KITANGO 15
“Nkakulekesha Kuba Bupite”
PAIMENA KITANGO: Byo tufunjilako ku bapite bo balumbulula mu buku wa Ezikyo ne wa Lumwekesho
1, 2. Pite wa mutundu ka bantu ye bashikwa bingi?
ATWEBA bavula tumvwa bingi kutama ku muchima inge muntu waikala pite. Twakonsha kampe ne kutendeka kulanguluka pa byalengejile uno muntu kutendeka kwikala buno bwikalo buncha. Twakonsha kwishikisha’mba, Nanchi nshiji nangwa makatazho a mu kisemi o amulengejile kwikala pite saka akijitu mwanyike nyi? Nanchi buyanji bo bwamulengela kutendeka kwikala bwikalo bwa bupite nyi? Inyi waikele pite na mambo a kuba wanyemene mwatawanji washinta nyi? Abino byo bintu javula bimweka mu ino ntanda ibi. O ene mambo Yesu Kilishitu o aubilanga lusa bapite bamo. Walumbululwile kuba’mba inge bapite balapila ne kusankilapo bwikalo bwabo buncha, bakonsha kutambula bumi bwa myaka ne myaka.—Mat. 21:28-32; Luka 7:36-50.
2 Pano akilangulukai pa mwanamukazhi pite wapusanako. Fwanyikizhai kuba’mba uno mwanamukazhi wifuukwilapotu aye mwine kutendeka bwikalo buncha bwa bupite. Ulanguluka’mba buno bwikalo bujitu bulongo mambo momo amwena mali a kwikwashishamo. Pano ibyepi inge kya kuba uno mwanamukazhi wasongwelwetu bulongo, ku mwanamulume wakishinka kabiji wawama bingi muchima, bino aye wafuukulapo kunyema mwatawanji ne kutendeka bupite? Uno mwanamukazhi mukamushikwa bingi na mambo a bwikalo buncha bo atendeka kwikala. Byonkatu byo twakonsha kumvwa pa uno mwanamukazhi, ne Yehoba Lesa naye kyokyo afwanyikizha bupopweshi bwa bubela ku mwanamukazhi pite pa kulumbulula byo ebushikwa.
3. Ñanyi mashimikila o tusakwisambapo mu kino kitango?
3 Mu buku wa Ezikyo, muji mashimikila abiji aamba pa bupite mu kifwanyikizho, pa kulumbulula kubula bukishinka kwa bantu ba Lesa baikalanga mu Isalela ne mu Yuda. (Ezi., bita. 16 ne 23) Saka tukyangye kwisamba pa ano mashimikila abiji, twayai tutendekelepo kwisamba pa pite mukwabo wa kifwanyikizho. Buno bupite bwa kifwanyikizho bwatendekele kala bena Isalela ne Ezikyo saka bakyangye kwikalako, kabiji bwatwajijila ne mu ano moba. Uno pite bamwambapo bingi mu buku wa Baibolo wa Lumwekesho.
“Inanji Bapite”
4, 5. “Babilona Mukatampe” ye mu ka, kabiji twayuka byepi? (Monai kipikichala kitanshi.)
4 Yesu wamwesheshe mutumwa Yoano kimwesho kya kukumya na ku mpelo ya myaka kitota kitanshi. Wamwene mwanamukazhi utelwa’mba “pite mukatampe,” “Babilona Mukatampe, inanji bapite.” (Lum 17:1, 5) Bantangi ba bupopweshi ne bashayuka ba Baibolo balengela bantu kubula kumuyuka bulongo pa myaka yavula. Bamba’mba Babilona Mukatampe wimenako Babilona, Loma nangwa Chechi wa Loma Katolika. Nangwa byonkabyo, Bakamonyi ba kwa Yehoba bayukile uno “pite mukatampe” kala papita ne myaka yavula. Uno pite mukatampe ke bupopweshi bwa bubela bonse buji pano pa ntanda. Twayuka byepi bino?
5 Uno pite bamutongola kuba’mba uba bulalelale na “bamfumu ba pa ntanda,” nangwa’mba makafulumende a bumulwilantanda. Onkao mambo, Babilona Mukatampe kechi kafulumende wa bumulwila ntanda ne. Kabiji buku wa Lumwekesho wamba’mba “bapoteshi ba pa ntanda,” nangwa’mba basulu ba pano pa ntanda bamujijilenga Babilona Mukatampe byo afwile. Kino kibena kulumbulula’mba Babilona Mukatampe kechi wimenako busulu bwa pano pa ntanda ne. Pano Babilona Mukatampe nanchi ye mu ka? Babilona Mukatampe bamutela’mba ‘upopwela mipashi,’ ne bankishi kabiji uba ne bujimbijimbi. Nanchi bino byubilo byatama kechi byo biji mu bupopweshi bwavula buji pano pa ntanda nenyi? Kabiji uno pite bamulumbulula ne kuba’mba wenda nangwa’mba uji na bulume pa makafulumende a bumulwila ntanda. Kabiji uno pite umanyika ne bapopweshi bakishinka ba kwa Yehoba Lesa. (Lum. 17:2, 3; 18:11, 23, 24) Nanchi bino kechi byo byuba bupopweshi bwa bubela kufumatu ne kala nenyi?
Muzhi wa kala wa Babela watendekele kutelwa’mba Babilona mo mwafumine misango yonse ya bupo pweshi bwa bubela ne mafunjisho onse a bubela (Monai jifuka 6)
6. Mu ñanyi jishinda Babilona Mukatampe mo aikela “inanji bapite”?
6 Pano mambo ka Baibolo o itelela Babilona Mukatampe amba “pite mukatampe” ne kuba’mba “inanji bapite”? Mu bupopweshi bwa bubela muji machechi avula bingi. Lesa byo avulañenye milaka mu muzhi wa kala wa Babela nangwa’mba Babilona, bantu bapalañenejile mwaya ntanda na mafunjisho a bubela ne kulenga bupopweshi bwapusana pusana. Kyayilamo kuba’mba jizhina ja “Babilona Mukatampe” jafumine ku muzhi wa Babilona konka kwatendekejile bupopweshi bwa bubela. (Nte. 11:1-9) Na mambo a kino, bupopweshi bonse buji pano pa ntanda bujitu nobe “baana ba bakazhi” ba uno pite mukatampe, mambo bafuma mu jibumba jimotu. Satana ongola bantu kwingijisha bupopweshi bwa bubela ne kwibalengela kupopwela mipashi, bankishi ne kuba bisho bimo bibula kunemeka Lesa. O ene mambo bantu ba Lesa o bebajimwinako pa buno bupopweshi bwakumbanatu ntanda yonse amba: “Anweba bantu bami, lupukaimo mwi aye, inge kechi mukeba kwivwangamo mu bubi bwanji ne”!—Tangai Lumwekesho 18:4, 5.
7. Mambo ka o twafwainwa kumvwina lujimuno lwa kuba’mba “lupukaimo” mu Babilona Mukatampe?
7 Nanchi mwalupukamo nyi? Vulukai kuba’mba Yehoba witulengele na muchima wa “kukeba kuyuka Lesa.” (Mat. 5:3) Twakonshatu kupopwela Yehoba bulongo mu bupopweshi bwa kine. Bapopweshi ba Yehoba bafwainwa kuchinuzhuka bupopweshi bwa bubela. Bino Satana Diabola ukeba kwitongola. Ukebesha bingi kongwela bantu ba Lesa ku buno bupite bwa kifwanyikizho. Waongola bavula bingi. Mu moba a kwa Ezikyo, bantu ba Lesa batendekele kwivwanga mu bupopweshi bwa bubela bwajinga bupite bwa kifwanyikizho. Twayai twisambe pa bino byamwekele pa kuba’mba tufunjileko pa mizhilo ya Yehoba, pa bololoke ne lusa lwanji.
“Waikele Pite”
8-10. Ñanyi kishinka kyanema kitulengela kuyuka ene mambo Yehoba o abujila kukeba’mba twivwangenga mu bupopweshi bwa bubela? Lumbululai.
8 Mu buku wa Ezikyo, Yehoba waambile pa pite mu kifwanyikizho pa kulumbulula byo kyamukolele ku muchima. Ezikyo bamutangijile ku mupashi kunemba mashimikila abiji alumbulula kubula bukishinka kwa bena Isalela byo kwafichishe Yehoba ku muchima. Pano mambo ka o ebesakenyejile ku bapite?
9 Pa kuba’mba tumvwishe mukumbu wa buno bwipuzho, twafwainwa kuvuluka kintu kyanema mu bupopweshi bwa kine kyo twisambilepo mu Kitango 5 kya uno buku. Mu Mizhilo Lesa yo apele bena Isalela, Yehoba waambile’mba: “Kechi mwafwainwa kwikala na balesa bakwabo kununga pe amiwa ne . . . amiwa, Yehoba Lesa wenu, yami Lesa ukeba bantu kuñingijilatu bunke bwami.” (Lupu. 20:3, 5.) Kabiji waambile pa kino kishinka jikwabo amba: “Kechi wafwainwa kupopwela lesa ungi ne, mambo Yehoba ukeba kumwingijilatu bunke bwanji. Kine, aye ye Lesa ukeba kumwingijilatu bunke bwanji.” (Lupu. 34:14) Yehoba wamwesheshetu patoka kuba’mba aye ukeba bantu kumupopwelatu bunke bwanji kwapwa.
10 Pa kuba’mba tumvwishe kino kishinka, twayai twisambe pa bantu babiji baji mu masongola. Muntu yense ukeba mukwabo wa mu masongola kwikala wakishinka kwi aye. Inge umo mu masongola watendeka kufwalama muntu ungi, mukwabo wa mu masongola ukatendeka kumvwa mukao kabiji kikola bingi ku muchima. (Tangai Bahebelu 13:4.) Kyo kimotu, Yehoba naye byobyo omvwa inge bantu bepana kwi aye bamusatukila ne kutendeka kupopwela bankishi. Mu buku wa Ezikyo mu kitango 16, Yehoba walumbulula byo kimukola ku muchima.
11. Yehoba waambilepo’mba ka pa byajinga bena Isalela patanshi?
11 Mu Kitango 16 mu buku wa Ezikyo, mo monkatu muji byambo byaambile Yehoba mwine byavula mu uno buku yense, kabiji kyo kibaaba kyalepelamo mu Binembelo bya Kihebelu byonse muji byambo byanji bya bungauzhi. Yehoba waamba pa muzhi wa Yelusalema pa kwamba pa bena Yuda babujile bukishinka. Walumbulula byajinga bwikalo bwabo patanshi ne byo bamufutukilemo. Patanshitu, bajinga nobe lukeke ye basankilapo kwi inanji, uji na biko kabiji wakonsha kubula kwizhikijila. Bansemi babo bajinga bena Kenana babulanga kupopwela Lesa wa kine. Pa myaka yavula, Yelusalema walamwanga ku kisaka kya bena Kenana, ko kuba’mba bena Yebusi, kufikatu ne kimye Davida kyo ashinjile uno muzhi. Yehoba waumvwijile lusa bena Isalela bajinga nobe lukeke ye basankilapo kwi inanji, wibovwele ne kwibakwasha. Mu kuya kwa kimye, baikele nobe mwanamukazhi ye asongola. Kyajinga bino mambo bena Isalela baikalanga mu Yelusalema bajinga mu lulayañano ne Yehoba, lulayañano lo baswile abo bene mu moba ajingako Mosesa. (Lupu. 24:7, 8) Yelusalema byo aikele muzhi mukatampe wa bena Isalela, Yehoba wibapesheshe bingi, kabiji baikele bingi bulongo, byonka mwanamulume wanonka byo alama mukazhanji ne kumupotela bivwalo byawamisha.—Ezi. 16:1-14.
Solomone waswishishe bakazhi banji ba mu bisaka bikwabo kumulengela kuleta bubi mu Yelusalema na mambo a kupopwela bankishi (Monai jifuka 12)
12. Bupopweshi bwa bubela bwatwelele byepi mu Yelusalema?
12 Pano twayai twisambe pa kyamwekele. Yehoba waambile’mba: “Waketekejile mu buya bobe kabiji waikele pite na mambo a kutumbalala kobe. Waubilenga bukende na muntu yense wapichilenga kabiji obewa waikele ke mukambwe wanji.” (Ezi. 16:15) Mu moba a kwa Solomone, Yehoba wapesheshe bingi bantu banji kya kuba muzhi wa Yelusalema waikele ke muzhi wawama bingi, wayile bingi nkuwa mwaya ntanda yonse. (1 Mfu. 10:23, 27) Nangwa byonkabyo, bena Isalela batendekele kupopwela bankishi. Na mambo a kuba’mba Solomone wakebelenga kutokesha bakazhi banji ba mu bisaka bingi ku muchima, waswishishe kupopwela bankishi mu Yelusalema. (1 Mfu. 11:1-8) Kabiji bamfumu bakwabo baswaine pa jitanda janji, bakizhizhemo ne kukizhamo kuba bintu byatama ne kulengela kupopwela bankishi kukumbanatu mu ntanda yonse. Yehoba waumvwine byepi pa kuno kubula bukishinka kwabo kujitu nobe bupite? Waambile’mba: “Abino bintu kechi wafwainwa kwibyuba nangwa kukebyubapo jibiji ne.” (Ezi. 16:16.) Nangwa byonkabyo, bena Isalela popo bakizhizhemo ne kukizhamo kuba bubi.
Bena Isalela bamo batapishanga baana babo ku balesa ba bubela nabiji Moleka
13. Ñanyi mambo alengele bantu ba Lesa mu Yelusalema?
13 Fwanyikizhai Yehoba byo kyamukolele ku muchima pa kusolola bubi bwaubilenga bantu banji. Waambile’mba: “Wasendanga baana ba balume ne baana ba bakazhi bo nasemejile mwi obewa, ne kwibapana kwikala ke milambo ku bankishi bobe. Nanchi byubilo byobe bya bupite kechi byakilamo nenyi? Waipayilenga baana bami ne kwibapana kwikala milambo na kwibataya mu mujilo.” (Ezi. 16:20, 21) Bintu byatama byaubilenga bena Isalela bimweshatu patoka Satana byo akanama. Satana ukebesha bingi kongola bantu ba Yehoba ne kwibalengela kuba bintu byatama. Bino Yehoba umona bintu byonse. Ye Lesa watemwa bololoke. Onkao mambo, ukafumyapo bintu byonse byatama bibena kuba Satana.—Tangai Yoba 34:24.
14. Bañanyi bajinga bankasa ne kolo babiji babakazhi ba bena Yelusalema bo baambapo mu kifwanyikizho, kabiji ñanyi wakizhizhemo kuba byatama pa bano basatu?
14 Bino bena Yelusalema kechi baumvwinepotu ne bumvu pa bintu byatama byo baubilenga ne. Batwajijile kupopwela bankishi. Yehoba waambile’mba babujile bumvu kukila bapite bonse mambo bajinga nobe pite upa banabalume mali pa kuba’mba balaale nanji. (Ezi. 16:34) Lesa waambile’mba Yelusalema wajingatu nobe “inanji,” ko kuba’mba bisaka bya bantu bibamanyikanga. (Ezi. 16:44, 45) Kabiji Yehoba watwajijile kwamba pa kisemi mu kifwanyikizho. Waambile’mba Samaliya kolojobe wamukazhi ye watendekejilepo kuba bupite, ko kuba’mba kupopwela bankishi. Kabiji Lesa waambile ne pa Sodoma nkasanji wa bubiji pa byo bamonawine na mambo a bwitote ne bubi bwanji. Apano Yehoba walumbulwilenga’mba bena Yelusalema bakijile bena Samaliya ne bena Sodoma kuba bubi. (Ezi. 16:46-50) Bantu ba Lesa batwajijiletu na kuba byatama nangwa kya kuba bebajimwinengako bimye byavula.
15. Mambo ka Yehoba o akambwijile bena Yelusalema, kabiji kino kibalengejile kwikala na ñanyi luketekelo?
15 Pano Yehoba waubilepo byepi? Wabuujile bena Isalela amba: “Amiwa mbena kupwizha pamo bakambwe bobe bonse bo waubanga nabo bukende” kabiji “amiwa nkakupana kwi abo.” Bisaka bya bantu byabulanga kupopwela Lesa bichiine kala na bantu ba Lesa, bibalukijilemo ne kwibangata bipe byabo bya buneme byonse. Wibabuujile’mba: “Bakakwasa mabwe ne kukwipaya na mapoko abo.” Pano mambo ka Yehoba o afuukwijilepo kwibakambula? Kechi wakebelenga kwibazhiya ne. Wakebelenga ‘kwibalekesha kuba bupite.’ Kabiji Lesa waambile’mba: “Nkaleka kukuzhingijila ne kukubuukila bukaji; nkabwezhamo muchima kabiji kechi kikankolapo jibiji ku muchima ne.” Byonkatu byo twisambile mu Kitango 9 mu uno buku, Yehoba wakebelenga kufumya bantu banji mu buzha ne kwibapesha. Mambo ka? Waambile’mba: “Amiwa nkavuluka lulayañano lo nalayañene ne obewa byo wakijinga mwanyike.” (Ezi. 16:37-42, 60) Bantu banji bapusaneko bingi ne Yehoba, mambo aye watwajijile kwikala wakishinka kwi abo.—Tangai Lumwekesho 15:4.
16, 17. (a) Mambo ka o twalekela kwamba’mba Ohola ne Oholiba bemenako Kilishitendomu mu bungauzhi? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Bapite Bankasa ne Kolo Babiji.”) (b) Ñanyi bintu byanema byo twakonsha kufunjilako ku Ezikyo kitango 16 ne 23?
16 Byambo byaambile Yehoba biji mu Ezikyo kitango 16, bitufunjisha bintu byanema bingi pa mizhilo yanji yaoloka, pa bololoke bwanji ne pa lusa lwanji. Kyo kimotu ne byambo biji mu Ezikyo kitango 23. Bena Kilishitu ba kine lelo jino bafwainwa kuchinuzhuka kupopwela bankishi. Kechi twafwainwa kufichishanga Yehoba ku muchima byonka byaubanga bena Yelusalema ne bena Yuda ne. Twafwainwa kuchinuzhukanga misango yonse ya kupopwela bankishi. Kupopwela bankishi kwavwangamo kwikala na kichima ne kutemwa bunonshi. (Mat. 6:24; Kolo. 3:5) Twafwainwa kusanchilanga Yehoba pa lusa lwanji, mambo wabwezha bupopweshi bwa kine mu ano moba a kupelako. Kabiji kechi ukaswishapo jibiji kwibonauna na byubilo byatama ne. Yehoba walayañana ‘lulayañano lwa myaka’ na bena Isalela ba Lesa, lukabula kupwa na mambo a kubula bukishinka nangwa’mba bupite. (Ezi. 16:60) Onkao mambo, twafwainwa kusantanga bingi pa kwikala pa bantu ba Lesa baji na byubilo byawama mu ano moba.
17 Pano byambo byaambile Yehoba pa bupite biji mu buku wa Ezikyo bitufunjishapo ka pa “pite mukatampe,” nangwa’mba Babilona Mukatampe? Twayai twisambepo.
“Kechi Ukamwekapo Jibiji Ne”
18, 19. Ñanyi kwipasha kuji pa bapite bakifwanyikizho bo baambapo mu buku wa Ezikyo ne bo baambapo mu buku wa Lumwekesho?
18 Yehoba kechi waluka ne. (Yako. 1:17) Ne lunotu washikwa bingi bupopweshi bwa bubela, byonkatu byo ebumonanga kala amba pite mukatampe. Byamwekejile bapite bo baambapo mu buku wa Ezikyo, byo bikamwekela ne “pite mukatampe” ye baambapo mu buku wa Lumwekesho.
19 Akilangulukai pa kino. Yehoba waingijishe bisaka bya bantu bibalengejile kumusatukila pa kwibakambula bantu banji bapopwelanga bankishi bo aambilepo mu bungauzhi bwa kwa Ezikyo. Kyo kimotu, bupopweshi bwa bubela bwa ntanda yonse buba bupite na “bamfumu ba pa ntanda.” Pano bakebakambula byepi? Baibolo waamba’mba makafulumende a bumulwila ntanda ‘akashikwa pite ne kumonauna ne kumuvuula, kabiji akaja nyama yanji ne kumusokatu pelu na mujilo.’ Mambo ka makafulumende kyo akobila kino kintu kikalengela bantu kukumya? Mambo Lesa ‘ukabika mu michima yabo kuba kyaswa muchima wanji.’—Lum. 17:1-3, 15-17.
20. Twayuka byepi kuba’mba Babilona bakamuzhiya myaka ne myaka?
20 Onkao mambo, Yehoba ukengijisha bisaka bya bantu pa konauna bupopweshi bwa bubela bonse, kuvwangakotu ne machechi avula a mu Kilishitendomu. Kechi bakebalekelako mambo ne, nangwa kwibapa kimye kya kuba’mba balapile ne, bakebazhiyatu bonse pelu. Buku wa Lumwekesho waamba’mba Babilona “kechi ukamwekapo jibiji ne.” (Lum. 18:21) Bamalaika ba Lesa bakasekela bingi mwiulu byo bakamuzhiya. Bakambanga’mba: ‘Totai Yehoba! Ne bwishi bwa yewa pite butwajijile kufutumuka myaka ne myaka.’ (Lum. 19:3) Luno lukekala lonaiko lwa myaka ne myaka. Bupopweshi bwa bubela kechi bukabwela jibiji ne kuleta bubi mu bupopweshi bwa kine ne. Babilona byo bakamonauna ne kumusoka mu kifwanyikizho, bwishi bwanji bukafutumukanga kuya mwiulu myaka ne myaka.
Bisaka bya bantu Babilona Mukatampe byo aongola pa myaka yavula bikamwalukamo ne kumonauna (Monai mafuka 19, 20)
21. Ñanyi kintu kikalondelapo inge bupopweshi bwa bubela bebonauna, kabiji kino kimye kikapwa byepi?
21 Makafulumende a pano pa ntanda byo akalukuka Babilona Mukatampe, akafikizha bunchibamambo bwa Lesa. Kuba bino kukafikizha kyaswa muchima wa Yehoba. Ino yo ikekala ntendekelo ya malwa akatampe, akyangye kumwekapo pano pa ntanda ne. (Mat. 24:21) Malwa akatampe akafika pa kankomo pa Amagedonyi, juba ja nkondo ya Yehoba ikafumyapo buno bwikalo bwatama. (Lum. 16:14, 16) Mu bitango byalondelapo bya uno buku, tukafunda byavula bikamweka mu kimye kya malwa akatampe byanembwa mu buku wa Ezikyo. Pano ñanyi bintu byanema byo twafunda mu buku wa Ezikyo mu kitango 16 ne 23, byo twafwainwa kuteshako muchima mu ano moba?
Makafulumende a pano pa ntanda byo akalukuka Babilona Mukatampe, bukekala bunchibamambo bwa Lesa (Monai jifuka 21)
22, 23. Kufunda pa bapite babiji bo balumbulula mu buku wa Ezikyo ne wa Lumwekesho kwafwainwa kwitulengela kwingijilanga byepi Yehoba?
22 Satana ukebesha bingi kuvundankanya bupopweshi bwa kine na bubipisho. Satana umvwa bingi bulongo inge witongola kwitufumya ku bupopweshi bwa kine, ne kwitulengela kwikala bwikalo bwaikalangapo bapite ba kifwanyikizho bo baambapo mu buku wa Ezikyo. Twafwainwa kuvulukanga kuba’mba Yehoba ukeba kumupopwelatu bunke bwanji kwapwa, kechi bukakongolo mutoma kubiji ne. (Bala. 25:11) Twafwainwa kuchinuzhukanga bupopweshi bwa bubela ne kukana ‘kukwata ku kintu nangwa kimo kyatama,’ pa bintu byonsetu byashikwa Lesa. (Isa. 52:11) Kabiji kino kitulengela kubula kwikalamo na lubaji mu milukuchi ne mabano a bumulwila ntanda. (Yoa. 15:19) Tuchinuzhuka kutemwa kyalo kyetu byonkatu byo tuchinuzhuka bupopweshi butundaika Satana.
23 Kyakila pa byonse, tuvulukenga kuba’mba twatokwa bingi pa kwikala mu bupopweshi bwa kine mwabula bubi, mu nzubo ya Lesa ya ku mupashi. Na mambo a kino, twayai bonse tutwajijile kubula kwivwanga mu bya bupopweshi bwa bubela ne bupite bwabo!