Watchtower LEBRALE OKWA INTANETI
Watchtower
LEBRALE OKWA INTANETI
Lhukonzo
  • E BIBLIA
  • EBITABU
  • EMIHINDANO
  • fy esu. 13 olhup. 153-162
  • Obutheke Bwamabya Ibukisiya Ibwasambukalha

Ebya wamasombolha simuli evidiyo

Bolho-bolho, hamabya obutsibu evidiyo yikanza eriyako.

  • Obutheke Bwamabya Ibukisiya Ibwasambukalha
  • Embiitha ey’Eribana Obutseme omw’Amaka
  • Emithwe Mike-mike
  • Omwatsi Owasosene
  • WUBYE N’AMAHA AW’EKWENENE
  • MUKANAYE OKW’ITHENDI LIGHIRANA ERYA MUWITHE
  • ERIHA OMWANZE EBIMUTHOLERE EBY’OMWA BUTHEKE
  • ERIKOMOLHA ERISEGHEMERE OKWA BIBLIA
  • EBYANGALEKA IHABYA ERILHUAMU
  • NGOKU OBUTHEKE OBUSAMBUKIRE BWASUBA-SUBANA
  • Ngoku Abakristayo Bang’uwania Obutheke Bwabu
    Akaleberyo Akakarangirira Obwami Bwa Yehova (Study)—2016
  • Enyuma w’Ekiro ky’Obuheruki
    Ngoku Wanga Sighalha omo Lhwanzo Lhwa Nyamuhanga
  • Sikaya Endegheka ya Nyamuhanga ey’Obutheke
    Akaleberyo Akakarangirira Obwami Bwa Yehova—2018
  • Obutheke​—Ekihembo Erilhua oku Nyamuhanga
    Ngoku Wanga Sighalha omo Lhwanzo Lhwa Nyamuhanga
Lebaya n'Ebindi
Embiitha ey’Eribana Obutseme omw’Amaka
fy esu. 13 olhup. 153-162

ESURA Y’ERIKUMI N’ISATHU

Obutheke Bwamabya Ibukisiya Ibwasambukalha

1, 2. Obutheke bwamabya mw’ebitsibu, ni kibulyo kyahi eky’eriyibulya?

OMW’OMWAKA owa 1988 omukali mughuma omunya Italy ya Lucia mwayowa nabi omwa muthima.a Habere hahwa emyaka ikumi, obutheke bwiwe bwabya ibukisiya ibwasambukalha. Asangawa iniabirilengaho kutsibu erisubanamu na mwira wiwe, aliriryo mubya lema. Neryo mwalhuamu kundi sibabya bawithe emibere eyikahambangana, neryo mwatsuka erilembera abaana biwe babiri ab’obukali iyuwene. Lucia akabya ak’ibuka obuthuku obwo, akabugha athi: “Munaghunzerera indi sihali ekyanga suba-subania obutheke bwethu.”

2 Wamabya iwuwithe ebitsibu omwa butheke, wangana yitheghererya ngoku Lucia abya akayowa. Obutheke bwawu bwanganabya ibuli mw’ebitsibu kandi wanganabya iwune muyibulha-bulha nga bwanga suba-subana buthi. Byamabya ikwabiri bithya, ekibulyo kino kyangana kuwathikya wamakirengekaniako: Nganabiri kwama erihabulha lyosi eryuwene erya Nyamuhanga abirihira omwa Biblia eryuwania obutheke bwaghe?—Esyonyimbo 119:105.

3. Nomwakine indi erithwa embeta line mukanyirira, ni byahi ebikabya okw’abakathwa embeta n’okw’amaka wabu?

3 Erithendi yitheghererania lyamabya linene ahakathi-kathi k’omulhume n’omukali, erithwa obutheke ikyangana lhangirika ng’enzira eyitholere. Aliriryo, nomwakine indi omwa bihugho bingyi amaka akongera erisambukalha, erisekulya erya lino-lino likakanganaya lithi abalhume n’abakali ababirithwa esyombeta syabu bakayikubaya bwomo busana n’erikolha ekyo. Abanene b’okw’ibo bakalhwalha-lhwalha kutsibu, kinyamubiri n’omwa birengekanio kwilhaba abakathwamu eribya omwa butheke bwabu. Mughulhu mungyi abaana abawithe ababuthi ababirikomolhana sibalibya n’obutseme ahabw’emyaka mingyi. Ababuthi n’abanywani ab’amaka owabirisambukalha nabu bakaghalhawa. Ibbwa Nyamuhanga, oyuwatsukisaya obutheke akalhangira athi emibere eyi?

4. Ebitsibu eby’omwa butheke bitholere ibyarwanisibwa bithi?

4 Ngoku thw’igha omwa syosura sy’enyuma, Nyamuhanga abya anzire obutheke ibwabya bwa kera na kera. (Enzuko 2:24) Ibbwa kwesi, ekikaleka amatheke iniasambukalha niki? Syali sambukalha kitsumbukirania. Mughulhu mungyi hakatsuka eribya ebiminyikalho. Ehitsibu hike-hike omwa butheke hyangana lhua mw’ebinene-binene erihika okw’ilengethuka. Aliriryo ebitsibu ebi byamarwanisibwa aho n’aho omw’ikolesya e Biblia, amatheke mangyi isyanga sambukalha.

WUBYE N’AMAHA AW’EKWENENE

5. Ni kyahi ekya abatheke batholere ibabya ibanasi?

5 Okwa bundi buthuku ekikaletha ebitsibu w’amaha awathe w’ekwenene awa abakingira omwa butheke bangabya nawu. Ebitabu, esyogazeti, esyondegheka sy’etivi, n’esyofilimu esikakanaya okwa by’olhwanzo byangana hira omwa mundu mw’amaha awathe w’ekwenene. Amaha aya amathendi bererera, omundu iniangana yowa ngabirithebwa, isyali n’obutseme, nibya n’eritsuruma. Aliriryo ibbwa, abandu babiri abathahikene banga bana bathi obutseme omwa butheke? Eribya n’enkolangana mbuya omwa butheke, kikayithaghisaya erihira h’akaghalha.

6. (a) Ni malengekania wahi awuwene awahambire okwa butheke awe Biblia yikaha? (b) Ni nzumwa syahi ndebe esikaleka omwa butheke imwabya erikangalhukana?

6 E Biblia yikaha obusondoli obutholere. Yikakanaya okwa butseme obukabya omwa butheke, kandi yikakunga abakingira omwa butheke ngoku ‘basyabana amalighe omwa mubiri wabu.’ (1 Abanya Korinto 7:28) Ngoku kyabirikanibwako, abandu babiri abakingira omwa butheke abosi sibahikene kandi bakasobaya. Amalengekania, eriyowa n’emibere eya bakuliramu ni y’embaghane. Okwa bundi buthuku abathahenie bangana kangalhukana busana n’emyatsi y’esyosente, abaana, n’ab’ebukwe. Obuthuku obw’erikolha emibiiri ya haghuma eribya buke n’ebitsibu ebihambire okwa myatsi y’engyingo byangana letha amalhwa.b Erihengulha emyatsi eyi kikathwalha obuthuku, aliriryo siwuhwe akaghalha! Abatheke banene babirithoka erighumira ebitsibu ng’ebi kandi babiribana omubatsi.

MUKANAYE OKW’ITHENDI LIGHIRANA ERYA MUWITHE

Ekisasani okwa lhupapura 154

Mughunze ebitsibu omwa byalhuba. Simuleke eryuba likalenga imunahithene

7, 8. Hamabya erihithanibwa kutse erithendi yitheghererania ahakathi-kathi k’omulhume n’omukali, ni nzira yahi eyiseghemere okw’Amasako ey’erikolesya?

7 Abanene kikabakalira eribya ibana thekene bakakania okwa bikabahithanaya, okw’ithendi yitheghererania, kutse okwa bisobyo byabu. Omwakanya k’erikwama kya bugha wuthi “Ngayowa nga si watha nyiyitheghererya,” omwanze angana yowa nabi neryo iniakanyirirya ekitsibu. Abanene bakabugha bathi: “Wukayitsomana,” kutse, “Siwunyanzire.” Busana n’erithendi anza eriyingirya omwa toko, owundi angana thwamu eriyihunira.

8 Enzira y’erikwama eyitholere ly’erihulikirira erihabulha lye Biblia lino: ‘Mwamahithana isimwakolha ebibi, simuleke eryuba likalenga imunahithene.’ (Abanya Efeso 4:26) Omulhume na mukali wiwe abali n’obutseme omwa butheke, babere bak’ibuka emyaka 60 bali herukenie, mubabulibwa ekyalekire obutheke bwabu ibwa ghuma nga niki. Omulhume mwabugha athi: “Muthw’igha erighunza h’erithendi lighirana lyethu thuthe thwa kesya, nomulyangabya ini like.”

9. (a) Ni kyahi ekikanibweko omw’Amasako ng’ekyanga wathikya omw’ikanirania? (b) Mughulhu wosi abathahenie batholere ibakolha ki, n’omukyangabya ikikayithaghisaya obulhume-lhume n’eriyikehya?

9 Omulhume n’omukali bamathendi lighirana, obuli mughuma atholere ‘iniowa lhuba, nikwa syabughe lhuba, kutse syahithane lhuba.’ (Yakobo 1:19) Enyuma w’erihulikirira ndeke, abosi bangana lhangira ibatholere ibasabana ekighanyiro. (Yakobo 5:16) Eribugha wuthi, “Bolho-bolho,” kikayithaghisaya eriyikehya n’obulhume-lhume. Aliriryo erighunza h’erithendi lighirana omwa nzira ng’eyi kikendi wathikya abathahenie erighunza h’ebitsibu n’erikulha-kulhania enkolangana eyikendi leka ibanzana.

ERIHA OMWANZE EBIMUTHOLERE EBY’OMWA BUTHEKE

10. Ni butheya bwahi obwa Paulo abwira Abakristayo abe Korinto obwa Omukristayo anga kolesya munabwire?

10 Omukwenda Paulo abere akahandikira Abanya Korinto, mwabugha athi ni kibuya eringira omwa butheke ‘kusangwa hali obusingiri bungyi.’ (1 Abanya Korinto 7:2) Munabwire ekihugho kitsandire nge Korinto eya kera, kutse kwilhaba naho. Emyatsi ey’obutswatswa eya abandu bakakanaya kinyamwisi, emyambalire eyithatholere, emyatsi ey’olhuthetho eyikabanika omwa syogazeti, ebitabu, okwa tivi, n’omwa misathu, ebyosi ebi bikahira omw’abandu mw’esyongumbu sy’obusingiri. Omukwenda Paulo abere akahandikira Abanya Korinto ababya omwa mibere ng’eyi mwabugha athi: ‘Lyuwene erihikania kwilhaba eriaka omwa ngumbu.’—1 Abanya Korinto 7:9.

11, 12. (a) Omulhume n’omukali batholere ibathuhana ki, kandi batholere ibathuhana omwa muthima owali athi? (b) Ni kyahi ekyanga kolhwa mwamabya isi mwendi kolha ahabw’omughulhu muke ebitholere omwa butheke ?

11 Busana n’ekyo, e Biblia yikahabulha Abakristayo abali omwa butheke yithi: ‘Omulhume ahe mukali wiwe ebimutholere, kandi nibya omukali ahe iba wiwe ebimutholere.’ (1 Abanya Korinto 7:3) Yitheghereraye ngoku omuwatho ali okw’iha—butsira erikaka. Emyatsi y’engyingo ey’omwa butheke yikatsemesaya, owundi amatsomana ebiyithawa eby’omwanze wiwe. Ng’eky’erileberyako, e Biblia yikahana abalhume er’ikalha n’abakali babu ‘omw’amenge.’ (1 Petero 3:7) Eki ni ky’ekwenene omw’ihererya n’erihebwa emyatsi y’engyingo. Omukali amathendi thwalhwa omwa mibere ey’olhwanzo, ikyangana mukalira eritsemera emyatsi y’engyingo eyi.

12 Hanganabya ebiro omwanze iniabya isyendiha owundi ebimutholere. Eki kyanganabya omukali amahika omwa biro birebe eby’okwezi kutse amabya iniabirilhuha kutsibu. (Lebaya Abalawi 18:19.) Kyanganabya kithya omulhume amabya iniawithe ekitsibu ekikalire ey’akakolera kutse iniakayowa inialhuhire omwa birengekanio. Ebiro ng’ebi eby’erithendiha omwanze ebimutholere bikathokekana omulhume n’omukali bamakanirania ndeke ‘n’erilhaghana.’ (1 Abanya Korinto 7:5) Eki kyangana wathikya owundi erithendi lengekania okwa wundi kwa nabi. Aliriryo, omukali amakighenderera erithendiha mwira wiwe kutse omulhume amakighenderera erithendi iha mukali wiwe ebimutholere, ikyangana leka omughuma w’okw’ibo inialengwako. Omwa mibere ng’eyi, ebitsibu ibyangana buthuka omwa butheke.

13. Abakristayo banga kolha ki nuku amalengekania wabu abye iniana henirye?

13 Ng’Abakristayo abosi, abaghombe ba Nyamuhanga abali omwa butheke batholere ibayihighulha okwa bindu eby’obutswatswa, ebyangaleka ibabya mw’esyongumbu nyibi esithunda-thundire. (Abanya Kolosai 3:5) Kandi batholere ibatheya amalengekania wabu n’ebya bakakolha omughulhu bakakolangana n’abandi bandu ab’olhundi lhubutho. Yesu mwakunga athi: ‘Obuli mundu oyukasamalira omukali n’engumbu nyibi iniamabirisingira omwa muthima wiwe.’ (Matayo 5:28) Omw’ikolesya erihabulha lye Biblia erihambire okwa myatsi y’engyingo, abali omwa butheke bangana yitheya okw’ilengwako n’erikolha obusingiri. Bamathwalha emyatsi y’engyingo ng’ekihembo kibuya ekikalhua oku oyuwatsukisaya obutheke, Yehova, ibangana lholha embere eritsemera obughuma obwa hakuhi obu omwa butheke.—Emisyo 5:15-19.

ERIKOMOLHA ERISEGHEMERE OKWA BIBLIA

14. Okwa bundi buthuku, ni mibere yahi eyikitha obulighe ekikabuthukaho? Busana naki?

14 Eky’obutseme, ekitsibu kyosi-kyosi ekikabuthuka omwa butheke obw’Abakristayo bangyi kyangana rwanisibwa. Aliriryo, okwa bundi buthuku eki si kyolho. Kundi abandu sibahikene kandi bali omwa kihugho ekya Sitani akasondolha, awandi matheke akahika okwa kiika ky’erisambukalha. (1 Yoane 5:19) Abakristayo banga rwanisya bathi ekitsibu ng’eki?

15. (a) Erikwamana n’Amasako, ekyangaleka omundu iniakomolha neryo iniathasya thahya kutse erithahibwa amanza niki? (b) Ni nzumwa syahi esikaleka abandi ibathwamu erithendi ithwa embeta abanze babu bamaleghulha?

15 Ngoku kikanibweko omwa Sura 2 ey’ekitabu kino, erikwamana n’Amasako obusingiri busa bwa bwanga leka omundu iniakomolha neryo iniathasya thahya kutse erithahibwa amanza.c (Matayo 19:9) Wamabya iwunawithe obwema obukakanganaya ngoku omwanze wawu abirisingira, wukabya iwuwithe omwatsi owalithohire ow’erithwamu. Mbwino wukendi lholha embere omwa butheke kutse wukendi ithwa embeta? Sihali ebilhaghiro. Abandi Bakristayo babirighanyira abanze babu abakanganaya omuthima w’eriyisubamu, n’obutheke bwabu bwabiryuwuna. Abandi babirithwamu erithendi ithwa embeta busana n’abaana babu.

16. (a) Ni nzumwa syahi esyabirileka abandi ibathwa embeta? (b) Oyuthalya singira amathwamu erithwa embeta kutse erithend’ithwayo, busana naki omundu syatholere akamutsweba?

16 Okwa lhundi lhuhandi, obusingiri bwanganabya imubwalhwiririra mw’obukule kutse obulhwere obukasira omw’ikolha emyatsi y’engyingo. Kutse abaana bangana yithagha eritheghibwa okwa mubuthi oyuwanga bakolha kw’eby’eriina. Omwa kwenene, hali myatsi minene ey’erilengekaniako wuthe wathwamu. Aliriryo, wamaminya omwanze wawu ngoku ababirisingira n’enyuma waho mukakolha emyatsi y’engyingo, wukabya iwamakangania ngoku wabirimughanyira kandi ngoku wanzire imwalholha embere omwa butheke bwenyu. Ihakendibya isihakiri enzumwa yosi-yosi eyiseghemere okw’Amasako eyanga leka embeta iya thwika kutse erithasya thahya kutse erithahibwa. Omundu syatholere akayingirya omwa myatsi eyi kutse akakubwira eky’erithwamu, kandi omundu syatholere akatsweba erithwamu lyawu. Iwukendi heka ekyosi-kyosi ekikendi lhwiririra omw’ithwamu lyawu. ‘Obuli mundu asyaheka iyuwene omuheke wiwe.’—Abanya Galatia 6:5.

EBYANGALEKA IHABYA ERILHUAMU

17. Hamabya isihali oyuwabiri singira, ni lhubibi lhwahi olhwa Amasako akahira okw’ilhuamu kutse erikomolha?

17 Mbwino hane emibere eyangaleka ihabya erilhuamu kutse obundi erithwa embeta omwanze n’omwangabya isyatha singira? Ee, aliriryo omwa mibere ng’eyi, Omukristayo syatholere akasondya owundi mundu ow’erithahya kutse ow’erithahibwa nayu. (Matayo 5:32) E Biblia n’omwa yikana lighira erilhuamu ng’eri, yikakunga yithi, oyukalhuamu syatholere ‘eriswahikibwa’ kutse erithasyahikya, bithe bithya, batholere ibasubanamu. (1 Abanya Korinto 7:11) Ni myatsi yahi eyilhabirirenie eyangaleka abandi ibathwamu erilhuamu?

18, 19. Ni mibere nga yahi eyikalire eyangaleka omwanze inialengekania okw’isondekania ebaruha omwa b’ebilhaghiro eyikamulighira erilhuamu kutse erithwa embeta, nomwakine indi ekighendererwa kiwe si ry’erithasya thahya kutse erithahibwa?

18 Obundi eka yanganabya iyiri omwa busama kundi omulhume ni mughatha tsutsutsu kandi awithe emitse mibi.d Esyosente esy’eka yikabana angana sisathira emisathu kutse iniasikolesya erighulha emibatsi eyikathamiraya kutse obwabu. E Biblia yikabugha yithi: ‘Omundu amathendi lembera ab’enyumba yiwe, omundu oyo abirighana ekisomo, kandi ni mubi kwilhaba oyuthikirirye.’ (1 Timoteo 5:8) Omulhume ng’oyu amaghana erihindulha emibere yiwe, obundi inimya n’esyosente esyo mukali wiwe akabana, omukali iniangana thwamu eritheya engebe yiwe n’ey’abaana biwe omw’isondekania ebaruha omwa b’ebilhaghiro eyikamulighira erilhuamu.

19 Kandi omundu angana lengekania okw’isondekania ebaruha omwa b’ebilhaghiro eyikamulighira erilhuamu omwanze amakangania emibere ey’obwithi, obundi eribera erimuswirya erihika n’okwa kiika eky’erileka engebe yiwe iyabya omw’akabi. Eryongera okw’ekyo, omulhume kutse omukali amabera erikaka omwanze wiwe athi athwe ebihano bya Nyamuhanga omwa syonzira ndebe, omwanze oyukakakawa iniangana lengekania okw’ilhuamu, kwilhabirirya emyatsi y’amahika okwa kiika eky’erihira obunyakirimu bwiwe b’omw’akabi. Erilhuamu yamabya iy’enzira eyangaleka ‘iniakenga Nyamuhanga kwilhaba abandu,’ omwanze oyuli omw’akabi angana thwamu erisondekania ebaruha omwa b’ebilhaghiro eyikamulighira erilhuamu.—Emibiri 5:29.

20. (a) Obutheke bwamabya ibukasonda erisambukalha, abanywani abakulire n’abasyakulhu b’ekithunga bangakolha ki, kandi ni kyahi ekya bathatholere bakakolha? (b) Abathahenie sibatholere bakakolesya Amasako awali omwa Biblia owakakanaya okw’ilhuamu n’erikomolha ng’emiyihambulyo ey’erikolha ki?

20 Omwa mibere yosi omwanze amakolhwa nabi, omundu syatholere akahathikana oyulya kolhawa nabi athi alhuemu kutse aleke erilhuamu. Nomwakine indi abanywani abakulire n’abasyakulhu b’ekithunga bangana wathikya n’eriha erihabulha erikalhua omwa Biblia, si bangaminya obuli kindu ekikabya ahakathi-kathi k’omulhume na mukali wiwe. Yehova musa yuwanga minya ebyosi. Omwa kwenene, omukali Omukrisitayo syangabya iniasikirye endegheka ya Nyamuhanga ey’obutheke amabya n’emiyihambulyo eyitheyo akanza erilhua omwa butheke. Aliriryo ekitsibu ekikalire kyamalholha embere, omundu syatholere akaswekera omukali amathwamu erilhuamu. Ebi bihambire n’okwa mulhume Omukrisitayo oyukanza erighabulhana na mukali wiwe. ‘Ithwe abosi thwasyahangana embere w’ekithumbi ky’eritswera kya Nyamuhanga.’—Abanya Roma 14:10.

NGOKU OBUTHEKE OBUSAMBUKIRE BWASUBA-SUBANA

21. Ekyalholirweko ekikakanganaya ngoku erihabulha lye Biblia erihambire okwa butheke ngoku likakolha ni kyahi?

21 Lucia oyo thulyakanayako erimbere abere abighunza amezi asathu alhuiremu, mwabana Abema ba Yehova n’eritsuka erigha nabu e Biblia. Akasoborera athi, “ekya nyikukubalhaya, e Biblia muyakania ngoku nanga ghunza h’ekitsibu kyaghe. Ngabere ngana ghunza eyenga nguma nyisa ithune mwigha, aho n’aho munanza erisuba oku mwira waghe. Munabwire nangana bugha indi Yehova asi erisuba-subania amatheke awali omwa bitsibu ebikalire kundi ebya akaghesaya bikawathikaya abathahenie erigha erisikania. Abakabugha bathi Abema ba Yehova babakaghabulha amaka bakayitheba. Erikwamana n’ekya nayilhangirira, bakasuba-subanaya obutheke.” Lucia mwigha erikolesya emisingyi ye Biblia omwa ngebe yiwe.

22. Abathahenie abosi batholere ibayikethera ki?

22 Si Lucia musa. Obutheke sibutholere bukabya muheke aliriryo butholere ibwabya mughisa. Busana n’ekyo, Yehova abirihira h’engununuko eyuwene ey’erihabulha abali omwa butheke—Ekinywe kiwe eky’endundi. E Biblia yanganaha ‘amenge okwa oyukabulhagho.’ (Esyonyimbo 19:7-11) Yabirisuba-subania amatheke mangyi awabya iniakisiya iniasambukalha kandi yabiriwathikya awandi awabya awithe ebitsibu ebikalha-kalire. Kwesi abathahenie abosi bayikethere kutsibu erihabulha erya Nyamuhanga Yehova akaha erihambire okwa butheke. Omwa kwenene likakolha!

a Erina lyabirihindulhwa.

b Eyindi myatsi eyihambire okw’eyi yabirikanibwako omwa syosura esy’enyuma.

c Ekinywe kye Biblia ekikabindulhawa mwa ‘obusingiri’ mwamuli oburaghane, erikolha emyatsi y’engyingo n’omundu ow’olhubutho ng’olhwawu, okwa bisoro, n’eyindi mibere eyithuwene eyiri mw’erikolesya ebitsuku by’olhubuthu.

d Eki si kihambire okw’omulhume oyukalemawa eriha ab’enyumba yiwe b’ebiyithawa byabu busana n’esyonzumwa esimulengethukireko, ng’obulhwere kutse eribulha omubiiri.

EMISINGYI EYIRI OMWA BIBLIA ENO YANGA WATHIKYA YITHI . . . OBUTHEKE ERITHENDI SAMBUKALHA?

Obutheke ni ngununuko y’obutseme n’amalighe.​—Emisyo 5:18, 19; 1 Abanya Korinto 7:28.

Erithendi lighirana litholere erya rwanisibwa aho n’aho.​—Abanya Efeso 4:26.

Mukakanirania, erihulikirira ni ry’omughaso munene ng’erikania.​—Yakobo 1:19.

Ebitholere eby’omwa butheke bitholere ibyahebwa omwa muthima w’erithendi yitsomana n’olhwanzo.​—1 Abanya Korinto 7:3-5.

    Ebitabu Ebiri Omwa Lhukonzo (1982-2026)
    Hulhuka
    Ingira
    • Lhukonzo
    • Ghaba
    • Ebyawanzire
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Eby'Erighenderako
    • Eribika Embiitha
    • erisetinga eby'embiitha
    • JW.ORG
    • Ingira
    Ghaba