KITANGO 17
“Wisambilenga Nabo pa Binembelo”
Paimena kufunjisha bulongo; kufunjilako ku byaubile bena Beliya
Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 17:1-15
1, 2. Bañanyi bafuminenga ku Filipai kuya ku Tesalonika kabiji ñanyi kintu kyo balangulukilengapo?
BASENDWE bena Loma balajile mukwakwa wapichile mu mitumba ya mabwe. Mu uno mukwakwa mwaumvwanyikanga kyungye kya bambongolo, kya mawilo a makalaki pa kupita pa mabwe apapakana o baajile mu mukwakwa ne kiwowo kya bakañenda nabiji bashilikale, basulu ne basendwe ba mabwe. Paulo, Silasa ne Timoti bayilenga mu uno mukwakwa pajinga kukila pa makilomita 130 kufuma ku Filipai kuya ku Tesalonika. Luno lwendo lwakatezhe bingi Paulo ne Silasa. Mambo babinzhilenga na bilonda bya bipumo byo bebapumine na tumama mu Filipai.—Byu. 16:22, 23.
2 Pano bano banabalume bachinchikile byepi pa kwenda museke walepele bino? Mambo besambilenga pa kintu kyawama kyamwekele mu Filipai kimye kyaitabijile muota ne kisemi kyanji. Uno mwisambo watundaikile bano bakañenda kukebesha kusapwila mambo a Lesa. Pano bino, byo banangijilenga muzhi wa Tesalonika, kyamweka balangulukilenga pa kintu Bayudea kyo bakeboba mu uno muzhi. Nanchi bakebalukuka ne kwibapuma byonka byo bebobile mu Filipai nyi?
3. Twakonsha kufunjilako ka kwi Paulo byo aambanga na kuchinchika pa kusapwila?
3 Palutwe kacheche, Paulo waambile bintu byajinga ku muchima wanji mu nkalata yo anembejile bena Kilishitu mu Tesalonika amba: “Nangwa kya kuba twamanamine patanshi ne kwituba byatama bya bumvu mu Filipai, byonkatu byo mwayuka, twachinchikile na mambo a Lesa kuba’mba twimubuule mambo awama a Lesa nangwa kya kuba bantu bavula betukainyenga.” (1 Tesa. 2:2) Kyamweka Paulo wakankazhaminenga kutwela mu muzhi wa Tesalonika na mambo a kintu kibamwekejile mu Filipai. Nanchi mwakonsha kufwanyikizha bintu byapichilemo Paulo nyi? Nanchi ne anweba kimukatazha kusapwila mambo awama nyi? Paulo waketekejile mwi Yehoba kumukosesha ne kumukwasha kwamba na kuchinchika. Kufunda pa bintu byapichilemo Paulo kukemukwasha ne anweba kuchinchika.—1 Ko. 4:16.
“Wisambilenga Nabo pa Binembelo” (Byu. 17:1-3)
4. Mambo ka o twakonsha kwambila’mba Paulo waikele mu Tesalonika kukila pa milungu isatu?
4 Jishimikila jitubula’mba Paulo byo ajinga mu Tesalonika, wasapwijilenga mu nshinagoga pa moba asatu a Sabado. Nanchi kino kibena kulumbulula’mba Paulo waikele mu uno muzhi milungu isatutu nyi? Ine. Paulo byo afikile mu Tesalonika, kechi twayuka kimye kyapichilepo pa kuba’mba aye mu nshinagoga ne. Makalata a kwa Paulo amwesha’mba byo ajinga mu Tesalonika, aye ne balunda nanji baingijilenga mingilo ya kwikwashishamo abo bene. (1 Tesa. 2:9; 2 Tesa. 3:7, 8) Kabiji Paulo byo ajinga mu uno muzhi, watambwijile kajo jibiji kufuma ku balongo mu Filipai. (Fili. 4:16) Kyamweka Paulo waikele mu Tesalonika kukila pa milungu isatu.
5. Paulo wisambanga byepi bulongo na bantu?
5 Paulo byo achinchikile pa kusapwila, wisambilenga na bantu bakonkene mu nshinagoga. Monka mo aubilanga kimye kyonse, “wisambilenga nabo pa Binembelo, saka ebalumbulwila ne kwibashiina na binembelo amba kyamufwainwe Kilishitu kumanama ne kusanguka mu bafu, ne kwamba’mba: ‘Uno ye Kilishitu, uno Yesu yenka ye mbena kwimusapwila.’ ” (Byu. 17:2, 3) Paulo kechi wakebele kuzhingijisha banteleki banji ne; pakuba aye wisambilenga nabo bulongo. Mambo aye wayukile’mba aba bakonkene mu nshinagoga bayukile Binembelo ne kwibinemeka. Kintu kibakatezheko bakankelwe kukwatakanya bulongo mwatajile Binembelo. Onkao mambo, Paulo waambañenenga nabo, kwibalumbulwila ne kwibetabisha mu Binembelo kuba’mba Yesu mwina Nazala ye Mesiasa walayilwe nangwa’mba Kilishitu.
6. Yesu wisambanga byepi na bantu kwingijisha Binembelo, kabiji ñanyi kintu kyafuminemo?
6 Paulo walondejile mwafunjishenga Yesu kwingijisha Binembelo. Byo aingijilenga mwingilo wanji wa kusapwila, Yesu wabujile baana banji ba bwanga kwesakana na Binembelo amba mwana Muntu ukamanama, ukafwa kabiji ukasanguka. (Mat. 16:21) Yesu byo bamusangwile, wamwekele ku baana banji ba bwanga. Kino kyamwesheshe patoka’mba waambile kine. Pano bino, Yesu wibabujilepo ne bintu bikwabo. Tutanga pa byo abujile baana banji ba bwanga bamo amba: “wibalumbulwijile bintu byaambilenga pe aye mu Binembelo byonse kutendekela pe Mosesa ne byanembele Bangauzhi bonse.” Ñanyi kintu kyafuminemo? Baana ba bwanga baambile’mba: “Nanchi michima yetu kechi ibalukutenga kimye kyo aji kwisambanga ne atweba mu jishinda, ne byo aji kwitulumbulwilanga Binembelo nenyi?”—Luka 24:13, 27, 32.
7. Mambo ka o kyanemena kwingijisha Binembelo pa kufunjisha?
7 Mambo a Lesa aji na bulume. (Hebe. 4:12) O ene mambo bena Kilishitu lelo jino o bengijishisha Mambo a Lesa pa kufunjisha byonka byaubanga Yesu, Paulo ne batumwa bakwabo. Ne atweba twisamba na bantu, kwibalumbulwila mwatala Binembelo ne kwibamwesha’mba byo tufunjisha bya kine kupichila mu kutanga Baibolo. Bintu byo tusapwila kechi byetu ne. Byo twingijisha Baibolo kimye kyonse, tukwasha bantu kuyuka kuba’mba bintu byo tusapwila kechi milanguluko yetu ne, bino tufunjisha bintu bya Lesa. Kabiji twafwainwa kuyuka’mba bintu byo tusapwila ku bantu byaimena pa Mambo a Lesa. Baibolo buku wa kine. Nanchi kuyuka bino kechi kwimutundaika kwingilako uno mwingilo wa kusapwila na kuchinchika byonka byaubile Paulo nenyi?
“Bamo Baitabijile” (Byu. 17:4-9)
8-10. (a) Bantu bajinga mu Tesalonika baubilepo byepi pa mambo awama? (b) Mambo ka Bayudea bamo o baubijile kichima Paulo? (c) Bayudea bashikilwe Paulo ne balunda nanji baubilepo byepi?
8 Pa kikye kimye, Paulo wimwenejile byafikile byambo byaambile Yesu bya kuba’mba: “Muzha kechi wakila nkambo yanji ne. Umvwe bamanyikile amiwa, ne anweba bakemumanyika; inge balamine byambo byami, bakalama ne byenu.” (Yoa. 15:20) Paulo kechi bamutambwijile bulongo ku bena Tesalonika ne, mambo bamo batelekelenga ku byo afunjishenga, pakuba bakwabo bakainenga. Luka wanembele pa boba batelekelenga amba: “bamo baitabijile ne kupwanañana na Paulo ne Silasa, ne jibumba jikatampe ja Bangiliki bapopwelanga Lesa, ne banabakazhi bashiñama nabo baitabijile.” (Byu. 17:4) Kine bano baana ba bwanga bakatataka basekejile bingi pa kwibakwasha kumvwisha Binembelo.
9 Bamo batemenwe byaambilenga Paulo, pakuba bisaka bya bantu bamuzhingijile. Bayudea bamo mu Tesalonika bamubijile kichima Paulo na mambo a kukwasha “jibumba jikatampe ja Bangiliki.” Aba Bayudea byo bakebele Bangiliki ba mu bisaka bikwabo kwitabila mu bupopweshi bwa Bayudea, bebakambizhe kulondela byaamba Binembelo bya Kihebelu kabiji bamwenenga bano Bangiliki kwikala ku lubaji lwabo. Kyamweka balangulukilenga’mba Paulo waongwelenga Bangiliki na bintu byo afunjishenga kuba’mba babule kulondela byafunjishenga Bayudea mu nshinagoga. Onkao mambo, Bayudea bamuzhingijile bingi.
‘Balukukile . . . kuba amba ebalupulemo Paulo ne Silasa ne kwibaleta ku kiombe kya bantu.’—Byu. 17:5
10 Luka witubula ne kintu kikwabo kyamwekele’mba: “Bayudea byo baubile kichima, bakonkenye pamo bantu babi balulumbanga mu kisankanyi ne kulenga kiombe kya bantu kabiji babushishe kiwowo kikatampe mu muzhi. Balukukile nzubo ya kwa Yasona kuba’mba balupulemo Paulo ne Silasa ne kwibaleta ku kiombe kya bantu. Byo babujile kwibataanamo, bamukulumwinemo Yasona ne balongo bamo ne kwibatwala ku bakulumpe ba mu muzhi ne kwamba’mba: ‘Bano bantu bakuvumika ntanda baji ne kuno, kabiji Yasona wibatambwila. Bano bantu bonse balengulula mizhilo ya kwa Kesala amba kafwako mfumu mukwabo ne, kanatu Yesu.’ ” (Byu. 17:5-7) Paulo ne balunda nanji byo bebalukukile baubilepo byepi?
11. Ñanyi mambo o bapelemo Paulo ne bakwabo basapwishi ba Bufumu, kabiji baambilenga’mba balajile ñanyi muzhilo? (Monai tubyambo twa munshi.)
11 Bintu byuba bantu bazhingila kechi biwama ne. Bavundumukatu nobe nyuki yanyemuka. Jino jo jishinda jaingijishe Bayudea kukeba kuvizhizhamo Paulo ne Silasa. Panyuma ya kuba Bayudea babusha “kiwowo kikatampe” mu muzhi, bayile na kubula bantangi amba bano bantu balenga mambo akatampe. Mambo atanshi o bapelemo Paulo ne bakwabo basapwishi ba Bufumu ajinga a kuba’mba, “baleta makatazho” nangwa kya kuba Paulo ne balunda nanji kechi baletelepo makatazho mu Tesalonika ne. Mambo a bubiji o bebapelemo abayile bingi. Bayudea baambilenga’mba bano bantu basapwijilenga pa Mfumu mukwabo aye Yesu, ko kuba’mba balajile muzhilo wa mfumu.a
12. Ñanyi kintu kimwesha’mba mambo o bapelengamo bena Kilishitu mu Tesalonika nao mwafumine bintu byatama?
12 Vulukai kuba’mba Yesu bamupelengamo mambo antutu amo ku bantangi ba bupopweshi. Baambijile Pilato amba: “Uno muntu twamutaine saka ajimbaika kisaka kyetu . . . ne kwamba amba aye mwine ye Kilishitu mfumu.” (Luka 23:2) Pilato byo achiine’mba mfumu usakumulangulukila amba waswisha bunsatuki, wapaine Yesu amba bamwipaye. Mambo o bapelengamo bena Kilishitu mu Tesalonika nao mwafumine bintu byatama. Buku umo waamba’mba: “Kechi twakonsha kuzhinauka, kuba’mba bapichilenga mu makatazho ‘mambo mulanguluko yenka wa kusatukila bamfumu javula wibabikanga mu kañumbwañumbwa.’ ” Nanchi kino kibalengejile kuleka kwingila nyi?
13, 14. (a) Mambo ka bintu byafuukwilepo kuba balwanyi o byabujile kwingila? (b) Nga Paulo wamwesheshe byepi muchima wa Kilishitu wa kujimuka, kabiji twakonsha kulondela byepi byo aubile?
13 Bano balwanyi kechi balekeshe mwingilo wa kusapwila mu Tesalonika ne. Mambo ka o bakankejilwe kwibakanya? Mambo Paulo ne Silasa kechi bajingapo ne. Kabiji bantangi ba mu muzhi kechi bashiinwe pa mambo o bebapelengamo ne. Panyuma ya ‘kupanako mali a kwibakasulwilamo,’ bakasulwile Yasona ne balongo bakwabo bo baletele kwi abo. (Byu. 17:8, 9) Kwesakana na lujimuno lwapaine Yesu lwa ‘kujimuka nobe miloolo ne kukoka muchima nobe bankunda,’ Paulo wayukile bya kuba na lukatazho lo atainwemo pa kuba’mba atwajijile na kusapwila ne ku mapunzhatu akwabo. (Mat. 10:16) Kuchinchika kwa kwa Paulo kechi kwalumbulwilenga amba wabujile kujimuka ne. Bena Kilishitu lelo jino bakonsha kulondela byepi byaubanga Paulo?
14 Mu ano moba, bantangi ba mu Kilishitendomu baswaka bantu kumanyika Bakamonyi ba kwa Yehoba. Bamba amba kechi bakookela ne, bansatuki kabiji batundaika bantangi kukabisha Bakamonyi. Byonka byo kyajinga ku boba bamanyikañananga kala, ne lelo jino betumanyika na mambo a kichima. Nangwa byonkabyo, atweba bena Kilishitu ba kine kechi twitwezha mu makatazho ne. Tuchinuzhuka kwikatazha na bantu bazhingila, boba bintu kwa kubula maana. Bino atweba tukeba’mba tutwajijile kwingila mwingilo wetu mu mutende, kampe ne kubwela na kwisamba nabo umvwe bintu byaikalako bulongo.
“Bakebeshenga Bingi Kufunda” (Byu. 17:10-15)
15. Bena Beliya batambwijile byepi mambo awama?
15 Paulo ne Silasa bebatumine ku Beliya palepele makilomita 65 na mambo a kukeba kwibazhikijila. Paulo byo afikile mu Beliya, watwelele mu nshinagoga ne kwamba ku bo atainemo. Watemenwe bingi kutana bantu batele muchima ku byo aambilenga. Luka wanembele’mba Bayudea bajinga mu Beliya “bakebeshenga bingi kufunda kukila bena Tesalonika, mambo abo batambwijile mambo a Lesa na muchima yense ne kubalaula bulongo Binembelo moba onse kuba’mba bayuke kana bino bintu bya kine nangwa ne.” (Byu. 17:10, 11) Nanchi bino byambo bimwesha’mba aba bajinga mu Tesalonika kechi batambwijile bukine nenyi? Ine. Palutwe kacheche, Paulo wanembele’mba: “Tusanchila Lesa kwa kubula kuzhikilwa, mambo byo mwatambwile mambo a Lesa, o mwaumvwine kwi atweba, kechi mwiatambwile nobe byambo bya bantu ne, poso byonka byo aji kine mambo a Lesa, abena kwingila mwi anweba baitabila.” (1 Tesa. 2:13) Ñanyi kintu kyalengejile Bayudea bajinga mu Beliya kukebesha kufunda?
16. Mambo ka bena Beliya o bebambilapo’mba “bakebeshenga bingi kufunda”?
16 Nangwa kya kuba bintu byafunjilenga bena Beliya byajinga bipya, kechi bazhinaukilenga nangwa kulengulula ne; kabiji kechi bajinga bakitabilambijinga ne. Patanshi batele muchima ku bintu byaambilenga Paulo. Kepo bapesele pesele pa bintu byo bafunjile kupichila mu kubalaula mu Binembelo bibalumbulwijile Paulo. Batanganga Mambo a Lesa kimye kyonse kechi pa jubatu ja Sabado ne. Kabiji baubanga kino “na muchima yense” ne kwikala na kimye kya kubalaula mu Binembelo byo bafunjile. Bano bantu bepelwile bingi ne kupimpula byubilo byabo, mambo “bantu bavula baitabijile.” (Byu. 17:12) Kino kyo kyalengejile Luka kwibambapo amba “bakebeshenga bingi kufunda.”
17. Mambo ka kintu kyaubile bena Beliya o kyawamina, kabiji twakonsha kutwajijila byepi kuba byo baubile nangwatu panyuma ya kwitabila?
17 Bena Beliya kechi bayukile’mba jishinda jo batambwijilemo mambo awama bakejinemba mu Mambo a Lesa kuba’mba bantu bakwabo nabo bakafunjileko ne. Baubile kintu kyonka Paulo kyo ebatundaikile kuba ne kintu kibakebejilenga Yehoba Lesa kuba. Ne lelo jino, ne atweba tutundaika bantu kubalaula mu Baibolo bulongo pa kuba’mba Mambo a Lesa akoseshe lwitabilo lwabo. Umvwe twaitabila, nanchi kibena kulumbulula’mba twafwainwa kuleka kukebesha kufunda nyi? Ine. Mambo po po twafwainwa ne kwibikishako kuba’mba Yehoba etufunjishe ne kwingijisha byo abena kwitufunjisha. Mu jino jishinda, Yehoba uketubumba ne kwitufunjisha monka mo akebela. (Isa. 64:8) Umvwe twauba bino, ukatwajijila kwitwingijisha kabiji tukamutokeshanga Shetu wa mwiulu ku muchima.
18, 19. (a) Mambo ka Paulo o afumijile mu Beliya, kabiji tufunjilako ka ku byo achinchikile? (b) Bañanyi bakwabo Paulo bo asapwijileko, kabiji kwepi?
18 Paulo kechi wabanjile mu Beliya ne. Tutanga’mba: “Bayudea bajinga mu Tesalonika byo baumvwine’mba Paulo ubena kusapwila mambo a Lesa mu Beliya, bayileko na kutundaika ne kuvulumuna mabumba amba bebalukilemo. Ponkapotu balongo bamunyemeshe Paulo ku kalunga ka mema, bino Silasa ne Timoti bakishajile konka. Nangwa byonkabyo, aba bashinjikinyengako Paulo bamufikizhe ku Atene, kabiji bano balongo bafumineko byo bebakambizhe’mba bakabuule Silasa ne Timoti kwiya bukiji kwi Paulo.” (Byu. 17:13-15) Aba balwanyi bashikilwe bukine bajinga bingi na lupata. Kechi bapelejiletu pa kupanga Paulo mu Tesalonika ne, bino bamulondejile ne ku Beliya na kukamukatazha, pano bino bapulwijilemotu mabula. Paulo byo ayukile’mba nyaunda yabayile bingi; wayile na kusapwila ku mpunzha ikwabo. Ne atweba lelo jino, twayai tutwajijile kusapwila mambo awama kwa kubula kuleka nangwa kya kuba kuji bakeba kulekesha mwingilo wetu.
19 Paulo byo asapwijile Bayudea bavula bajinga mu Tesalonika ne mu Beliya, wayukile ene mambo o kyanemena kusapwila na kuchinchika ne kwisamba na bantu mu Binembelo. Ne atweba byo byo tuba. Pano bino, Paulo wajinga pepi kutalañana na bantu ba mu bisaka bikwabo mu Atene. Waubile byepi byo afikile mu uno muzhi? Tukesamba pa kino mu kitango kyalondelapo.
a Kwesakana na byanembele shayuka umo, pa kyokya kimye kwajinga muzhilo wa Kesala wakainye kwaula “kwiya kwa mfumu mukwabo nangwa bufumu bukwabo kikatakata mfumu wakonsheshe kufumyapo bufumu nangwa mfumu walaminenga pa kyokya kimye.” Balwanyi ba kwa Paulo batwajile mungi byambo byasapwijilenga batumwa kuba’mba byazhilulwilenga muzhilo wa mfumu. Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Kesala ne Buku wa Byubilo,” pa jipa 137.