Kufuma mu Butala Bwetu

“Pa Juba pa Juba Mbena Kutemenwakotu Mwingilo wa Bukoputala (Colporteur)”

MU 1886, mabuku 100 atelwanga’mba Millennial Dawn, Volyumu I, ajinga mu Nzubo mo balamina ma Baibolo mu muzhi wa Allegheny Pennsylvania, U.S.A., o batwajilenga mu muzhi wa Chicago, mu kyalo kya Illinois. Ba Charles Taze Russell bakebelenga kusampanya uno buku wa katataka mu mashitolo mo bapotesha mabuku. Kampanyi umo mukatampe usampanya mabuku a bupopweshi mu kyalo kya United States waswile kuba’mba bakamutumine ano mabuku a Millennial Dawn. Bino byo papichile milungu ibiji, mabuku onse abwelele mu Nzubo mo balamina ma Baibolo.

Kyatainwe kuba’mba musapwishi wa mu Chechi imo wazhingijile pa kumona mabuku a Millennial Dawn beabika pamo na mabuku anji mu shitolo. Waambile na bukaji’mba inge ano mabuku ekale muno mu shitolo pamo na mabuku anji, aye ne bakwabo basapwishi basakufumyamo mabuku abo ne kuya na kubila busulu bwabo kungi. Mwina kampanyi wabwezhezhe mabuku a Millennial Dawn bino kechi watemenwe ne. Kunungapo, babikile byambo bya kuyukanyikisha ano mabuku mu mapepala a byambo. Pano bino, balwanyi bakambizhe’mba bino byambo bya kuyukanyikisha buku bebifumyemo. Pano nga uno buku wa katataka wakonsheshe kufika byepi ku bantu bakebelenga kufunda bukine?

Baingijishe bakoputala kusampanya uno buku.a Mu 1881, Kyamba kya Usopa kya Zion kyaambile’mba kwakebewenga basapwishi ba kimye kyonse 1,000 ba kusampanya mabuku alumbulula Baibolo. Nangwa kya kuba bano bakoputala bakepele, basampenye nkunwa ya bukine yajinga mu ano mabuku mwaya ntanda. Byo kyafikilenga mu 1897, mabuku a Dawn pepi na milyonyi umo beasampenye, kikatakata ku bakoputala. Bakoputala bavula baikalangatu na tumali tucheche twa kwikwashishamo twasubukangapo pa mali o batambulanga inge bapotesha Kyamba kya Usopa nangwa buku.

Nga bano bakoputala bachinchikile bajinga bañanyi? Bamo batendekele saka bakijitu banyike, bakwabo batendekele saka bakoma. Bavula kechi bajinga mu masongola ne, bino bakwabo bajinga mu masongola kwa kubula baana. Bisemi byavula byaingijilenga uno mwingilo. Bakoputala ba kimye kyonse baingilanga kimye kyabaya, kabiji bakoputala ba kukwasha baingila ola umo nangwa abiji pa juba pa juba. Na mambo a kukolwa kolwa ne bintutu bikwabo, kechi bonse bakonshanga kwingila mwingilo wa bukoputala ne. Bino pa kushonkena kwa mu 1906, basapwishi bebabujile’mba kechi bafwainwe kwikala bantu “bafunda, basendwe, nangwa bayuka kwingila nobe bamalaika” pa kuba’mba bengileko uno mwingilo ne.

Mu bibunji byavula, bantu babula kufunda kufika palepa baingijile uno mwingilo wanema bingi. Mulongo umo waambile’mba pa myaka itanu ne ibiji washile mabuku 15,000 mu mwingilo. Waambile’mba: “Kechi natendekele mwingilo wa bukoputala kuba’mba mpoteshenga mabuku ne, bino amba ngikale kamonyi wa kwa Yehoba ne kufunjisha bukine bwanji.” Konse kwayilenga bakoputala bantu bafunjilenga bukine kabiji mabumba a Bafunda Baibolo avujijilengako.

Bantangi ba mu bupopweshi baendelekanga bakoputala ne kwibatela’mba bapoteshi ba mabuku. Kyamba kya Usopa kya mu 1892 kyaambile’mba: “Bantu bachechetu bo bebayuka’mba bantu bemenako Nkambo nangwa kuyuka’mba Nkambo wibanemeka pa kwipana kwabo ne kwipelula.” Mwanamukazhi umo pa bano bakoputala waambile’mba, bwikalo bwa bakoputala kechi “bwapelele ne.” Masapato akosa ne makinga byo bintu byo baingijishanga mu ñendelo. Inge mali akatazha, bakoputala bapimpulanga mabuku na kajo. Nangwa kya kuba bakokanga na mambo a kuzhikisha juba mu mwingilo, bano basapwishi babwelanga mu matente ne mu bibamba byo basonkelanga saka basangalala. Kepo kwaishile Kikochikala kya Bakoputala, ko kuba’mba kazubo ka mawilo ko bakokanga ku bambili kabulanga kwibonawina kimye ne mali.b

Kutendeka na Kushonkena kwajingako mu 1893 mu muzhi wa Chicago, kwaikalanga ne mbaji ikwabo yavwangilemo bakoputala. Mu ino mbaji, kwaikalanga kwamba bintu byo bapitangamo, mashinda a kusapwilamo ne kwibakwasha bya kwingila uno mwingilo. Mulongo Russell watundaikile basapwishi baingilanga na ngovu kuja kajo kavula ka kwiaula, kutoma meleki inge juba jasamako, kabiji inge kwatwa kyuya kuja kajo katalazha muchima.

Bakoputala bakebanga bakwabo ba kwingila nabo mu mwingilo, balamikanga ka kisapi kacheche ka kibobo pa bivwalo byabo kimye kya kushonkena. Bakoputala ba katataka bebabanyanga kwingila na bakoputala baingila pa myaka yavula. Kino kyakebewenga mambo koputala wa katataka umo waumvwine moyo pa kusha mabuku. Na mambo a uno moyo waambile’mba: “Kechi mukeba ao mabuku ne, ke ibyo?” Kyawaminekotu ke kya kuba’mba mwina nzubo waswile kutambula buku kabiji waishile kwikala nyenga.

Mulongo umo wazhinaukilenga’mba: ‘Kana nafwainwa kutwajijila kwingila nkito yami ya mali avula kuba’mba mbingulengako K5,000,000 pa mwaka nyi, inyi ngikale koputala?’ Bamubujile’mba byonse bijitu bulongo, pano bino, muntu aye mwine kwingijila Nkambo mu uno mwingilo wa bukoputala kuleta mapesho avula. Mary Hinds wamwene kuba’mba mwingilo wa bukoputala “jo jishinda jawamisha kukwashishamo bantu bavula.” Kabiji nyenga Alberta Crosby wachinanga uno mwingilo waambile’mba: “Pa Juba pa Juba Mbena Kutemenwakotu Mwingilo wa Bukoputala.”

Lelo jino, bavula bo bafunjishe ku bakoputala ne baana bafuma mu bisemi bya bakoputala babambakana batwajijila kwingila mwingilo wa bukoputala ye bafunjile. Inge mukyangye kwikalapo kala na koputala nangwa’mba painiya mu kisemi kyenu ne, mambo ka akubujila kutendekelapo? Ne anweba pa juba pa juba mukatendeka kutemwa mwingilo wa kusapwila wa kimye kyonse.

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 32]

Kechi bafwainwe kwikala bantu “bafunda, basendwe, nangwa bayuka kwingila nobe bamalaika ne”

[Kipikichala pa peja 31]

Koputala Alfred Winfred Osei mu Ghana, mu ma 1930

[Bipikichala pa peja 32]

Peulu: Bakoputala ba Edith Keen ne Gertrude Morris mu England, mu ma 1918; panshi: Stanley Cossaboom ne Henry Nonkes mu United States, baji na bibokoshi mwajinga mabuku o bashile mu mwingilo