Esura ey’Erikumi na Munani
“Si b’Ekihugho”
1. (a) Yesu abere athali aholha, ni kyahi ekya sabira abigha biwe? (b) Busana naki ‘erithendibya b’ekihugho’ ni kikulhu?
YESU mwasabira abigha biwe omw’ithumbi athali aholha. Kundi Yesu abya inianasi ngoku Sitani akendi banubya kutsibu, Yesu mwabwira Thatha wiwe athi: ‘Sindi kusaba nyithi, wulhusayebo omwa kihugho, nikwa nga kusaba nyithi, wutheghayebo okwa mubi. Si b’ekihugho, ngoku nyithe w’ekihugho.’ (Yoane 17:15, 16) Busana naki eriyihighulha okwa kihugho ni kikulhu? Kundi Sitani ya muthabali wakyo. Abakrisitayo sibanganza eribya baghuma b’okwa kihugho ekiri omwa buthoki bwiwe.—Luka 4:5-8; Yoane 14:30; 1 Yoane 5:19.
2. Yesu syabya w’ekihugho omu nzira ki?
2 Erithendibya w’ekihugho kino mukitha manyisya kithi Yesu abya isyanzire abandu. Erihukana n’ekyo, mwalhamya abalhwere, mwalhubukya abaholi, kandi mwakangirirya abandu okw’Obwami bwa Nyamuhanga. Nibya mwahayo ngebe yiwe busana n’abandu. Aliriryo mwathanza emibere n’emikolere eyithakenga Nyamuhanga ey’abo abakakanganaya amalengekania w’ekihugho kya Sitani. Busana n’ekyo, mwakunga abandu okwa myatsi ng’ey’esyongumbu sy’obutswatswa, erianza ebindu by’omubiri bya kutsibu, n’eriyironderya ekitsumbi. (Matayo 5:27, 28; 6:19-21; Luka 20:46, 47) Kwesi, sikiri swekaya Yesu eribya imwa yihighulha okwa myatsi y’ekithabale ey’ekihugho kino. Nomwanabya Muyuda, mwathabya n’olhuhandi omwa myatsi y’ekithabale eyabya ahakathi-kathi k’Abanya Roma n’Abayuda.
“Obwami Bwaghe Si bw’Ekihugho Kino”
3. (a) Abakulhu b’edini y’Ekiyuda mubahababira bathi Yesu y’oku Pilato, kandi busana naki? (b) Ni kyahi ekikanganaya indi Yesu syabya anzire eribya mwami iniane okwa kihugho?
3 Thalengekania okwa kyabya omughulhu abasondoli b’edini y’Ekiyuda balhaghira bathi Yesu ahambawe n’erithwalhwa eyiri Pontio Pilato, omuthabali we Roma. Omwa kwenene, abasondoli abo mubahithana kundi Yesu mwabisulha amathebo abu. Erianza omuthabali nuku ahambe Yesu, mubamuhababira bathi: ‘Muthweya omundu oyu iniakathalhaya ekihanda kyethu, n’erithukagha erisolera Kaisari. Kandi akabugha athi iyo ni Kristo omwami.’ (Luka 23:2) Kilhangirikire ndeke-ndeke indi aya abya mabehi, kundi omwaka mughuma owasangawa iniamabirilhaba, abandu mubanza erikolha Yesu mw’omwami, aliriryo mwaghana. (Yoane 6:15) Abya inianasi ngoku atholere erisyabya Mwami w’elhubulha omwa buthuku bw’embere. (Luka 19:11, 12) Kandi ngoku ni Yehova oyuwanga muhirire okwa kithumbi ky’obwami, butsira abandu.
4. Yesu abya awithe amalengekania ki erikwamana n’eriliha omusolho?
4 Habere hakine ebiro bisathu Yesu imwa hambwa, Abafarisayo mubalengesya er’iha omu Yesu mw’ebinywe nuku akanaye nabi okw’omwatsi w’eriliha omusolho. Aliriryo mwabugha athi: “Munyikangaye edinari [ekinusu kye Roma]. Ekisosekanio n’amasako ayo ni byandi kwehi?” Babere bugha bathi ni bya “Kaisari,” mwasubirya athi: “Mulihe Kaisari ebindu bya Kaisari, kandi mulihe Nyamuhanga ebindu bya Nyamuhanga.”—Luka 20:20-25.
5. (a) Yesu mwakangirirya abigha biwe b’isomo ki akahambwa? (b) Enzumwa eyaleka Yesu iniakolha athya mwasoborera yathi? (c) Ekyabya kya lhwiririre omwa lhubanza olho nikyahi?
5 Yesu mwatha kangirirya abandu athi bayisamambule okw’abathabali b’ekihugho. Abasirikali haghuma n’abandi bandu babere bakasya hamba Yesu, Petero mwimya omuyali wiwe n’eribbanda omulhume mughuma, neryo amusara kw’okuthwe kwiwe. Aliriryo Yesu mwabugha athi: “Subaya omuyali w’omwa lhuba lhwawu; kusangwa abosi abakawatha okw’omuyali, basyahera omw’omuyali.” (Matayo 26:51, 52) Ekiro ekya kwamako, Yesu mwasoborera Pilato ekyaleka iniakolha athya: “Obwami bwaghe si bw’ekihugho kino. Kumbe obwami bwaghe bulhwe bw’ekihugho kino, kumbe abaghombe baghe bangalhwa isinanga ghotherwa n’Abayuda.” (Yoane 18:36) Pilato mwaligha ngoku Yesu syabya “kw’omusango.” Aliriryo kundi Pilato mubaha ekikukyo ky’abandu, mwalighira Yesu erihanikwa.—Luka 23:13-15; Yoane 19:12-16.
Abigha Bakakwama Obusondoli bwa Yesu
6. Abakrisitayo ab’erimbere mubakangania bathi ngoku mubayihighulha okwa kirimu kibi eky’ekihugho aliriryo ibananzire abandu?
6 Neryo abigha ba Yesu mubayitheghererya erithendibya b’ekihugho nga kikamanyisaya ki. Kya manyisaya eriyihighulha okwa kirimu kibi n’emikolere ey’ekihugho, omwabya imwamuli obutsururu n’eriyitsemesya ery’obutswatswa eryabya likabya omwa myanya y’erikolera mw’emisathu ey’Abanya Roma. Kundi mubayihighulha okwa myatsi eyi, abigha mubathwalhwa ng’esyonzighu sy’abandu. Abigha mubatha pona balikyabo nahake, aliriryo mubakolha kutsibu eriwathikya abandi nuku baghasirawe omwa ndegheka ya Nyamuhanga ey’omulhamu.
7. (a) Abigha b’erimbere mubahikwako ki busana n’erithendibya b’ekihugho? (b) Mubalhangira bathi abathabali b’ekihugho n’omwatsi w’eriliha omusolho, kandi busana naki?
7 Abigha ba Yesu mubendereribwa ng’iyo, mughulhu mungyi ibakendereribawa n’abakulhu b’ekithabale ababya bakabwirwa amabehi. Aliriryo, omw’omwaka owa 56 C.E., omukwenda Paulo mwasakangira Abakrisitayo ababya Roma iniane mubabwira athi ‘bakenge abathabali b’ekihugho, kusangwa sihali ehamuli eyithalhua oku Nyamuhanga.’ Si bugha mbu Yehova yukahira h’amathabali w’ekihugho, aliriryo akalekerera gho eribya inianeho erihika aha Bwami bwiwe bwa syathabalira ekihugho kyosi. Kwesi kyabya kitholere Paulo erihabulha Abakrisitayo erikenga abathabali b’ekihugho n’eriliha omusolho.—Abanya Roma 13:1-7; Tito 3:1, 2.
8. (a) Abakrisitayo batholere ibakenga ab’ehamuli erihika okwa lhulengo lhungahi? (b) Abakrisitayo ab’erimbere mubakwama bathi eky’erireberyako kya Yesu?
8 Aliriryo, erikenga abathabali b’ekihugho liwithe aha likasubulira. Ebilhaghiro bya Yehova n’ebilhaghiro by’abandu byamahukana, abakaramaya Yehova batholere ibakenga ebilhaghiro Biwe. Ekitabu On the Road to Civilization—A World History kikabugha kithya erikwamana n’Abakrisitayo abakera: “Abakrisitayo mubaghana eriyingirya omwa mibiiri mirebe ey’esyondulhani sye Roma. Abakrisitayo . . . mubayowa ekikatsandaya erikirirya lyabu eringira omw’omubiiri w’obusirikali. Isibanganza ebitsumbi eby’ekithabale. Isibanga ramya omwami.” Eribughiro likulhu ery’Abayuda lyabere lya ‘hana kutsibu’ abigha erilekeraho erithulhughania, mubasubirya bathi: “Litholere ithwa kenga Nyamuhanga kwilhaba abandu.”—Emibiri 5:27-29.
9. (a) Ekyaleka Abakrisitayo ababya e Yerusalemu ibabana eky’erikolha omw’omwaka owa 66 C.E. niki? (b) Ekyo ni ky’erireberyako kibuya omu nzira ki?
9 Erikwamana n’erikangalhukania eryabya aha kathi-kathi k’eby’ekithabale n’eby’amahe, abigha mubasighalha isibawithe lhuhandi. Omw’omwaka owa 66 C.E., Abayuda ababya e Yudea mubarwanisya Kaisari. Neryo amahe we Roma mwalhua iniaghothera e Yerusalemu. Abakrisitayo ababya omwa muyi mubakolha ki? Mub’ibuka ekihano kya Yesu eky’erilhua omwa muyi. Abanya Roma babere basuba enyuma habw’omughulhu muke, Abakrisitayo mubasaghira okwa bithwa eby’omwa kitsweka kye Pela erisoka Olhusi Yorodani. (Luka 21:20-24) Abakrisitayo abathaleghulha batholere ibakwama eky’erireberyako kyabu eky’erithendibya n’olhuhandi.
Abakrisitayo Sibatholere Bakabya n’Olhuhandi Omwa Biro by’Enyuma-Nyuma Bino
10. (a) Ni mubiiri wahi ow’Abema ba Yehova bakabera erikolha, kandi busana naki? (b) Sibalibya n’olhuhandi omuki?
10 Omwatsi owabyaho kera akana kanganaya ngoku hane ekithunga ky’abandu abosi-bosi ababirisighalha isibawithe lhuhandi bakagherererya Abakrisitayo ab’erimbere? Ee, Abema ba Yehova ba babirikolha bathya. Abosi omwa buthuku buno, babirilholha embere erithulhughania bathi Obwami bwa Nyamuhanga busa bwa bukendi syaletha obuholho, obughuda, n’etseme eya kera na kera okw’abanzire erithunganene. (Matayo 24:14) Aliriryo erikwamana n’erikangalhukana eriri omwa bihanda, babirisighalha isibawithe lhuhandi.
11. (a) Abema erithendibya n’olhuhandi kikahukana kithi n’emikolere ey’abakulhu b’amadini? (b) Abema ba Yehova bakalhangira bathi eby’abandi bakakolha ebihambire okwa by’ekithabale?
11 Erihukana n’ekyo, abakulhu b’amadini w’ekihugho kino babiriyingirya kutsibu omwa myatsi y’ekithabale. Omwa bindi bihugho, babirikolha kutsibu eritherera abakayitsimba b’epoko-poko kutse ibahakanisya abandi. Abandi bakulhu b’amadini bawithe ebitsumbi omw’eby’ekithabale. Abandi babirithetha-thetha abathabali nuku basighike esyondegheka esya abakulhu b’amadini bakathegheka. Aliriryo, Abema ba Yehova sibali yingiraya omwa by’ekithabale. Kandi sibali thanga abandi abakathwamu erikolha ebihambire okw’ingira omwa kithongole eky’ekithabale, n’eriyitsimba okw’ikomwa, kutse erikoma. Yesu mwabugha athi abigha biwe sibangabere b’ekihugho, busana n’ekyo Abema ba Yehova sibali yingiraya omwa by’ekithabale.
12. Amadini w’ekihugho kino eribya n’olhuhandi omwa myatsi y’ekihugho, kyabiri lhwiririra mwaki?
12 Ngoku Yesu alhaghulha, amahanga abiribya iniane mulhwa mughulhu wosi. N’ebithunga muthina-muthina bikabya ibine mulhwa omw’amahanga iwa n’ayo. (Matayo 24:3, 6, 7) Mughulhu mungyi, abasondoli b’amadini babirisighika ekihanda kutse ekithunga kirebe erirwanisya ekindi, n’eribwira abalembya babu bathi bakole ng’ibo. Nikyahi ekyabiri lhwiririramu? Abandu ab’omwa dini nguma babir’ithangana omwa lhuhi busana n’eribya ibakalhua omw’amahanga kutse ebihanda muthina-muthina. Eki kikahukana n’erisonda lya Nyamuhanga.—1 Yoane 3:10-12; 4:8, 20.
13. Obwema bukakanganaya ki erikwamana n’Abema ba Yehova erithendibya n’olhuhandi?
13 Aliriryo, Abema ba Yehova babir’ithwamu erithendibya n’olhuhandi omw’amalhwa wosi aya. E Watchtower eye kibanza okw’Erikumi n’Okughuma, 1939, muyabugha yithi: “Abosi abali okwa lhuhandi lhw’Omukama sibendibya n’olhuhandi omw’amalhwa w’ebihanda.” Abema ba Yehova abali omw’amahanga wosi n’abali omwa mibere muthina-muthina bakalholha embere erisighalha n’emimanire eyi. Sibali ikiriraya emyatsi ey’ekithabale n’ey’esyonyuhi bikatsandya olhughanda lhw’abalikyabo olhw’ekihugho kyosi. ‘Bakahesa emiyali yabu mw’isuka, n’amathumo wabu mwa bisara.’ Kundi sibawithe lhuhandi, sibaligha amalhwa nahake.—Isaya 2:3, 4; 2 Abanya Korinto 10:3, 4.
14. Busana n’erisighalha ibana yighabwire okwa kihugho, Abema ba Yehova babirihikwako ki?
14 Ekyabiri lhwiririra omw’ithendibya n’olhuhandi ni kyahi? Yesu mwabugha athi: “Simuli bakyo [ekihugho]; kikaleka ekihugho ikyabakwa obusu.” (Yoane 15:19) Abangyi omw’Abema ba Yehova babirihiribwa omwa ngomo busana n’eribya baghombe ba Nyamuhanga. Abandi babiriaghalibwa, nibya n’erithibwa, ngoku byanabya okw’Abakrisitayo ab’omwa kighonye ky’erimbere. Eki kikabya kundi Sitani, “nyamuhanga mubi w’ekihugho kino,” akahakanisaya abaghombe ba Yehova, abathe okw’olhuhandi lhwakyo.—2 Abanya Korinto 4:4; Eribisulirwa 12:12.
15. (a) Ebihanda byosi bilindirire ki, n’Abema ba Yehova batholere ibayihighulha okuki? (b) Busana naki eriyihighulha okwa kihugho ni mwatsi w’erilengekaniako kutsibu?
15 Abaghombe ba Yehova erithendibya b’ekihugho bali n’etseme, kundi ebihanda byakyo byosi bilindirire erithoghothibwa okwa Harmagedoni. (Danieli 2:44; Eribisulirwa 16:14, 16; 19:11-21) Thukendi syabalha akabi ako kundi thwabiri yighabulha okwa kihugho ekibi ekyo. Ng’abandu abali omwa bughuma omwa kihugho kyosi, thukasighika Obwami bwa Nyamuhanga obw’elhubulha. Ni kwenene, omw’ithendibya b’ekihugho, thukasiningulirawa n’eriendereribwa. Nomwakine, omwa buthuku obuthe bwahali, ebyo bikendihwa, kundi ekihugho kibi kino ekiri omwisi sya Sitani kikendi syathoghothibwa kundu. Okwa lhundi lhuhandi, abakakolera Yehova bakendi syabyaho kera na kera omwa kihugho kihya-kihya eky’erithunganene omwisi sy’Obwami bwa Nyamuhanga.—2 Petero 3:10-13; 1 Yoane 2:15-17.
Eby’Eriyibukya
• Yesu mwakangania athi ekya kikamanyisaya ‘erithendibya w’ekihugho’?
• Abakrisitayo ab’erimbere babya bawithe amalengekania ki okwa (a) mibere y’ekihugho, (b) abathabali b’ekihugho, na (c) eriliha emisolho?
• Abema ba Yehova ab’omwa buthuku obwa munabwire babirikangania bathi erithendibya n’olhuhandi?
[Ekisasani okwa lhupapura 165]
Yesu mwasoborera athi, iyo n’abigha biwe “si b’ekihugho”