakabya nga bawithe olhukeri lhunene n’erilumirirwa, emibere eyikayithaghisibawa omw’ilabirira eka n’omw’ihira h’enkolangana eyuwene omw’abandu. Erithwalira haghuma, omukali yuwasi ndeke eryuwania omuyi eribya bwikalho obukatsemesaya. ‘Omukali omughenge’ oyukakanibawako omwa Emisyo sura 31 abya awithe emibere mingyi eyuwene n’ekihembo eky’erikolha emibiiri, n’eka yiwe muyaghasirwa kutsibu omwa bindu ebi. Busana naki? Kundi omuthima w’iba wiwe ‘akamuyikethera.’—Emisyo 31:10, 11.
15. Omulhume anga kangania athi omukali y’olhwanzo n’erisikya eriri ng’erya Kristo?
15 Omwa bindi bihanda, obuthoki bw’omulhume bulhabirirenie, erihika n’okwa kiika indi erimubulya ekibulyo kikalhangirika nga ni buthayira ngeso. Angana kolesya mukali wiwe ng’omukobe. Erikolesya obukulhu omwa nzira mbi ng’eyi kikaleka enkolangana yiwe n’omukali haghuma na Nyamuhanga iyatsanda. (Linganisaya 1 Yoane 4:20, 21.) Okwa lhundi lhuhandi, abandi balhume bakaghalha-ghandaya olhukwamirwa lhwabu, ikyaleka abakali ibabya nga b’abalhume omwa muyi. Omulhume oyukaghondera ndeke Kristo syali tsutsubaya mukali wiwe kutse erithendi muha ekitsumbi. Aliriryo, akagherereraya olhwanzo lhwa Yesu olhw’eriyihayo n’erikolha ngoku Paulo ahabulha: ‘Abiba mwanze abakali benyu ngoku Kristo mwanza ekanisa. Kusangwa Kristo mwayiha busana n’ekanisa.’ (Abanya Efeso 5:25) Kristo Yesu mwanza abigha biwe ba kutsibu erihika n’okwa kiika eky’eribakwira. Omulhume mubuya akalengaho erigherererya olhwanzo olhw’erithendi yitsomana ng’olhu, erihira ebiyithawa bya mukali wiwe by’embere, omwakanya k’erimuyithagha kw’ebya athe anga thoka. Omulhume amaghondera Kristo n’erikangania olhwanzo n’erisikya eriri ng’erya Kristo, ikikendi leka omukali wiwe inianza erimughondera.—Abanya Efeso 5:28, 29, 33.
OMUKALI ERIGHONDERA OMULHUME
16. Omukali atholere iniakangania mibere ki akakolangana na mwira wiwe?
16 Habere habirilhaba obuthuku Adamu ahangikirwe, ‘Yehova Nyamuhanga mwabugha athi, Siryuwene omundu eribya iyuwene; ngendi mukolera omuwathikya oyumutholere.’ (Enzuko 2:18) Nyamuhanga mwahangika Eva ‘ng’oyutholere’ omulhume, butsira erikolha amalingwatha nayu. Obutheke si bwangabere ng’emeri eyiri mw’abakulhu babiri abali omw’amalingwatha. Omulhume abya atholere iniakolesya obukulhu bwiwe omwa mibere y’olhwanzo, n’omukali abya atholere iniakangania olhwanzo, erisikya, n’erighondera omulhume.
17, 18. Omukali angabya muwathikya mubuya wa mwira wiwe omu nzira nga syahi?
17 Nomwabine, omukali omubuya erikwama kya ghondera omulhume sikiri ghunza. Akalengaho eribya muwathikya mubuya, erisighika mwira wiwe omwa bya akathwamu. Eki kikathokekana omukali amalighirana n’ebyo omulhume akathwamu. N’omughulhu bathalighirana, omukali erisighika erithwamu ly’omulhume kyangana leka erithwamu eryo iryalhua mw’ekibuya.
18 Omukali angana wathikya mwira wiwe erikolesya obukulhu bwa ndeke omwa sindi nzira. Angana sima omulhume busana n’akaghalha ak’akahiraho akembembethya eka, omwakanya k’erimukuthya kutse erileka akayowa nga syanga thoka eriberererya ebiyithawa biwe. Omw’ikolangana na mwira wiwe omwa mibere eyuwene, atholere in’ibuka athi ‘ekirimu ekihehere n’eky’obukuthu ni bughuli bunene embere sya Nyamuhanga,’ butsira embere sya mwira wiwe musa. (1 Petero 3:3, 4; Abanya Kolosai 3:12) Kandi ibbwa omulhume amabya isi mwikirirya? Nomwangabya ini mwikirirya kutse eyihi, Amasako akahira omw’abakali mw’omuhwa ‘ow’erianza abiba babu, erianza abaana babu, eriyitheya, eribya abakayihighulha okwa bibi. Eribya bakakolha omubiiri w’eka, eribya baghenge, erikenga abiba babu, nuku ekinywe kya Nyamuhanga sikitsumawe.’ (Tito 2:4, 5) Hamabya emyatsi ey’obunya muthima-thima, omulhume oyuthe mwikirirya iniangana sikya emimanire ya mukali wiwe, omukali amabwira mwira wiwe y’emyatsi eyi omwa ‘bolho-bolho n’erimukenga.’ Abandi balhume abathe bikirirya ‘babirisingwa n’erikirirya busana n’emighendere y’abakali babu, isibatha babwira ekinywe n’ekighuma, kusangwa bakalebaya emighendere yabu mibuya eyikakenga.’—1 Petero 3:1, 2, 15, 16; 1 Abanya Korinto 7:13-16.
19. Ni kyahi ekyo omukali anga kolha mwira wiwe amamubwira athi athwe ebihano bya Nyamuhanga?
19 Kandi ibbwa omulhume amabwira mukali wiwe athi akole ekindu ekya Nyamuhanga athaligha? Ekyo kyamabya, atholere in’ibuka ngoku Nyamuhanga ya Muthabali oyulengireyo. Akakwama eky’erileberyako ekiri ng’eky’abakwenda bakolha omughulhu babwirawa bathi bathwe ekihano kya Nyamuhanga. Emibiri y’Abakwenda 5:29 hakabugha hathi: ‘Petero n’abakwenda mubasubirya bathi, Litholere ithwa kenga Nyamuhanga kwilhaba abandu.’
ERIKANIRANIA NDEKE
20. Olhwanzo n’erisikya bikayithaghisibawa omwa kindu kyahi ekikulhu?
20 Olhwanzo n’erisikya bikayithaghisibawa omwa butheke mukakanirania. Omulhume ow’olhwanzo akakanaya na mukali wiwe okwa mibiiri, ebitsibu, n’amalengekania aw’omukali awithe okwa myatsi muthina-muthina. Eki ky’omukali akayithagha. Omulhume oyukakanaya na mukali wiwe n’erihulikirira ndeke ebya akabugha akakanganaya ngoku amwanzire n’erimusikya. (Yakobo 1:19) Eky’obulighe, abandi bakali bakayineghenaya bathi bira babu bakaghunza buthuku buke bakakania nabu. Ni kwenene, omwa buthuku bw’emisulhusutho buno, abalhume bangana ghunza okwa mubiiri kwa buthuku bunene, n’emingirirye eyiriho yangana leka n’abakali ibasondya emibiiri. Aliriryo abatheke batholere ibahira h’obuthuku obw’eribya haghuma. Bithe bithya, obuli mundu inianganabya bwiwe. Ikyangana lhwiririra mw’ebitsibu ebikalire bamayowa ibanzire erisondya eyihya sy’endegheka y’obutheke y’omunywani oyuwubatsomene.
21. Emikanirye mibuya yikendi wathikya yithi obutheke eribya mw’etseme?
21 Ni kikulhu omulhume n’omukali erikanirania ndeke. ‘Ebinywe by’eritsemesya bisihire omwa kirimu n’erithenderera okw’amakuha.’ (Emisyo 16:24) Omwanze nomwangabya ini mwikirirya kutse eyihi, erihabulha eriri omwa Biblia likakolha: ‘Erikania lyenyu libye mw’olhukogho kandi libye lyuwene.’ Ni bugha mbu, ebinywe ebitholere erihulikirirwa. (Abanya Kolosai 4:6) Omughuma amabya imwakabana ebitsibu eyalhue asibire, ebinywe bike eby’olhukeri ibyangana muhumulikania. ‘Ekinywe ekikabughawa okwa mughulhu owatholere, kiri ng’ebighuma eby’esyamaghetse omwa bilhukire by’ekitsipa.’ (Emisyo 25:11) Omulenge n’ebinywe ebya wukakolesaya ni bikulhu kutsibu. Ng’eky’erileberyako, omwa mulenge owakalire n’ow’erilhaghira, owundi angabwira owundi athi: “kyinga olhuyi!” Aliriryo ka kyangabya kibuya wamakania omwa mulenge ‘ow’olhukogho n’owuwene,’ n’owahehere wuthi “Thukyingire olhuyi mwanithu?”
22. Abatheke batholere ibabya n’emibere ki nuku banga thoka erikanirania ndeke?
22 Erikanirania ndeke likathokekana omughulhu ebinywe ebikakanibawa ni by’ekitsumbi, omughulhu hali erisamalirana ndeke, olhukeri, n’eriyitheghererania. Omulhume n’omukali bamalengaho kutsibu erikanirania ndeke, ikikendi bolhobera eriminya eby’owundi akayithagha, kandi ibathoka erihumulikangania n’eriwathikania omwa buthuku banga yowa nabi. Ekinywe kya Nyamuhanga kikabugha kithi, ‘Muhamiraye ab’omuthima owasikerere.’ (1 Abanya Tesalonika 5:14) Obuthuku bwangana hika omulhume inialhungulira n’omukali kuthya. Bangana ‘hamirania,’ ibahimbangana.—Abanya Roma 15:2.
23, 24. Olhwanzo n’erisikya bikendi wathikya bithi omughulhu hali erithendi lighirana? Iha ky’erileberyako.
23 Abathahenie abakakanganaya olhwanzo n’erisikya sibanga lhangira obuli thendi lighirana ng’ekitsibu kinene. Bakalengaho erithendi ‘kalhanako’ kutse eritsurumirana.(Abanya Kolosai 3:19) Abosi batholere ibibuka ngoku ‘erisubirya lyolho likahigha erihithana.’ (Emisyo 15:1) Wuyitheghaye okw’ihemya-hemya kutse eritsweba omwanze wawu oyukakubwira ebiri okwa muthima. Aliriryo, lhangira emibere ng’eyi ng’akaghisa ak’eriminya amalengekania aw’omwanze wawu. Inywe abosi, mulengeho erighunza h’erithendi yitheghererania n’eriyira ekya mukahikako.
24 Wibuke ngoku Abrahamu mwathatsema omughulhu mukali wiwe Sara amubwira eky’erikolha okwa kitsibu kirebe. Aliriryo, Nyamuhanga mwabwira Abrahamu athi: ‘Uhulikirire omulenge wiwe.’ (Enzuko 21:9-12) Abrahamu mwahulikirira, neryo mwatsumulhwa. Kuthya, omukali amaha ekirengekanio ekiri mbaghane okwa kya mwira wiwe, omulhume atholere iniahulikirira. N’omukali nayu syatholere akayighangira omukania aliriryo atholere iniahulikrira ebya mwira wiwe akabugha. (Emisyo 25:24) Omulhume kutse omukali amahathikana athi eby’akabugha bya bitholere ibya ghenderwako, isikyendi kanganaya olhwanzo n’erisikya.
25. Erikanirania ndeke likendi letha lithi obutseme omwa myatsi ey’obughuma bw’okwa ndungo omwa butheke?
25 Kandi erikanirania ndeke ni ly’omughaso bikahika okwa myatsi y’engyingo. Eriyitsomana n’erithendi thoka eriyikakirya byangana tsandya kutsibu obughuma obw’okwa ndungo buno omwa butheke. Ni kikulhu erikanirania ndeke, haghuma n’erighumisirizya. Owundi amakangania ngoku atsomene owundi, emyatsi y’engyingo sikyangabya kitsibu. Omw’eki n’omwa yindi myatsi, ‘omundu syasondaye endundi yiwe iyuwene-wene, nikwa asondaye endundi busana na mulikyabo.’—1 Abanya Korinto 7:3-5; 10:24.
26. Nomwakine indi obuli butheke bukendibya n’ebitsibu byabu, erihulikirira Ekinywe kya Nyamuhanga likendi wathikya lithi abatheke eribana obutseme?
26 Ekinywe kya Nyamuhanga ka kikaha erihabulha eryuwene! Ni kwenene, obuli butheke bukendibya mw’ebitsibu byabu. Aliriryo omughulhu abatheke bakaghendera okw’amalengekania wa Yehova, ngoku akanganibwe omwa Biblia, n’eriseghemerya enkolangana yabu okwa misingyi ey’olhwanzo n’erisikya, ibangana kiminya ngoku obutheke bwabu bukendi syaghuma n’eribya mw’etseme. Busana n’ekyo, ibakendi sikania n’erisikya Oyuwatsukisaya obutheke, Nyamuhanga Yehova.