Nanchi Ki Ka Kilengela Bwikalo Kuwama?
“Akamwai Lesa [wa kine] ne kulama mikambizho yanji.” —SAPWI. 12:13.
1, 2. Twakonsha kumwenamo byepi mu kufunda buku wa Musapwishi?
FWANYIKIZHAI muntu uji na bintu byonse. Ke kinemanga wayile bingi nkuwa, ye umo pa bantu banonshi mwaya ntanda, kabiji wa maana bingi mu bantu bajingako mu moba anji. Pano nangwa kya kuba wajinga na bino bintu byonse, wiipwizhenga mwine amba: ‘Nanchi ki ka kilengela bwikalo kuwama?’
2 Uno muntu wajingako myaka nobe 3,000 yapitapo. Jizhina janji wajinga Solomone, kabiji mu buku wa Musapwishi mwalondololwa byo akebelenga bunonshi. (Sapwi. 1:13) Kuji bintu byavula bingi byo twakonsha kufunda ku bwikalo bwa kwa Solomone. Ee, maana aji mu buku wa Musapwishi akonsha kwitukwasha kwikala na bikonkwanyi biketukwasha kya kine mu bwikalo bwetu.
‘Kujatu Mwela’
3. Ñanyi kishinka kyanema kyaamba pa bwikalo bwa bantu kyo tupitamo atweba bonse?
3 Solomone walondolwele’mba Lesa walengele bintu byavula bingi byawama panopantanda, kabiji bino bintu bituletela lusekelo kikupu. Nangwa byonkabyo, kechi twakonsha kuyuka bintu byonse byalenga Lesa ne, mambo myaka yetu ichechetu. (Sapwi. 3:11; 8:17) Byonka byaamba Baibolo, moba etu achechetu kabiji apelawizha bingi kupwa. (Yoba 14:1, 2; Sapwi. 6:12) Kino kishinka kyanema kitulengela kwingijisha bulongo moba a bumi bwetu. Kino kechi kyapela ne, mambo ino ntanda ya kwa Satana yakonsha kwitulengela kwenda mu jishinda jatama.
4. (a) Kyambo kya kuba’mba “byatu” kilumbulula ka? (b) Tusakwisamba pa bintu ka bya mu bwikalo?
4 Kwamba pa malwa aji mu kubula kwingijisha bulongo bumi bwetu, Solomone waingijishe kyambo kya kuba’mba “byatu” bimye nobe 30 mu buku wa Musapwishi. Kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba “byatu” kilumbulula bintu byakyabekyabe, byabula kulumbuluka, mwabula ne kijimo ne, kabiji kafwako ko bikemutwala ne. (Sapwi. 1:2, 3) Kimo kimye Solomone waingijishe kyambo kya “byatu” kulumbulula amba ‘kujatu mwela.’ (Sapwi. 1:14; 2:11) Kya kine, kafwako muntu wakonsha kukwata mwela ne. Yense wakonsha kukeba kukwata mwela upulwilamotu mabula. Kwibikila bikonkwanyi byabula kuwama nako ke kwatutu. Bumi bwa ano moba bwakepa bingi kya kuba kechi twafwainwa kwibonawina pa bintu byabula mfweto ne. Onkao mambo, pa kuba’mba kitukwasheko kubula kutaya kimye kyetu, twayai tumone bya kumwenako bimo byaambilepo Solomone bya kukeba bintu mu bwikalo. Patanshi, twayai twisambe pa kukeba bintu bya ku mubiji. Panyuma ya bino, bino twisambe pa buneme bwa kwingila mwingilo utokesha Lesa pa muchima.
Nanchi Kukeba Bintu bya ku Mubiji Kwakonsha Kwituletela Lusekelo Nyi?
5. Ñanyi bintu byamuletejile lusekelo Solomone?
5 Byonkatu biji bantu bavula lelo jino, Solomone naye waesekele kwikala bulongo kupichila mu kukeba bintu byakonsheshe kumuletela lusekelo. Washimuna’mba: “Kechi nakainye muchima wami ku bintu bileta lusekelo nangwa kimo ne.” (Sapwi. 2:10) Ñanyi bintu byamuletejile lusekelo? Kwesakana na Musapwishi kitango 2, ‘wasangajikilenga mubiji wanji na binyu,’ bino saka eseka na ngovu kwilama kabiji waingijilenga mingilo nabiji kuwamisha mpunzha, kuwamisha jilapa ja bufumu, kuteleka ku nyimbo, ne kwiyowa kajo kapita mu kyaji.
6. (a) Mambo ka o kyabujila kutama kwiyowa bintu bimo byawama mu bwikalo? (b) Twafwainwa kupelela pepi mu bya kisangajimbwe?
6 Nanchi Baibolo ukanya bantu kukaya bulongo na bakwabo nyi? Ine. Kya kumwenako, Solomone waambile’mba, kuja kajo saka mubena kukokoloka bulongo panyuma ya kwingila mingilo yakosa ke bupe kufuma kwi Lesa. (Tangai Musapwishi 2:24; 3:12, 13.) Kabiji Yehoba aye mwine waita bakyanyike amba ‘basekele, kabiji michima yabo ibasangajike’ monka mo kyayila. (Sapwi. 11:9) Tukebewa kukokolokangako ne kwiyowa bya kisangajimbwe byawama. (Esakanyaiko Mako 6:31.) Twafwainwa kwiyowanga bya kisangajimbwe byawama mu kwesakanya. Nangwa byonkabyo, kechi twafwainwa kutwezhamo ne mutwe ne, mambo inge twakizhamo, mwakonsha kufuma makatazho. Popamotu, Solomone naye wataine kuba’mba bwikalo bwa kutatu muchima pa bya kisangajimbwe ke ‘kujatu mwela.’—Sapwi. 2:10, 11.
7. Mambo ka o twafwainwa kusajila bya kisangajimbwe byawama?
7 Kabiji kechi bya kisangajimbwe byonse byonka byawama ne. Byavula bipayañana ku mupashi ne ku mubiji. Abya bantu banga bekala mu makatazho na mambotu a kukeba kwitobwela, kwingijisha bizhima, kutoma malwa bibi, nangwa kukaya bisela bya lubekyo? Yehoba witujimunako bulongo amba umvwe twaleka michima nangwa meso etu etulengela kuba bintu byatama, tukafumyako kalulu kuvimba meso.—Nga. 6:7.
8. Mambo ka o kyanemena kulangulukanga pa bwikalo bwetu?
8 Kabiji umvwe twatesha muchima ku bya kisangajimbwe, biketulengela kubula kuta muchima ku bintu byanema. Vulukai kuba’mba, myaka ya bumi bwetu ipita bingi lubilo, kabiji kafwako kishiino kiji kyonse kimwesha kuba’mba bumi bwetu bwipi bwakonsha kwikalangatu bwawama kwa kubula makatazho ne. O ene mambo, byonka byaambile Solomone, twakonsha kumwenamo bingi pa kutanwa ku nzubo ya majilo, kikatakata ku mulongo nangwa nyenga wa bwina Kilishitu, kukila kuya ku “nzubo ya tuseko.” (Tangai Musapwishi 7:2, 4.) Mambo ka o kyaikela bino? Kimye kyo tubena kuteleka ku jashi ja kijilo, ne kulanguluka pa bwikalo bwa kalume wa kishinka wa Yehoba wafwa, ne atweba twakonsha kumona bwikalo bwetu byo buji. Kino kyakonsha kwitulengela kupimpulako bintu byo tukeba kuba pa kuba’mba twingijishe bulongo bumi bwetu bwashalako.—Sapwi. 12:1.
Nanchi Bintu bya ku Mubiji Byakonsha Kwituletela Lusekelo Nyi?
9. Solomone waishile kuyuka ka pa mambo a kwikala na bintu bya ku mubiji?
9 Solomone wajinga bingi munonshi panopantanda kimye kyo anembele buku wa Musapwishi. (2 Moba. 9:22) Wakonsheshe kwikala na kintu kiji kyonse kyo akebele kwikala nakyo. Wanembele’mba: “Byonse byakebele meso ami, kechi neakainyebyo ne.” (Sapwi. 2:10) Nangwa byonkabyo, wataine kuba’mba kwikalatu na bintu bya ku mubiji kechi kuleta lusekelo ne. Wapezhezheko kwamba’mba: ‘Awa utemwa mali kechi ukatondwa na mali ne; kabiji awa utemwa nsabo nangwa wamwenamo ikwabo kechi ukatondwa ne.’—Sapwi. 5:10.
10. Ki ka kilengela kwikala na lusekelo ne bunonshi bwa kine?
10 Nangwa kya kuba bintu bya ku mubiji bipwa nkito, bunonshi bwakonsha kutwajijilatu na kukebulañana. Mu kupesapesa kwajingako katatakatu papo mu United States, baana ba sukulu bavula bayile pa sukulu wa yunivesiti mwaka mutanshi baambile’mba, kikonkwanyi kyabo kikatampe mu bwikalo bwabo ke kwikala “na muzema wa mali.” Nanchi nangwa kya kuba baikala na bunonshi bo bakebelenga, abya bakonsha kwikala balusekelo nyi? Ine. Aba bapesa bya kupesapesa batana kuba’mba umvwe bantu bata muchima mu kukeba bintu bya ku mubiji, kibalengelatu kubula kwikala balusekelo ne kubula kutondwa. Kala kene Solomone naye byo byo aambile. Wanembele’mba: “Nabungizhizhe ne siliva ne ngolode ne bya buneme byafumine ku bamfumu . . . Byonse byajinga byatu, ne kukabakanatu nobe kujatu mwela.”a (Sapwi. 2:8, 11) Pano atweba umvwe twaingijisha bumi bwetu mu kwingijila Yehoba na muchima wetu yense ne kutambula mfweto yanji, tukekala na bunonshi bwa kine.—Tangai Byambo bya Mana 10:22.
Ñanyi Mwingilo Uleta Lusekelo lwa Kine?
11. Binembelo byambapo amba ka pa buneme bwa nkito?
11 Yesu waambile’mba: “Batata bengilatu ne pano, ne amiwa ñingila pamotu.” (Yoa. 5:17) Kechi twakonsha ne kuzhinaukatu ne, kuba’mba Yehoba ne Yesu batana lusekelo mu kwingila. Baibolo waamba’mba Yehoba watemenwe bingi pa mingilo yo aingijile byo aamba’mba: “Lesa wibimwene byonsetu byo alengele, kabiji byonsetu byaji byawamishatu.” (Nte. 1:31) Bamalaika ‘babijikilenga na lusekelo’ byo bamwene bintu byonse byalengele Lesa. (Yoba 38:4-7) Solomone naye wasanchile bingi pa buneme bwa nkito iji na nkebelo yawama.—Sapwi. 3:13.
12, 13. (a) Bantu babiji bamwesha byepi lusekelo lwabo pa mambo a kwingila mu bukishinka? (b) Mambo ka mingilo ya ku mubiji kimo kimye kyo ilefulañena?
12 Bantu bavula bayuka buneme buji mu kwingila nkito. Kya kumwenako, José sendwe wa bya kupentapenta waambile’mba: “Umvwe walenga bulongo kipikichala, wikala bingi wa lusekelo.” Musulu wa jizhina ja Miguel,b waambile’mba: “Mingilo ileta bingi lusekelo mambo ilengela muntu kukebela ba mu nzubo yanji. Kabiji imulengela kwiumvwa’mba wauba kintu kyanema.”
13 Pano makito avula aleta bingi mukose kabiji alengelatu kwikala na bukope. Kimo kimye bantu balefulwa bingi nangwa kwibafwa nshiji pa nkito. Byonka byaambile Solomone, nkope na mambo a kukeba kutalwa bulongo ku bakulumpe ba nkito wakonsha kutambula mfweto yakonshatu kutambula yewa wingila na ngovu. (Sapwi. 2:21) Kuji bintu bikwabo bilengela muntu kulefulwa. Busulu bumwekana kwenda bulongo pa kutendeka ko kyakayanga bwakonsha konaika na mambo a mutengo wa bintu wabwela panshi nangwa na mambo a bintu bisolomokatu. (Tangai Musapwishi 9:11.) Javula awa muntu wingila na ngovu pa kutendeka ko kyakayanga bintu bishupa kabiji ne kulefulwa, byo ayuka’mba ‘ubena kwingijila mwela.’—Sapwi. 5:16.
14. Ñanyi mwingilo uleta lusekelo lwa kine kimye kyonse?
14 Abya kujipo mwingilo uji yense ubula kulefulañana nyi? José, upenta bya kupentapenta wajikwambiwapo patanshi waamba’mba: “Mu kupita kwa myaka bintu byapentewa biya na kufuchika nangwa konaunwatu. Pano kechi byo byo kiji na bintu bya ku mupashi ne. Byo nkokela Yehoba kupichila mu kusapwila mambo awama, nakwasha bantu kwikala bena Kilishitu bakamwa Yehoba. Kino kyo kyakilamo kunema.” (1 Ko. 3:9-11) Kabiji Miguel naye waamba’mba, kusapwila mambo a Bufumu kumuletela bingi lusekelo kukila nkito yanji ya ku mubiji. Waamba’mba: “Kafwako kintu kyakonsha kuletela muntu lusekelo kyakila pa kwisamba nanji bukine bwa mu Binembelo ne kumona kuba’mba bwamufika pa muchima.”
“Tayai Kajo Kenu”
15. Nanchi ki ka kilengela bwikalo kuwama?
15 Mu kupezhako, nanchi ki ka kilengela bwikalo kuwama? Twikala balusekelo umvwe twaingijisha kimye kyetu kicheche mu buno bwikalo mu kuba byawama ne kutokesha Yehoba ku muchima. Twakonsha kukosesha bulunda bwetu na Lesa. Twakonsha kufunjisha baana betu mizhilo ya ku mupashi. Kabiji twakonsha ne kukwasha bantu bakwabo kumuyuka Yehoba ne kwikala balunda bawama na balongo ne banyenga yetu. (Nga. 6:10) Abino byonse byanema bingi kabiji bileta mfweto ku boba bebyuba. Solomone waingijishe ngesakenyo yawama byo alondolwele buwame buji mu kuba byawama. Waambile’mba: “Tayai kajo kenu pa mema, mambo mukekatana jibiji pa kupita moba avula.” (Sapwi. 11:1) Yesu watundaikile baana banji ba bwanga amba: “Panai, kabiji kikemupewa.” (Luka 6:38) Kabiji Yehoba aye mwine walaya kufweta boba bobila bakwabo byawama.—Mana. 19:17; tangai Bahebelu 6:10.
16. Ñanyi kimye kyawama kufuukwilamo bintu byanema byo tukoba mu bwikalo?
16 Baibolo witutundaika atweba kufuukula bintu byawama saka tukiji banyike pa mambo a byo twingijisha bumi bwetu. Mu jino jishinda, kechi kiketutamina mu myaka ya kulutwe ne. (Sapwi. 12:1) Byo kyakonsha kuletapo bulanda inge kya kuba twaji twaonawine myaka ya bumi bwetu na kufumpila bintu bya ino ntanda, bino twapulwilamotu mabula!
17. Ki ka kyafwainwa kwimukwasha kusalapo jishinda jawama ja bumi?
17 Byonkatu biji nsemi uji yense wa butemwe, Yehoba naye ukeba anweba kwiyowa bwikalo, kuba byawama ne kuchinuzhuka bintu byakonsha kubula kwimuletela lusekelo. (Sapwi. 11:9, 10) Ki ka kyafwainwa kwimukwasha kuba bino? Ibikilai bikonkwanyi bya ku mupashi ne kwingila na ngovu kuba’mba mwibifikizhe. Pepi nobe myaka 20 yapitapo, Javier wafwainwe kusalapo kana kwingila nkito ya budokotala ya kufola muzema wa mali, nangwa kwingila mwingilo wa kimye kyonse wa busapwishi. Mwine waamba’mba: “Nangwa kya kuba mu mwingilo wa budokotala muji kumwenamo, bino kafwako nangwa kimo kyakonsha kwesakanyiwa ku lusekelo lo najinga nalo byo nakwashishe bantu bavula kuyuka bukine. Mwingilo wa kimye kyonse wa busapwishi wandengela kwiyowa bwikalo bwawama. Kyo nelangulushatu ke kya kuba’mba kechi natendekele bukiji ne.”
18. Mambo ka bwikalo bwa kwa Yesu panopantanda kyo bwawamijile?
18 Pano nanchi kintu ka kyakilamo kunema kyo twafwainwa kwikala nakyo? Buku wa Musapwishi waamba’mba: “Jizhina jawama jawama kukila manyi a kushinga a mutengo wanema; kabiji juba ja lufu jawama kukila juba ja kusemwa.” (Sapwi. 7:1) Bwikalo bwa kwa Yesu bo bulumbulula bulongo kino kishinka. Walengele jizhina jawama na Yehoba. Yesu byo afwile mu bukishinka, watumbijikile bumfumu bwa Shanji ne kupana kitapisho kya bukuzhi, kitushinkwila jishinda ja lupulukilo. (Mat. 20:28) Kimye kicheche kyo ajinga panopantanda, Yesu wajinga wa kumwenako wawama bingi mambo waikele bwikalo bwawama bingi, ne atweba ye ye tukeba kulonda.—1 Ko. 11:1; 1 Pe. 2:21.
19. Ñanyi lujimuno lwawama lwapaine Solomone?
19 Ne atweba twakonsha kulenga jizhina jawama na Lesa. Kulenga jizhina jawama na Yehoba kyanema bingi kwi atweba kukila kwikala na bunonshi. (Tangai Mateo 6:19-21.) Pa juba ne juba, twafwainwa kumonapo mashinda a kubilamo bintu byawama ku meso a Yehoba kabiji byakonsha kwituletela lusekelo mu bwikalo bwetu. Kya kumwenako, twakonsha kusapwila bantu mambo awama, kukosesha masongola ne kisemi kyetu, kukosesha bumupashi bwetu kupichila mu kwikala na lufunjisho lwa pa bunke ne kutanwanga ku kipwilo. (Sapwi. 11:6; Hebe. 13:16) Abya mukeba kwiyowa kya kine bwikalo bwawama nyi? Umvwe ibyo, twajijilai kwingijisha lujimuno lwa kwa Solomone lwaamba’mba: “Akamwai Lesa ne kulama mikambizho yanji; mambo kyo kyonka kyafwainwa kuba bantu.”—Sapwi. 12:13.
[Tubyambo twa mushi]
a Pa mwaka pa mwaka, Solomone waikalanga na matalenta a ngolode kukila pa makilogalamu 22,000.—2 Moba. 9:13.
b Jizhina japimpulwa.
Musakukumbula’mba Ka?
• Ki ka kyafwainwa kwitutundaika kulangulukishapo pa bikonkwanyi byetu bya mu bwikalo?
• Twafwainwa kubapo byepi pa mukwekele wa kukebanga bya kisangajimbwe ne bintu bya ku mubiji?
• Ñanyi mwingilo ukaleta lusekelo lwa kimye kyonse?
• Ñanyi kintu kyanema kyo twafwainwa kwikala nakyo?
[Kipikichala pa peja 23]
Twafwainwa kumonanga byepi bya kisangajimbwe?
[Kipikichala pa peja 24]
Ki ka kilengela mwingilo wa kusapwila kuwama?