KUFUMA MU BUTALA BWETU
Mfumu Waumvwine Bingi Bulongo
KINO kyaubiwe mu August 1936, mu muzhi wa Bufumu bwa Swaziland wajinga mu nsakwa. Robert ne George Nisbet po po bapwishishetu kujizha maselechi mwajinga majashi a Mulongo Joseph F. Rutherford mu motoka wajinga na bya kwambilamo. Mfumu Sobhuza wa bubiji waumvwine bingi bulongo. George waambile’mba: “Kitukankamikile bingi bamfumu byo bakebelenga kupota kijimba, maselechi ne bya kwambilamo byo twaingijishanga pa kusapwila Bufumu.”
Robert waambile na mushingi amba abye bintu kechi bya kupotesha ne. Mambo ka? Mambo bino bintu byajinga bya muntu mukwabo. Mfumu wakebelenga kuyuka mwinabyo.
Robert wakumbwile’mba, “Bya Mfumu mukwabo.” Kepo Sobhuza akebele kuyuka uno Mfumu. Robert waambile’mba: “Uno Mfumu Yesu Kilishitu, Mfumu wa Bufumu bwa Lesa.”
Sobhuza waambile na mushingi amba: “Uno ke Mfumu mukatampe. Kechi nakonsha kutambula bintu byanji ne.”
Robert wanembele’mba: ‘Naumvwine bingi bulongo pa muchima wajinga na Mfumu Sobhuza. Waambilenga bingi bulongo Kizungu kabiji kechi wajinga na bwitote ne, kabiji wakasulukile bingi. Naikele nanji mu ofweshi wanji nobe maminiti 45, George saka abena kujizha nyimbo pangye.’
Robert watwajijile kushimikizha amba, ‘pa jonkaja juba, twayile pa sukulu wa The Swazi National School paubiwe bintu byawama bingi. Twasapwijile mukulumpe wa sukulu, kabiji wateleko bingi muchima. Byo twaambile kuba’mba tuji na kijimba kabiji tubena kukeba’mba baana ba sukulu bomvweko majashi aji pa selechi, waumvwine bingi bulongo kabiji waichile baana ba sukulu bavula bingi kwiya na kwikala pa nsono na kuteleka. Betubujile kuba’mba pa uno sukulu bafunjisha bansongwalume bya kulama bilelwa ne bunjimi, bukalipentala, buntungi, Kizungu ne nsamushi; bansongwakazhi bebafunjisha bumanase, mingilo ya pa nzubo, ne mingilotu ikwabo ikwashañana.’ Uno Mfumu bankambo yanji babakazhi bo batendekele uno sukulu.a
Kutendeka nobe mu 1933 Mfumu Sobhuza watelekanga bingi ku bapainiya baiyanga na kumusapwila mu ino Nsakwa ya Bufumu. Juba jimo wapwizhizhe bashilikale banji 100 kuba’mba bateleke ku byambo bya Bufumu byajinga pa selechi. Watambulanga mabuku etu ne kupanako bupe ku magazini. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, Mfumu waikele na mabuku etu avula bingi. Kabiji walamine ano mabuku nangwa kya kuba kafulumende wa bena Britain walaminenga kino kyalo wakainye mabuku etu kimye kya nkondo ya bubiji ya ntanda yonse.
Mfumu Sobhuza wa bubiji watwajijile kutambwila Bakamonyi baiyanga mu Nsakwa ya Bufumu yajinga mu muzhi mukatampe wa Lobamba, kabiji waitanga ne bantangi ba bupopweshi kwiya na kuteleka ku majashi a mu Baibolo. Kamonyi wa konkakwa wa jizhina ja Helvie Mashazi byo aambilenga pa byambo biji mu Mateo kitango 23, jibumba ja bantangi ba bupopweshi jaimene na bukaji ne kukanjikizha uno mulongo kuba’mba ekale panshi. Pano Mfumu wibakainye ne kwambila Mulongo Mashazi kutwajijila kwamba. Kabiji Mfumu waambijile bantu bakonkene kunemba binembelo bya mu Baibolo byonse byajinga mu jino jashi.
Pa kimye kikwabo kyo atelekele ku jashi jaambile mulongo wajinga painiya, bantangi ba bupopweshi bana batainweko bakulwile matenenshi abo amweshanga’mba bantangi ba bupopweshi ne kwamba’mba: “Kufuma ja lelo, kechi twi bantangi ba bupopweshi ne, pano luno twi Bakamonyi ba kwa Yehoba.” Kepo baipwizhe uno painiya inge kya kuba wajingapo na mabuku ajingapo na Mfumu.
Kufuma mu 1930 kufika ne kimye kyo afwile mu 1982, uno Mfumu wanemekele bingi Bakamonyi ba kwa Yehoba kabiji kechi waswishanga kuba’mba bebamanyike na mambo a kukana bisho bya bena Swazi ne. Onkao mambo, Bakamonyi bamusanchilanga bingi, kabiji bamujijile bingi byo afwile.
Ku ntendekelo ya mwaka wa 2013, mu Swaziland mwajinga basapwishi ba Bufumu kukila pa 3,000. Mu kino kyalo muji bantu kukila pa 1,000,000, ko kuba’mba musapwishi umo wafwainwa kusapwila bantu 384. Mu bipwilo 90 muji bapainiya kukila pa 260, kabiji bantu 7,496 batainwe ku Kivuluko mu 2012. Kino kibena kumwesha’mba basapwishi bakavujilako bingi mu kino kyalo. Kitendekesho kyakosa kyaajilwe kimye kitanshi kyayanga bapainiya na kufwakesha kyalo kya Swaziland mu ma 1930.—Kufuma mu butala bwetu mu South Africa.
[Tubyambo twa mushi]
a The Golden Age, June 30, 1937, jipa 629.
[Kipikichala pa peja 31]
Kipikichala kya Mfumu Sobhuza wa bubiji kyakopele Robert Nisbet mu 1936 kyo apaine ku Watch Tower Society
[Kipikichala pa peja 32]
(Peulu) Baana ba sukulu batainwe ku jashi ja mvula bantu mu Swaziland mu 1936
[Kipikichala pa peja 32]
(Ku kilujo) George Nisbet na motoka wanji wajinga na bya kwambilamo