Bantu Batanga Magazini Etu Bepuzha’mba
Mambo Ka Bakamonyi Ba Kwa Yehoba O Babujila Kwingijisha Musalabu Mu Mpopwelo Yabo?
Bakamonyi ba kwa Yehoba baitabila kuba’mba lufu lwa Yesu Kilishitu lwalengela bantu baji na lwitabilo mwi aye kukamona bumi bwa myaka. (Mateo 20:28; Yoano 3:16) Pano bino, kechi baitabila’mba Yesu wafwijile pa musalabu byonka byo amweshiwa javula pa bipikichala ne. Baitabila kuba’mba Yesu wafwijile pa kichi kya mulumbulumbu kyabula kikwabo kya kimbakanapo.
Kwingijisha musalabu kwatendekele kala na bena Mesopotamya myaka biumbi bibiji Kilishitu saka akyangye kwiya panopantanda. Kala kene, Yesu saakyangye kusemwa, bantu ba mu byalo bya ku kabeta ka ku buyeke banembanga misalabu pa mabwe mu myaka yo balenganga bintu kufuma ku mabwe a buneme achiluluka (bronze). Shayuka umo wa bya mpito ne tuyukilo wa mu kyalo kya Denmark, aye Sven Tito Achen wanembele mu buku wa Symbols Around Us amba: Bano bantu bapopwelanga balesa babubela baingijishanga misalabu “kwikala tuyukilo twa bingelekezha . . . twa kwibazhikijila ne kwibashukisha.” O ene mambo buku wa New Catholic Encyclopedia o aambila’mba: “Musalabu waingijishiwanga kwimenako bintu bya mwiulu mu bisho bya bantu ba ku kala bwina Kilishitu saka bukyangye kwikalako, kabiji ne bya bantu babujile bena Kilishitu.” Pano nga mambo ka machechi o engijishisha musalabu kwikala kiyukilo kyazhila?
Shayuka umo mwina Britain, aye W. E. Vine, waambile bino bishinka bya kine bya kuba’mba: “Byo kyafikile pakachi ka myaka bitota bisatu A.D. . . . bantu bapopwelanga balesa babubela bebatambwijile mu machechi . . . kabiji ne kwibaswisha kutwajijila na kwingijisha biyukilo byabo.” Mu jino jishinda, machechi atendekele kwingijisha musalabu—Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words.
Kabiji Vine waamba’mba kyambo kya musalabu ne kyambo kya kupopa, kilumbulula “kichi kya mulumbulumbu . . . kechi kyokya kyo bengijisha mu machechi kiji na bichi bibiji byakimbakana ne.” Mu kwitabunzhanya na bino byambo, Baibolo wa Companion Bible wa pa Oxford University waamba’mba: “Biyukilo bibena kumwesha’mba . . . Nkambo bamwipayijile pa kichi kyaoloka, kechi pa bichi bibiji byo bakimbakanya ne.” Onkao mambo, machechi abena kulondela kisho kyabula mu Baibolo.
Shayuka wa bya mpito waambiwapo kala, aye Achen waambile’mba: “Mu myaka bitota bibiji panyuma ya lufu lwa Yesu, kyamweka bena Kilishitu kechi baingijishepo kiyukilo kya musalabu ne.” Kabiji wanungilepo ne kwamba’mba ku bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi, musalabu “bafwainwa bamumonanga kwikala kiyukilo kya lufu ne bubi byonkatu kyela kya kunyongelapo bantu ne kipona kya malaichi kya kwipayilapo bantu byo byaikala biyukilo bya lufu ne bubi mu ano moba.”
Kishinka kine kikatampe ke kya kuba’mba, kikale kintu kyaingijishiwe kumanyika ne kwipayilapo Yesu kyajinga kya byepi nangwa kya byepi, bena Kilishitu kechi bafwainwa kwingijisha kimpashañano kyakyo mu mpopwelo yabo ne. Baibolo wakambizha’mba, “chinai kupopwela bankishi.” (1 Kolinda 10:14) Yesu aye mwine wapaine kayukilo ka kine ka kuyukilako baana banji ba bwanga bakine. Waambile’mba: ‘Pa kyo kino po po bakayukila bonse amba anweba mwi baana bami ba bwanga, inge mwitemwe anwe bene na bene.’—Yoano 13:35.
Byonka byajinga bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi, Bakamonyi ba kwa Yehoba mu mpopwelo yabo yonse bebikishako bingi kulondela byaamba Baibolo kechi kulondela bisho ne. (Loma 3:4; Kolose 2:8) Na mambo a kino, kechi bengijisha musalabu mu mpopwelo yabo ne.
[Kipikichala pa peja 25]
Kipikichala kibena kumwesha mfumu wa bena Asilya wapopwelanga balesa ba bubela saavwala musalabu, mu 800 B.C.E.
[Byambo bya Muntu Ungi]
Kipikichila kyafuma ku ba British Museum