MUTWE WA KUFUNDA 45
LWIMBO 138 Mvwi ye Munchinya wa Buya
Funjilaiko ku Byambo bya Kupezhako Byaambile Banabalume Bakishinka
“Nanchi maana kechi aji na boba bakoma, ne milangwe kechi iya na mambo a kwikala moba avula nenyi?”—YOBA 12:12.
BYO TUSAKWISAMBAPO
Kukookela Yehoba Lesa kwituletela mapesho kino kimye kabiji kulutwe kuketulengela kwikala na bumi bwa myaka ne myaka.
1. Mambo ka o twafwainwa kufunjilako ku bakulumpe?
ATWEBA bonse tukeba kwitutangijila pa kuba’mba tufuukulenga bintu byawama mu bwikalo bwetu. Bakulumpe mu kipwilo nangwa bena Kilishitu baji na lwitabilo lwakosa bafwainwa kwitukwasha kufuukulanga bintu bulongo. Inge bano bena Kilishitu bakota, kechi twafwainwa kulengululanga bintu byo betubuulako amba bya kala ne. Yehoba ukeba’mba tufunjilengako ku bakulumpe. Baji na maana kabiji bayuka bintu byavula bingi mambo baikala myaka yavula bingi kukila yo twaikala atweba.—Yoba 12:12.
2. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe?
2 Mu moba a kala, Yehoba waingijishanga bakalume banji bakulumpe bakishinka kutundaika ne kutangijila bantu banji. Waingijishe bakulumpe bakishinka nabiji Mosesa, Davida ne mutumwa Yoano. Baikeleko pa bimye byapusana kabiji bintu byo bapichilemo nabyo byapusene. Byo bajinga pepi kufwa, baambile byambo byanema bya kutundaika banyike. Bano banabalume bakishinka bonse, baambile pa ene mambo o kyanemena kukookela Lesa. Yehoba walengejile bino byambo kwibinemba mu Baibolo pa kuba’mba tufunjileko lelo jino. Nangwa kya kuba twi banyike nangwa twi bakulumpe, tukamwenamo byawama inge ke tulondele byambo byabo bya lujimuno. (Loma 15:4; 2 Timo. 3:16) Mu uno mutwe, tusakwisamba pa byambo byapeleleko byaambile bano banabalume basatu ne byo twafwainwa kufunjilako ku byambo byo baambile.
‘MUKEKALA MOBA AVULA’
3. Mosesa waingijilenga ñanyi mingilo?
3 Mosesa waingijijile Yehoba mu bwikalo bwanji bonse. Wajinga ngauzhi, mutonyi, ntangi kabiji nembi. Mosesa wayukile bintu byavula bingi mu bwikalo bwanji. Watangijile kisaka kya bena Isalela kufuma mu buzha mu Ijipita kabiji wamwene bya kukumya byavula bingi byaubile Yehoba. Yehoba wamwingijishe kunemba mabuku atanshi atanu a mu Baibolo, Salamo 90 kampe ne Salamo 91. Kabiji wafwainwa ye wanembele ne buku wa Yoba.
4. Bañanyi Mosesa bo atundaikile kabiji mambo ka?
4 Mosesa byo ajinga pepi kufwa saka aji na myaka 120, waichile bena Isalela bonse ne kwibavululamo bintu byonse bibobijile Yehoba. Bena Isalela bamo byo bakijinga banyike, bemwenejile biyukilo ne bya kukumya byaubile Yehoba ne byo akambwile bena Ijipita. (Lupu. 7:3, 4) Bapichile pa kalunga ka mema pa mushiji wauma. Kabiji bamwene Yehoba byo aipayile nzhita ya kwa Felo. (Lupu. 14:29-31) Mu kiselebwa, Yehoba wibazhikijile ne kwibapa byonse byo bakebelenga. (Mpitu. 8:3, 4) Byo bajinga pepi kutwela mu ntanda ya mulaye, Mosesa wibatundaikile saka akyangye kufwa.a
5. Byambo byapezhezheko Mosesa kwamba biji pa Mpitulukilo ya mu Mizhilo 30:19, 20 byalengejile bena Isalela kwikala na ñanyi luketekelo?
5 Ñanyi byambo byaambile Mosesa? (Tangai Mpitulukilo ya mu Mizhilo 30:19, 20.) Bena Isalela bajinga na luketekelo lwa kwikala bwikalo bwawama kulutwe. Na mapesho a Yehoba, bena Isalela bafwainwe kwikala myaka yavula mu ntanda yo ebalayile. Ino ntanda ya mulaye yawamine bingi kabiji mwajinga kajo kavula. Mosesa wibalumbulwijile bulongo ino ntanda byo yajinga’mba: “Mizhi ikatampe kabiji yawama yo mwabujile kushimika, mazubo ayula na bintu byawama byapusana pusana byo mwabujile kwingijila, ne mishima yo mwabujile kupoya ne majimi a miñanzañanza ne bichi bya maolivi byo mwabujile kujimba.”—Mpitu. 6:10, 11.
6. Mambo ka Lesa o aswishishe bisaka bikwabo kushinda bena Isalela?
6 Mosesa wajimwineko bena Isalela. Bafwainwe kukookelanga mikambizho ya Yehoba pa kuba’mba batwajijile kwikala mu ntanda yabo yawama. Mosesa wibakambizhe “kusala bumi.” Bafwainwe kuba bino inge ke bakookele Yehoba ne kukakachila kwi aye. Nangwa byonkabyo, bena Isalela bamukaine Yehoba. Onkao mambo, Lesa waswishishe bena Asilya ne bena Babilona kwibashinda ne kwibatwala mu buzha.—2 Mfu. 17:6-8, 13, 14; 2 Moba 36:15-17, 20.
7. Ñanyi bintu byo tufunjilako ku byambo byaambile Mosesa? (Monai ne kipikichala.)
7 Ñanyi bintu byo tubena kufunjilako? Kukookela Kuketulengela kwikala myaka ne myaka. Byonka byo kyajinga ku bena Isalela bajingatu pepi kutwela mu ntanda ya mulaye, ne atweba tujitu pepi kutwela mu ntanda ipya itulaya Lesa. Kabiji katatakatu ino ntanda ikekale ke paladisa. (Isa. 35:1; Luka 23:43) Diabola ne bandemona kechi bakekalako ne. (Lum. 20:2, 3) Bupopweshi bonse bufunjisha bya bubela pe Yehoba kechi bukekalako ne. (Lum. 17:16) Makafulumende ayanjisha bantu bo alama kechi akekalako ne. (Lum. 19:19, 20) Mu paladisa kechi mukekalapo bansatuki ne. (Sala. 37:10, 11) Bantu bonse pano pa ntanda bakakookelanga mizhilo ya Yehoba yaoloka itundaika bantu kukwatankana ne kwikala mu mutende. Bantu baketemwa ne kwiketekela bene na bene. (Isa. 11:9) Kinetu, tubena kutengela bingi bino bintu byawama biji kulutwe. Kabiji inge ketukookele Yehoba, tukatwajijila kwikala mu paladisa pano pa ntanda myaka ne myaka.—Sala. 37:29; Yoa. 3:16.
Inge ketukookele Yehoba, tukekala mu paladisa pano pa ntanda, kechi kwikalamotu myaka icheche ne, bino kwikalamo myaka ne myaka (Monai jifuka 7)
8. Mulaye wa kukekala na bumi bwa myaka ne myaka wakwashishe byepi mishonale umo? (Yuda 20, 21)
8 Inge ketulanguluke pa mulaye wa Lesa wa kukekala na bumi bwa myaka ne myaka, tukatwajijila kumukookela nangwa inge tubena kupita mu makatazho. (Tangai Yuda 20, 21.) Kabiji uno mulaye wakonsha kwitukwasha kushinda bukooke bwetu. Mulongo umo mishonale waingijila mu Africa myaka yavula, javula waesekwanga kuba bintu bifichisha Yehoba ku muchima. Waambile’mba: “Kuyuka’mba luketekelo lwami lwa kukekala na bumi bwa myaka ne myaka lwajinga mu kizumba, kwandengejile kusashijila Yehoba kuba’mba ankwashe kushinda luno lukatazho. Kabiji wankwashishe kushinda luno lukatazho.”
“UKOBANGA BULONGO”
9. Ñanyi makatazho apichilemo Davida mu bwikalo bwanji?
9 Davida wajinga mfumu wa kishinka kwi Yehoba. Wajinga nyimbi, nembi, kiyangala kabiji ngauzhi. Wapichile mu makatazho avula. Pa myaka imo, waendelengatu na kufyama mambo wanyemenenga mfumu Saulo wakebelenga kumwipaya. Davida byo aikele mfumu, napotu wanyemenenga kuba’mba apulushe bumi bwanji mambo mwananji aye Abisalomo wakebelenga kumwipaya ne kwangata bufumu. Nangwa kya kuba Davida wapichilenga mu makatazho ne kulubankanya, bino watwajijile kwikala wa kishinka kwi Lesa kufikatu ne byo afwile. Yehoba wamutelele amba “muntu wantokela ku muchima.” Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, twafwainwa kulondela byambo byaambile Davida.—Byu. 13:22; 1 Mfu. 15:5.
10. Mambo ka Davida o ajimwineko mwananji waswaine pa bufumu, aye Solomone?
10 Akilangulukai pa byambo Davida byo aambijile mwananji waswaine pa bufumu aye Solomone. Uno nsongwalume bamusajile kwi Yehoba kuba’mba atwajijile kutundaika bupopweshi bwa kine ne kushimika nzubo ya kupopwelamo Lesa. (1 Moba 22:5) Solomone wajinga na mwingilo wabaya bingi. Onkao mambo, wakebewenga bukwasho bwa Yehoba pa kuba’mba atangijile kisaka kya bena Isalela. Ñanyi byambo Davida byo amwambijile? Twayai tumone.
11. Kwesakana na 1 Bamfumu 2:2, 3, ñanyi byambo bya lutundaiko Davida byo aambijile Solomone kabiji ñanyi bintu byamwekele Solomone byo alondejile bino byambo? (Monai ne kipikichala.)
11 Ñanyi byambo byaambile Davida? (Tangai 1 Bamfumu 2:2, 3.) Davida waambijile mwananji kuba’mba inge watwajijila kukookela Yehoba, ukekala ntangi wawama kabiji Yehoba ukamupesha. Pa myaka yavula, Yehoba wapele Solomone bintu byavula ne kumukwasha mu mashinda avula. (1 Moba 29:23-25) Washimikile nzubo ya Lesa yayile nkuwa ne kunemba mabuku amo a mu Baibolo. Kabiji byambo byanji bebinemba ne mu mabuku akwabo a mu Baibolo. Maana anji ne bunonshi byamulengejile kutumbalala. (1 Mfu. 4:34) Kwesakana na byaambile Davida, Solomone bafwainwetu kumupesha inge watwajijila kukookela Yehoba Lesa. Pano bino mu kuya kwa moba, Solomone watendekele kupopwela balesa ba bubela. Yehoba walekele kumupesha kabiji walekele kumupa maana amukwashishenga kulama bantu bulongo mu bololoke.—1 Mfu. 11:9, 10; 12:4.
Byambo bya kupezhako Davida byo aambijile mwananji Solomone bitukwasha kuyuka’mba inge ke tukookele Yehoba, uketupa maana aketukwashanga kufuukula bintu bulongo (Monai mafuka 11-12)b
12. Ñanyi bintu byo tufunjilako ku byambo byaambile Davida?
12 Ñanyi bintu byo tubena kufunjilako? Kukookela kulengela Yehoba kwitupesha. (Sala. 1:1-3) Nangwa byonkabyo, Yehoba kechi walaya kwitupa bunonshi ne lukumo byonka byo aubile kwi Solomone ne. Pano bino, inge ketukookele Lesa wetu, uketupa maana aketukwashanga kufuukula bintu bulongo. (Maana 2:6, 7; Yako. 1:5) Mafunde anji akonsha kwitukwasha kusala bulongo nkito ne bya kisangajimbwe byawama, kuyuka bulongo po twafwainwa kupelela pa kufunda sukulu ne kubula kutemwisha mali. Kwingijisha maana a Lesa kuketuzhikijila ku bintu byatama byakonsha konauna bulunda bwetu ne Lesa. (Maana 2:10, 11) Tukekala na balunda bawama bavula kabiji tukekala na lusekelo mu kisemi kyetu.
13. Nyenga Carmen waubile byepi pa kuba’mba ekale na lusekelo mu bwikalo bwanji?
13 Nyenga Carmen wikala mu kyalo kya Mozambique, walangulukanga’mba inge wafunda kufika palepa po po akekala bulongo mu bwikalo bwanji. Wayile ku univesiti na kufunda bya kulenga bikekala bishimikwa. Wanembele’mba: “Natemenwe bingi bintu byo nafunjilenga, pano bino byantailanga kimye ne kumpwishisha bulume. Naikalanga ku sukulu kufuma 7:30 lukelo kufika 6:00 mabanga. Kyankatazhanga bingi kuya na kupwila kabiji bulunda bwami ne Yehoba bwajinga mu kizumba. Mu muchima nayukile kuba’mba mbena kwingijila bankambo babiji.” (Mat. 6:24) Walombele kwi Yehoba pa luno lukatazho lwanji ne kukebakeba bishinka mu mabuku. Wanungilepo’mba: “Byo bankwashishe ku bakulumpe mu kipwilo ne ba maama, nafuukwilepo kusankilapo sukulu pa univesiti ne kutendeka kwingijila Yehoba mu mwingilo wa kimye kyonse. Kino kintu kyo naubile kyawamine bingi kabiji kechi nelangulushapo mu bwikalo bwami ne.”
14. Ñanyi byambo byanema byaambile Mosesa ne Davida?
14 Mosesa ne Davida batemenwe bingi Yehoba kabiji bayukile’mba kyanema bingi kumukookela. Mu byambo byo baambile saka bakyangye kufwa, batundaikile bantu kutwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba. Bonse babiji bajimwineko bantu kuba’mba aba bakaleka kwingijila Yehoba, kechi bakatambula mapesho o ebalayile ne. Byambo byo baambile byakonsha kwitukwasha ne atweba lelo jino. Byo papichile myaka yavula, kalume wa Yehoba mukwabo naye wamwesheshe ene mambo o kyanemena kwikala bakishinka kwi Lesa.
“KAFWAKO KINTU KINDETELA LUSEKELO KYAKILA KINO NE”
15. Ñanyi bintu bimwenejile mutumwa Yoano mu bwikalo bwanji?
15 Yoano wajinga mutumwa ye batemenwa bingi kwi Yesu Kilishitu. (Mat. 10:2; Yoa. 19:26) Yoano waingijile pamo ne Yesu byo aingijilenga mwingilo wanji pano pa ntanda kabiji wamwene bya kukumya byo aubile. Watwajijile kwikala wa kishinka kwi Yesu mu bimye bya makatazho. Wamwenengako Yesu byo bamwipayilenga kabiji wamumwene byo bamusangwile. Kabiji wimwenejile bwina Kilishitu byo bwayijilengako palutwe mu myaka kitota kitanshi bwatendekeletu na ka jibumba kacheche ka bena Kilishitu ba kishinka ne mambo awama byo asapwijilwe “ku bilengwa byonse biji pano panshi.”—Kolo. 1:23.
16. Bañanyi bamwenamo mu makalata anembele Yoano?
16 Yoano byo akotele, wanembele buku wa “Lumwekesho lwa Yesu Kilishitu lo bamupele kwi Lesa.” (Lum. 1:1) Wanembele mambo awama atelwa pa jizhina janji. Kabiji Yoano wanembele makalata asatu o bamutangijile kunemba na mupashi wa Lesa. Nkalata yanji ya busatu wanembejile mwina Kilishitu wa kishinka aye Ngayusa ye atemenwetu nobe mwananji. (3 Yoa. 1) Kyamweka pa kyokya kimye kwajinga ne bantu bakwabo bo atemenwe bingi. Byambo byanembele uno mwanamulume mukote wa kishinka byatundaika baana ba bwanga bakishinka ba kwa Yesu kufika ne lelo jino.
17. Kwesakana na 3 Yoano 4, ñanyi kintu kileta lusekelo lukatampe?
17 Ñanyi bintu byanembele Yoano? (Tangai 3 Yoano 4.) Yoano wanembele pa lusekelo lufuma mu kukookela Lesa. Yoano byo anembelenga nkalata ya busatu, bantu bamo basampenyenga mafunjisho a bubela ne kuleta mabano mu kipwilo. Nangwa byonkabyo, bamo batwajijile “kwenda mu bukine.” Bakookejilenga Yehoba kabiji ‘baendelenga monka mwayila mikambizho yanji.’ (2 Yoa. 4, 6) Bano bena Kilishitu bakishinka balengejile Yoano ne Yehoba kwikala na lusekelo.—Maana 27:11.
18. Ñanyi bintu byo tufunjilako ku byambo byaambile Yoano?
18 Ñanyi bintu byo tufunjilako? Kwikala bakishinka kwitulengela kwikala na lusekelo. (1 Yoa. 5:3). Twikala na lusekelo inge twayuka kuba’mba tubena kutokesha Yehoba ku muchima. Yehoba utemwa bingi byo twibikako kushinda meseko a mu ino ntanda ne kutwajijila kwenda mu bukine. (Maana 23:15) Bilengwa bya mwiulu nabyo bisekela bingi. (Luka 15:10) Ne atweba tusekela bingi inge twamona bakwetu batwajijila kwikala bakishinka kikatakata inge babena kupita mu makatazho ne meseko. (2 Tesa. 1:4) Inge ino ntanda ya kwa Satana beyonauna, tukekala bingi na lusekelo pa kutwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba.
19. Ñanyi bintu nyenga Rachel byo aambile pa mambo a kufunjisha bakwabo bukine? (Monai ne kipikichala.)
19 Twikala bingi na lusekelo inge ke tufunjishe bantu bukine pe Yehoba. Nyenga Rachel, wikala mu kyalo kya Dominican Republic, wayuka’mba kufunjisha muntu bukine pe Lesa wetu ke kintu kyanema bingi. Wakwasha bantu bavula bingi kutendeka kupopwela Yehoba. Waambile’mba: “Kindetela bingi lusekelo inge namona bantu bo mfunjisha Baibolo babena kukosesha bulunda bwabo ne Yehoba, kumuketekela ne kupimpula byubilo byabo pa kuba’mba bamutokeshenga ku muchima. Lusekelo lo nji nalo lwakila bintu byonse byo nauba pa kuba’mba nebafunjishe bukine.”
Twikala bingi na lusekelo inge ke tufunjishe bantu kutemwa ne kukookela Yehoba byonka byo tuba (Monai jifuka 19)
MWENAIMO MU BYAMBO BYA KUPEZHAKO BYAAMBILE BANABALUME BAKISHINKA
20. Ñanyi bintu byaubilenga Mosesa, Davida ne Yoano byo tubapo ne atweba lelo jino?
20 Mosesa, Davida ne Yoano baikele mu bimye byapusana na byetu. Kabiji bwikalo bwabo bwapusene na bwikalo bwetu lelo jino. Pano bino, kuji bintu byo baubilenga byo tuba ne atweba lelo jino. Baingijilanga Lesa wa kine byonka byo tuba ne atweba. Tulomba kwi Yehoba, kuketekela mwi aye ne kukeba kwitutangijila byonka byo baubanga ne abo. Kabiji byonka byajinga bano banabalume ba kala, ne atweba twayuka’mba Yehoba upesha boba bamukookela.
21. Yehoba uketupesha byepi inge ketulondele byambo byaambile Mosesa, Davida ne Yoano?
21 Onkao mambo, twayai atweba bonse tumvwinenga byambo bya kupezhako byaambile bano banabalume bakulumpe ne kulondela mikambizho ya Yehoba. Inge twauba bino, Yehoba uketupeshanga mu bintu byonse byo tuba ne ‘kwitwikazha moba avula,’ ko kuba’mba myaka ne myaka. (Mpitu. 30:20) Kabiji tukekala na lusekelo na mambo a kutokesha ku muchima Shetu wa mwiulu wa butemwe, ufikizha milaye yanji yonse kabiji uketubila bintu byawama bingi byo twakonsha ne kukankalwa kufwanyikizha.—Efi. 3:20.
LWMBO 129 Tutwajijiletu Kuchinchika
a Bena Isalela bamweneko bya kukumya bya Yehoba pa Kalunga Kachila, kechi batwelele mu ntanda ya mulaye ne. (Bala. 14:22, 23) Yehoba wakambizhe’mba bonse bajinga na myaka 20 ne kuya peulu bo banembele bakafwila mu kiselebwa. (Bala. 14:29) Nangwa byonkabyo, Yoshua, Kaleba ne baana bavula ba bena Isalela kuvwangakotu ne ba mu mukoka wa bena Levi bapulukile ne kumona Yehoba byo afikizhe mulaye wanji pa kwabusha bena Isalela pa Mukola wa Yodano ne kutwela mu ntanda ya Kenana.—Mpitu. 1:24-40.
b KULUMBULULA BIPIKICHALA : Ku kipiko: Davida ubena kwambila mwananji Solomone byambo bya kupezhako bya kumukwasha kwikala na maana. Ku kilujo: Baana ba sukulu babena kufunda ku Sukulu wa Mwingilo wa Bupainiya.