MWISAMBO WA MEPUZHO | IRÈNE HOF LAURENCEAU

Shayuka wa Mwanungakena Bikupa Waamba pa Lwitabilo Lwanji

Dokotala Irène Hof Laurenceau wingila mwingilo wa kutumbula mwanungakena bikupa mu kyalo kya Switzerland. Bimye bimo wazhinaukanga umvwe Lesa koaji. Bino pa kupitapo bimye waishile kuyuka kuba’mba Lesa koaji ne kuba’mba ye Mulenga wa bintu byonse. Banembi ba Labainga! besambile nanji pa mwingilo wanji ne pa lwitabilo lwanji.

Ñanyi Kintu kimulengejile kutemwa sayansi?

Saka nkijitu mwanyike natemenwe bingi bilengwa na Lesa. Nakomejile mu muzhi wawama bingi wa Richterswil mu kyalo kya Switzerland ku kitulu kya Kizhiba kya Zurich. Bansemi bami ne bakolojami bansendanga ko bayanga kabiji bandumbulwilanga biji bilengwa ne bijimwa byajinga mu jishinda.

Mambo ka o mwafunjiile bushayuka bwa mwanungakena bikupa?

Batata baingijileko mwingilo wa kukwasha bamanase ne badokotala mu kibamba mo batumbwilanga bakolwa mu kipatela. Byo bamonanga bibalengejile kwambanga na kizaku pa mwingilo wa bya kutumbula. Kizaku kyabo kyatundaikile bingi kabiji nafuukwilepo kufunda mwingilo wa bya kutumbula. Nafunjile uno mwingilo wa kutumbula mu manungi a bikupa mambo natemwa byo byalengwa ne byo bingila. Bashayuka ba mwanungakena bikupa balanguluka byonka bilanguluka muntu ulenga bya kulengalenga pa kuba’mba bawamishe bikupa, misunyi ne mikotakota itulengela kwenda.

Bino kya kilapo, ñumvwa bingi bulongo inge ubena kukolwa ye mbena kwingijilapo wakosa. Kabiji ñumvwa bingi bulongo kwingila na bantu.

Mambo ka o mwalangulukilanga’mba Lesa ufwako?

Natendekele kuzhinauka saka nkijitu mwanyike na mambo a bintu bibiji. Kitanshi, namwene kuba’mba bantangi ba bupopweshi bamo bajinga na byubilo byatama, kabiji kino kyamfichishe bingi ku muchima. Kya bubiji, pa sukulu bafunjishi bafunjishanga sayansi waamba pa bilengwa byumi, baitabijile mu lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine, naswile luno lufunjisho kikatakata kimye kyo nayile ku sukulu mukatampe.

Mambo ka o mwaswijile lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine?

Mambo naketekejile bafunjishi bami. Kunungapo, nalangulukilenga’mba kwipasha kuji pa banyama bamo kumwesha’mba bafuminetu ku kintu kimo, kabiji natundaikilenga mulanguluko wa kuba’mba lupimpu lubiwa ku bilengwa na mambo a maselo a kipasha kulengela misango ikwabo ya bilengwa kwikalako.

Pano mu kuya kwa kimye, ki ka kimulengejile kupimpula milanguluko yenu?

Mulunda nami wansendele ku kupwila kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba. Naumvwine bingi bulongo pa kumona kipwilo kya bantu baji na mutende ne pa majashi awama aambiwe. Mu kuya kwa kimye, mwanamukazhi wa mu kyokya kipwilo waishile na kumfwakesha, kabiji namwipwizhe’mba, “Nakonsha kushiinwa byepi kuba’mba Baibolo wa kine?”

Wammwesheshe bungauzhi bwa mu Baibolo bwaamba pa bintu bibena kumweka mu kino kimye kyetu. Kya kumwenako kimo ke bungauzhi bwa kwa Yesu bwa kuba’mba moba apelako a ino ntanda akayukanyikilwa ku makondo a pakachi ka byalo, “bitentanshi,” “myalo,” ne “bipowe bya nzala.”a Waambile ne pa bungauzhi bwaambijile jimo amba butemwe bukayanga na kukepa ne pa kuvula kwa lunkumbwa ne bubitu bukwabo bwasampukila ne pa katele lelo jino.b Kechi papichile ne moba avula ne, natendekele kutako muchima kufunda Baibolo kabiji kechi pabanjile ne, nayukile kuba’mba byonse byaamba Baibolo bimweka. Kabiji natendekele kulangulukapo bulongo pa byo namonanga nsulo ya bumi.

Abya kupesa pesa bya michi kwimulengejile kulanguluka pa nsulo ya bumi nyi?

Ee. Kimye kyo natendekele kufunda Baibolo, napesele peselenga bya kutumbula jinungo. Kutendeka ku mpelo ya mu ma 1960, bashayuka ba bya sayansi batendekele kufunda biji jinungo ne byo jingila. Bataine kuba’mba manungo etu kechi afyukuka byonka bifyukuka byo bakashilako kinzhilo ne. Pakuba jifyukaukilatu monse monse kabiji bikupa kechi bishenkana ne, kino kilengela jinungo kwingila bulongo, kwitulengela kwenda, kuzha ne kubatu bintu bikwabo.

Pa myaka 40, bapesa bya kupesa pesa baeseka kulenga jinungo. Pano byalengwa jinungo ja muntu bilengela bantu kukankalwa kwijilengatu suka kwesakana na byo jingila. Pano bino, inge twaesakanya manungo alenga bantu ku manungo etu, manungo alenga bantu kechi ekala myaka yavula ne. Nangwa kyakuba bakonsha kwikala na bya kulengelako manungo, pano bino, bano balenga bya kulenga lenga, balengatu bintu bikala myaka 20. Pakuba manungo etu alengwa na maselo atwajijilatu na kwiwamisha. Namwene kuba’mba jinungo kechi jaishilekotu ajo jine ne, bino jalengelwe na maana a Lesa.

Ñanyi kintu kilengela lupimpu lubiwa ku bilengwa ne kwipasha kwikalako ku bilengwa bimo?

Kuno kwipasha kumwesha kuba’mba kujitu Mulenga umo. Kabiji kintu kilengela lupimpu ku bilengwa kechi kiwamisha ndengelo ya bilengwa nangwa kwibilengela kumweka bulongo kukila bikwabo ne. Bino kyonaunatu maselo alengela kipasha. Ibyo kuba’mba mapuso akonsha kulengela kintu kyawama kubiwa. Kya kumwenako, kyabu kyakonsha konaika inge papita shitima, kino kyakonsha kulengela muzhi kuzhikijilwa ku balwanyi babena kukeba kulukuka uno muzhi. Pano bino, mapuso kechi alengela muzhi kuwama kukila byo ajinga kala ne. Kyo kimotu ne na lupimpu lubiwa ku bilengwa, kechi luwamishako mwekelo ya bilengwa ne. Kabiji bantu kechi bakalengapo kintu kyawama kyaesakana na jinungo ja muntu ne, nangwatu kinungwa kikwabo kya mubiji ne.

Ki ka kyalengejile kuba’mba mwikale Bakamonyi ba kwa Yehoba?

Byo natendekele kulondela mafunde a mu Baibolo, bwikalo bwami bwapimpwile bingi. Kunungapo, mu mwaka wa 2003, nayile na kutanwa ku Kukonkana kwa byalo kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba kabiji namwene byo bakwatankana nobe kisemi kimo, nangwa kya kuba batainweko kechi bakimonañenepo kala ne. Buno butemwe bwajinga butemwe bwa kine, kabiji ne amiwa nakebelenga kwinungako ku kino kisemi.

[Tubyambo twa mushi]

[Kipikichala pa peja 7]

[Kipikichala pa peja 7]

[Mabululañano pa peja 8]

[Caption pa peja 8]

Lupimpu lubiwa ku bilengwa, kechi lukalengapo kintu kyawama kyaesakana na jinungo ja muntu ne