Jishimikila ja Bwikalo

Yehoba Wamfunjishe Kuba Kyaswa Muchima Wanji

Byashimikizha ba Max Lloyd

Juba jimo bufuku mu 1955, amiwa ne mukwetu twaingijilenga bumishonale mu kyalo kya Paraguay, mu kibunji kya South America. Nzubo yo twajingamo beitayile mu kañumbwañumbwa ku kiombe kya bantu bazhingijile babijikilenga’mba: “Lesa wetu ke lesa ukeba mashi a bantu, kabiji ukeba mashi a bantu bafuma mu byalo bingi.” Pano nga atweba bantu bafumine mu kyalo kingi twatainwe byepi kuno?

Nakomejile mu Australia, kabiji Yehoba mo mo atendekejile kumfunjisha kuba kyaswa muchima wanji. Mu mwaka wa 1938, kamonyi umo wapele batata buku watelwanga’mba Enemies (Balwanyi). Pa kikye kimye batata ne bamama kechi batondelwe na byafunjishanga ntangi umo wa bupopweshi watelanga mbaji imo ya mu Baibolo amba mashimikilatu ne. Byo papichile mwaka umo, bansemi bami babatizhiwe kumwesha kwipana kwabo kwi Yehoba. Kufumatu kyo kya kimye, kuba kyaswa muchima wa Yehoba kyo kintu kyanema mu kisemi kyetu. Bakolojami babakazhi ba Lesley bo balondejilepo kubatizhiwa, amiwa nabatizhiwe mu 1940 saka njitu na myaka itanu ne ina.

Byo papichiletu kimye kicheche aku Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse itendekatu, bashinkile mwingilo wa kunemba ne kusampanya mabuku alumbulula Baibolo a Bakamonyi ba kwa Yehoba mu Australia. Onkao mambo, byo nakijinga mwanyike, nafunjile kulumbulula bintu byo naitabilamo kwingijishatu Baibolo. Nafunjile kisela kya kusenda Baibolo ku sukulu kuba’mba namwingijishenga pa kulumbulula ene mambo o mbujila kupana mushingi ku mbandela nangwa kutundaika makondo a pakachi ka byalo.—Lupu. 20:4, 5; Mat. 4:10; Yoa. 17:16; 1 Yoa. 5:21.

Bavula bo nafundanga nabo bachinanga kukaya ne amiwa mambo balangulukanga’mba nne “mwendela ntanda wa ku Germany.” Kabiji pa kyokya kimye, batambishanga mafilimu pa sukulu. Saka bakyangye kutendeka kutambisha filimu, yense wafwainwe kwimana ne kwimba lwimbo wa kishipa. Inge nashala naikala, bansongwalume babiji nangwa basatu baiyanga na kunkwachila mu nsuki ne kunkulumuna’mba ñimane. Kyapeleleko, bampangile sukulu na mambo a kutwajijila kulondela bintu bya mu Baibolo byo naitabijilemo. Nangwa byonkabyo, natwajijile na kufunjila ku nzubo.

NAFIKIZHE KIKONKWANYI KYAMI

Byo nafikizhe myaka 14, nebikijile kikonkwanyi kya kutendeka mwingilo wa bupainiya bwa kimye kyonse. Pano bino, kyamfichile bingi ku muchima bansemi bami byo bañambijile amba patanshi nkitwele nkito. Bañambijile’mba nsonkelenga kibamba mwakulaala pa nzubo, pano bino, bandayile amba inge nafikizha myaka 18, po po nkatendeka bupainiya. Kino kyalengejile kwisamba kimye kyonse pa mambo a mali o namonanga. Nakebelenga namba ndamenga ano mali pa kuba’mba nkeengijishe mu mwingilo wa bupainiya, pano bino, abo bañangachilenga.

Kimye kya kwingila bupainiya byo kyafikile, bansemi bantujile panshi ne kundumbulwila kuba’mba aa mali o batambulanga beabikilenga ku kipao kya mali. Kepo bambwezhejiletu onse amba mpotemo bivwalo ne bintutu bikwabo bikebewa mu mwingilo wa bupainiya. Bamfunjishenga bya kwilama amiwa mwine kwa kubula kuketekela mu bantu bakwabo. Bamfunjishe kintu kyanema bingi.

Ba Lesley ne amiwa byo twakijingatu banyike, javula twaikalanga na bapainiya pa nzubo petu, kabiji twaumvwanga bingi bulongo kwingila nabo mwingilo wa mu bujimi. Ku mpelo ya milungu yonse, twayanga na kusapwila ku nzubo ku nzubo, mu mikwakwa, ne kufunjisha bantu Baibolo. Pa kyo kya kimye, musapwishi yense mu kipwilo wakebewanga kusapwila maola 60 pa ñondo pa ñondo. Ba mama bafikizhanga ano maola bimye byavula, onkao mambo, bajinga bakumwenako bawama bingi kwi amiwa ne ba Lesley.

KWINGILA BUPAINIYA MU TASMANIA

Ku mpunzha itanshi ko bantumine kuya na kwingijila bupainiya kwajinga ku jikuji ja Tasmania, ku Australia, ko nakataine banyenga yami ne bamwata wabo. Nangwa byonkabyo, kechi papichile ne kimye kyabaya ne, bebechile kuya na kutanwa ku Sukulu wa Gileada wa nambala 15. Najinga bingi na bumvu kabiji kyo kyajinga kimye kitanshi kwiikela bunke. Bamo baambilenga’mba nkekalakotu bañondo basatu. Pano bino, saka nkyangye ne kupwishako mwaka ne, mu 1950, bantongwele kwikala mukulumpe utangijila kipwilo, mwingilo wipasha na mwingilo wingila ukwatankanya jibumba ja bakulumpe. Mu kuya kwa kimye, natongwelwe kwikala Painiya wiikajila, kabiji kwajinga mulongo mukwabo wakyanyike ye natendekele kwingila nanji.

Betutumine kuya na kwingijila mu taunyi wa mikochi waikelatu pa bunke kwabujile Bakamonyi. Twafikile mu uno taunyi mabanga na sakya. Juba jitanshi, twalajile mu nzubo ya benyi ya kala. Juba jalondejilepo byo twayilenga na kusapwila ku nzubo ku nzubo, twaipwizhenga bantu kujipo nzubo mwabula bantu. Byo kyafikile ke mabanga, mwanamulume umo witubujile’mba nzubo ya ntangi wa bupopweshi iji ku bwipi na chechi wa ba Pulisibitelyanyi kafwamo bantu ne, kabiji waambile’mba twafwainwa kwisamba na dikoni. Uno dikoni wakasulukile bingi kabiji wituswishishe kwikala mu ino nzubo. Kyajinga kyenyi kufumanga mu nzubo ya ntangi wa bupopweshi kuya na kusapwila.

Bantu mu ino nyaunda batambwijilenga bingi bukine. Twaikalanga na misambo yawama kabiji twatendekele kufunjisha bantu bavula Baibolo. Bantangi ba bupopweshi mu muzhi mukatampe byo baumvwine kino ne kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba babena kwikala pa nzubo ya mukulumpe wa chechi, bakambizhe’mba dikoni etuswatulemo bukiji. Onkao mambo, kechi twamwene pa kutula mutwe ne.

Juba jalondejilepo, panyuma ya kufuma mu busapwishi mute, twayile na kukeba kwa kulaala. Amwa mwikala bantu pa kutamba mpila mu kibanza, yo mpuzha yawama yo twamwene. Mo mo twafiile byola byetu twabwela na kusapwila jikwabo. Saka pakyangye kufichisha, twafuukwilepo kufwakesha mazubo ashajileko kuba’mba tupwishe mazubo ajinga mu kamukwakwa kamo. Byo twafikile pa nzubo imo, mwanamulume umo witupele kazubo kaji na bibamba bibiji kajinga kunyuma ya nzubo yanji.

MWINGILO WA MU MWANZO NE SUKULU WA GILEADA

Panyuma ya kwingila mwingilo wa kusapwila pa bañondo batanu na basatu, natambwijile nkalata kufuma ku ofweshi wa musampi wa mu Australia ya kungita’mba ngikale kalama wa mwanzo. Akino kyankankamikile bingi mambo najingatu na myaka ya kusemwa 20. Panyuma ya kumfunjisha pa milungu ibiji, natendekele kufwakesha bipwilo ne kwibikosesha. Nangwa kya kuba najinga mwanyike, bantu kechi bandengulwile na mambo a bwanyike ne, bino banemekele mwingilo ye naingijilenga.

Kwajinga kwingijisha ñendelo yapusana pusana pa kufwakesha bipwilo. Mulungu umo naile na sakya, mulungu mukwabo na shitima, kepo kimye kikwabo na motoka, nangwa pa kapulututu saka napangachila kyola kya bivwalo ne kya mabuku. Naumvwanga bingi bulongo kwikala na Bakamonyi bakwetu. Kalume umo wa jibumba wakebeshe bingi kwikala ne amiwa nangwa kya kuba nzubo yanji kechi bapwishishe kwiishimika ne. Awa mulungu, nalajilenga mu kibamba mwakowela, pano bino, bonse babiji twatundaikilwe bingi.

Kintu kikwabo kyakankamikile kyamwekele mu 1953 kimye kyo natambwijile nkalata ya kungita kuya na kutanwa ku Sukulu wa Gileada wa nambala 22. Nangwa kya kuba natemenwe, bino najinga na kijikila. Bakolojami babakazhi ne bamwata wabo byo bapwishishe Sukulu wa Gileada pa 30 July, 1950, bebatumine kuya na kwingijila mu Pakistan. Ba Lesley kechi bapwishishe ne mwaka mu Pakistan ne, bakolelwe ne kufwa bafwa. Nalangulukilenga’mba bansemi bami bakomvwa byepi inge bantuma ku kyalo kikwabo panyuma ya kupwisha sukulu? Nangwa byonkabyo, bañambijile’mba: “Wafwainwa kuya na kwingijila Yehoba konse ko akakutuma.” Kechi nebamwenepo jibiji batata ne, kufikatu ne kimye kyo bafwile mu 1957.

Papichiletu kimye kicheche, amiwa ne bakwetu batanu bena Australia twakanjijile bwato kuya ku Muzhi mukatampe wa New York po twaendele milungu ibiji. Mu jishinda, twatangilenga Baibolo, kufunda, ne kusapwila bantu bo twayilenga nabo mu bwato. Saka tukyangye kufika kwaikejile sukulu mu New York, ku South Lansing, twatainwe ku kukonkana kwa byalo mu kibanza kya mpila kya Yankee mu July 1953, kwatainwe bantu, 165,829.

Ku uno sukulu wa Gileada kwatainwe baana ba sukulu 120, bafumine mu makonka onse a ntanda. Pa juba ja kupwisha sukulu, po po betubujile kwa kuya na kwingijila. Ponkapo twayile lubilo mu butala bwa mabuku bwa Gileada kuba’mba tuyuke byalo ko betutumine kuya na kwingijila. Nataine kuba’mba bantuma ku Paraguay kyalo mwajinga milukuchi ya bumulwila ntanda. Byo twafikile kokwa, papichiletu moba acheche, juba jimo lukelo naipwizhe bamishonale bakwetu pa “kyungwe” kyo twaumvwine bufuku namba kana kyajinga kya byepi. Basekele ne kuñambila’mba: “Ke milukuchi ya bumulwila ntanda yo waji kumvwa. Akitala ku kibelo kya kulutwe.” Kwajinga bashilikale ku makonka onse!

KINTU KYAKATAZHA KYO TWAPICHILEMO

Kimye kimo, naile na kalama wa mwanzo kuya na kufwakesha kipwilo kyajinga kwalepa ne kutambisha filimu wa kuba’mba The New World Society in Action. Twazhikishe juba na kwenda, patanshi twakanjijile mu shitima, byo twafumine mu shitima twakanjijile mu kikochikala kyo bakoka ku mbili, kyapeleleko twakanjijile mu kikochikala kya bañombe. Twasendele kiñambañamba kya malaichi ne ka mashinyi ka kutambishako filimu. Byo twafikile, juba jalondejilepo twayile na kufwakesha bantu baikalanga mu majimi ne kwibeta kwiya na kutamba filimu bufuku. Bantu 15 bo batainweko.

Panyuma ya kutambishako filimu maminiti 20, betwambijile’mba tunyemene mu nzubo bukiji. Twashikwile ka mashinyi ka kutambishako filimu ne kuya mu nzubo. Kepo bantu batendekele kubijika, kuloza mata, ne kwamba’mba: “Lesa wetu ke lesa ukeba mashi a bantu, kabiji ukeba mashi a bantu bafuma mu byalo bingi.” Kwajingatu bantu babiji bafumine mu byalo bingi, kabiji yami umo wajinga pa bano. Aba bantu baishile na kutamba filimu bobakanyishe kino kiombe kya bantu kupasula kinzhilo kya nzubo yo twanyemejilemo. Pano bino, bano balwanyi babwelelemo ku ma 3 koloko a ku makya, saka baloza mata ne kwamba’mba basa kwitubelamina ne kwitukwata pa kubwela mu taunyi jonka ja juba.

Balongo babiji babujile mutonyi byonse byamwekele, kabiji waishile mute na bambili babiji ba kwitusenda ku taunyi. Byo twabwelelenga, twaubilenga inge twafika paji bipupu nangwa bichi, uno mutonyi watolelenga buta ne kutangilako pa kuba’mba amone biji pa yoyo mpunzha. Namwene kuba’mba mbili ke nyama ukwashañana bingi mu ñendelo, onkao mambo, napotelepo umo.

BAMISHONALE BAKWABO BAIYA

Mwingilo wa kusapwila waendelenga bingi bulongo nangwa kya kuba bantangi ba bupopweshi bamukainyenga. Mu 1955, bamishonale bakwabo batanu baishile, kuvwangako ne nyenga wakyanyike wa jizhina ja Elsie Swanson wafumine ku Canada wapwishishe sukulu wa Gileada wa nambala 25. Twaikele nanji kimye kicheche pa musampi saka bakyangye kumutuma kuya na kwingijila kukwabo. Waingijishe bwikalo bwanji bonse mu mwingilo wa Yehoba, kabiji bansemi banji babujile kuswa bukine kechi bamukwashanga ne kya ntaka ne. Pa 31, December 1957, twisongwele ne Elsie, kabiji twaikalanga mu nzubo ya ba mishonale ku kabeta ka ku bulenge bwa Paraguay.

Mu nzubo yetu kechi mwajinga mipompi ya mema ne, onkao mambo, twapoile mushima kunyuma ya nzubo mo twatapulanga mema. Na mambo a kino, kechi twajinga na kyowelo ne kyolonyi kya mu nzubo ne, kabiji kechi twajinga na mashinyi a kuchapa bivwalo nangwa mwakulamina kajo pa kuba’mba kabule kubola ne. Onkao mambo, twapotangatu kajo ka kuja jonkajo juba. Bino kwikala bwikalo bwapela ne bulunda bwetu bwa pa muchima na balongo ne banyenga mu kipwilo kwitulengejile kwikala na lusekelo mu masongola etu.

Mu 1963, aku tubwelatu ku Australia na kumona bamama, bamama bakolelwe kikola kya muchima kabiji kyamweka nobe kyaishile na mambo a kubula kummonapo pa myaka jikumi. Kimye kya kubwela mu mwingilo wetu ku Paraguay byo kyafwenyenye pepi, kitukatezhe bingi kuyuka kintu kya kufuukulapo mu bwikalo bwetu. Twalangulukilenga’mba, tushe bamama mu kipatela kampe kukekala ukebalamanga nyi, inyi tubwele ku Paraguay na kwingila mwingilo wetu ye twatemwa? Panyuma ya kulombapo, twafuukwilepo kwikala ne kulama bamama. Twaikele kabiji twatwajijile na mwingilo wetu wa kimye kyonse kufika ne kimye kyo bafwile mu 1966.

Kyajinga kintu kyawama bingi kwitwingijisha mu mwingilo wa mu mwanzo ne wa nkambi mu Australia ne kuya na kufunjisha Sukulu wa Mwingilo wa Bufumu wa bakulumpe mu kipwilo. Kepo kwaishile kintu kikwabo kyapimpwile bwikalo bwetu. Bantumine kuya na kwikala mu Kavoto katanshi ka Musampi mu Australia. Byo twashimikilenga ofweshi wa musampi wa katataka, kepo bantongwele kwikala wa kumupando mu kavoto ka buntungi. Na bukwasho bwa ba mingilo bavula baibijila, kabiji baingijijilenga pamo, twashimikile musampi wawama bingi.

Kabiji bampele mwingilo mukwabo wa kwingijila ku Dipatimenti itala pa bibena kwenda Mwingilo wa kusapwila. Kabiji natambwijile jishuko jikwabo ja kufwakesha misampi mwaya ntanda yonse, ko ku kuba’mba kwikala kalama wendela misampi na kutundaika ne kukwasha balongo ne banyenga. Kyankoseshanga bingi pa kufwakesha byalo bimo muji balongo baikele myaka yavula mu kaleya ne mu makampu a lumanamo na mambo a kukokela Yehoba mu bukishinka.

MWINGILO YE TUBENA KWINGILA PA KINO KIMYE

Panyuma ya kupwisha lwendo lwetu lwa kufwakesha misampi mu 2001, twataine nkalata ya kwitwita kuya ku Brooklyn, New York, na kwikala mu Kavoto ka Musampi wa mu United States kalengelwe katataka. Mwina kwami ne amiwa twalombelepo pa luno lwito kabiji twaswile uno mwingilo wakatataka ye betupele. Papita ne myaka 11 kufuma po twaishijile muno mu Brooklyn.

Nji bingi na lusekelo mambo mukazhami uswa kuba byonse Yehoba byo etwambila kuba. Amiwa ne mukazhami tuji na myaka 81 kabiji tukiji na butuntulu bwa mubiji bwawama. Tubena kutengela kukeyowa mafunjisho a Yehoba myaka ne myaka ne mapesho akekala na boba batwajijila kuba kyaswa muchima wanji.

[Mabulañano pa peja 19]

Mulungu umo naile na sakya, mulungu mukwabo na shitima, kepo kimye kikwabo na motoka, nangwa pa kapulututu saka napangachila kyola kya bivwalo ne kya mabuku

[Mabulañano pa peja 21]

Tubena kutengela kukeyowa mafunjisho a Yehoba myaka ne myaka

[Bipikichala pa peja 18]

Ku kipiko: Mu mwingilo wa mwanzo mu Australia Ku kilujo: Na bansemi bami

[Kipikichala pa peja 20]

Juba ja masongola etu, pa 31 December, 1957