BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • g 6/15 pp. 10-11
  • Galileo

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Galileo
  • Labainga!—2015
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • SAYANSI NE BUPOPWESHI
  • Bijiimo
    Labainga!—2015
Labainga!—2015
g 6/15 pp. 10-11
Galileo

BIPIKICHALA BYA BANTU BA KALA | GALILEO

Galileo

Pakachi ka myaka kitota kya bu 14 ne 16, byayukile basayansi ne bantemwamaana ba ku Europe pa bintu biji mwiulu, byapusenejilemo na mafunjisho a mu Chechi wa Katolika. Muntu watendekele kufunda pa bya mwiulu ke Galileo Galilei.

GALILEO saka akyangye kusemwa, bantu bavula baitabijile’mba juba, mapulaneti ne tubangabanga byazhokolokanga ntanda. Luno lwajinga lufunjisho lwa Chechi wa Katolika.

Nangwa byonkabyo, Galileo byo aingijishe telesikopo wamwene bishiino byapusenejilemo na byafunjishenga basayansi. Kya kumwenako, byo amwene bintu bifiita byapichilenga peulu ya juba wayukile’mba juba jizhokolokatu ponka po jiji. Kuyuka bino kwalengejile bantu bavula kuyuka biji mwiulu, nangwa byonkabyo byalengejile Chechi wa Katolika kutendeka kukatazha Galileo.

SAYANSI NE BUPOPWESHI

Galileo ubena kusampanya byo ataine

Myaka itanshi, mfunji wa bya mulwelele wa ku Poland aye Nicolaus Copernicus watendekele kufunjisha’mba ntanda izhokoloka juba. Galileo watendekele kufunda byanembele Copernicus pa byenda bintu bya mwiulu ne kutaana bishinka byaumvwañenenga na luno lufunjisho. Patanshi, Galileo wazhinaukilenga kunemba bintu byo ataaine mambo wachiinenga’mba bakatendeka kumuseka ne kumwendeleka. Na mambo a lusekelo lo ajinga nalo pa bintu byo amwene mu telesikopo wanji, watendekele kusampanya ku bantu bintu byo ataaine. Basayansi bamo bazhingijile na bintu byo aambilenga, kabiji byo papichile kimye kicheche bantangi ba bupopweshi batendekele kulengulula Galileo inge babena kufunjisha pa mutuntamo.

Mu 1616, Cardinal Bellarmine “wajinga mukulumpe wa bantu bafunda bya bupopweshi,” wabuujile Galileo mukambizho wafuukwile Bakatolika pa mambo a mafunjisho a kwa Copernicus. Wabuujile Galileo kyakosa amba alondele mukambizho ye bafuukwile, kabiji kufuma kyokya kimye Galileo kechi waambilepo pa mvula bantu amba ntanda izhokoloka juba ne.

Mu 1623, Papa Urban VIII, mulunda nanji Galileo, watendekele kulama. Onkao mambo, mu 1624, Galileo waambijile papa kufumyapo mukambizho ye bafuukwile mu 1616. Pano bino, Urban waambijile Galileo kulumbulula mafunjisho apusenejilemo a kwa Copernicus ne Aristotle kwa kubula kunemenenapo kumo.

Kepo Galileo anembele buku wa kuba’mba Dialogue on the Great World Systems. Nangwa kya kuba papa waambijile Galileo kubula kunemenenapo kumo, buku wamunembele nobe ubena kutundaika byaambilenga Copernicus. Kechi pabanjile ne, balwanyi ba kwa Galileo batendekele kwamba’mba buku wanji ubena kulengulula papa. Galileo bamupelemo mambo a kufunjisha bya bubela ne kumuzakamisha’mba basa kumumanyika, kabiji bamukanjikizhe kukaana mafunjisho a kwa Copernicus. Mu 1633, Kije kya Loma kyachibile kumukashila mu nzubo kikupu ne kukanya mabuku anji. Galileo wafwijile mu nzubo mu muzhi wa Arcetri, kwipi na Florence, pa 8 January 1642.

Papa John Paul II waswile’mba Chechi wa Katolika walubankenye pa kulengulula Galileo

Pa myaka yavula, mabuku anembele Galileo kechi baswishishe Bakatolika kwiatanga ne. Nangwa byonkabyo, mu 1979, Chechi yalangulukilepo jikwabo pa byafuukwile Kije kya Loma myaka 300 yapitapo. Kepo mu 1992, Papa John Paul II aswile’mba Chechi wa Katolika walubankenye pa kulengulula Galileo.

BISHINKA

  • Galileo Galilei wasemekelwe mu mwaka wa 1564 mu Pisa, ku Italy, muzhi waya nkuwa na mambo a kyamba kyasendalala. Wafunjishanga pa Yunivesiti ya Padua kabiji panyuma watendekele kwikala ne kwingijila mu Florence.

  • Nangwa kya kuba Galileo kechi walengelepo telesikopo ne, wamuwamishe bingi pa kuba’mba amonenga palepa ne kwingila bulongo.

  • Na mambo a byo aambilenga pa bya mwiulu, Galileo bamwichilepo jibiji ku Kije kya Bakatolika kyayukanyikilwe bingi na mambo a kumanyika balengulwilenga mafunjisho a chechi.

Nanchi Kije Kyamumanyikile Galileo Nyi?

Bashayuka ba bya mpito bamo bamba’mba kampe Kije kya Loma kyamumanyikile Galileo. Byo bafuukwile pa kumukasa bimwesha’mba pa kuba’mba bayuke byalangulukilenga Galileo, bafwainwe “kumumanyika pa kumutotolwesha.” Inge babena kutotolwesha muntu kwingijisha byambo byakatazha, bino byambo bilumbulula “kumanyika,” kampe kulumbulula “kuzakamisha muntu pa kumwambila’mba basa kumumanyika.”

Bashayuka bamba’mba kwajinga kumanyika kwapusana pusana. Kampe kwavwangilemo kumwesha muntu bintu byo basa kwingijisha pa kumumanyika, kumuvuula, kumukasa nangwatu kumukozha kyatama. “Kumanyika pa kutotolwesha” ko bamanyikile Galileo kechi kwayukanyikwa bulongo nangwatu lelo jino ne.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu