Nanchi Bena Kilishitu Bafwainwa Kulamanga Juba ja Sabado Nyi?
Mukumbu wa mu Baibolo
Bena Kilishitu kechi bebakambizha kulama juba ja Sabado ne. Bena Kilishitu baji mu “muzhilo wa Kilishitu.” Uno muzhilo kechi wibakambizha kulama juba ja Sabado ne. (Ngalatiya 6:2; Kolose 2:16, 17.) Pano twayuka byepi bino? Patanshi twayai twisambe pa byatendekele Sabado.
Sabado yo ika?
Kyambo kya kuba’mba “sabado” kyafuma ku kyambo kya Kihebelu kilumbulula “kukokoloka nangwa kuleka.” Kitanwa patanshi mu Baibolo mu mukambizho ye bakambizhe bena Isalela bakala. (Kulupuka16:23) Mukambizho wa buna pa Mikambizho Jikumi waamba’mba: “Saka muvuluka amba juba ja Sabado jazhila. Mukengilenga mingilo yenu yonse mu moba atanu na jimo, bino juba ja butanu na bubiji jo ja sabado kwi Yehoba Lesa wenu. Kechi mwafwainwa kwingila mwingilo nangwa umo.” (Kulupuka 20:8-10) Juba ja Sabado jatendekanga pa kuzhika juba pa Kitanu kabiji japwanga pa Kibelushi pa kuzhika juba. Mu kino kimye kyonse bena Isalela kechi bafumanga po baikalanga, nangwa kubanza mujilo, kuchaba nkunyi nangwa kusenda kintu nangwa kimo ne. (Kulupuka16:29; 35:3; Kubala 15:32-36; Yelemiya 17:21) Bonse babulanga kulama juba ja Sabado bebepayanga.—Kulupuka 31:15.
Kwajinga ne moba akwabo Bayudea o batela’mba Sabado nabiji mwaka wa bu 7 ne wa bu 50. Mu myaka ya Sabado, kechi bajimanga ne, kabiji bonse bajinga na nkongole bebalekelangako nkongole yabo.—Bena Levi 16:29-31; 23:6, 7, 32; 25:4, 11-14; Mpitulukilo ya mu Mizhilo 15:1-3.
Kitapisho kya kwa Yesu kyapwishishe muzhilo wa kulama juba ja Sabado
Mambo ka bena Kilishitu o babujila kulondela mukambizho wa kulama juba ja Sabado?
Muzhilo wa Sabado waingilangatu ku bantu bajinga mu Mizhilo ya Mosesa. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 5:2, 3; Ezikyo 20:10-12) Lesa kechi wakambizhe bantu bakwabo kulondela uno muzhilo ne. Kabiji kitapisho kya bukuzhi kya kwa Yesu ‘kyakasulwile’ Bayudea ‘ku Mizhilo’ yo bapele Mosesa, kumvwangakotu ne Mikambizho Jikumi. (Loma 7:6, 7; 10:4; Ngalatiya 3:24, 25; Efisesa 2:15) Bena Kilishitu balondela muzhilo mukatampe wa butemwe, kechi Mizhilo yobapelele Mosesa ne.—Loma 13:9, 10; Bahebelu 8:13.
Bubela bwaitabila bantu pa Sabado
Bubela: Lesa wazhijikile juba ja Sabado mambo pa juba ja butanu na bubiji popo akokolokele.
Kine: Baibolo waamba’mba: “Kepo Lesa apesheshe juba ja butanu na bubiji ne kwijizhijika, mambo jo juba Lesa jo atatwile kukokoloka ku mwingilo wa kulenga ne ku byonse byo afuukwile kulenga.” (Ntendekelo 2:3) Lesa mu kino kyepelo kechi ubena kupa bantu muzhilo ne, bino ubena kulumbululatu byo aubile pa juba ja butanu na bubiji ja kulengwa kwa bintu. Baibolo kechi yatongolapo muntu nangwa umo walamanga juba ja Sabado, Mosesa saka akyangye kusemwe ne.
Bubela: Bena Isalela balondelanga muzhilo wa juba ja Sabado saka bakyangye kutambula Mizhilo Lesa yo apele Mosesa.
Kine: Mosesa wabujile bena Isalela amba: “Yehoba Lesa wetu walayañene lulayañano ne atweba ku Holeba,” mpunzha yaikela kwipi na Mutumba wa Sinai. Mu luno lulayañano mo mwajinga ne muzhilo wa kulama juba ja Sabado. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 5:2, 12) Byaubile bena Isalela kimye kyo batambwile muzhilo wa kulama juba ja Sabado bimwesha kuba’mba kyo kyajinga kimye kitanshi. Mukambizho wa kulondela juba ja Sabado wajinga wa kuvululamo bena Isalela Lesa byo ebapokolwele mu Ijipita. Pano kyajinga byepi bino, inge kya kuba bena Isalela kufumatu ne kala balondelanga uno muzhilo wa Sabado? (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 5:15) Pano mambo ka o bebakainye kutola mana pa juba ja butanu na bubiji? (Kulupuka 16:25-30) Kabiji mambo ka o bakankejilwe kuchiba mamba a muntu mutanshi walajile uno muzhilo wa Sabado?—Kubala 15:32-36.
Bubela: Sabado ke lulayañano lwa myaka ne myaka, onkao mambo ne luno twafwainwa kukokelanga.
Kine: Ma Baibolo amo atongola mukambizho wa kulama juba ja Sabado amba “lulayañano lwa myaka ne myaka.” (Kulupuka 31:16) Bino kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba “lwa myaka ne myaka” kilumbulula ne “kintu kikekala moba avula kyabula kuyukanyikwa po kikapwila, kechi amba kikekalatu kikupu myaka ne myaka ne. Lesa walekeshe buñanga kala papita ne myaka kukila pa 2,000 nangwa kya kuba Baibolo waingijisha kino kyambo kintu kimo pa kwamba pa buñanga bwa bena Isalela.—Kulupuka 40:15; Bahebelu 7:11, 12.
Bubela: Bena Kilishitu bafwainwa kulamanga juba ja Sabado, mambo ne Yesu walamanga jino juba ja Sabado.
Kine: Yesu wakokelanga muzhilo wa kulama juba ja Sabado mambo wajinga Muyudea. Bayudea balondelanga Mizhilo Lesa yo apele Mosesa kufumatu ku bwanyike. (Ngalatiya 4:4) Lulayañano lwa Mizhilo ne muzhilo wa Sabado byapwile Yesu byo afwile.—Kolose 2:13, 14.
Bubela: Mutumwa Paulo walamanga juba ja Sabado saka aji mwina Kilishitu.
Kine: Paulo wayanga ku nshinagoga pa juba ja Sabado, pano bino kechi na kulama juba ja Sabado pamo na Bayudea ne. (Byubilo 13:14; 17:1-3; 18:4) Wayanga na kusapwila mambo awama a mu shinagoga pa juba ja Sabado mambo baitanga bakusapwila bantu bakonkananga na kupopwela Lesa pa jo ja juba. (Byubilo 13:15, 32) Paulo wasapwilanga “pa juba pa juba,” kechi pa jubatu ja Sabado ne.—Byubilo 17:17.
Bubela: Bena Kilishitu juba ja Sabado jikalako pa Mulungu
Kine: Baibolo kechi wakambizhapo bena Kilishitu kukokoloka ne kupopwela Lesa pa Mulungu ne. Bena Kilishitu batanshi pa Mulungu jajingatu juba byonka biji moba akwabo a mu mulungu akwingijilamo mingilo. Buku wa The International Standard Bible Encyclopedia waamba’mba: “Bantu batendekele kumona pa Mulungu nobe juba ja Sabado mu myaka kitota kya buna kimye Constantine [kalama wabulanga kwakamwa Lesa wa bena Loma] kyo akambizhe kuba’mba mingilo imo kechi bafwainwa kwiingilanga pa Mulungu ne.”a
Pano kiji byepi ku mashimikila a mu Baibolo amwesha’mba juba ja pa Mulungu janemene bingi? Baibolo waamba’mba mutumwa Paulo wajijiile pamo kajo na bakwabo ba mu lwitabilo pa Mulungu. Kyajinga bino mambo Paulo wailenga pa juba jalondejilepo. (Byubilo 20:7) Kabiji bipwilo bimo bebikambizhe kulamapo mali amo pa “juba jitanshi mu mulungu yense,” pa Mulungu akukwashishamo bakwabo. Luno lwajinga lunengezho lwa kukwashako kuyuka bya kupanga mwaba mali. Ano mali bealaminanga ku mazubo kechi bayanga nao ne kwiapana kimye kya kupopwela ne.—1 Kolinda 16:1, 2.
Bubela: Kechi kyawama kwikala na juba mu mulungu ja kukokoloka ne kupopwela Lesa ne.
Kine: Baibolo waswisha bena Kilishitu bene kwifuukula pa kino.—Loma 14:5.
a Monai buku wa New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 13, jipa 608.