Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoano
YOANO, “mwana wa bwanga ye atemenwe Yesu” ye wapeleleko kunemba jishimikila jaamba pa bwikalo ne mwingilo wa kwa Kilishitu. (Yoa. 21:20) Mambo awama anembelwe na Yoano mu 98 C.E., kechi aambapo javula byambo byanembwa mu mabuku akwabo a Mambo awama ne.
Mambo awama anembele mutumwa Yoano ajinga na nkebelo. Pa mambo a bintu byo anembele, waambile’mba: “Bino byanembwa’mba, mwitabile’mba, Yesu ye Kilishitu, Mwana Lesa: kabiji amba, pa kwitabila, mwikale na bumi mu jizhina janji.” (Yoa. 20:31) Byambo byanji byanema bingi kwi atweba.—Hebe. 4:12.
‘TALAI YE MWANA MUKOOKO WA LESA’
Byo amumwenetu Yesu, Yoano Mubatishi waambile na luketekelo amba: ‘Talai ye Mwana mukooko wa Lesa, ye ufumya bundengamambo bwa ba panopantanda!’ (Yoa. 1:29) Yesu byo apichilenga mu Samaliya, Ngalilea, Yudea, ne mpunzha ya ku musela wa Yodano na kusapwila, kufunjisha, ne kuba bya kukumya bya bulume, ‘bantu bavula baishile kwi aye ne kumwitabila.’—Yoa. 10:41, 42.
Kya kukumya kimo kyayile nkuwa kyo aubile Yesu kyajinga kya kusangula Lazalasa. Bavula byo bamwene muntu wafwile moba ana wasangulwa bamwitabijile Yesu. Pano bino bañanga bakatampe ne Bafaliseo bakebele mashinda mwa kwipaila Yesu. Onkao mambo, Yesu wafumineko kaye “mu mande pepi na mungyetu, ku muzhi ye batela’mba, Efelaimu.”—Yoa. 11:53, 54.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:35, 40—Kufumyako Andeleo, ñanyi mwana wa bwanga mukwabo waimene ne Yoano Mubatishi? Nshimikizhi wamutela Yoano Mubatishi amba “Yoano” kabiji kechi wiyukanyikisha mwine pa jizhina mu Mambo anji awama ne. Onkao mambo, uno mwana wa bwanga wabula kutelwa pa jizhina ke Yoano wanembele Mambo awama.
2:20—Ñanyi nzubo ya Lesa ‘yapwile kushimikwa mu myaka makumi ana ne myaka itanu na umo’? Bayudea batazhizhenga ku kushimukulula nzubo ya kwa Zelubabele kwi Mfumu Heloda wa Bayudea. Kwesakana na byaambile shayuka wa mpito aye Josephus, awa mwingilo watendekele mu mwaka wa bu 18 wa bukalama bwa kwa Heloda, nangwa’mba mu 18/17 B.C.E. Nzubo yazhila ne bibamba bikwabo byashimikilwe mu myaka itanu na isatu. Nangwa byonkabyo, mwingilo wa kushimika bishimikwa bikwabo pa nzubo ya Lesa watwajijile kwingijiwa kupitaila ne pa Kijiilo kya Lupitailo mu 30 C.E. kimye Bayudea kyo baambile’mba papichile myaka 46 pa kuba’mba ipwe kushimikwa.
5:14—Nanchi kubela kumwesha’mba muntu walenga mambo nyi? Ine. Awa mwanamulume ye babukile kwi Yesu wakolelwe pa myaka 38 mambo a kuswana bundengamambo. (Yoa. 5:1-9) Yesu watazhizhe mu kuba’mba, awa mwanamulume byo aubijilwe lusa, wafwainwe kulondela jishinda ja lupulukilo kwa kubula kulenga mambo kya nshiji kanatu kintu kyakila pa kubela kyamufikila. Awa muntu wakonsheshe kulenga mambo a kubula kulekelwa, ne kufwainwa lufu kwa kubula kusangulwa ne.—Mat. 12:31, 32; Luka 12:10; Hebe. 10:26, 27.
5:24, 25—Bañanyi ‘bafuma mu lufu, ne kupitaila ku bumi’? Yesu waambilenga pa boba bafwile ku mupashi pano byo baumvwine byambo byanji bamwitabijile ne kuleka mashinda abo atama. ‘Bafuma mu lufu, ne kupitaila ku bumi’ mu jishinda ja kuba’mba kechi bakazhachishiwa ku lufu ne, bino baji na luketekelo lwa kwikala bumi bwa myaka ne myaka na mambo a lwitabilo lwabo mwi Lesa.—1 Pe. 4:3-6.
5:26; 6:53—Kwikala na ‘bumi mwi obe mwine’ kilumbulula ka? Kwi Yesu Kilishitu, kino kilumbulula kutambula kwi Lesa bintu bibiji, ko kuba’mba bulume bwa kulengela bantu kwikala batoka ku meso a Yehoba, ne bulume bwa kupana bumi kupichila mu kusangula bafu. Ku baana ba bwanga ba kwa Yesu, kwikala na ‘bumi mwi abo bene’ kilumbulula kwikala na bumi bwalumbuluka. Bena Kilishitu bashingwa bekala na buno bumi bwalumbuluka umvwe basangulwa ne kuya mwiulu. Bakalume bakishinka baji na luketekelo lwa kwikala panopantanda bakekala balumbuluka umvwe bapita mu lweseko lukapelako panyuma ya Bukalama bwa kwa Kilishitu bwa Myaka Kiumbi Kimo.—1 Ko. 15:52, 53; Lum. 20:5, 7-10.
6:64—Nanchi Yesu wayukijile jimo kufumatu kimye kyo asajile Yudasa Isakaliota amba ye ukamusolola nyi? Ine. Nangwa byonkabyo, kimye kimo mu mwaka wa 32 C.E., Yesu waambijile batumwa banji amba: “Umo wa mwi anweba ye mulwanyi.” Pa kyokya kimye Yesu wamumwene Yudasa Isakaliota amba ‘watendeka’ kuya mu jishinda jatama.—Yoa. 6:66-71.
Lufunjisho Kotuji:
2:4. Yesu wabujilenga Maliya amba aye byo ajinga Mwana Lesa wabatizhiwe ne kushingwa na mupashi, wafwainwe kulondela byamubujilenga Shanji. Nangwa kya kuba Yesu po po atatwilengatu mwingilo wanji, wayukijile jimo kimye kya kwingijilamo mwingilo wanji, kubikakotu ne lufu lwanji lwa bukitapisho. Nangwatu wa mu kisemi kyanji aye Maliya kechi wakonsheshe kumukanya kuba kyaswa muchima wa Lesa ne. Ne atweba twafwainwa kwikala na uno yenka mukovyokovyo wa kwingijila Yehoba Lesa.
3:1-9. Kya kumwenako kya kwa Nikodema wajinga kalama wa Bayudea, kitufunjishapo mafunjisho abiji. Lufunjisho lutanshi ke lwa kuba’mba, Nikodema wipelwile, wajinga na maana, kabiji wayukile amba wakebewenga kufunda ku mupashi byo ayukile yewa mwana kalipentala amba wajinga mufunjishi ye batumine kwi Lesa. Bena Kilishitu ba kine lelo jino bafwainwa kwipelula. Lufunjisho lwa bubiji ke lwa kuba’mba, Nikodema wakaine mwine kwikala mwana wa bwanga kimye Yesu kyo ajinga panopantanda. Kampe kyajinga bino na mambo a kuchina bantu, ne kifulo kyo ajinga nakyo mu Saniedilini, nangwa kutemwa bunonshi bwanji. Ku kino twakonsha kufunjilako lufunjisho lwanema kuba’mba: Kechi twafwainwa kuleka bino bintu kwitulengela kubula ‘kushikula [kichi kyetu kya lumanamo, NW], ne kulondela Yesu ne.’—Luka 9:23.
4:23, 24. Pa kuba’mba mpopwelo yetu itabilwe kwi Lesa, yafwainwa kubiwa mu bukine buji mu Baibolo ne kutangijilwa na mupashi wazhila.
6:27. Kwingijila “kajo kakelwa ne ku bumi bwa myaka,” ke kwingila na ngovu kuba’mba tute muchima ku mupashi. Umvwe twauba bino, twikala balusekelo.—Mat. 5:3.
6:44. Yehoba wituta bingi muchima. Witufwenyesha pa muntu pa muntu ku Mwananji kupichila mu mwingilo wa kusapwila mambo awama ne kwitukwasha kumvwisha ne kwingijisha bukine bwa ku mupashi kupichila mu mupashi wanji wazhila.
11:33-36. Kumwesha byo twiumvwa ku muchima kechi kyatama ne.
‘MULONDELAINGA’
Juba ja Kijiilo kya Lupitailo mu mwaka wa 33 C.E. byo kyafwenyenye pepi, Yesu wabwelele ku Betani. Pa juba ja Nisanyi 9, wayile ku Yelusalema, saka akanjila pa mwana mbongolo. Pa Nisanyi 10, Yesu wayile ku nzubo ya Lesa jibiji. Pa kukumbula lulombelo lwanji lo alombele kuba’mba jizhina ja Shanji jitumbijikwe, jiwi jafumine mwiulu ne kwamba’mba: “Nejitumbijika kala, kabiji nkejitumbijika ne jibiji.”—Yoa. 12:28.
Byo bakijiilenga Kijiilo kya Lupitailo, Yesu wapele baana banji ba bwanga lufunjisho lwanema bingi mambo wajinga pepi na kwibasha ne kwibalombelelako. Byo bamukwachile, kumwipuzha ipuzha, ne kumupopa pa kichi, Yesu wasangwilwe.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
14:2—Mu ñanyi jishinda Yesu mo afwainwe ‘kumwena kuntu’ mwiulu kwa kufikila baana banji ba bwanga? Kino kyavwangilemo Yesu kuyukanyikisha lulayañano lupya kupichila mu kuya kwi Lesa ne kupana kwi aye buneme bwa mashi anji. Kabiji kuno kwibamwena kuntu kwavwangilemo Kilishitu kupewa bulume bwa kwikala mfumu, kabiji panyuma ya bino, baana banji ba bwanga bashingwa po po batendekele kusangulwa ne kuya mwiulu.—1 Tesa. 4:14-17; Hebe. 9:12, 24-28; 1 Pe. 1:19; Lum. 11:15.
19:11—Nanchi Yesu watazhizhenga kwi Yudasa Isakaliota byo aambile kwi Pilato pa mambo a yewa muntu wamufikizhizhe Yesu nyi? Mu kifulo kya kwamba na kushinkamika kwi Yudasa nangwatu ku muntu mukwabo, Yesu watazhizhenga ku boba bonse balengejile’mba bamwipaye. Ku bano bantu kwabikilwe ne Yudasa, “bañanga bakatampe ne ba mu kije [kya Saniedilini] bonse,” ne “mabumba” o bajimbaikile amba atambule lūsa lwa kukasulwilamo Balabasa.—Mat. 26:59-65; 27:1, 2, 20-22.
20:17—Mambo ka Yesu o aambijile Maliya Magadala amba aleke kumukwata? Kishinka kyalengejile Maliya kumukwata Yesu kyajinga kya kuba’mba, walangulukile’mba kwashajiletu pacheche kuya mwiulu kabiji kechi wakonsheshe kumumona jibiji ne. Pano pa kumumwesha amba kimye kyanji kya kukanjila mwiulu kikyangye kufika, Yesu wamwambijile’mba aleke kumukwata. Mu kifulo kya byobyo, wamwambijile’mba aye na kubula baana banji ba bwanga pa mambo a kusangulwa kwanji.
Lufunjisho Kotuji:
12:36. Pa kuba’mba ‘twikale baana ba kyeya,’ nangwa’mba tusamishenga kyeya, twafwainwa kuyuka maana alumbuluka aji mu Mambo a Lesa, Baibolo. Kabiji twafwainwa kwingijisha ano maana kufumya bantu bakwabo mu mfishi ya ku mupashi ne kwibaleta mu kyeya kya Lesa.
14:6. Twakonshatu kwitabilwa kwi Lesa kupichila mwi Yesu Kilishitu. Umvwe twaitabila mwi Yesu ne kulondela kya kumwenako kyanji, twakonsha kufwenya kwipi ne Yehoba.—1 Pe. 2:21.
14:15, 21, 23, 24; 15:10. Kukokela kyaswa muchima wa Lesa kwitulengela kwikala mu butemwe bwa Lesa ne mu butemwe bwa Mwananji.—1 Yoa. 5:3.
14:26; 16:13. Mupashi wazhila wa Yehoba witufunjisha ne kwituvululamo bintu byo twafunda kala. Kabiji usolola ne bukine. Onkao mambo, wakonsha kwitukwasha kukoma mu maana, milangwe, ne mu maana a kupima bintu. Twafwainwatu kutwajijila kukosako na kulomba uno mupashi.—Luka 11:5-13.
21:15, 19. Petelo bamwipwizhe umvwe wamutemenwe Yesu kukila masabi o bakwachile. Yesu kepo aambile pa buneme bwakonsheshe kulengela Petelo kusalapo kumulondelanga kimye kyonse mu kifulo kya kutwajijila na kwingila mwingilo wa kukwata masabi. Panyuma ya kupituluka mu Mambo awama, twayai tukose ne kutwajijila na kutemwa Yesu kukila bintu biji byonse byakonsha kwitulabika. Ee, twayai tumulondelenga na muchima wetu yense.
[Kipikichala pa peja 31]
Twakonsha kufunjilako ka ku kya kumwenako kya kwa Nikodema?