Bintu Bilengela Kisemi Kwikala Kya Lusekelo

Isambainga na Baana Benu pa bya Kwilaala

Nsongwakazhi wa jizhina ja Aliciaa waambile’mba: “Kimye kimo nkeba bingi kwisamba pa bya kwilaala, bino nebwelamo kwipuzha bansemi, nchina’mba basakulangulukanga’mba natendeka kubula kumvwa.”

Ba Inez, baina Alicia baambile’mba: “Nkeba bingi kwisamba na mwanami wamukazhi pa bya kwilaala. Bino kinkatazha kumonapo kimye kya kwisamba nanji mambo wapayankana bingi.”

LELO jino byambo ne bipichala bya kwilaala byasampukila ne pa katele, kikatakata pa malangalanga, mu mafilimu ne mu bya busulu. Bino bansemi na baana babo bo bekimona kubula kufwainwa kwisambapo. Michael nsongwalume wa mu kyalo kya Canada waambile’mba: “Bansemi inge bayukile byo kyakatazha kutendeka kwisamba nabo pa bya kwilaala, inge kyawama bingi. Kipela bingi kwisambapo na bakwetu.”

Javula bansemi bakankazhama kutendeka kwisamba na baana pa bya kwilaala. Mu buku wanembele ba Debra W. Haffner bafunjishi ba bya butuntulu bwa mubiji banembele’mba: “Bansemi bavula bambula’mba bapotela baana babo buku waamba pa bya kukoma kwa mubiji ne bya kwilaala, kabiji batula uno buku mu kibamba mo alala mwanabo kwakubula kwisambapo nanji.” (Beyond the Big Talk) Ba Haffner baambile’mba kutendeka kwisamba na baana kwapelatu. Mwakonsha kwamba’mba: “Tubena kukeba’mba uyuke byavula pa mubiji wobe ne pa bya kwilaala, ne atweba kitukatazha bingi kwisamba nobe pa bino bintu.”

Inge mwi bansemi mwafwainwa kuyuka bya kwamba. Bino kwambatu kine kwisamba na baana pa bya kwilaala kechi kyapela ne. Akimonai bintu bisatu bilengela kwisambapo kukatazha:

1. Luno kyambo kya kwilaala kilumbulula byavula. Luno kyambo kya kwilaala kechi kilumbululatu kwilaala kwa bamulume ne mukazhi ne, kilumbulula byavula. Kuji kwilaajila ku kanwa, ku matako ne kwilaala kupichila mu kwitumina byambo ne bipichala bya pa lwiso pa kamulupi nangwa pa kompyuta.”

2. Baana benu bakonsha kutendeka kumvwa bya bubela saka bakijitu banyike. Bansemi babakazhi ba Sheila baambile’mba: “Baana batendeka kumvwa byambo byaamba pa kwilaala aku batwelatu sukulu, bino bintu bebiyukila mu jishinda jabula kufwainwa.”

3. Baana benu bakeba bingi kuyuka byavula pa bya kwilaala, pano bino kibakatazha kwimusolomoka. Ana nsongwakazhi wa mu kyalo kya Brazil uji na myaka 15 waambile’mba: “Ñumvwa mutwe kubaya kutendeka kwisamba na bansemi pa bya kwilaala.”

Bino kwisamba na baana benu pa bya kwilaala ke mutembo Lesa ye emupa anweba bansemi. (Efisesa 6:4) Kwambatu kine, kwisamba pa bya kwikala kuba bingi kishishi. Nangwa byonkabyo, bakyanyike bavula betaba byaambile Danielle nsongwakazhi wa myaka ya kusemwa 14 amba: “Tukeba bansemi betu kwitubula pa bya kwilaala, kechi bafunjishi nangwa pa malangalanga ne.” Pano mwakonsha kwisamba byepi na baana benu pa bintu byanema bilengesha bumvu kwisambapo?b

Ambainga Byafwainwa Jifumbi Jabo

Babulatu kuba bino kampe inge kechi bekala javula na bakwabo ne, bino banyike batendeka kwisamba pa babalume nangwa babakazhi saka bakijitu na myaka icheche. Ne kyakilamo kutama mu ano “moba apelako” bantu batama babena kuyatu na “kutama.” (2 Timoti 3:1, 13) Kyatamakotu ke kya kuba’mba, baana bavula bebakuna ku bakulumpe bezozola.

Onkao mambo, kyanema bingi kutendeka kufunjisha baana benu saka bakiji bacheche. Bansemi babakazhi ba Renate bekala mu kyalo kya Germany baambile’mba: “Inge mwapembelela bakoma kechi bakonsha kwambapo saka bakasuluka ne, mambo bakonsha kumvwa bumvu.” Kyawama kwibabula byafwainwa jifumbi jo bajipo.

Baana bakyangye kutwela sukulu: Babulai mazhina a byako bya lusemo ne kwibabula’mba kafwako wafwainwa kukukwatako ne. Bansemi babakazhi ba Julia ba mu kyalo kya Mexico baambile’mba: “Natendekele kufunjisha mwanami wamulume saka akijitu na myaka isatu. Kuyuka kuba’mba bafunjishi ne boba balama baana ba bacheche nangwa banyike bakwabo bakonsha kumonauna kwandengelanga bingi kwakamwa. Nakebelenga kumufunjisha byo afwainwa kwizhikijila mwine.”

ESEKAI BINO: Funjishai mwanenu kukana inge muntu keamukaishe ku bwanabulume nangwa ku bwanabukazhi. Mwakonsha kumubula kukana’mba: “Kechi mbena kukeba ne! Nsakwiya ne mwambemo!” Bulai mwanenu kuba’mba wafwainwa kusapulamo muntu wauba bino nangwatu wamwambila’mba usa kumupa bintu nangwa wamuchinyisha.c

Baana babacheche baya ku sukulu: Ino yo myaka yo mwafwainwa kufunjisha mwanenu kwikala na maana alumbuluka. Bansemi babalume ba Peter baambile’mba: “Saka mukyangye kwamba, mwafwainwa kupima mema na bunga. Mwafwainwa kupesapesa ne kumona inge bayuka nangwa babena kukeba kuyukilapo bikwabo. Kechi mwafwainwa kwibakanjikizha kwisamba ne. Inge ke mwisambe nabo pa bimye byavula, bakekala bakasuluka pa kwisamba nabo.”

ESEKAI BINO: Isambaingapo kimye kyonse, kabiji kange mwisambenga kimye kyabaya ne. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6-9) Kuba bino kukalengela baana benu kubula kukimwa kwisambapo. Kabiji monka mu kuya na kukoma, bakakebanga kumvwinapo ne bikwabo kwesakana na jifumbi jabo.

Bakyanyike: Jino jo jifumbi jafwainwa kufunjilapo mwana bya mu bwikalo kuvwangakotu ne bya kwilaala. Nsongwakazhi wa jizhina ja Ana ye twakwambapo kala waambile’mba: “Bansongwalume ne bansongwakazhi pa sukulu bavula baji na bakambwe. Namona byonji mwina Kilishitu nafwainwa kuyuka byavula pa bya kwilaala. Nangwa kechi kyapela kutendeka kwisambapo ne, bino kyanema bingi kuyuka bulongo byo kiji.”d

Lujimuno: Bakyanyike bakankazhama bingi kwipuzha, bachina bansemi kulanguluka’mba batendeka kubula kumvwa. Bansemi babalume abo ba Steven baitabizhe kino amba: “Mwanami wamulume kimukatazha bingi kwamba pa bya kwilaala. Twaishile kwikitanga kuba’mba ubena kumona nobe tubena kumulangulukila byatama. Twamulumbulwijile kuba’mba kechi tubena kumulangulukila’mba ubena kuba byatama ne, twakebelengatu kumukwasha kuyuka bya kuchinuzhuka byubilo byatama.

ESEKAI BINO: Mu kifulo kya kwipuzha mwanenu mepuzho aamba pa bya kwilaala, mwipuzhai emubule bakwabo ba ku sukulu byo balanguluka pa mambo a kwilaala. Kampe mwakonshatu kwamba’mba: “Bantu bavula bamona nobe kwilaajila ku kanwa kechi kwilaala ne. Nanchi byobyo balanguluka ne bakwenu ba kusukulu nyi?” Kumwipuzha mu jino jishinda kwakonsha kumulengela kwamba saka akasuluka ne kwimubula mo alangulukila.

Bya Kupwisha Bumvu

Kishinka ke kya kuba’mba kwisamba na baana pa bya kwilaala ke kintu kilengela bingi bansemi kumvwa bumvu. Pano bino mwafwainwa kwibikako pa kuba’mba mube kino. Bansemi babakazhi abo ba Diane baambile’mba: “Kwisamba na mwana pa bya kwilaala kimye kyonse kulengela bumvu kukepa, kabiji kino kilengela kisemi kukwatankana.” Ba Steven bo twakwambapo kala baitabizhe kino byo baambile’mba: “Kipela bingi kwisamba pa misambo ilenga bumvu nabiji ya kwilaala inge ke mwambe saka mwakasuluka mitwe yonse ya bintu bya mu kisemi.” Kabiji banungilepo’mba: “Kishishi kechi kyakonsha kupwijijilatu ne, pano bino kwisamba saka mwakasuluka kwanema bingi mu kisemi kya bena Kilishitu.”

[Footnotes]

[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 32]

ISHIKISHAI’MBA . . .

Tangai byambo biji panshipo byaamba bakyanyike mwaya ntanda, apa bino mwishikishe anwebene mepuzho alondelapo.

• “Bansemi bami bañambila’mba ntangenga mabuku aamba pa bya kwilaala ne kwibepuzha mepuzho. Nakonsha kutemwa bingi inge abo bene ke bambule byavula.”—Ana, wikala mu kyalo kya Brazil.

Mambo ka o mwikimwena’mba kyanema kwisamba na baana benu pa bya kwilaala kukila kwibapa mabuku amba batangenga abo bene?

• “Nayuka bintu byavula bingi pa bya kwilaala byabula ne kuyuka batata. Inge ne bepuzha bakazhingila.”—Ken, wikala mu kyalo kya Canada.

Ñanyi bintu byakonsha kulengela mwanenu kukankalwa kwisamba nenu?

• “Byo nebepwizhe bansemi pa bya kwilaala, bankalukijile ne kungipuzha’mba: ‘Waipwizha ka byobyo? Kwapya ka?’”—Masami, wikala mu kyalo kya Japan.

Inge mwanenu wimwipuzha pa bya kwilaala, mukumbu wenu wakonsha kumulengela byepi kukemwipuzha jikwabo nangwa ne?

• “Nakonsha kutemwa bingi inge bansemi bambula’mba nabo byo byo baubanga, baipuzhanga mepuzho onka o ngipuzhapo, ne kumbula’mba kechi kyatama ne.”—Lisette, wikala mu kyalo kya France.

Mwakonsha kulengela byepi mwanenu kukasuluka pa kwisamba pa bya kwilaala?

• “Bamama bangipuzhanga na jiwi jakoka pa bya kwilaala. Mona namba kyanema bingi kuba bino mambo mwanenu kechi ukamona’mba mubena kumuzhinauka ne.”—Gerald, wikala mu kyalo kya France.

Mwamba byepi na baana benu pa bya kwilaala? Nanchi mwafwainwa kuwamishako ñambilo yenu nyi?