BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • g23 Na. 1 pp. 12-14
  • Mwela

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Mwela
  • Labainga!—2023
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Ene Mambo o Twafwainwa Kuzhikijila Mwela
  • Ino Ntanda Beilengele Kwikala Myaka ne Myaka
  • Bantu byo Babena Kuba pa Kupwisha Lukatazho
  • Baibolo Witupa Ñanyi Luketekelo?
  • Mwela Wawama ne Mute—Nanchi “Muchi” Nyi?
    Labainga!—2015
Labainga!—2023
g23 Na. 1 pp. 12-14
Bamulume ne mukazhi babena kwenda mu sino kabiji babena kumona kizhiba kiji ku mutumba kuji bichi byavula saka kwakya bulongo.

NANCHI INO NTANDA IKATWAJIJILA KWIKALAKO NYI?

MWELA

MWELA wanema bingi mambo witukwasha mu bintu byavula kechi kupematu ne. Mwela uzhikijila ntanda ku mintetenga ifuma ku juba yakonsha konauna bintu pano pa ntanda. Kwa kubula mwela, bintu pano pa ntanda byakonsha kuchimba na mashika.

Ene Mambo o Twafwainwa Kuzhikijila Mwela

Mwela watama ufuma ku bya kufutumuna wabika bumi bwa bilengwa pano pa ntanda mu kizumba. Bantutu bacheche pano pa ntanda bo bapema mwela wafikilamo ye baswisha ku kipamo kya World Health Organization.

Mwela watama ulengela bantu kukolwa bikola bya mu kyaji, kansa wa ku mapwapwa ne bikola bya muchima. Bantu nobe 7,000,000 bafwa pa mwaka pa mwaka na mambo a kutama kwa mwela.

Ino Ntanda Beilengele Kwikala Myaka ne Myaka

Ntanda yalengwa mu jishinda ja kuba’mba ilengenga mwela wawama wa kupema bilengwa byonse pano pa ntanda. Pano bino, mwela wakonsha kuwamatu inge bantu bakepeshako byakufutumuna futumuna biji na bulembe. Monai bishinka byalondelapo.

  • Twayuka kuba’mba bichi bipema mwela utelwa’mba carbon dioxide. Nangwa byonkabyo, bichi bimo bya mu mema bipema mwela wavula bingi wa carbon dioxide kukila bichi bya kumutunta.

  • Byo bataana katataka bimwesha’mba bintu bimo bimena mu mema bitelwa’mba Kelp bikoka mwela wa carbon dioxide. Ano mabuula aji na mpunzha mwikala mwela wialengela kwenda museke walepa pa mema kwa kubula kwibila. Inge byaenda museke walepa kufuma ku kitulu bilajika kabiji mwela wa carbon dioxide wikalamo wibilengela kushikama panshi ya kalunga. Kabiji byakonsha kwikala panshi ya kalunga pa myaka yavula bingi.

  • Bulume bwa ntanda bwa kuwamisha mwela, bwamwekele kimye bantu kyo balekele kwendauka na mambo a mwalo wa COVID-19. Mu mwaka wa 2020, byo bashinkile makampanyi alenga bya kulengalenga ne myotoka byo yalekele kwenda, ponkapotu mwela watendekele kuwama. Sawakya umo wa mu “2020 World Air Quality Report,” wamwesha’mba mu byalo byavula mo balekeshe kwenda mwela wawamine bingi.

    NANCHI MWAYUKA NYI?

    Mwela Wakonsha Kuwama Jibiji

    Kipikichala kibena kumwesha bibena kupuupa mwela wawama (PM2.5) mu New Delhi mu India. Mwela wapuupilenga kubwela panshi kufika ku 120.1, kabiji baambi­le’mba wabikile bumi bwa bantu mu kizumba. Mu January 2020, mwela wabweleleko panshi kufika ku 35.5, baambi­le’mba wawamineko mu August 2020.

    Makafulumende byo akainye kwenda na mambo a mwalo wa COVID-19, mwela watendekele kuwama mu kyalo kya New Delhi mu India. Kino kyalengejile tubintu tulengela mwela kutama kukepa. Mu mwela mwikala tubintu tucheche, tuno tubintu twakonsha kulengela muntu kukolwa kikola kya mu kyaji ne bikolatu bikwabo. Kino kyamwekeletu pa ka kimye kacheche, nangwa byonkabyo kyamwesheshe bulume bwa ntanda byo bwakonsha kuwamisha mwela.

    Mu New Delhi mu India, mu 2019, mubena kumweka kamfwakamfwa na mambo a kutamisha mwela.

    © Amit kg/Shutterstock

    ku mpelo ya 2019

    Mu New Delhi mu India, kimye kya COVID-19 byo balekeshe kwenda, mwalekele kumweka kamfwakamfwa na mambo a kuwama kwa mwela

    © Volobotti/Shutterstock

    Kimye kyo balekeshe kwenda na mambo a COVID-19

Bantu byo Babena Kuba pa Kupwisha Lukatazho

Mwanamulume ubena kukungika nkinga yo aya nayo ku nkito.

Kwingijisha nkinga kukepeshako kutamisha mwela

Kafulumende watwajijila kubuula makampanyi kukepeshako kutamisha mwela. Bashayuka ba sayansi, bataana mashinda akatataka a kukepesheshamo kutamisha mwela. Basenda tulongolo twakepa bingi tutelwa’mba microbes kuba’mba tujenga ndochi ikala mu mwela pa kuba’mba bantu bapemenga mwela wawama. Kabiji bashayuka babena kutundaika bantu kwendatu panshi nangwa kwingijisha makinga kukila kwingijisha myotoka ne kukepeshako byo bengijisha malaichi mu mazubo abo.

Mwanamukazhi ubena kuteka kajo saka aikala panshi pa nzubo panji. Kitofu kya kutekelapo kibena kufumyatu bwishi bucheche.

Mu byalo bimo kafulumende ubena kupa bangikazhi bitofu byakatataka byakwingijisha pa kuteeka pa kuba’mba bakepesheko kutamisha mwela. Nangwa byonkabyo, bantu bavula kechi baji na bino bitofu ne

Kuji ne bintu bikwabo byo bafwainwa kuba, kwesakana na sawakya wa mu 2022 wafumine ku kipamo kya international agencies, kwingijila pamo na kipamo kya World Health Organization ne World Bank.

Sawakya wa mu 2020 umwesha’mba, bantu bavula mu ntanda pa kuteeka kajo bengijisha bintu bitamisha mwela. Mu mapunzha avula, bantutu bacheche bo baji na bulume bwa kupota bitofu byakatataka nangwa kwingijisha mashinda akwabo abula kutamisha mwela pa kuteeka.

Baibolo Witupa Ñanyi Luketekelo?

“Lesa wa kine, aye Yehoba, Mulenga walengele jiulu kabiji . . . waajile ntanda ne bintu byonse bijimo, yenka upana muya ku bantu bekalapo.”—Isaya 42:5.

Lesa walengele mwela ye tupema ne bintu biwamisha mwela. Kino kimwesha’mba, uji bingi na bulume kabiji watemwa bingi bantu. Onkao mambo, twafwainwa kushiinwa’mba ukawamisha mwela. Monai kibaba kiji na mutwe wa kuba’mba “Lesa Walaya’mba ino Ntanda Ikatwajijila Kwikalako.”

FUNJILAIPO BIKWABO

Kyalo byo kimweka mulwelele.

Ino ntanda yaishileko byepi? Tambai vidyo wa kuba’mba Was the Universe Created pa jw.org.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu