-
“Witutemenwe Patanshi”Fwenyai Kwipi ne Yehoba
-
-
Kitango 23
“Witutemenwe Patanshi”
1-3. Bintu ka bimo byalengejile lufu lwa Yesu kupusanako na lufu luji lonse lwaubiwanga mwapita bwikalo bwa bantu?
JUBA jimo mu kimye kya mwela myaka nobe 2,000 yapitapo, muntu wabujile nangwa mambotu ne, bamubikile mu kije na kumutotolwesha, kumufwisha mambo o abujile ne kulengapotu ne, kabiji ne kumumanyika kufikatu ne byo afwile. Mwapita bwikalo bwa bantu, buno kechi bo bwajinga bumbanzhi butanshi ne kwipaya muntu mu lunkanankana ne; kabiji kechi bo bumbanzhi bwapeleleko ne. Pano bino, alwa lufu lwapuseneko na lufu lonse.
2 Awa muntu byo amanaminenga mu kimye kyapeleleko, mwiulu mwamwesheshe buneme bwa kyo kya kintu kyaubiwe. Nangwa kya kuba juba jashinkamene, mfishi yafikenejiletu kukumbana ponse pa ntanda. Byonka byaambile shayuka umo wa mpito, ‘juba jaubiletu bwi.’ (Luka 23:44, 45) Uno muntu saka akyangye kufwa, waambile bino byambo bya kubula kulubamo amba: “Kwapwa.” Ee kine, kupichila mu kupana mweo wanji, waingijile kintu kyanema bingi. Kitapisho kyanji kyajinga kyubilo kikatampe bingi kya butemwe bwabula kumweshiwapo kala na muntu nangwa umo ne.—Yoano 15:13; 19:30.
3 Uno muntu wajinga Yesu Kilishitu. Lumanamo lwanji ne lufu lwanji pa joja juba ja malwa ja Nisanyi 14, mu 33 C.E., lwayukanyikwa bingi. Nangwa byonkabyo, kishinka kyanema kisulwa bingi javula. Nangwa kya kuba Yesu wamanamine kyabaya, kuji wamanamine kukilapo. Pa joja juba, muntu umo wapaine kitapisho kyabaya bingi—kyubilo kikatampe kya butemwe bwabujile kubapo muntu nangwa umo mu kulengwa konse. Kyubilo ka kyonkakyo? Mukumbu wa buno bwipuzho upana ntatwilo ya mutwe wanema bingi wa pa mitwe yonse: butemwe bwa Yehoba.
Kyubilo Kikatampe kya Butemwe
4. Nga mushilikale mwina Loma waishile kuyuka byepi amba Yesu kechi wajingatu muntutu ne, kabiji waambilepo’mba ka?
4 Mukulumpe wa bashilikale mwina Loma watangijilenga pa kwipayiwa kwa Yesu wakankamenetu pa kumona mfishi yamwekele Yesu saka akyangye kufwa ne kitentanshi kikatampe kyalondejilepo. Waambile amba: “Kine uno waji Mwana Lesa.” (Mateo 27:54) Ee kine, Yesu kechi wajingatu muntutu ne. Awa mushilikale wakwashisheko kwipaya Mwana yenkawa umo wa Lesa Mwine Wakila! Uno Mwana wanemene byepi kwi Shanji?
5. Myaka inga uno Mwana yo aikajile na Shanji?
5 Baibolo umutela Yesu amba “ye mubeji wa pa bilengwa byonse.” (Kolose 1:15) Akikilangulukaipotu, Mwana Yehoba wajingakotu ne kala bya mwiulu saka bikyangye kwikalako ne. Pano nga Shanji ne Mwana baikele pamo myaka inga? Bashayuka ba byasayansi bamo bafwanyikizha amba lwelele lwaikala myaka mabilyonyi 13. Nanchi kino kimye mwakonsha kwikifwanyikizha nyi? Nangwa kya kuba kuno kufwanyikizha kwa basayansi kwa kine, ino myaka mabilyonyi 13 kechi yafwainwa kufikilamo ku myaka yaikele Mwana Yehoba ne! Ñanyi mingilo yo aingijilenga pa myaka yonse yo ya kukankalwa kubala?
6. (a) Nga Mwana Yehoba wapayankene byepi saka akyangye kwikala mu bumuntu? (b) Lukwatankano lwa mutundu ka luji pakachi ka Yehoba ne Mwananji?
6 Uno Mwana waingijilenga na lusekelo sa aji “sendwe” wa Shanji. (Byambo bya Mana 8:30) Baibolo waamba’mba: “[Kufumyakotu Mwana,] byonse byalengelwe ka paji kyalengelwe nangwa kimo kwa kubula aye ne.” (Yoano 1:3) Onkao mambo Yehoba ne Mwananji baingijilenga pamo kulenga bintu byonse. Byo kyajingapo kimye kyawama kabiji kya lusekelo! Bavula bakonsha kwitabizha’mba butemwe bwikala pakachi ka nsemi ne mwana bwakosa bingi. Kabiji butemwe “ye mukwato ulumbulula byonse.” (Kolose 3:14) Nga ñanyi wakonsha kuyuka lukwatankano lwajingapo pa kyokya kimye kikatampe? Kine Yehoba Lesa ne Mwananji bakwatankena pamo na mukwato wakosa wa butemwe wabula kulengwapo kala.
7. Kimye Yesu kyo abatizwe, Yehoba wamwesheshe byepi byo eumvwine pe Mwananji?
7 Nangwa byonkabyo, Shanji watumine Mwananji panopantanda kusemwa mu bumuntu. Kuba kino kwalumbulwile kuba’mba pa myaka yavula, Yehoba walekele kupwanañana mwiulu na Mwananji ye atemwa. Na mambo a kumutemwisha, wamutajilenga Yesu kufuma mwiulu byo akomenenga kwikala muntu walumbuluka. Byo ajinga na myaka ya kusemwa nobe 30, Yesu wabatizwe. Kechi twafwainwa kusomba Yehoba byo eumvwine pa kino ne. Shanji waambile kufuma mwiulu amba: “Uno ye mwanami, ye natemwa, mo namwena lusekelo.” (Mateo 3:17) Pa kumona kuba’mba Yesu waubile mu bukishinka byonse byaawijilwe jimo, kabiji ne byonse byo akebelwenga’mba obe, Shanji wafwainwa watemenwe bingi!—Yoano 5:36; 17:4.
8, 9. (a) Yesu wapichile mu ka pa Nisanyi 14, mu 33 C.E., kabiji nga Shanji wa mwiulu wiumvwine byepi? (b) Mambo ka Yehoba o aswishishe Mwananji kuyanda ne kufwa?
8 Pano Yehoba wiumvwine byepi pa Nisanyi 14, mu 33 C.E.? Wiumvwine byepi kimye Yesu kyo bamusolwele ne kumukwata ku kiombe kya bantu bufuku? Balunda nanji byo bamushile, kabiji ne byo bamusendele kuya na kumutotolwesha pa kubula mambo? Byo bamubilenga mwenga, kumushipila mate ne kumupuma binkonyi? Byo bamuzhipawilenga ne nyuma yanji yonse kuba minkakamba? Byo bamupopele maboko ne maulu pa kichi, ne kumulekela ponka bantu saka bamuba mwenga? Shanji wiumvwine byepi Mwananji ye atemwa byo amujijile sa aji mu misongo ikatampe? Yehoba wiumvwine byepi kimye Yesu kyo apemene japelako, kabiji kimye kitanshi Mwananji ye atemwa kyo abujile kwikalako kufuma ku ntendekelo ya bilengwa byonse?—Mateo 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Yoano 19:1.
9 Byambo bya kwamba tufwabyo. Yehoba byo aji na byo eumvwa, kukola ku muchima ko aumvwine pa lufu lwa Mwananji kuba twikwamba mu byambo byetu ne. Kyo twakonsha kwambako ke mwine mulanguluko walengejile Yehoba kuswisha kino kintu kubiwa. Mambo ka Shanji o eswishishe mwine kumanyikwa bibye mu milanguluko? Yehoba witusolwela kintu kyawama mu Yoano 3:16, kyepelo kyanema bingi mu Baibolo kiji mu Mambo awama. Kyaamba’mba: “Lesa byo ebatemwisha ba panopantanda, wapaine Mwananji yenkawa umo amba, bonse bamwitabila kechi bonaike ne, poso amba bekale na bumi bwa myaka.” Onkao mambo, mulanguluko wamulengejile Yehoba kuba kino ke: butemwe. Bupe bwa Yehoba—bwa kutuma Mwananji kwiya na kuyanda ne kwitufwila, bwajinga kyubilo kikatampe kya butemwe kikyangye kubiwapo kala.
Butemwe bwa Lesa Bwalumbululwa
10. Bantu bakeba ka, kabiji ki ka kyaubiwa mwatala kyambo kya “butemwe”?
10 Nga kino kyambo kya “butemwe” kyalumbulula ka? Butemwe bwaambiwa kuba’mba kyo kintu bantu kyo bakebesha. Kufumatu ku kusemwa kufika ne ku lufu, bantu bakebesha bingi butemwe, sa bekala bulongo, kabiji umvwe butemwe kafwapo bakatazhiwa ne kufwa bafwa. Nangwa byonkabyo, butemwe kechi bwapela kwibulumbulula ne. Pano bino, bantu bambapo bingi pa butemwe. Kuji mabuku, nyimbo ne nsansawilo yavula bingi yaamba pa butemwe. Bintu bifumamo kechi kimye kyonse kyo bilumbulula butemwe byo buji ne. Kino kyambo kyaingijishiwa bingi kya kuba kyashupa kwikilumbulula mo kyatala.
11, 12. (a) Kwepi ko twakonsha kufunjila butemwe bukatampe, kabiji mambo ka a kwibufunjila koko? (b) Butemwe bwa mutundu ka bwatongwelwe mu mulaka wa Kingiliki kya kala, kabiji ñanyi kyambo kya butemwe kyaingijishiwa javula mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki? (Monai ne tubyambo twa munshi.) (c) Nga butemwe bwa a·gaʹpe bo bu ka?
11 Pano bino, Baibolo ufunjisha bingi bulongo pa mambo a butemwe. Buku wa Vine’s Expository Dictionary of New Testament Words waamba’mba: “Butemwe bwakonshatu kuyukanyikilwa ku bintu byo buba.” Byanembwa bya mu Baibolo bya byubilo bya Yehoba bitufunjisha byavula bingi pa butemwe bwanji—kifyele kikatampe ku bilengwa byanji. Kya kumwenako, ki ka kyakonsha kumwesha kino kyubilo kukila kyubilo kya Yehoba kya butemwe kyaambiwapo? Mu bitango biji kulutwe kwe, tukamona bya kumwenako bikwabo byavula bibena kumwesha butemwe bwa Yehoba mu byo oba. Kunungapo, twakonsha kuyukako mwatala byambo bine bitanshi bya “butemwe” byaingijishiwa mu Baibolo. Mu mulaka wa Kingiliki kya kala, mwajinga byambo bina bya kyambo kya “butemwe.”a Pa bino, kyambo kyaingijishiwe javula mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki ke a·gaʹpe. Dikishonale umo wa Baibolo utela kino kyambo amba “kyo kyambo kikatampe kilumbulula butemwe.” Mambo ka?
12 A·gaʹpe ulumbulula butemwe butangijilwa na mafunde. Onkao mambo, kechi butemwe bwa kubatu kyaamba muntu nangwa kyo auba ne. Bwalumbulula byavula kabiji butendeka na ku kilangulukishapo bulongo pa bantu ne kwinengezha pa kwibobila kintu. Kyakila pa byonse butemwe bwa a·gaʹpe kechi bwa kutemwa muntu na mambo a kyo ubena kukebako kwi aye ne. Kya kumwenako, monai jikwabo mu Yoano 3:16. Nga ba “panopantanda” Lesa bo atemwishe kya kuba wapana ne Mwananji yenkawa umo bo bañanyi? Ke bantu babena kukeba kukuulwa. Kino kyavwangamo ne bantu bavula babena kulondela mashinda atama a mu bwikalo. Nanchi Yehoba watemwa muntu yense amba mulunda nanji, byonka byo atemenwe Abalahama wajinga wakishinka nyi? (Yakoba 2:23) Ine, pano bino Yehoba mu butemwe bwanji umwesha buwame ku bonse, nangwatu kya kuba kimukola ku muchima. Ukeba bonse kulapila ne kupimpula mashinda abo. (2 Petelo 3:9) Bavula byo byo boba. Bano wibatambwila mu lusekelo kwikala ke balunda nanji.
13, 14. Bi ka bimwesha amba butemwe bwa a·gaʹpe mwavwangwa kwikala waseka?
13 Nangwa byonkabyo, bamo baji na ndangulukilo yabula kufwainwa pa mambo a butemwe bwa a·gaʹpe. Balanguluka kuba’mba ke butemwetu bwa bukifulumuya kechi butemwe bwa kulengela muntu kwikala waseka ne. Bino kishinka ke kya kuba’mba, butemwe bwa a·gaʹpe javula mwavwangwa kwikala waseka ku bantu. Kya kumwenako, Yoano byo anembele’mba, “Shanji watemwa Mwana,” kyambo kya bu a·gaʹpe kyaingijishiwe. Nanchi mu buno butemwe kafwamo kifyele nyi? Kabiji monai ne byo aambile Yesu amba “Shanji watemwa Mwana” kwingijisha kyambo kya phi·leʹo. (Yoano 3:35; 5:20) Butemwe bwa Yehoba javula mwavwangiwa ne kwikala waseka. Pano bino, butemwe bwanji kechi bwa kusendwatu na byambo bya pa kanwa ne. Butangijilwa kimye kyonse na mafunde anji a kine kabiji aoloka.
14 Byonka byo twamona, byubilo bya Yehoba byonse byawama, byalumbuluka kabiji bisangajika bingi. Pano bino butemwe bo bwakijishapo kuwama. Kafwako kintu kikwabo kitufwenya kwipi ne Yehoba ne. Kabiji butemwe kyo kyubilo kyanji kyakila pa byubilo byonse. Twayuka byepi kino?
“Lesa Ye Butemwe”
15. Baibolo wambapo ka pa kyubilo kya Yehoba kya butemwe kabiji mu ñanyi jishinda ino ñambilo mo yapusenako na ñambilo yonse? (Monai ne tubyambo twa munshi.)
15 Baibolo waambapo kintu kimo pa butemwe kyo abula kwambapo pa byubilo bikwabo bikatampe bya Yehoba. Binembelo kechi byaambapo’mba Lesa ye bulume nangwa amba Lesa ye bololoke kabiji nangwa amba Lesa ye maana ne. Bino byubilo uji nabyo, ye mwine nsulo yabyo, kabiji kafwako muntu mukwabo waesekanako ujipo na bino byubilo bisatu ne. Bino pa kyubilo kya buna, kintu kimo kyanema kyaambiwapo amba: “Lesa ye butemwe.”b (1 Yoano 4:8) Nga kino kyatala mwepi?
16-18. (a) Mambo ka Baibolo o ambila’mba “Lesa ye butemwe”? (b) Pa bilengwa byonse biji panopantanda, mambo ka muntu o ayilamo kwikala wa kwimenako kyubilo kya Yehoba kya butemwe?
16 Kwamba’mba “Lesa ye butemwe” kechi kintu kyapela uba nobe kwamba’mba “Lesa waesakana na butemwe” ne. Kabiji kuba twaalula ino ñambilo ne kwamba’mba “butemwe ye Lesa” ne. Yehoba kechi kyubilotu kibula kumweka ne. Ke muntu uji na milanguluko ne byubilo byapusana pusana kununga pa butemwe. Bino butemwe, bwamukumbana Yehoba. Buku umo waamba pa mambo a kino kyepelo amba: “Butemwe byo byo aji mwine Lesa.” Twakonsha kwikilangulukila mu jino jishinda: Bulume bwa Yehoba bumulengela kuba bintu. Bololoke bwanji ne maana anji amutangijila mu jishinda jo obilamo bintu. Bino butemwe bwanji bumutundaika kuba bintu. Kabiji butemwe bwanji kimye kyonse bwikalamo mu byo engijisha byubilo byanji bikwabo.
17 Kyaambiwa javula kuba’mba Yehoba ye mwine butemwe. Onkao mambo, umvwe tukeba kufunda pa butemwe butangijilwa na mafunde, twafwainwa kufunda pe Yehoba. Kino kyubilo kyawama twakonsha ne kwikimona mu bantu. Pano mambo ka o kyaikelamo? Pa kimye kya lulengelo, Yehoba waambile bino byambo, kyamweka ku Mwananji amba: “Tulenge bantu mu kipasha kyetu, betupashe.” (Ntendekelo 1:26) Pa bilengwa byonse biji panopantanda, banabalume ne banabakazhi bo bonkatu bakonsha kumwesha butemwe ne mu jino jishinda kulonda Shabo wa mwiulu. Vulukai kuba’mba Yehoba waingijisha bilengwa byapusana pusana kwimenako byubilo byanji bikatampe. Bino pa kutongola kino kyubilo kyanji kya butemwe kyakila pa byonse, Yehoba wasajile muntu kilengwa kyanji kyakijisha pa bilengwa byonse panopantanda kwikala wa kwimenako.—Ezikyo 1:10.
18 Umvwe twamwesha butemwe mu jishinda jabula kichima jitangijilwa na mafunde, ko kuba’mba tubena kumwesha kyubilo kya Yehoba kyakijisha pa byubilo byonse. Kijitu nobe byonka byanembele mutumwa Yoano amba: “Atweba tutemwañana mambo aye witutemenwe patanshi.” (1 Yoano 4:19) Pano mu ñanyi mashinda Yehoba mo etutemwejile patanshi?
Yehoba ye Wajinga Mutanshi
19. Mambo ka o kyafwainwa kwambiwa amba butemwe bwaingijile mwingilo mukatampe mu mwingilo wa Yehoba wa kulenga?
19 Butemwe kechi kintu kipya ne. Ki ka kyalengejile Yehoba kutendeka kulenga bintu? Kechi kyajinga’mba waumvwinenga mukose ke akebe wa kwisamba nanji ne. Yehoba uji na byonse kabiji kafwako kyo akajilwa kya kuba muntu ungi wamupakyo ne. Bino butemwe bwanji, kyubilo kingila kyo kyamulengejile kulenga bilengwa bya maana byafwainwe kusanchila kino kya bupe. “Ntendekelo ya bilengwa bya Lesa” yajinga Mwananji yenkawa umotu. (Lumwekesho 3:14) Kepo Yehoba aingijishe uno Sendwe kulenga bintu bikwabo byonse, kutendekela na bamalaika. (Yoba 38:4, 7; Kolose 1:16) Byo bapewa bwana bwa bene, maana, kalango ne milanguluko, bino bilengwa bya ku mupashi bya bulume byajinga na jishuko ja kutemwañana bine na bine, kabiji kyakijishapo, kutemwa Yehoba Lesa. (2 Kolinda 3:17) Onkao mambo, batemenwe bakwabo mambo abo bo batanshi bo batemenwe.
20, 21. Ba Adama ne Evwa bamwenenga ñanyi kiyukilo kya kuba’mba Yehoba wibatemwa, pano bino baubilepo byepi?
20 Byo byo kyajinga ne ku bantu. Kufumatu ku ntendekelo, ba Adama ne Evwa bajinga mu butemwe. Konse konse ko batajilenga mu muzhi wa Paladisa mu Edena, bamwenenga kiyukilo kya butemwe bwa Shabo bo ebatemenwe. Akimonai Baibolo byo aamba: “Yehoba Lesa wajimine bujimi bwa bichi ku musela, mu Edena, mo mo amubikile muntu ye abumbile.” (Ntendekelo 2:8) Nanchi mwakikalapo kala mu bujimi bwa bichi nangwa mu paka mumweka bulongo nyi? Ki ka kyo mwatemwishemo? Mintetenga ya kyeya yamwekelenga mu mabula ku mpunzha kwazhindama nyi? Inyi misombelo yapusana pusana ya maluba? Kupoota kwa mema mu kakola kwaumvwanyikijilenga munshi munshi nyi, inyi kwimba kwa bañonyi ne bilongolo? Nga ibyepi kununkila kwa bichi, bipangwa, ne maluba? Monse mo kyafwainwe kwikela, kafwako paka wa lelo wakonsha kwesakana na byajinga wa mu Edena ne. Mambo ka?
21 Mambo abwa bujimi bwajiminwe na Yehoba mwine! Bwafwainwa bwajinga bwa buya. Kichi kyonse kya buya kabiji ne kya bipangwa byawama kyajinga monka. Bujimi bwatekezhiwanga bulongo, bwabayile, kabiji mwajinga banyama bapusana pusana ba buya. Ba Adama ne Evwa bajinga na byonse bibalengelanga kwikala bwikalo bwawama, kubikapotu ne mingilo ya lusekelo kabiji ne bulunda bwalumbuluka. Yehoba wibatemenwe patanshi, kabiji bajinga na bishinka byavula bya kumutemwa naye. Pano bino bakankelwe kuba kino. Mu kifulo kya kukokela mu butemwe Shabo wa Mwiulu, bamusatukijile.—Ntendekelo, kitango 2.
22. Nga byaubile Yehoba na bunsatuki mu Edena bimwesha byepi amba ‘butemwe bwanji kechi bupwa ne’?
22 Kyafwainwa Yehoba kya mukolele bingi ku muchima! Nanchi buno bunsatuki bwazhingijishe muchima wanji wa butemwe nyi? Ine! Mambo “lusa lwanji [butemwe bwanji bubula kwalula, nangwa amba bukishinka bwanji, NW] lwayayaya.” (Masalamo 136:1) Mu jino jishinda, wanengezhezhe bukiji bukiji lunengezho lwa butemwe lwa kukuula mwana yense waoloka wa ba Adama ne Evwa. Byonka byo twamona, luno lunengezho lwavwangilemo ne kitapisho kya bukuzhi bwa Mwananji ye atemwisha, akyo kyakolele bingi Shanji ku muchima.—1 Yoano 4:10.
23. Ñanyi mambo amo alengela Yehoba kwikala ‘Lesa wa lusekelo,’ kabiji ñanyi bwipuzho bwanema bukakumbulwa mu kitango kyalondelapo?
23 Ee, kufumatu ku ntendekelo, Yehoba ye wajinga mutanshi kumwesha butemwa ku bantu. Mu mashinda a kukankalwa kubala, “witutemenwe patanshi.” Butemwe bulengela buumo ne lusekelo, o ene mambo nanchi Yehoba o atelelwa amba ‘Lesa wa bibusa nangwa’mba lusekelo.’ (1 Timoti 1:11) Pano bino kuji bwipuzho bwanema bingi. Nanchi kine Yehoba witutemwa atweba pa muntu pa muntu nyi? Kitango kyalondelapo kikakumbula buno bwipuzho.
[Tubyambo twa mushi]
a Kyambo kya phi·leʹo, kilumbulula’mba “kutemwa, (byonka muntu byo akonsha kutemwa mulunda nanji nangwa mulongo wanji),” kyaingijishiwa javula mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki. Kyambo kya stor·geʹ nangwa amba butemwe bumweshiwa mu kisemi, kyaingijishiwa mu 2 Timoti 3:3 kumwesha amba butemwe bwa uno mutundu bukakepana mu moba a kupelako. Eʹros, nangwa amba butemwe bwa kwifwalama pakachi ka wamulume ne wamukazhi, kechi bwaingijishiwapo mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki ne, nangwa kya kuba butemwe bwa uno mutundu bwaambiwapo mu Baibolo.—Byambo bya Mana 5:15-20.
b Kuji ñambilo ikwabo ya mu Binembelo iji na nembelo ipashako. Kya kumwenako “Lesa ye kyeya” kabiji ne kuba’mba “Lesa ye mujilo usokañana.” (1 Yoano 1:5; Bahebelu 12:29) Ino ñambilo yafwainwa kwiyumvwina mu buñambilo ya kifwanyikizho, mambo yaesakanya Yehoba ku bintu. Yehoba uji nobe kyeya, mambo wazhila ne koloka. Mwi aye kechi muji “mfishi,” nangwa biko ne. Kabiji wakonsha kwesakanyiwa ku mujilo na mambo a kwingijisha bulume bwanji bwa konauna.
Mepuzho a Kulangulukapo
Masalamo 63:1-11 Butemwe bwa Yehoba twafwainwa kwibunemeka byepi, kabiji buno butemwe bwakonsha kwitulengela kwikala na ñanyi luketekelo?
Hoseya 11:1-4; 14:4-8 Mu ñanyi mashinda Yehoba mo amwesheshe butemwe bwa bushetu kwi Isalela (nangwa’mba Efelaimu), nangwa kya kuba wajinga na ñanyi milengulwila?
Mateo 5:43-48 Nga Yehoba umwesha byepi butemwe bwa bushetu ku bantu bonse?
Yoano 17:15-26 Nga lulombelo lwa Yesu lwa kulombelako baana banji ba bwanga lwitulaya byepi mu bukishinka butemwe bwa Yehoba bwa kwitutemwa?
[Kipikichala pa peja 231]
“Lesa ... wapaine Mwananji yenkawa umo”
-
-
Kafwako Kyakonsha “Kwitwabanya na Butemwe bwa Lesa” NeFwenyai Kwipi ne Yehoba
-
-
Kitango 24
Kafwako Kyakonsha “Kwitwabanya na Butemwe bwa Lesa” Ne
1. Ñanyi milanguluko yabula kufwainwa ikatazha bantu bavula kuvwangakotu ne bena Kilishitu bakine?
NANCHI Yehoba Lesa wimutemwa anweba pa bunke bwenu nyi? Bamo betabizha’mba Lesa watemwa bantu bonse byonka byaamba Yoano 3:16. Pano bino, balanguluka’mba: ‘Lesa kuba wantemwa amiwa pa bunke bwami ne.’ Nangwatu bena Kilishitu bakine, bimye bimo bazhinauka pa kino. Na mambo a kulefulwa, mwanamulume umo waambile’mba: “Nkishupa bingi kuswa’mba Lesa wantemwa.” Nanchi ndangulukilo ya uno mutundu yo yo mwikalapo nayo kimye kimo nyi?
2, 3. Ñanyi ukeba atweba kwitabila’mba kechi twanema ne kwitutemwa ku meso a Yehoba ne, kabiji twakosha kushinda byepi ino ndangulukilo?
2 Satana ukebesha bingi atweba kwitabila’mba Yehoba Lesa kechi witutemwa nangwa kwitunemeka ne. Kya kine, Satana javula ujimbaika bantu kupichila mu kwibalengela kwikala ba kwilundumika ne kwitota. (2 Kolinda 11:3) Pano bino, usekela ne mu kulengela bantu bezhinauka kulanguluka’mba kechi banema ne. (Yoano 7:47-49; 8:13, 44) Akino byo byo kiji kikatakata mu bino bimye byakatazha bya ‘moba apelako.’ Bavula lelo jino bakomena mu bisemi mwabula “muchima wa bumuntu.” Bakwabo nabo kimye kyonse monka bamonañena na bantu bashinta, betemwa abo bene, ne na balupata lwa kuba bibi. (2 Timoti 3:1-5) Kupita mu luyanjisho ne mu misalululo ya bikoba nangwa kupatwa pa myaka yavula kyamweka kwalengela bantu ba uno mutundu kusumininwa’mba kechi banema ne, kabiji kafwako wakonsha kwibatemwa ne.
3 Umvwe mwamona’mba milanguluko yabula kufwainwa ya uno mutundu muji nayo, kange mulukushe muchima ne. Atweba bavula twatemwa bingi kwizhachisha atweba bene pa kimye pa kimye. Bino vulukai kuba’mba, Mambo a Lesa anengezhiwa ‘kolola bintu’ ne “kukundula masakwa akosa.” (2 Timoti 3:16; 2 Kolinda 10:4) Baibolo wamba’mba: ‘Tukakosesha michima yetu ku meso anji monse monse mo ituzhachisha michima yetu, mambo Lesa ye wakila michima yetu, ne kuyuka wayuka byonse.’ (1 Yoano 3:19, 20) Twayai twisambe mashinda ana Binembelo mo bitukwashisha “kwikosesha michima yetu” pa mambo a butemwe bwa Yehoba.
Yehoba Wimunemeka
4, 5. Kya kumwenako kyaambile Yesu kya bwalula kimwesha byepi amba twanema ku meso a Yehoba?
4 Kitanshi, Baibolo ufunjisha’mba Lesa umona bakalume banji bonse kwikala banema. Kya kumwenako, Yesu waambile amba: “Nanchi tuñonyi [tubwalula, NW] tubiji ke bapota na kangwee kamo nenyi? kabiji nangwa kamo kakapona panshi pabula kwitaba Shenu ne: kabiji nangwa nsuki yenu ya ku mitwe, yonse beibala. Byonkabyo kechi muchine ne: mambo mwibakila bañonyi [bwalula] bavula mu kunema.” (Mateo 10:29-31) Akilangulukai bino byambo mo byatajile ku banteleki ba kwa Yesu ba mu myaka kitota kitanshi.
5 Twakonsha kuzhinauka kine kintu muntu kyo akonsha kupotela kabwalula. Mu moba a Yesu, kabwalula ko kajinga manyi akepeshe bingi mutengo pa bañonyi bonse. Monai kuba’mba na kangwee kamo, muntu wapotanga tubwalula tubiji. Bino Yesu wanungilepo jikwabo amba umvwe muntu waiya na tubangwee tubiji, kechi wapotanga tubwalula tuna ne, wapotanga tutanu. Kañonyi kamo kabikwangapo kwikala mpasela uba nobe kafwapo ne byo kaji ne. Kampe bino bilengwa kechi byanemene ku meso a bantu ne, pano nga Mulenga wibimonanga byepi? Yesu waambile amba: “Mwi ato [kubikapotu ne koka ka mpasela] ka muji kamo kalubikwa ku meso a Lesa ne.” (Luka 12:6, 7) Pano twakonsha kutendeka kumvwisha kishinka kya kwa Yesu. Inge kya kuba Yehoba wikanemeka kabwalula kamo, ko kuba’mba nanchi muntu wakijishamo kunema! Byonka byo alumbulwile Yesu, Yehoba wayuka byonse pe atweba. Mambo ne nsuki ya ku mitwe yetu yabalwa!
6. Mambo ka o twasumininwa’mba Yesu wayukile kyo aambilengapo byo aambilenga pa nsuki ya ku mitwe yetu amba yabalwa?
6 Nsuki yetu kubalwa? Bamo bakonsha kulanguluka’mba Yesu wanungilengakotu ne bubela papo. Nangwa byonkabyo, akilangulukaipotu pa luketekelo lwa lusanguko. Yehoba byo afwainwa kwituyukisha pa kuba’mba aketulenge jikwabo! Witunemeka bingi kya kuba uvuluka tuntu tonse pe atweba, kubikapo ne ndengelo ya mubiji wetu ne bintu byonse byo twimwena na meso ne byo twapitamo pa myaka yavula.a Kubala nsuki yetu ke mwingilo wapela bingi kwi aye umvwe twamwesakanya ku mingilo ikwabo mambo mitwe ya bantu bavula imenatu nsuki yafika ku 100,000.
Ki ka Yehoba kyo Anemeka mwi Atweba?
7, 8. (a) Ñanyi byubilo bimo bimusekesha Yehoba pa kwibitana kimye kyo akebakeba mu michima ya bantu? (b) Ñanyi mingilo imo yo tuba Yehoba yo anemeka?
7 Kya bubiji, Baibolo witufunjisha kintu Yehoba kyo anemeka mu bakalume banji. Kwambatu byo kiji, usekela mu byubilo byetu byawama kabiji ne kwingila na ngovu ko tuba. Mfumu Davida wabujile mwananji Solomone amba: “Yehoba ukebakeba mu michima ya bonse ne kuyuka byonse byo bafuukula ne kulanguluka.” (1 Byambo bya Moba 28:9) Lesa byo akebakeba mu michima yavula ya kifwanyikizho ya bantu mu ino ntanda mwavula bukapondo ne lupato, usekela bingi umvwe watana muchima watemwa mutende, bukine, ne bololoke! Ki ka kyubiwa inge Lesa watana muchima wayula butemwe bwa kumutemwa, ukeba kufunda pe aye ne kubulako bakwabo byo abena kufunda? Yehoba witubula’mba umona aba bonse babulako bakwabo pe aye. Uji ne na “buku wa kwibavulukilako” aba ‘bamwakamwa Yehoba ne kulanguluka jizhina janji.’ (Malakai 3:16) Byubilo bya uno mutundu byanema bingi kwi aye.
8 Ñanyi mingilo imo yawama Yehoba yo anemeka? Kwibikishako kwetu kwa kulonda Mwananji Yesu Kilishitu. (1 Petelo 2:21) Mwingilo umo wanema Lesa ye anemeka bingi ke wa kusampanya mambo awama a Bufumu bwanji. Mu Loma 10:15, tutangamo amba: “Byo auba buya aa maulu a boba baleta mambo a lusekelo a bintu byawama.” Kampepo kuba twalanguluka’mba maulu etu onkae auba “buya” ne. Pano bino, apano abena kwimenako kwingila na ngovu kwa bantu ba Yehoba ko boba kwa kusapwila mambo awama. Kwingila kwa uno mutundu ke kwa buya kabiji kwanema bingi ku meso anji.—Mateo 24:14; 28:19, 20.
9, 10. (a) Mambo ka o twafwainwa kusumininwa’mba Yehoba unemeka kuchinchika kwetu kimye kyo tubena kupita mu makatazho apusana pusana? (b) Ñanyi mulanguluko watama Yehoba ye abula kulangulukila bakalume banji bakishinka?
9 Kabiji Yehoba unemeka ne kuchinchika kwetu. (Mateo 24:13) Vulukai kuba’mba, Satana ukeba anweba kumuvundamina Yehoba. Juba ne juba jo mwikala bakishinka kwi Yehoba mumwesha kuba’mba myendeleko ya kwa Satana ya bubela. (Byambo bya Mana 27:11) Bimye bimo kechi kyapela kuchinchika ne. Kubelabela, lukatazho lwa mali, kukatazhiwa mu milanguluko, ne bintutu bikwabo byakonsha kulengela moba onse kwikala akatazha bingi. Kabiji kubula kufikizhiwa kwa kintu kyaketekelwa nako kwakonsha kulefula bingi. (Byambo bya Mana 13:12) Kuchinchika mu bimye bya uno mutundu kwanema bingi kwi Yehoba. O ene mambo Mfumu Davida o aambijile Yehoba kulonga mipolo yanji mu “mutumwa,” kabiji ne kunungapo na kusumininwa amba: “Kechi iji mu buku wenu nenyi?” (Masalamo 56:8) Ee, Yehoba unemeka bingi kabiji ne kuvuluka mipolo yetu yonse ne buyanji bo tuchinchika aku saka tulama bukishinka bwetu kwi aye. Ino mipolo ne buyanji nabyo byanema bingi ku meso anji.
10 Nangwa byonkabyo, muchima wetu watemwa kwituzhachisha, wakonsha kukana bino biyukilo bya byo twanema ku meso a Lesa. Wakonsha kukosako na kwitunongotwela’mba: ‘Bino kuji bakwetu bavula bingi boba bulongo kunkila amiwa. Byo kimufitapo Yehoba ku muchima umvwe wangesakanya kwi abo!’ Yehoba kechi wesakanya ne; kabiji kechi wakanama nangwa kushinta mu ndangulukilo yanji ne. (Ngalatiya 6:4) Yehoba umona bulongo mu michima yetu, kabiji unemeka bingi kintu kyawama kyo atanamo nangwatu kikepe mutundu ka.
Yehoba Wabanya Kyawama ku Kyatama
11. Ki ka kyo twafwainwa kufunda pe Yehoba byo aubile na Abiya?
11 Kya busatu, Yehoba pa kukebakeba mwi atweba, wabanya bulongo sa akebako byawama. Kya kumwenako, kimye Yehoba kyo aambile’mba bamfumu bonse basendukile mu lwitabilo ba mu kisaka kya Mfumu Yeloboma bepaiwe, wakambizhe’mba mwana umo wa uno mfumu, aye Abiya akazhikwe mu kilende. Mambo ka? Mambo “ye yenka amonamo kintu kyamutokesha ku muchima wa Yehoba, Lesa wa Isalela.” (1 Bamfumu 14:1, 10-13) Ko kuba’mba Yehoba wakebelekebele mu muchima wa yewa nsongwalume ne kutanamo ‘kintu kyawama.’ Kikale kino kintu kyawama kyo atainemo kyajinga kicheche byepi, Yehoba wikimwene’mba kyafwainwa kunembwa mu Mambo anji. Wikinemekele kupichila mu kumwesha lusa lwafwainwe yewa wa mu kyokya kisemi kyasendukile mu lwitabilo.
12, 13. (a) Nga kya kumwenako kya Mfumu Yehoshafwata kimwesha byepi amba Yehoba umonamo byawama mwi atweba nangwa twalenga mambo? (b) Pa mambo a mingilo ne byubilo byetu byawama, Yehoba wingila byepi nobe Nsemi wa butemwe?
12 Kya kumwenako kyakilamo kumvwanyikisha kyakonsha kutanwa mwi Mfumu wawama aye Yehoshafwata. Kimye uno mfumu kyo aubile kintu kyabula kufwainwa, ngauzhi wa Yehoba wamwambile’mba: “Bukaji bwafuma kwi Yehoba buji pe anweba.” Byo byajingapo byambo bileta kijikila! Bino byambo bya Yehoba kechi byapelejiletu ponkapa ne. Byatwajijile amba: “Nangwa byonkabyo, byawama bimo bebimona mwi anweba.” (2 Byambo bya Moba 19:1-3) Onkao mambo, bukaji bwa Yehoba bwa bololoke kechi bwamulengejile kukankalwa kumona byawama mwi Yehoshafwata ne. Byo apusanapo na bantu bambulwakoloka! Umvwe bakwetu betuzhingijisha, twakonsha kukankalwa kumona byawama mwi abo. Kabiji umvwe twalenga mambo, kufichiwa ku muchima, bumvu kabiji ne kuzhatwa ko twiumvwa, kwakonsha kwitulengela kukankalwa kumona byawama biji mwi atwe bene. Bino nangwa byonkabyo, vulukai kuba’mba umvwe twalapila ku mambo etu ne kwingijisha na ngovu yonse kubula kubwezhapo, Yehoba witulekelako mambo.
13 Yehoba pa kukebakeba mwi atweba, ufumyamo bubi bwa yenkao mutundu, byonka muntu ukeba mabwe byo a kukula balashi ku ngolode. Pano ibyepi pa byubilo byenu byawama ne mingilo? Abino byo bya “buneme” byo asunga! Abya mwakimonapo kala bansemi byo batemwa kusunga bipikichala bilenga baana babo nangwa mabuku o banembamo ku sukulu, bimye bimo papita ne myaka yavula panyuma ya kuba baana babo balubamo ne kulubamo nyi? Yehoba ke Nsemi watemwa bingi baana banji. Kikulutu twatwajijila bakishinka kwi aye, kechi ulubamo mingilo ne byubilo byetu byawama ne. Wakonsha kwikimona’mba bumbulwakoloka umvwe wibilubamo, pano bino aye kechi mbulwakoloka ne. (Bahebelu 6:10) Kabiji ukebakeba mwi atweba ne mu jishinda jikwabo.
14, 15. (a) Mambo ka bumbulwakoloka bwetu o bubujila kulengela Yehoba kukankalwa kumona byawama mwi atweba? Ambai kya kumwenako. (b) Yehoba ukobapo ka pa bintu byawama byo atana mwi atweba, kabiji bantu banji bakishinka wibamona byepi?
14 Yehoba kechi utesha muchima pa bumbulwakoloka bwetu ne, umonako buwame bwetu. Kya kumwenako: Bantu batemwa bya kulenga lenga bakonsha kwingila bingi na ngovu kuwamisha kipikichala kyaonaika bingi nangwatu mingilo ikwabo. Kya kumwenako, mu National Gallery mu London, England, muntu wajinga na buta bwa kifwefwe byo aonawine kipikichala kya Leonardo da Vinci kifwa mali a madola 30 milyonyi, kafwako waambilepo’mba bekitaye mambo kyaonaika ne. Mwingilo wa kuwamisha kino kipikichala kya buya kyaikele myaka pepi nobe 500 watendekele ponkapotu. Mambo ka? Mambo kyanemene bingi mu meso a bantu batemwa kulenga bipikichala. Nanchi anweba kechi mwanema kukila kyokya kipikichila kyo balenga na mashanga ne na machoko nenyi? Ku meso a Lesa mwanema bingi, nangwa kya kuba mwaonaunwa byepi nangwa byepi na bundengamambo bo mwaswana. (Masalamo 72:12-14) Yehoba Lesa, Mulenga wayukisha bantu, ukoba byonse bibena kukebewa kubiwa kubwezha ku bulumbuluke bonse babena kukokela kulama kwanji kwa butemwe.—Byubilo 3:21; Loma 8:20-22.
15 Ee, Yehoba umona byawama mwi atweba byo twakonsha kubula kumona atwe bene. Kabiji byo tubena kumwingijila, ukalengela akya kyawama kukoma kufikilatu ne kimye kyo tukalumbuluka. Nangwatu ntanda ya kwa Satana itube byepi nangwa byepi, Yehoba unemeka bingi bakalume banji nobe bya buneme.—Hagai 2:7.
Yehoba Umwesha kya Kine Butemwe Bwanji
16. Ñanyi kiyukilo kikatampe kya butemwe bo etutemwa Yehoba, kabiji twayuka byepi kuba’mba buno bupe bwapanwa kwi atweba pa bunke bunke?
16 Kya buna, Yehoba uba byavula kumwesha butemwe bwanji bo etutemwa. Ee kine, kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu ke kiyukilo kikatampe bingi kimwesha’mba Satana wa bubela byo amba’mba atweba kechi twanema nangwa’mba kechi betutemwa ne. Kechi twafwainwa kulubamo ne, kuba’mba lufu lwa malwa lo afwile Yesu pa kichi kya lumanamo kabiji ne lumanamo lukatampe Yehoba lo amanamine pa kumona kufwa kwa Mwananji ye atemwisha, ke kiyukilo kya butemwe bo betutemwa. Kya bulandatu ke kya kuba’mba, bantu bavula kibakatazha bingi kuswa amba buno bupe bwapainwe kwi abo bunke. Beumvwa babula kunema. Nangwa byonkabyo, vulukai kuba’mba mutumwa Paulo wajinga muntu wapachile baana ba bwanga ba kwa Kilishitu. Pano bino, wanembele amba: ‘Mwana Lesa ... wantemenwe ne kwipana wipaine mwine na mambo a amiwa.’—Ngalatiya 1:13; 2:20.
17. Mu ñanyi jishinda Yehoba mo etukokela kwi aye ne ku Mwananji?
17 Yehoba umwesha butemwe bwanji bo etutemwa kupichila mu kwitukwasha pa muntu pa muntu kumwenamo mu kitapisho kya kwa Kilishitu. Yesu waambile’mba: “Kafwako wakonsha kwiya kwi amiwa ne, poso abo Batata bantuma bamukoka.” (Yoano 6:44) Ee, Yehoba aye mwine witukokela ku Mwananji ne ku luketekelo lwa bumi bwa myaka. Mu ñanyi jishinda? Kupichila mu mwingilo wa kusapwila ye betusolomokelamo pa muntu pa muntu, kabiji ne kupichila mu mupashi wanji wazhila Yehoba ye engijisha kwitukwasha kumvwisha ne kwingijisha bukine bwa ku mupashi kechi na mambo a kupelelwa kwetu ne bumbulwakoloka bwetu ne. Onkao mambo, Yehoba wakonsha kwamba pe atweba byonka byo aambile pa bena Isalela amba: “Amiwa nemutemwa na butemwe bwa myaka ne myaka; onkao mambo amiwa natwajijila na kwimubila lusa.”—Yelemiya 31:3.
18, 19. (a) Ñanyi jishinda jikatampe Yehoba mo amweshesha butemwe bwanji pe atweba, kabiji ki ka kimwesha’mba aye mwine wikyuba kino bunke bwanji? (b) Nga Mambo a Lesa etubujisha byepi mu bukishinka amba Yehoba nteleki wa lusa?
18 Kimye kimo tumwena butemwe bwa Yehoba bo etutemwa kupichila mu lulombelo. Baibolo witutundaika atweba bonse pa muntu pa muntu ‘kulomba na kubula kuzhikilwa.’ (1 Tesalonika 5:17) Aye umvwa. Utelwa ne kuba’mba ‘umvwa milombelo.’ (Masalamo 65:2) Kechi wapana kino kifulo ku muntu mukwabo, nangwatu ku Mwananji ne. Akikilangulukaipotu: Mulenga wa byonse witukambizha kumusolomoka mu lulombelo, sa twakasuluka. Nga aye nteleki wa mutundu ka? Wakanama kabiji ubula kutako muchima nyi? Ine kwalepeshatu.
19 Yehoba umvwa lusa. Lusa lo lu ka? Mwina Kilishitu umo wakikulumpe wakishinka waambile’mba: “Lusa ke kumvwa misongo ya mukwenu mu muchima wobe.” Nanchi kine Yehoba umvwa misongo yetu nyi? Tutanga pa mambo a kumanama kwa bantu banji bena Isalela amba: “Mu moba onse a lumanamo lwabo wamanamine bingi.” (Isaya 63:9, NW) Yehoba kechi wamwenengatu lumanamo lwabo ne; wibomvwijile bantu lusa. Lusa Yehoba lo omvwa pa bantu banji lwalumbululwa mu byambo byanji mwine ku bakalume banji amba: “Awa wimukozha anweba wauba nobe wamukozha Yehoba pa kantu ka pa jiso janji.”b (Zekaliya 2:8) Byo kyakonsha kukolapo! Ee, Yehoba witumvwina bingi lusa. Umvwe twaumvwa kukola, ko kuba’mba nanji umvwa kukola.
20. Ñanyi ndangulukilo yabula kufwainwa yo twafwainwa kuchinuzhuka umvwe tukeba kulondela lujimuno luji mu Loma 12:3?
20 Kafwako mwina Kilishitu ujitu bulongo wafwainwa kwingijisha bino biyukilo bya butemwe bwa Lesa kwikala ke mwa kwilundumikila nangwa kwitota kwatu ne. Mutumwa Paulo wanembele amba: “Mambo amiwa naambila monka mwayila bupe bwampewa, ku bonse ba mwi anweba, namba, kechi mwilanguluke kukilapo po mwafwainwa kwilangulukila ne; poso mulanguluke byonka byafwainwa kulanguluka, monka mo emupimina Lesa ku muntu ku muntu kipimo kya lwitabilo.” (Loma 12:3) Baibolo mukwabo wamba’mba: “Mbena kukeba kwimwambila anweba bonse namba kechi mwafwainwa kwimona anweba bene po mwabula kufwainwa ne, bino mwimonenga anweba bene mu jishinda jafwainwa.” (A Translation in the Language of the People by Charles B. Williams) Byo tubena kusekela mu butemwe bwa Shetu wa mwiulu, twayayi twikale na milanguluko yalumbuluka ne kuvulukanga kuba’mba lusa lwa Lesa ke bupetu.—Luka 17:10.
21. Ñanyi bubela bwa kwa Satana bo twafwainwa kutwajijila na kukana, kabiji ñanyi bukine bwa mu Baibolo bo twafwainwa kutwajijila na kukosesha michima yetu?
21 Twayai atweba bonse twingile na bulume bwetu bonse kukana bubela bwa kwa Satana, kubikapotu ne bubela bwa kuba’mba kechi twanema ne, nangwa’mba kechi betutemwa ne. Umvwe kya kuba bintu byo mwapitamo mu bwikalo bwenu bimulengela kulanguluka amba kechi mwafwainwa butemwe bukatampe bwa Lesa ne, nangwa’mba mingilo yenu yawama yakepesha bingi kya kuba meso anji amona byonse kuba eimona ne, kabiji nangwa kuba’mba mambo enu abayisha kya kuba lufu lwa Mwananji wanema kuba lwiavweta ne, ko kuba’mba mwabepwa bubela. Bukainatu nsalansala bubela bwa uno mutundu! Twayai tutwajijile kukosesha michima yetu na bukine bwaambiwe mu byambo bya kwa Paulo byatangijilwe na mupashi bya kuba’mba: “Mambo amiwa nayukishatu namba, nangwa lufu, nangwa bumi, nangwa bamalaika, nangwa bene bakatampe, nangwa bintu bya katataka, nangwa bintu bikeyako, nangwa bya bulume, nangwa bula bwa mwiulu, nangwa bula bwa panshi, nangwa kilengwa kingi, nangwa kya byepi, nangwa kya byepi, kechi bikakonsha kwitwabanya na butemwe bwa Lesa mwi Kilishitu Yesu Nkambo yetu ne.”—Loma 8:38, 39.
[Tubyambo twa mushi]
a Baibolo waambishapo bingi kukwatankana kuji pa luketekelo lwa lusanguko ne Yehoba byo abula kulubamo bintu. Muntu wakishinka, aye Yoba waambile kwi Yehoba amba: ‘Mama! ... muntongwele kimye kya kumvulukilamo!’ (Yoba 14:13) Yesu waambile pa lusanguko lwa “bonse baji mu bilende bya kivuluko.” Kino kyayijilemo bingi mambo Yehoba uvuluka bafu bo akeba kusangula kwakubula lukatazho.—Yoano 5:28, 29, NW.
b Ma Baibolo amo pa kino kyepelo ekitazha mu kuba’mba awa ubena kukozha bantu ba Lesa ubena kukozha jiso janji mwine nangwa jiso ja bena Isalela, kechi jiso ja Lesa ne. Kino kilubo kya ubiwe na banembeshi bamo bamwene kino kibaba’mba kechi kyanemene ne, bekinembela ne mungi. Ndangulukilo yabo ya bubela yafya kubaya kwa lusa lwa Yehoba.
Mepuzho a Kulangulukapo
Masalamo 139:1-24 Nga byambo bya Mfumu Davida byanembeshiwa na mupashi bimwesha byepi amba Yehoba witutemwa atweba pa muntu pa muntu?
Isaya 43:3, 4, 10-13 Yehoba umvwa byepi pa boba bekala Bakamonyi banji, kabiji kwiumvwa kwanji kwamwekela byepi mu byubilo?
Loma 5:6-8 Mambo ka o twakonsha kuketekela’mba bundengamambo bwetu kechi bwakonsha kulengela butemwe bwa Yehoba kubula kwitufika ne kwitulengela kubula kumwenamo ne?
Yuda 17-25 Twakonsha kwilama byepi mu butemwe bwa Lesa, kabiji bintu ka byakonsha kwitulengela kubula kuba byobyo?
[Kipikichala pa peja 243]
‘Mwibukila bwalula bwavula mu kunema’
[Kipikichala pa peja 245]
Yehoba unemeka bingi kuchinchika kwetu mu bimye bya meseko
-
-
‘Kifyele kya Lesa Wetu’Fwenyai Kwipi ne Yehoba
-
-
Kitango 25
‘Kifyele kya Lesa Wetu’
1, 2. (a) Nga inetu ubapo byepi pa mwananji ubena kujila? (b) Ñanyi lusa lwakila ne pa lusa lwa inetu?
PAKACHI ka bufuku, mwana watendeka kujila. Ponkapotu inanji wabuka. Kechi ulaala bulongo byonka byo akelwanga kulaala mwana saka akyangye kusemwa ne. Ubayuke kupusanya mwatala njijilo yapusana pusana ya mwananji. Onkao mambo, wakonsha kuyuka kana mwananji ubena kukeba kumwamusha, kumulela nangwa kumumonatu. Pano bino nangwatu mwana paji kyo abena kujijila inanji ubapo kimo. Muchima wanji kechi wakonsha kulubakotu ku kibena kukeba mwananji ne.
2 Kifyele kimwesha inetu ku mwananji wa kwisemena kiji pa byubilo bya lusa lwine lo bamweshapo bantu. Pano bino kuji lusa lwakijishapo kubaya, luno lusa ke kifyele kya Lesa wetu aye Yehoba. Kwisamba pa kino kyubilo kya butemwe kwakonsha kwitukwasha kufwenya kwipi ne Yehoba. Pano twayai twisambe pa kifyele byo kiji kabiji ne Lesa wetu byo ekimwesha.
Kifyele kyo ki Ka?
3. Kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba “kumwesha lusa” ne “kuba lusa” kyatala mwepi?
3 Mu Baibolo, kyambo kya kifyele ne lusa byendela pamo. Byambo byavula bya Kihebelu ne Kingiliki bilumbulula kifyele. Kya kumwenako, kyambo kya Kihebelu kya ra·chamʹ javula kituntululwa’mba “kumwesha lusa” nangwa’mba “kuba lusa.” Buku umo walumbulula kuba’mba kyambo kya ra·chamʹ “kimwesha kifyele kifuma panshi ya muchima, na mambo a bukoke nangwa kumanama kwa boba bo twatemwa bingi nangwa bakebewa bukwasho bwetu.” Kino kyambo kya Kihebelu Yehoba kyo engijisha kutazha kwi aye mwine kijitu pamo na kyambo kya “lusemo” kabiji kyakonsha ne kulumbululwa’mba “kifyele kikalapo na inetu.”a—Kulupuka 33:19; Yelemiya 33:26.
4, 5. Baibolo wingijisha byepi lusa lwa inetu pa mwananji kwitufunjishamo kifyele kya Yehoba?
4 Baibolo waingijisha lusa lwa inetu lo obila mwananji kwitufunjisha mwatala kifyele kya Yehoba. Isaya 49:15 waamba’mba: “Nanchi mwanamukazhi wakonsha kuvulama mwananji ukyamwa nyi? Ne kubula kumubila kifyele [ra·chamʹ] mwananji wa kwisemena nyi? Ee kine, aye kampepo wakonsha kumuvulama bino amiwa kechi nkavulama obewa ne.” (The Amplified Bible) Ino ndumbulwilo ifika pa muchima, imwesha kubaya kwa kifyele kya Yehoba pa bantu banji. Mu ñanyi jishinda?
5 Kyashupa bingi kufwanyikizha’mba inetu wakonsha kulubako kwamusha ne kulama mwananji wa pa maboko. Mambo mwana wa pa maboko kechi uji na bulume bwa kwiubila bintu ne; kimye kyonse ukeba inanji kumulama ne kumutemwa. Nangwa byonkabyo, kya bulandatu ke kya kuba’mba bansemi bamo kechi batako maana ku baana babo ne, kikatakata mu bino “bimye byakatazha” muji bantu babula “muchima wa bumuntu.” (2 Timoti 3:1, 3) Bino Yehoba waamba’mba: “Amiwa kechi nkakuvulama obewa ne.” Kifyele Yehoba kyo obila bakalume banji kechi kipwa ne. Kyakosa bingi kukila lusa lwa kisemwa lo twakonsha kufwanyikizha—kifyele kyo amwesha inetu ku mwananji wa pa maboko. Kyo kine kintu muntu umo kyo aambijilepo pa Isaya 49:15 amba: “Kino kyo kyambo kikatampe kya butemwe, kabiji inge ne, kyo kyubilo kikatampe kya butemwe bwa Lesa mu Lulayañano lwa Kala.”
6. Bantu bavula bambulwakoloka bekilangulukila mwepi kifyele, pano i ki ka Yehoba kyo etulaya mu bukishinka?
6 Nanchi kifyele kimwesha buleya nyi? Bantu bambulwakoloka bavula byo byo balanguluka. Kya kumwenako, ntemwamaana umo mwina Loma aye Seneca, wajingako mu kimye kya Yesu kabiji wafunjile bingi mu Loma, wafunjishenga’mba “lusa ke buleya bwa muchima.” Seneca wajinga muntu watundaikanga bingi kisela kya Kisitoiki kyajinga butemwamaana bwa kwikala watekanya bino sa wabula lusa. Uno yenka Seneca waambilenga’mba, muntu wa maana wakonsha kukwasha bantu baji mu malwa, pano bino kechi wafwainwa kwibomvwina lusa ne, mambo kwibomvwina lusa kwakonsha kumulenga kuzhikwa. Ino ndangulukilo ya kwitemwatu obe mwine kechi yalengela kwikala na kifyele kifuma panshi ya muchima ne. Pano bino Yehoba kechi byo byo aji ne! Mu Mambo anji, Yehoba witulaya mu bukishinka amba ‘ye wayula na lusa ne bibusa [kifyele, NW].’ (Yakoba 5:11) Byonka byo tusa kumona kifyele kechi buleya ne, ke kyubilo kyakosa kabiji kyanema bingi. Pano twayayi tumone Yehoba byo amwesha kino kyubilo byonka byuba nsemi wa butemwe.
Kimye Yehoba kyo Amwesheshe Kifyele ku Mukoka
7, 8. Mu ñanyi jishinda bena Isalela mo bamanamijile mu Ijipita wa kukala, kabiji Yehoba waubilepo byepi pa lumanamo lwabo?
7 Kifyele kya Yehoba kimweka patoka mu byo aubilenga na mukoka wa bena Isalela. Byo kyafikilenga ku mpelo ya myaka kitota kya bu 16 B.C.E., bena Isalela bavula baikele bazha mu Ijipita mo bebamwesheshenga akabotoka. Bena Ijipita “balengeshe michima yabo ke ipelelwe na mingilo yakosa, na kutobola mulobwe ne na kufyatula matafwali.” (Kulupuka 1:11, 14) Bena Isalela bamujijile Yehoba amba ebakwashe mu malwa o bajingamo. Nga Lesa wa kifyele waubilepo byepi?
8 Yehoba waumvwine bulanda mu muchima. Waambile’mba: “Kumona namona buyanji bwa bantu bami baji mu Ijipita. Kabiji naumvwa kujila kwabo ko bajila na mambo a bakulumpe bebapa mingilo, mambo nayuka kuyanda kwabo.” (Kulupuka 3:7) Yehoba kechi wamwenetu bantu banji na kuyanda ne kumvwa kujila kwabo kwakubula kwibomvwina lusa ne. Byonka byo twamwene mu Kitango 24 kya uno buku, Yehoba ye Lesa wa lusa. Lusa lwendela pamo na kifyele mambo bo bulume bwa kumvwa misongo ya bakwetu. Yehoba kechi wibomvwijiletu lusa bantu banji ne; bino wibalwijileko ne kwibalwilako. Isaya 63:9 waamba’mba: ‘Monka mu butemwe bwanji ne mu lusa nangwa’mba mu kifyele kyanji aye wibakujile.’ Na “kuboko kwa bulume” bwanji, Yehoba wapokolwele bena Isalela mu Ijipita. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 4:34) Panyuma ya kino, wibapelenga kajo mu jishinda ja kukumya ne kwibatwala mu ntanda yawama yabo bene.
9, 10. (a) Mambo ka Yehoba javula o apokolwelanga bena Isalela panyuma ya kuba baikala kala mu Ntanda ya Mulaye? (b) Mu moba a kwa Yefita, Yehoba wapokolwele bena Isalela ku ñanyi lumanamo, kabiji ki ka kyamulengejile kuba bino?
9 Kifyele kya Yehoba kechi kyapelejiletu ponkapa ne. Byo bakekajile mu Ntanda ya Mulaye, bena Isalela javula balengelenga mambo kabiji bamanaminenga na mambo a kuba bino. Pano bino bantu bayukanga’mba batamisha ne kumusashijila Yehoba. Javula wibapokololanga. Mambo ka? ‘Mambo aye wibobijilenga lusa [kifyele, NW].’—2 Byambo bya Moba 36:15; Mitonyi 2:11-16.
10 Akilangulukai pa kyamwekele mu moba a kwa Yefita. Na mambo a kuba bena Isalela batendekele kupopwela balesa ba bulela, Yehoba waswishishe bena Amonyi kumanyika bena Isalela myaka 18. Kokyakayanga, bena Isalela balapijile. Baibolo witubula amba: “Baabene nabo balesa bangi bajinga mukachi kabo ke bamwingijile Yehoba; kabiji muchima wanji wamupile munda mambo a bulanda bwabo.”b (Mitonyi 10:6-16) Bantu banji byo bamweshanga lulapilo lwa kine, Yehoba kechi wibalekanga sa bamanamatu ne. Onkao mambo, Lesa wa kifyele wapele Yefita bulume bwa kupulusha bena Isalela mu maboko a balwanyi babo.—Mitonyi 11:30-33.
11. Ki ka kyo tufundako pa mambo a kifyele mu jishinda jo aubijilengamo Yehoba na bena Isalela?
11 Nga jishinda Yehoba jo aubijilengamo na mukoka wa bena Isalela jitufunjishapo ka pa kifyele? Kintu kitanshi, tumona kuba’mba kifyele kechi kumvwinatu bantu lusa na mambo a malwa o babena kupitamo ne. Vulukai kya kumwenako kya inetu utundaikwa na kifyele kukeba kuyuka kibena kujijila mwananji wa pa maboko. Ne Yehoba naye kechi usulakotu ku bibena kujilakana bantu banji ne. Kifyele kyanji kimulengela kwibamunako ku makatazho abo. Kabiji jishinda Yehoba jo aubijilengamo na bena Isalela jitufunjisha’mba kifyele kechi buleya ne, mambo kino kyubilo kyawama kyamulengelanga kulwilako bingi bantu banji. Nanchi Yehoba umweshatu kifyele kyanji ku bantu banji mu bujibumba nyi?
Kifyele kya Yehoba ku Bantu
12. Nga Mizhilo yamweshanga byepi kifyele kya Yehoba ku bantu?
12 Mizhilo Lesa yo apaine ku mukoka wa bena Isalela yamwesheshe kifyele kyanji kyo amwesha ku bantu. Kya kumwenako, akilangulukai pa byo ata muchima bayanji. Yehoba wayukile’mba bintu bya kubazhimukila byakonsha kubiwa ne kusha mwina Isalela mu buyanji. Pano nga bayanji bafwainwe kwiboba byepi? Yehoba wakambizhe bena Isalela kyakosa bingi amba: “Kechi mukakoseshe michima yenu ne kumutana aye mulongo wenu muyanji ne. Mukamupetu na maboko abiji, michima yenu kechi ikekale na butanyi pa kumupa ne; mambo umvwe mwauba byobyo Yehoba Lesa wenu ukemubila bibusa mu mingilo yenu yonse yo mukengilanga na maboko enu.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 15:7, 10) Kabiji Yehoba wakambizhe’mba bena Isalela kechi bafwainwe kunowa kajo kufikizha ne munsa munsa ya majimi abo nangwa kupupula twashajilengamo ne. Kano kajo kashalangamo kajinga ka bayanji. (Bena Levi 23:22; Luta 2:2-7) Uno mukoka byo alondelanga uno muzhilo wa kulangulukilako bayanji bajinga mukachi kabo, aba bena Isalela balanda kechi bapitangamo na kulomba kajo ne. Nanchi kino kechi kyamweshanga kifyele kya Yehoba nenyi?
13, 14. (a) Nga byambo bya kwa Davida bitubujisha byepi mu bukishinka’mba Yehoba wituta bingi muchima pa muntu pa muntu? (b) Kyakonsha kulumbululwa byepi’mba Yehoba uji kwipi na boba “balajika muchima” nangwa baji na “mipashi yalapila”?
13 Ne lelo jino, Lesa wetu wa butemwe wituta bingi muchima atweba pa muntu pa muntu. Twakonsha kusumininwa’mba wayuka bingi buyanji bonse bo twakonsha kupitamo. Nyimbi wa masalamo aye Davida wanembele amba: “Meso a Yehoba aji pa baoloka, ne matwi anji ashinkukila kujila kwabo. Yehoba uji kwipi na bonse balajika michima, kabiji wibapulusha bonse ba mipashi yalapila.” (Masalamo 34:15, 18) Pa mambo a bantu batongolwa na bino byambo, muntu umo wamba pa Baibolo waambile amba: “Ke boba balajika michima ne kuba bulanda na mambo a mambo o balenga, kabiji ne kwipelula bene; belengulula bene, kabiji kechi beketekela abo bene ne.” Bantu ba uno mutundu bakonsha kulanguluka’mba Yehoba uji kwalepa ne abo kabiji ne kuba’mba kechi banema kya kuba wibatapo ne muchima ne. Pano bino kechi byo byo kiji ne. Byambo bya kwa Davida bitubujisha mu bukishinka amba Yehoba kechi usha boba “belengulula bene” ne. Lesa wetu wa kifyele wayuka kuba’mba pa bimye bya uno mutundu, tumukebesha bingi kukilatu ne kala, kabiji ujitu kwipi.
14 Akilangulukai pa kino kyamwekele. Inetu umo mu United States wanyemeshejile mwananji wamulume wa myaka ibiji ku kipatela mambo wabeleshe bingi kikola kya mu kyaji. Panyuma ya kumupima uno kalombwana, badokotala ba mubujile uno inetu amba uno kalombwana basa kumubika mu mwanya. Nga uno inetu walajile pi? Walajile mu kipona kwipi na mwanya wajingapo mwananji! Mwananji wabelele kabiji wafwainwe kwikala kwipi ne aye. Ee kine twakonsha kuketekela Shetu wa mwiulu wa butemwe kuba byavula! Mambo twalengwa mu kipasha kyanji. (Ntendekelo 1:26) Byambo bifika pa muchima biji mu Masalamo 34:18 bitubula’mba umvwe ‘twalajika muchima’ nangwa “mipashi yalapila,” Yehoba, byonka biji nsemi wa butemwe, ‘wikala kwipi’ ne atweba—sa amwesha kifyele kabiji ne kukeba kwitukwasha.
15. Mu ñanyi mashinda Yehoba mo etukwashisha atweba pa muntu pa muntu?
15 Pano Yehoba witukwasha byepi atweba pa muntu pa muntu? Kechi jonse jo afumyapo kibena kulengela buyanji ne. Bino Yehoba wanengezha lunengezho lwavula bingi lwa kukwasha boba bamujijila’mba ebakwashe. Mambo anji, Baibolo apana mafunde engila akonsha kukwashañana. Mu kipwilo, Yehoba wapana bakalama bafikapo ku mupashi bebikishako kumwesha kifyele kyanji mu kukwasha bapopweshi bakwabo. (Yakoba 5:14, 15) Byo aji ‘umvwa milombelo,’ upana “Mupashi Wazhila ku bamulomba.” (Masalamo 65:2; Luka 11:13) Uno mupashi wakonsha kwitupa “bukata bwine bwa bulume” kuba’mba tuchinchike kufika kimye Bufumu bwa Lesa kyo bukafumyapo makatazho onse. (2 Kolinda 4:7) Nanchi kechi tusanta pa luno lunengezho lonse nenyi? Twayai tuvulukenga’mba abye byonse ke bimwesho bya kifyele kya Yehoba.
16. Ñanyi kya kumwenako kine kikatampe kya kifyele kya Yehoba, kabiji kino kitulamata byepi atweba bonse pa muntu pa muntu?
16 Pano bino, kya kumwenako kine kikatampe kya kifyele kya Yehoba ke kya kupana Muntu ye atemwisha bingi kwikala bukuzhi bwetu. Kyajinga kitapisho kya butemwe Yehoba kyo apaine, kabiji kitushinkwijile jishinda ja lupulukilo. Vulukai kuba’mba lunengezho lwa bukuzhi lwingila pe atweba bonse pa muntu pa muntu. Zekaliya, aye shanja Yoano Mubatishi, kyo kyo aambijile jimo kuba’mba buno bupe butumbijika ‘lusa lwine nangwa’mba kifyele kya Lesa wetu.’—Luka 1:78.
Kimye Yehoba kyo Abula Kumwesha Kifyele
17-19. (a) Nga Baibolo umwesha byepi amba kifyele kya Yehoba kiji na pa kupelela? (b) Ki ka kyalengejile kifyele kya Yehoba pa bantu banji kupwa?
17 Nanchi twakonsha kulanguluka’mba kifyele kya Yehoba kechi kipela nenyi? Ine, Baibolo umwesha patokatu to amba bantu balengulula mashinda anji aoloka, Yehoba kechi wibobila kifyele ne. (Bahebelu 10:28) Pa kuba’mba tuyuke ene mambo o obila bino, vulukai kya kumwenako kya mukoka wa bena Isalela.
18 Nangwa kya kuba Yehoba javula wibapokolwelenga bena Isalela ku balwanyi babo, kulutwe na lwendo walekele kwibobila kifyele. Bano bantu bakosele michima batendekele kupopwela bankishi, kabiji ne kuleta bankishi babo ba bunya mu nzubo ya Yehoba! (Ezikyo 5:11; 8:17, 18) Kabiji betubula amba: “Abo baendelekelenga baluwe ba Lesa, ne kusula byambo byanji, ne kwibaseka na mwenga bangauzhi banji, kufika ne ku kimye kyo bwibakolomokejile bukaji bwa Yehoba, ne mwa kupulukila ke ne.” (2 Byambo bya Moba 36:16) Bena Isalela bafikile pa kipimo kya kuba kechi bafwainwe kubilwa kifyele ne, kabiji bakolomwene bukaji bwa Yehoba bwa bololoke. Ki ka kyafuminemo?
19 Yehoba kechi watwajijile kwibobila kifyele bantu banji ne. Waambile amba: “Nkebonauna kwa kubula kwibomvwinako lusa, nangwa kwibachikwilako pacheche ku malwa abo, nangwa kwibobila lusa ne.” (Yelemiya 13:14) Byonkabyo, Yelusalema ne nzubo yazhila byaonawinwe, kabiji ne bena Isalela bebatwajile mu buzha ku Babilona. Byo kiletapo malwa umvwe bantu bambulwakoloka basatuka kya kuba bapitaizha papelela kifyele kya Lesa!—Majilo a Yelemiya 2:21.
20, 21. (a) Ki ka kikamweka umvwe kifyele kya Lesa kikapwe mu ano moba etu? (b) Lunengezho ka lwa kifyele kya Yehoba lukesambiwapo mu kitango kyalondelapo?
20 Nga lelo jino kiji byepi? Yehoba kechi waaluka ne. Na mambo a kifyele, wakambizha Bakamonyi banji kusapwila “mambo awama a bufumu” panopantanda ponse. (Mateo 24:14) Umvwe bantu baji na michima ya kishinka baumvwina ano mambo, Yehoba wibakwasha kukwatakanya byambo bya Bufumu. (Byubilo 16:14) Bino uno mwingilo kechi ukakulayila ne. Umvwe Yehoba waleka ino ntanda ibi muji bya malwa ne buyanji kutwajijila, kechi kyakonsha kumwesha amba uji na kifyele ne. Kifyele kya Lesa byo kikapwa, Yehoba ukaleta lukabisho pa buno bwikalo. Nangwatu pa kukobanga byobyo, ukekyubilanga na mambo a kifyele—kubila kifyele ‘jizhina janji jazhila’ kabiji ne bakalume banji bepana kwi aye. (Ezikyo 36:20-23) Yehoba ukafumyapo bubi ne kupingizhapo ntanda ipya ya bololoke. Pa mambo a babi, Yehoba waamba’mba: “Amiwa, kechi nkebatala na lusa nangwa kwibalekatu ne, bino nkebakabisha monka mwayila byubilo byabo.”—Ezikyo 9:10.
21 Akyo kimye saka kikyangye kufika, Yehoba ubila bantu kifyele, nangwatu boba bakonaunwa. Bandengamambo balapila kya kine bakonsha kumwenamo mu lunengezho lukatampe lwa kifyele kya Yehoba, ko kuba’mba kulekelwa mambo. Mu kitango kyalondelapo, tukesamba pa bya kumwenako bimo byawama bingi biji mu Baibolo bimwesha Yehoba byo alekela mambo kikupu.
[Tubyambo twa mushi]
a Mu Masalamo 103:13, kyambo kya Kihebelu ra·chamʹ kilumbulula lusa nangwa kifyele kimweshapo shetu ku baana banji.
b Byambo bya kuba’mba “muchima wanji wamupile munda” bilumbulula kuba’mba “muchima wanji wapelejilwe; butekanye bwanji bwapwile.” Baibolo wa The New English Bible wamba’mba: “Wakankelwe kuchinchika pa kumona malwa ajingamo bena Isalela.” Kabiji Baibolo wa Tanakh—A New Translation of the Holy Scriptures wamba’mba: “Wakankelwe kutalapotu pa lumanamo lwa bena Isalela.”
Mepuzho a Kulangulukapo
Yelemiya 31:20 Lusa lwa mutundu ka Yehoba lo aji nalo pa bantu banji, kabiji kino kimulengela anweba kwiumvwa byepi pe aye?
Yoela 2:12-14, 17-19 Bantu ba Yehoba bafwainwe kuba byepi pa kuba’mba Yehoba ebamweshe kifyele, kabiji i ki ka kyo tufundako ku kino?
Yona 4:1-11 Yehoba wafunjishe byepi Yona buneme bwa kifyele?
Bahebelu 10:26-31 Mambo ka o twafwainwa kubula kulengelangamotu mambo kya nshiji na mambo a kubatu’mba Yehoba wa lusa kabiji wa kifyele?
[Kipikichala pa peja 253]
“Nanchi mwanamukazhi wakonsha kuvulama mwananji ukyamwa nyi?”
-
-
Lesa ‘Waswila Jimo Kulekela Mambo’Fwenyai Kwipi ne Yehoba
-
-
Kitango 26
Lesa ‘Waswila Jimo Kulekela Mambo’
1-3. (a) Ñanyi kisendwa kyanema nyimbi wa masalamo aye Davida kyo asendele, kabiji muchima wanji wakatazhiwe wataine byepi lutekenesho? (b) Umvwe twalenga mambo, kisendwa ka kyo twakonsha kusenda na mambo o twalenga, pano bino ki ka Yehoba kyo etulaya mu bukishinka?
NYIMBI wa masalamo aye Davida wanembele amba: “Bibi byami byapita ne peulu ya mutwe wami: Pamo nobe kisendwa kyanema byannemena kukila ne pa bulume bwami. Nakokeshatu, nachimauka bingi.” (Masalamo 38:4, 8) Davida wayukile bikala kunema kwa kisendwa kya jiwi ja muchima jazhachishiwa. Pano bino muchima wanji wakatazhiwe watekeneshiwe bingi. Waumvwishishe kuba’mba, nangwa kya kuba Yehoba washikwa bubi, kechi ushikwa ndengamambo umvwe walapila kya kine ne kusankilapo byubilo byanji byatama ne. Na luketekelo lwakosa mu lusa lwa Yehoba lo akebesha kumwesha ku bantu balapila, Davida waambile amba: “Anweba Nkambo ... mwaswila jimo kulekela mambo.”—Masalamo 86:5.
2 Umvwe twalenga mambo, ne atweba twakonsha kusenda kisendwa kya jiwi ja mu muchima jakatazhiwa. Kijitu bulongo kumvwa buno bulanda. Mambo bwakonsha kwitukwasha kolola bilubo byetu. Nangwa byonkabyo, kechi kyawama kukizhamo kwiumvwa wazhatwa ne. Muchima wetu wa kwituzhachisha wakonsha kukosako na kwitwambila’mba Yehoba kechi uketulekelako mambo nangwa tulapilepotu byepi ne. Umvwe ‘twafwijijila’ na luzhachisho, Satana wakonsha kwitulengela kulefulwa, ne kulanguluka’mba Yehoba kechi witumonapo’mba twanema kya kuba ke tumwingijile ne.—2 Kolinda 2:5-11.
3 Nanchi kine ibyo kuba’mba Yehoba witumona’mba kechi twanema nenyi? Ine! Kulekela mambo ke lubaji lwa butemwe bukatampe bwa Yehoba. Mu Mambo anji, witulaya mu bukishinka’mba umvwe twamwesha lulapilo lwa kine kufuma panshi ya muchima, aye waswila jimo kulekela mambo. (Byambo bya Mana 28:13) Pa kuba’mba tuchinuzhuke bilanguluka bavula amba Yehoba kuba witulekela mambo ne, twayai tubalaule ene mambo o alekela mambo kabiji ne byo alekela.
Ene Mambo Yehoba ‘o Aswila Jimo Kulekela Mambo’
4. Ki ka Yehoba kyo avuluka pa byo twalengwa, kabiji kino kimulengela kwingila byepi ne atweba?
4 Yehoba wayuka kupelelwa kwetu. Masalamo 103:14 aamba’mba: “Aye wayuka mibiji yetu byo iji; Aye uvuluka’mba, bo ba lukungu.” Kechi ulubako kuba’mba twi bilengwa bya lukungu biji na bukoke na mambo a bundengamambo ne. Byambo bya kuba’mba “wayuka mibiji yetu byo iji” bituvululako kuba’mba Baibolo wesakanya Yehoba ku mbumbi kabiji ne atweba bantu ku bijiilo bya buchimba byo abumba.a (Yelemiya 18:2-6) Mbumbi Mukatampe uba ne atweba mu jishinda jawama kwesekana na bukoke bwetu bwa bumbulwakoloka kabiji ne byo tulondela nangwa byo tukankalwa kulondela lutangijilo lwanji.
5. Nga buku wa Loma walumbulula byepi bulume bwa bundengamambo?
5 Yehoba wayuka bulume bwa bundengamambo byo buji. Mambo anji alumbulula bundengamambo amba buji bingi na bulume bwafinankanya bantu. Nga bulume bwa bundengamambo bwakosa byepi? Mu buku wa Loma, mutumwa Paulo walumbulula amba: “Tuji mu mambo,” byonka bashilikale byo batangijilwa na mukulumpe wabo (Loma 3:9); bundengamambo ‘bwaikala’ nobe mfumu pa bantu (Loma 5:21); “bwaikala,” mukachi ketu (Loma 7:17, 20); “muzhilo” wabo watwajijila kwingila mwi atweba, ko kuba’mba kukeba kutangijilanga byubilo byetu. (Loma 7:23, 25) Bundengamambo byo bujipo na bulume pa mubiji wetu wa buntunshi!—Loma 7:21, 24.
6, 7. (a) Yehoba umona byepi aba bakeba lusa lwanji na muchima walapila? (b) Mambo ka o twafwainwa kubula kulengelangamotu mambo kya nshiji na mambo a kubatu’mba Lesa wa lusa?
6 Onkao mambo, Yehoba wayuka’mba kechi twakonsha kumwesha lukokelo lwalumbuluka nangwa twibikishekotu byepi kumukokela ne. Mu butemwe bwanji witulaya mu bukishinka’mba umvwe twakebesha lusa lwanji na muchima walapila, uketulekelako mambo. Masalamo 51:17 aamba’mba: “Bitapisho bya Lesa ye mupashi walajika: Muchima walajika ne walapila, anweba Lesa, kechi mukamusula ne.” Yehoba kechi ukakana nangwa kusha muchima “walajika ne walapila” na mambo a kisendwa kya luzhachisho ne.
7 Nanchi kino kilumbulula amba pano twakonsha kulengelangamotu mambo kya nshiji amba mambo Lesa uji na lusa ne kuba’mba mambo twibambulwakoloka nyi? Ine! Yehoba kechi ujimbaikwatu na byambo bya pakanwa ne. Lusa lwanji luji na pa kupelela. Kechi ukebalekelako mambo nangwa pachechetu aba balengelamotu mambo kya nshiji kwakubula kumwesha lulapilo luji lonse ne. (Bahebelu 10:26) Ku lubaji lukwabo, inge wamona muchima walapila, waswila jimo kulekela mambo. Pano twayai twisambe pa byambo bimo bya kubula kupita mu mbaji byaingijishiwa mu Baibolo kulumbulwilamo luno lubaji lwawama lwa butemwe bwa Yehoba.
Yehoba Ulekela Mambo Kufika Pepi?
8. Yehoba umvwe witulekela mambo, kiji nobe wauba byepi, kabiji kino kitupa ñanyi luketekelo?
8 Davida walapijile waambile amba: ‘Nemusolwejile mambo ami, ne bubi bwami kechi nebufile ne... . Kabiji anweba mwandekele bubi bwa mambo ami.’ (Masalamo 32:5) Kyambo kya ‘kulekela’ kyatuntululwa ku kyambo kya Kihebelu kilumbulula’mba “kunyamuna” nangwa “kusenda.” Ñiñijishilo yakyo pano ilumbulula kusenda “luzhachisho, bundengamambo ne mizhilulwila.” Onkao mambo, kiji nobe Yehoba wafumishepo mambo a kwa Davida kabiji ne kwiasenda. Kwakubula nangwa kuzhinauka ne, kino kyamwamwineko Davida ku milanguluko ya kuzhatwa yo ajinga nayo. (Masalamo 32:3) Ne atweba twakonsha kuketekela na muchima yense mwi Lesa usenda mambo a boba bakeba kulekelwa mambo kupichila mu lwitabilo lwabo mu kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu.—Mateo 20:28.
9. Yehoba utula mambo kwalepa byepi?
9 Davida waingijishe byambo bikwabo byaumvwanyika kulumbulwilamo Yehoba byo alekela mambo: ‘Monka mwalepela kufuma ku musela ne kufika ku muzhika, mo monka mo aabenya mizhilulwila yetu ne atweba.’ (Masalamo 103:12) Kufuma ku musela kuya ku muzhika kwalepa byepi? Musela waikelatu kwine kwalepesha kufuma ku muzhika, kabiji musela ne muzhika kechi byakonsha kusambakana pamo ne. Shayuka umo waambile’mba bino byambo bilumbulula “kuntu kwalepesha; kuntu kotwakonsha kubula kufwanyikizha.” Byambo bya kwa Davida byanembeshiwa na mupashi bitubula’mba, inge Yehoba witulekelako mambo, wiatula kwalepesha ne atweba ko twakonsha kubula kufwanyikizha.
10. Umvwe Yehoba witulekela mambo etu, mambo ka o twafwainwa kubula kulangulukila’mba tukiji na jitomya ja oo mambo mu bwikalo bwetu bonse?
10 Abya mwakyesekapo kala kufumya jitomya pa jilaya jitoka nyi? Kampe nangwa kya kuba mwaesekele na ngovu byepi kwijifumyapo, jitomya jashajile sa jimweka. Akimonai Yehoba byo alumbulula bulume bwanji bwa kulekela mambo: ‘Nangwa mambo enu achilatu nge, akekala ke atokatu to nobe sino; nangwa achila nobe mashi, akekala ke pamo nobe boya bwa mukooko utoka.’ (Isaya 1:18) Kyambo kya kuba’mba “achilatu nge” kilumbulula musombelo uchila waubatu yeku.b Musombelo ‘wachila nobe mashi’ wajinga musombelo umo wachijile bingi wa kintu kyo basombesha. (Nahumi 2:3) Atweba bene na bulume bwetu kechi twakonsha kufumyapo jitomya ja bundengamambo ne. Bino Yehoba wakonsha kufumyapo mambo achilatu nge nobe mashi, ne kwiatokeshatu to nobe sino nangwa nobe boya bwa mukooko bo babula kusombesha. Umvwe Yehoba witulekelako mambo etu, kechi twafwainwa kulanguluka’mba tukiji na jitomya ja oo mambo mu bwikalo bwetu bonse ne.
11. Mu ñanyi mulanguluko Yehoba mo atayila mambo etu kunyuma yanji?
11 Mu lwimbo ulenga bulanda wa lusanchilo ye anembele Hezekiya kimye kyo abukilwe ku kikola kyanji kyashi kikamwipaye, waambile kwi Yehoba amba: ‘Mwataya mambo ami onse kunyuma yenu.’ (Isaya 38:17) Apano Yehoba walumbululwa’mba wasenda mambo a ndengamambo walapila ne kwiataya kunyuma Yanji ko akonsha kubula kwiamona nangwa kwiavuluka jibiji. Kwesakana na buku umo, mulanguluko waambiwa wakonsha kwambiwa’mba: “Mwalenga [mambo ami] uba nobe kechi ajingako ne.” Nanchi kino kechi kitekenesha nenyi?
12. Nga ngauzhi Mika wamwesha byepi kuba’mba, umvwe Yehoba witulekelako mambo, ufumyapo mambo etu kikupu?
12 Mu mulaye wa kubwezha bintu, ngauzhi Mika walumbulwile kusumininwa kwanji kwa kuba’mba Yehoba ukebalekelako mambo bantu banji balapila, amba: ‘Kwepi kuji Lesa mukwabo waesakana ne anweba, ... ulekela mizhilulwila ya boba bashalapo ba mu buswanyi bwenu... . Mukataya bibi byetu byonse mu kalunga ka mema mwine mwazhika.’ (Mika 7:18, 19) Akifwanyikizhaitu biumvwinenga bantu ba mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo pa kumvwa bibye byambo. Abya kwajipo kimye kya kubwezha jibiji kintu kyatayilwe “mu kalunga ka mema mwine mwazhika” nyi? Mu jino jishinda, byambo bya kwa Mika bimwesha kuba’mba, inge Yehoba witulekelako mambo, ufumyapo mambo etu kikupu.
13. Nga byambo bya kwa Yesu bya kuba’mba: “betulekeleko kikoloto kyetu” byatala mwepi?
13 Yesu waambile pa byo kikala pakachi ka muntu wakongwesha ne wakongola kulumbulwilamo Yehoba byo alekela mambo. Yesu witukambizhe kulomba’mba: ‘Tulekelako mambo [kikoloto, NW] etu.” (Mateo 6:12) Mu jino jishinda Yesu waesakenye mambo ku kikoloto. (Luka 11:4) Umvwe twalenga mambo, twikala na “kikoloto” kwi Yehoba. Pa mambo a kyambo kya Kingiliki kwatuntululwa kyambo kya “kulekela,” buku umo wamba’mba: “Kulekatu kikoloto kwakubula kukenda.” Mu jishinda jintutu jimo, inge Yehoba walekelako mambo, ko kuba’mba witulekelako kikoloto kyetu kyo afwainwe kwitukenda. Onkao mambo, bandengamambo balapila bakonsha kutekeneshiwa. Yehoba kechi ukakendapo kikoloto kyo alekelako ne!—Masalamo 32:1, 2.
14. Nga ñambilo ya kuba’mba “mambo enu azhimañane” ilengela kufwanyikizha ki ka?
14 Kulekela mambo ko oba Yehoba kwaambiwapo ne jikwabo mu Byubilo 3:19 amba: ‘Lapilai ne kwaluluka, mambo enu azhimañane.’ Bino byambo byapelako byatuntululwa ku kyambo kya Kingiliki kyakonsha kulumbulula amba “kushimuna, ... kufumyapo nangwa konauna.” Kwesakana na bashayuka bamo, ñambilo ya kifwanyikizho yaambiwapo pano ke yoya ya kufuuta binembelo. Kino kyaubiwanga byepi? Inki waingijishiwanga mu kimye kya kala walengwanga na mashanga, manañana ne mema. Panyuma ya kupwisha kunemba na uno inki, muntu wakonsheshe kutola kintu kyazoba ne kufuuta byambo byo aji kunemba. Akino kyalumbulula bingi bulongo lusa lwa Yehoba. Umvwe witulekelako mambo etu, kijitu nobe watola kintu kyazoba ne kwiafuuta.
15. I ki ka Yehoba kyo akeba atweba kuyuka pe aye?
15 Umvwe twalanguluka pa bino bya kumwenako byapusana pusana, nanchi kechi kyamwekeshatu patoka’mba Yehoba ukeba atweba kuyuka’mba kine waswila jimo kwitulekela mambo kikulutu witumona amba twalapila kya kine nenyi? Kechi twafwainwa kwakamwa’mba kulutwe na lwendo uketuzhachisha na oo mambo ne. Kino kyamweshiwa mu kintu kikwabo Baibolo kyo asolola pa mambo a lusa lukatampe lwa Yehoba: Umvwe walekelako mambo, ulubako.
‘Kechi Nkeavuluka Mambo Abo Jibiji Ne’
16, 17. Baibolo byo aamba’mba Yehoba kechi uvuluka mambo etu ne, wikitazha muka, kabiji mambo ka o mwakumbwila byobyo?
16 Yehoba walayile pa mambo a boba baji mu lulayañano lupya amba: “Amiwa nkebalekela bubi bwabo, ne kwiavuluka mambo abo jibiji ne.” (Yelemiya 31:34) Nanchi kino kilumbulula amba umvwe Yehoba walekela mambo kyapwa kuba wiavuluka nenyi? Ine kechi ibyo ne. Baibolo witubula mambo a bantu bavula Yehoba bo alekejileko, kubikapo ne Davida. (2 Samwela 11:1-17; 12:13) Yehoba wafwainwa ne luno wakiyuka mambo o balengele. Byanembwa bya mambo abo o balengele, kulapila ko balapijile ne kulekelwa mambo Lesa ko ebalekejile, byasungiwa kuba’mba tufunjileko. (Loma 15:4) Pano nga Baibolo wikitazha muka byo aamba’mba Yehoba kechi ‘uvuluka’ mambo a boba bo alekelako ne?
17 Kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba ‘kechi nkavuluka jibiji ne’ kechi kilumbululatu kuvuluka bya kunyuma ne. Buku wa Theological Wordbook of the Old Testament wamba’mba kino kyavwangamo “mulanguluko wa kuba kintu kyafwainwa.” Onkao mambo, mu uno mulanguluko, ‘kuvuluka’ mambo kwavwangamo kukambula yewo ndengamambo. (Hoseya 9:9) Bino Lesa byo aamba’mba, ‘Amiwa kechi nkeavuluka mambo abo ne,’ ubena kwitubula mu bukishinka kuba’mba, umvwe walekela mambo bandengamambo balapila, kechi ukabwela wibakambwilapo pa oo mambo kulutwe na lwendo ne. (Ezikyo 18:21, 22) Mu jino jishinda Yehoba ulubako mu mulanguluko wa kuba’mba, kechi ukavuluka vulukanga mambo etu kuba’mba etuzhachishe nangwa kwitumanyika pa kimye ne kimye ne. Nanchi kechi kitekenesha bingi pa kuyuka kuba’mba Lesa wetu ulekela mambo ne kulubako nenyi?
Ibyepi pa Bintu Bifumamo?
18. Mambo ka kulekelwa mambo o kubujila kulumbulula’mba ndengamambo walapila wazhikijilwa ku bifuma mu mambo o alenga?
18 Nanchi kuswila jimo kwa Yehoba kwa kulekela mambo kulumbulula’mba ndengamambo walapila wazhikijilwa ku bintu bifuma mu byubilo byanji byatama nyi? Ine. Kechi twakonsha kulenga mambo ne kuketekela’mba kafwako kyakonsha kufumamo ne. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Kyonkakya kyo abyala muntu kyo kyonka kyo akanowa.” (Ngalatiya 6:7) Twakonsha kupita mu bintu bimo bifuma mu byubilo byetu. Kino kechi kilumbulula’mba panyuma ya kwitulekelako mambo Yehoba ulengela bya malwa kwituponena ne. Umvwe pamweka makatazho, mwina Kilishitu kechi wafwainwa kulanguluka amba, ‘Kampe Yehoba ubena kumanyika na mambo onka o nalengele kunyuma kwe’ ne. (Yakoba 1:13) Pano bino Yehoba kechi wituzhikijila ku makatazho onse afuma mu mambo o twalenga ne. Kupwa kwa masongola, kwimita memi a kubula kukeba, mashiki asambuzhana kupichila mu bulalelale, kubula kuketekelwa nangwa kusebana, byonse bino byakonsha kwikala bintu bya bulanda bya kubula kuchinuzhuka bifuma mu bundengamambo. Vulukai kuba’mba nangwatu panyuma ya kumulekelako mambo Davida na mambo o alengele na Batesheba ne Uliya, Yehoba kechi wamuzhikijile Davida ku bintu byatama byafuminemo ne.—2 Samwela 12:9-12.
19-21. (a) Nga muzhilo wanembwa mu Bena Levi 6:1-7 wafwetanga byepi muntu ye baibila ne yewo waiba? (b) Umvwe bakwetu bafichishiwa ku muchima na mambo a mambo etu, Yehoba umvwa bingi bulongo umvwe twauba ka?
19 Mambo etu akonsha kuleta ne bintu bikwabo bifumamo, kikatakata umvwe kyo twauba kyafichisha bakwetu ku muchima. Kya kumwenako, akilangulukai pa jishimikila jiji mu Bena Levi kitango 6. Apano Mizhilo ya Mosesa ibena kwamba pa muntu walenga mambo akatampe a kwangata mukwabo mwina Isalela bipe kupichila mu kwiba, mu lunkanankana, nangwa mu bujimbijimbi. Auno ndengamambo wakanatu nsalansala amba kechi byo byo auba ne, ke achipe ne bubela. Ano ke mambo a kwishiinatu bantu babiji. Nangwa byonkabyo, palutwe kacheche awa walenga mambo jiwi ja muchima jamuzhachisha wasolola ne mambo anji. Pa kuba’mba Lesa amulekeleko mambo, wafwainwe kuba bintu bisatu: kubwezha bintu byo asendele, kubikapo nsubu pa bintu byo aibile ku muntu ye aibijile, kabiji ne kupana mukooko kwikala mulambo wa mambo. Kepo mizhilo yaambile’mba: “Aye ñanga akamufuchile mambo ku meso a Yehoba; kabiji mambo anji akamulekelwa nangwa ajinga a byepi o alengele ne kufwa nao.”—Bena Levi 6:1-7.
20 Uno muzhilo wajinga lunengezho lwa lusa Lesa lo anengezhezhe. Lwafwetanga yewa ye baibila pa kumubwezhezha bipe kabiji kwakubula ne kuzhinaukatu ne, waumvwanga bingi bulongo umvwe awa wamulenga mambo waitabizha mambo anji. Pa kimye kimotu, muzhilo wafwetanga ne yewa walenga mambo umvwe pa kupitapo kimye jiwi ja muchima jamutundaika kuswa mambo o alengele kabiji ne kwingijilapo. Bino umvwe wakana kuba bino, Lesa kechi wakonsheshe kumulekelako mambo ne.
21 Nangwa kya kuba kechi tukiji mu Mizhilo ya Mosesa ne, ino Mizhilo itukwasha kuyuka milanguluko ya Yehoba, kubikapo ne ndangulukilo yanji ya pa kulekela mambo. (Kolose 2:13, 14) Umvwe bakwetu bafichishiwa ku muchima na mambo a mambo etu, Lesa umvwa bingi bulongo umvwe twaolola kyokyo kilubo. (Mateo 5:23, 24) Kino kyavwangamo kuswa mambo etu, ne kwitabizha amba ee twalenga mambo kabiji ne kulomba lulekelo lwa mambo ku ye twalengako mambo. Apa bino twalomba Yehoba kupichila mu kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu kabiji ne kwimwena kuba’mba Lesa witulekelako mambo.—Bahebelu 10:21, 22.
22. Ki ka kyakonsha kwendela pamo na lulekelo lwa mambo lwa Yehoba?
22 Byonka biji nsemi wa butemwe uji yense, Yehoba wakonsha kwitulekela mambo pamo na kulengululwa. (Byambo bya Mana 3:11, 12) Mwina Kilishitu walapila wakonsha kutaya jishuko janji ja kwingila mwingilo wa bukulumpe, bunkwasho, nangwa mwingilo wa kimye kyonse. Kyakonsha kuleta bingi bulanda kwi aye na mambo a kutaya ano mashuko o anemekele bingi pa kimye kyo ajinga nao. Nangwa byonkabyo, kulengululwa kwa uno mutundu kechi kulumbulula’mba Yehoba wafumyapo lulekelo lwanji lwa mambo ne. Twafwainwa kuvulukanga’mba kulengululwa kufuma kwi Yehoba ke kishiino kya butemwe bwanji pe atweba. Kwikuswa ne kwi kwingijisha kwitukwasha bingi.—Bahebelu 12:5-11.
23. Mambo ka o twafwainwa kubula kulangulukila amba lusa lwa Yehoba kuba lwamweshiwa kwi atweba ne, kabiji mambo ka o twafwainwa kulonda lulekelo lwanji lwa mambo?
23 Byo kitekeneshapo pa kuyuka’mba Lesa wetu ‘waswila jimo kulekela mambo’! Nangwa kya kuba twalenga bilubo, kechi twafwainwa nangwa pacheche kulanguluka’mba lusa lwa Yehoba kuba lwamweshiwa kwi atweba ne. Umvwe kine twalapila, kwisolola kuba’mba tolole kyokyo kilubo kyo twauba, ne kulomba na mukoyo lulekelo lwa mambo kupichila mu mashi a Yesu aichikile, twakonsha kuketekela na muchima yense kuba’mba Yehoba uketulekelako mambo. (1 Yoano 1:9) Twayai tulondenga lulekelo lwanji lwa mambo mu byo tuba na bakwetu. Umvwe kya kuba’mba Yehoba ubula kulenga mambo witulekelako mambo mu butemwe, nanchi atweba bandengamambo kechi twafwainwa kwibikishako kulekelako bakwetu mambo nenyi?
[Tubyambo twa mushi]
a Kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba “mibiji yetu byo iji” kingijishiwa ne ku bijiilo bya buchimba byo abumba mbumbi.—Isaya 29:16.
b Shayuka umo waambile’mba musombelo wachilatu nge “wajinga musombelo wabulanga kufuma inge waya pa kintu. Kikale kime, mvula, kuchapa, nangwa kwingijisha kyokyo kintu pa kimye kyabaya, kechi byakonsheshe kumufumyapo ne.”
Mepuzho a Kulangulukapo
2 Byambo bya Moba 33:1-13 Mambo ka Yehoba o alekejileko mambo Manase, kabiji kino kitufunjishapo ka pa lusa Lwanji?
Mateo 6:12, 14, 15 Mambo ka o twafwainwa kulekelako bakwetu mambo umvwe paji kine kintu kya kubila bino?
Luka 15:11-32 Nga kino kishimpi kitufunjishapo ka pe Yehoba byo akebesha kulekela mambo, kabiji kino kimulengela kwiumvwa byepi?
2 Kolinda 7:8-11 Ki ka kyo twafwainwa kuba pa kuba’mba Lesa etulekeleko mambo?
[Kipikichala pa peja 263]
“Mambo enu ... akekala ke atokatu to nobe sino”
[Kipikichala pa peja 266]
Yehoba ukeba atweba kuyuka amba ‘waswila jimo kulekela mambo’
-
-
‘Kine Buwame Bwanji byo Bwabayapo!’Fwenyai Kwipi ne Yehoba
-
-
Kitango 27
‘Kine Buwame Bwanji byo Bwabayapo!’
1, 2. Buwame bwa Lesa bwabaya byepi, kabiji Baibolo waambishapo’mba ka pa kino kyubilo?
BALUNDA na muntu baikala pa kamute na kuja kajo, kwisamba ne kuseka juba byo jibena kuya na kuzhika. Njimi wakemana palepa byobya ne kumvwa bingi bulongo pa kumona makumbi a mvula byo afinda kabiji ne miso ke inokele pa bijimwa byanji. Kukwabo nako, bamulume ne mukazhi babena kwisekelatu pa kumona mwanabo byo keatamune.
2 Kikale bekiyuka nangwa ne, bano bantu babena kumwenamo mu kintu kimo—buwame bwa Yehoba Lesa. Bantu bamo ba mu bupopweshi javula batemwa kubwezhabwezhapo byambo bya kuba’mba “Lesa wawama.” Bino Baibolo aye waambishapo bingi na ngovu. Waamba’mba: “Kine buwame bwanji byo bwabayapo!” (Zekaliya 9:17, NW) Pano bino kimweka nobe bantutu bacheche bo bayuka mwatala bino byambo. Buwame bwa Yehoba Lesa bwavwangamo ka, kabiji kino kyubilo kya Lesa kitufikila byepi atweba bonse pa muntu pa muntu?
Lubaji Lukatampe lwa Butemwe bwa Lesa
3, 4. Buwame bo bu ka, kabiji mambo ka buwame bwa Yehoba o bwakonsha kulumbululwa bulongo amba kimwesho kya butemwe bwa Lesa?
3 Byonka byo bwaambiwa mu Baibolo, buwame bulumbulula kukilamo kuwamisha. Byonkabyo, twakonsha kwamba’mba buwame bwamukumbana Yehoba. Byubilo byanji byonse—kubikapo bulume bwanji, bololoke, ne maana anji byawama bingi. Nangwa byonkabyo buwame bwakonsha kulumbululwa bulongo amba kimwesho kya butemwe bwa Yehoba. Mambo ka?
4 Buwame ke kyubilo kingila, kimweshiwa mu kubila bantu bintu. Mutumwa Paulo wamwesheshe’mba lusa nangwa’mba buwame mu bantu busangajika bingi kukila bololoke. (Loma 5:7) Muntu waoloka ulondela mu bukishinka bikeba mizhilo, bino muntu wawama aye uba byavula. Ye wikala mutanshi kumonapo mashinda a kukwashishamo bakwabo. Byonka byo tusa kumona, Yehoba ye wawama mu kino. Ee kine, buwame bwa uno mutundu bufuma mu butemwe bwa Yehoba bubula kupwa.
5-7. Mambo ka Yesu o akanyijile kumwita amba “Mufunjishi wawama,” kabiji ñanyi bukine bukatampe bo amwesheshe?
5 Kabiji Yehoba ye yenkatu wawama. Yesu saka akyangye kufwa, mwanamulume umo wamunyemejile na kumwipuzha bwipuzho, ke ambe na byambo bya kuba’mba “Mufunjishi wawama.” Yesu wamukumbwile’mba: “Mambo ka mwantelela’mba, Wawama? Kafwako wawama ne, poso yenka Lesa.” (Mako 10:17, 18) Uno mukumbu wakonsha kwimukatazha bingi. Mambo ka Yesu o aolwejile uno mwanamulume? Nanchi Yesu kechi wajinga “Mufunjishi wawama” nenyi?
6 Kyamweka uno mwanamulume waingijishe bino byambo bya kuba’mba “Mufunjishi wawama” mu jishinda ja kuba nobe kumukosamika. Yesu mu kwipelula wapaine lukumo lwa uno mutundu kwi Shanji wa mwiulu, aye wakijishamo kuwama. (Byambo bya Mana 11:2) Bino Yesu wamwesheshe ne bukine bukatampe. Yehoba bunke bwanji ye wayuka kipimo kya bintu byawama. Aye yenka uji na lūsa lwa bunkambo lwa kuyuka kyawama ne kyatama. Ba Adama ne Evwa byo basatukile ne kuja ku kichi kya kuyuka kyawama ne kyatama, bakebelenga abo bene kwikala na lūsa lwa kwisajila kyawama ne kyatama. Kupusana ne abo, Yesu walekela Shanji kuba’mba ye yenka wafwainwa kuba byobyo.
7 Kabiji Yesu wayukile kuba’mba Yehoba ye nsulo ya byonse byawama. Ye Mpanyi ‘upana byonse byawama ne bya bupe byonse byalumbuluka.’ (Yakoba 1:17) Twayai tubalaule buwame bwa Yehoba byo bwamwekela mu bupanyi bwanji.
Biyukilo Bimwesha Kuvula kwa Buwame bwa Yehoba
8. Yehoba wamwesha byepi buwame ku bantu bonse?
8 Muntu yense waikalako kala wamwenamo mu buwame bwa Yehoba. Masalamo 145:9 aamba’mba: ‘Yehoba ye wawama ku bonse.’ Bya kumwenako ka bimo bimwesha kuvula kwa buwame bwanji? Baibolo waamba’mba: “Aye kechi wilekele mwine kwa kubula bukamonyi ne, mambo waubilenga byawama, ne kwimutumina mvula mwiulu ne myaka ya kuba kajo kavula kasa ekusha michima yenu na kajo ne lusekelo.” (Byubilo 14:17) Abya mwaumvwapo kala lumwengemwenge pa kuja kajo kanengela nyi? Umvwe kya kuba Yehoba mu buwame bwanji kechi walengele ntanda ne mema ajipo ewamisha ene kabiji ne “myaka ya kuba kajo kavula” ne, umvwe kajo kafwako. Yehoba kechi umweshatu buno buwame ku bantu bamutemwa bonkatu ne, wibumwesha ku bantu bonse. Yesu waambile amba: “Aye uselesha juba janji ku babi ne ku bawama pamo; ne kunokesha mvula pa baoloka ne pa babula koloka pamo.”—Mateo 5:45.
9. Nga jiepo jimwesha byepi buwame bwa Yehoba?
9 Bavula kechi batako muchima ku bupanyi bumweshiwa ku bantu na mambo a juba byo jitwajijila kusama, kunoka kwa mvula, kabiji ne myaka ya kuba kajo kavula ne. Kya kumwenako, akilangulukai pa kipangwa kya jiepo. Kino kipangwa kitanyiwa ku mapunzha onse a panopantanda kwabula kwikesha mashika ne kyuya. Nangwa byonkabyo ke kipangwa kya buya kyawama bingi kuja, kiji ne na mema atobala ne bujo bukebewa bingi. Abya mwayuka kuba’mba kuzhokoloka ntanda yonse kuji mitundu ya maepo 7,500 aji ne na misombelo yapusana pusana nyi? Amo achila, akwabo a ngolode, akwabo a kibobo, akwabo nao a manzhamatamba. Apusana pusana ne mu mbayilo, amo acheche kabiji akwabo nao abaya bingi. Umvwe mwabika kalutetele ka jiepo mu kuboko kwenu, kamwekanyika bingi buche. Pano ku konka kano kalutetele ko kufuma kichi kimo kyawama bingi. (Lwimbo wa Solomone 2:3) Kimye kya mwela, kichi kya maepo kilala buluba bwawama bingi; kabiji mu kimye kya kibundo kipanga bipangwa. Pa mwaka pa mwaka, kichi kya maepo kimo kipanga bipangwa byakonsha kuyuzha bibokoshi 20 biji na kinemenezhi kyafika ku ma kilogalamu 19 kabiji kitwajijila na kupanga byonkabye kufikatu ne ku myaka 75!
10, 11. Nga bulume bo tuji nabo bumwesha byepi buwame bwa Lesa wetu?
10 Mu buwame bwanji bubula kupwa, Yehoba witupa mubiji ‘walengwa wa kukumya,’ uji na bulume bwapusana pusana bwitukwasha kumona mingilo yanji kabiji ne kusekela monka. (Masalamo 139:14) Akilangulukai jikwabo bintu byaambiwapo ku ntendekelo ya kino kitango. Bintu ka byo tumona bileta lusekelo pa kimye kya uno mutundu? Kumwemwesela kwa mwana. Mvula ubena kunokela mu bujimi. Kuzhika kwa juba byo kumweka na misombelo ichila ne yachiluluka chiluluka. Jiso ja muntu jalengwa mu jishinda ja kumona misombelo yakila pa 300,000! Kabiji bulume bwetu bwa kumvwa bukwata mawi apusana pusana awama bingi, kupupa kwa mwela mu bichi ne kuseka kwa kimenge kwa mwana wa mucheche. Mambo ka o tumvwina bulongo pa kumona bino bintu ne pa kumvwa ano mawi? Baibolo waamba’mba: “Kutwi kumvwa ne jiso jimona Yehoba ye wibilenga byonse bibiji.” (Byambo bya Mana 20:12) Bino buno ke bulumetu bubiji pa bulume bonse.
11 Bulume bwa kumvwa bwema ke kiyukilo kikwabo kya buwame bwa Yehoba. Mona wa muntu wakonsha kumvwa bwema bwapusana pusana bwafika ku 10,000. Akilangulukai pa bwema buchechetu: bwema bwa kajo ko mwatemwa, bwa maluba, mabula apona, bwa bwishi bubena kufutumuka ku kamujilo kabena kutema bulongo. Kabiji bulume bwenu bwa kukwata bwimulengela kumvwa kamwela kabena kupepemuka ku meso, kwimukwata kwa muntu wimutemwa, kabiji ne kulamba kwa kipangwa kyo mwakwata. Umvwe mwasumamo, bulume bwenu bwa kutompa butendeka kwingila. Mumvwa mulowelenge pa kumvwa kipangwa byo kiji. Ee kine tuji na bishinka byavula bya kwambila kwi Yehoba amba: “Kine, kine, buwame bwenu bo bukatampe, bo mwibatujila bemwakamwa”! (Masalamo 31:19) Pano nga Yehoba ‘wibatujila’ byepi buwame aba bamwakamwa?
Buwame Buji na Bintu Byawama bya Myaka
12. Ñanyi lunengezho lwafuma kwi Yehoba lwanema kya kine kine, kabiji mambo ka?
12 Yesu waambile amba: “Kyanembwa’mba, Muntu kechi akamwene bumi ku shinkwa yenka ne, poso ku byambo byonse bifuma mu kanwa ka Lesa.” (Mateo 4:4) Ee kine, lunengezho lwa Yehoba lwa ku mupashi lwakonsha kwitubila bintu byavula byawama kukila ne lunengezho lwa bintu bya ku mubiji, mambo lunengezho lwa ku mupashi lutangijila ku bumi bwa myaka ne myaka. Mu Kitango 8 kya uno buku, twamwene kuba’mba Yehoba waingijisha bulume bwanji bwa kubwezha bintu mu ano moba apelako kuleta paladisa wa ku mupashi. Lubaji lukatampe lwa uno paladisa ke kuvula kwa kajo ka ku mupashi.
13, 14. (a) Ki ka ngauzhi Ezikyo kyo amwene mu kimwesho, kabiji kyalumbulula ka kwi atweba lelo jino? (b) Ñanyi lunengezho lupana bumi Yehoba lo anengezhezha bakalume banji bakishinka?
13 Mu bungauzhi bumo bukatampe bwa mu Baibolo bwa kubwezhiwa kwa bintu, ngauzhi Ezikyo bamumwesheshe kimwesho kya nzubo ya Lesa yabwezhiwa kabiji ne kutumbijikwa. Ku ino nzubo kwafumine kakola kayilenga na kubaya ne kuzhika kufikila ne byo kaikele ke “mukola” mukatampe. Konse konse ko ayile uno mukola waletelenga bintu byawama. Ku bitulu bya uno mukola kwamenene bichi bya kupana kajo ne muchi. Kabiji uno mukola walengejile Kalunga Kafwa ka mukele mwabujile kintu kyumi nangwa kimo ne, mwaikala bintu byumi ke mwingijiwe ne mingilo! (Ezikyo 47:1-12) Nga bino byonse byatajile mwepi?
14 Kino kimwesho kyalumbulwilenga amba Yehoba ukabwezha lunengezho lwanji lwa mpopwelo ya kine, byonka byo lwamweshiwa na nzubo ya Lesa yo amwene Ezikyo. Byonka biji yewa mukola wa mu kimwesho, bupe bwa Lesa bwa bumi bukayangatu na kubayilako pakatampe bingi mu bantu banji. Kufumatu kimye kyabwezhiwe mpopwelo yawama mu 1919, Yehoba wapa bantu banji bya bupe bipana bumi. Mu ñanyi jishinda? Ma Baibolo, mabuku alumbulula Baibolo, kupwila, kupwila kukatampe, kwakwasha kuletela bantu bavula bukine bwanema bingi. Kupichila mu ano mashinda, Yehoba wafunjisha bantu banji pa mambo a kintu kyanema kya kine kine kya lunengezho lwanji lwa bumi—kitapisho kya bukuzhi bwa Kilishitu, kilengela kwikala batoka kwi Yehoba ne kupana luketekelo lwa bumi bwa myaka ku boba bonse bamutemwa ne kumwakamwa Lesa kya kine.a Onkao mambo, mu ano moba onse a kupelako, ntanda byo yamanama ku kipowe kya nzala ya ku mupashi, bantu ba Yehoba beyowa kijiilo kya ku mupashi.—Isaya 65:13.
15. Mu ñanyi mulanguluko buwame bwa Yehoba mo bukatwajijila ku bantu bakishinka kimye kya Bukalama bwa kwa Kilishitu bwa Myaka Kiumbi kimo?
15 Pano bino mukola wa mu kimwesho kya kwa Ezikyo kechi ukaleka kupita umvwe buno bwikalo bukote bwapwa ne. Po po akakizhamo ne kukizhamo na kupita kimye kya Bukalama bwa kwa Kilishitu bwa Myaka Kiumbi kimo. Apa bino kupichila mu Bufumu bwa Bumesiasa, Yehoba akengijishe pakatampe buneme bwa kitapisho kya kwa Yesu, saka aleta pachepache bantu bakishinka ku bulumbuluke. Byo tukasangalalapo pa buwame bwa Yehoba kyokya kimye!
Mbaji Ikwabo ya Buwame bwa Yehoba
16. Nga Baibolo umwesha byepi amba buwame bwa Yehoba buji na byubilo bikwabo, kabiji ñanyi byubilo bimo?
16 Buwame bwa Yehoba kechi bupanyi bonkatu ne. Lesa wabujile Mosesa amba: “Nkapisha buwame bwami bonse ku meso obe ne kwijishimuna jizhina jami ku meso obe.” Kabiji jishimikila jabwela jamba’mba: “Yehoba wapichile ku meso anji ne kushimuna’mba: Yehoba, Yehoba, Lesa wa lusa ne wa bibusa, ubanda kuzhila, wayula na butemwe bubula kwaluka ne bukishinka.” (Kulupuka 33:19; 34:6) Buwame bwa Yehoba buji na byubilo byawama byavula. Twayai twisambepotu pa bibiji.
17. Bibusa byo bi ka, kabiji Yehoba wibimwesha byepi ku bantutu bambulwakoloka?
17 “Bibusa.” Kino kyubilo kitufunjisha byavula pa mambo a jishinda Yehoba jo obilamo na bilengwa byanji. Mu kifulo kya kwikala wakanama nangwa washinta byonka biji bantu baji na lūsa pa bakwabo, Yehoba wakoka kabiji wa lusa. Kya kumwenako, Yehoba waambijile Abulama amba: “Mwane kenkentai ponka po muji, mutale ku kabeta ka buyeke ne ku kabeta ka ku bulenge, ne ku musela, ne ku muzhika.” (Ntendekelo 13:14, NW) Ma Baibolo avula ashapo kyambo kya kuba’mba “mwane.” Bino bashayuka ba Baibolo bamba’mba nembelo ya mu Kihebelu kine iji na ka kyambo kipimpula ñambilo ya kukambizha kwikala ke ya mushingi. Kuji ne mukwabo muji ñambilo ya byonkabye. (Ntendekelo 31:12; Ezikyo 8:5, NW) Akifwanyikizhaitu, Nkambo mwina bintu byonse kwambila bantutu amba “mwane”! Mu ntanda ya bantu ba bukaji, bakanwa, ne babula mushingi, nanchi kechi kitekenesha kulanguluka pa bibusa bya Lesa wetu, aye Yehoba nenyi?
18. Mu ñanyi mulanguluko Yehoba mo aikela “wayula ... bukishinka,” kabiji mambo ka bino byambo o bitekeneshesha?
18 “Wayula ... bukishinka.” Lelo jino kubula bukishinka kubaikale ke kiselatu. Bino Baibolo wituvululako’mba: “Lesa kechi ye muntu wakonsha kubepa ne.” (Kubala 23:19) Ne Titusa 1:2 naye waamba’mba ‘Lesa kuba wabepa ne.’ Buwame bwanji kuba bwamuswisha kubepa ne. Onkao mambo milaye ya Yehoba yaketekelwa; kabiji byambo byanji kimye kyonse bifikizhiwa. Kabiji Yehoba utelwa ne kutelwa’mba “Lesa wa bukine.” (Masalamo 31:5) Yehoba kechi ubulatu kubepa ne, bino upana ne bukine bwavula. Kechi wifya, nangwa kufya mabulañano ne; upa bakalume banji bakishinka maana abula kupwa.b Wibafunjisha ne byo bafwainwa kwikala mwayila bukine bo apana kuba’mba bakonshe ‘kwenda mu bukine.’ (3 Yoano 3) Nga buwame bwa Yehoba bwafwainwa kwitufikila byepi pa muntu pa muntu?
‘Samainga na Lusekelo na Mambo a Buwame bwa Yehoba’
19, 20. (a) Satana waesekele byepi konauna luketekelo lwa kwa Evwa mu buwame bwa Yehoba, kabiji ki ka kyafuminemo? (b) Nga buwame bwa Yehoba bwafwainwa kwitulengela kwikala byepi, kabiji mambo ka?
19 Kimye Satana kyo aesekele Evwa mu bujimi bwa Edena, mu bujimuku watendekele kumonawina luketekelo lwanji mu buwame bwa Yehoba. Yehoba wamwambijile Adama amba: “Ku bichi byonse bya mu bujimi wakonsha kujakotu monka mo usakila.” Pa bichi byavula byajinga mu bobwa bujimi, Yehoba wakanyishepotu kichi kimo. Nangwa byonkabyo, akimonai Satana mo aambijile bwipuzho bwanji butanshi kwi Evwa: “Nanchi kine, Lesa kechi wimwambijile nenyi? amba: Kechi mukaje ku kichi nangwa kimotu kya mu bujimi ne.” (Ntendekelo 2:9, 16; 3:1) Satana waalwile byambo bya Yehoba kulengela Evwa kulanguluka’mba Yehoba wafile kintu kyawama. Kya bulandatu ke kya kuba’mba, jino jishinda jaingijile. Evwa, byonka byajingatu banabalume ne banabakazhi balondejile pe aye, watendekele kuzhinauka buwame bwa Lesa, wamupele byonse byo ajinga nabyo.
20 Twayuka kubaya kwa bulanda ne bya malwa byafumamo na mambo a luzhinauko lwa uno mutundu. Onkao mambo twayai tumvwinenga byambo biji mu Yelemiya 31:12 bya kuba’mba: “Kepo ... bilungi byabo bikasama na lusekelo na mambo a bupe [buwame, NW] bwa Yehoba.” Buwame bwa Yehoba kine bwafwainwa kwitulenga kusama na lusekelo. Kechi twafwainwa kuzhinauka milanguluko ya Lesa wetu wayula buwame ne. Twafwainwa kumuketekela na muchima yense, mambo ukeba aba bamutemwa kumona byawama.
21, 22. (a) Mu ñanyi mashinda amo mo mukeba kusanchilamo buwame bwa Yehoba? (b) Kyubilo ka kyo tukesambapo mu kitango kyalondelapo, kabiji kyapusana byepi na buwame?
21 Kabiji tusangalala bingi umvwe twaikalapo na jishuko ja kubulako bakwetu buwame bwa Lesa. Pa mambo a bantu banji, Masalamo 145:7 amba’mba: “Bakambañananga mambo a nkuwa ya kuvula kwa kuwama kwenu.” Juba ne juba jo twikala bomi, tumwenamo mu buwame bwa Yehoba mu jishinda jimo ne jikwabo. Nga mambo ka a kubula kusanchilanga Yehoba pa juba pa juba pa buwame bwanji, sa mutongaula ne bine bintu byo mubena kumusanchilapo? Kulangulukapo pa kino kyubilo, kumusanchila Yehoba pa kino moba onse, ne kubulako bakwetu pa mambo a kino kyubilo kuketukwasha kulonda Lesa wetu wawama. Kabiji byo tukebapo mashinda mwakubila byawama, byonka byuba Yehoba, tukafwenyesha kwipi ne aye. Mutumwa Yoano mu bukote bwanji wanembele amba: “Anweba batemwe, kechi mulonde kyokya kyabipa ne, kana kyonkakya kyawama: Aye uba byawama ye wa kwa Lesa.”—3 Yoano 11.
22 Kabiji buwame bwa Yehoba bwaesakanyiwa ne ku byubilo bikwabo. Kya kumwenako, Lesa “wayula butemwe bubula kwaluka,” nangwa’mba butemwe bwakishinka. (Kulupuka 34:6) Kino kyubilo kupusanako na buwame kechi kimweshiwa ku bantu bonse ne, Yehoba wikimweshatu ku bakalume banji bakishinka. Mu kitango kyalondelapo, tukafunda byo oba kino.
[Tubyambo twa mushi]
a Bukuzhi kyo kimwesho kikatampe kya buwame bwa Yehoba. Pa byonse bilengwa bya mupashi byavula, Yehoba wasajilepotu Mwananji yenkawa umo ye atemwa, kwitufwila.
b Kyayilamo bingi Baibolo byo aesakanya bukine ku kyeya. Nyimbi wa masalamo waambile’mba: “Mutume kyeya kyenu ne bukine bwenu.” (Masalamo 43:3) Yehoba usamisha kyeya kya ku mupashi ku boba bakeba kufunjishiwa kwi aye.—2 Kolinda 4:6; 1 Yoano 1:5.
Mepuzho a Kulangulukapo
1 Bamfumu 8:54-61, 66 Solomone wamwesheshe byepi lusanchilo pa buwame bwa Yehoba, kabiji kino kyalengejile bena Isalela kumvwa byepi?
Masalamo 119:66, 68 Nga milombelo yetu yakonsha kumwesha byepi amba tukeba kulonda buwame bwa Yehoba?
Luka 6:32-38 Ki ka kyakonsha kwitutundaika kulonda muchima wa Yehoba wa bupanyi?
Loma 12:2, 9, 17-21 Twakonsha kumwesha byepi buwame mu bwikalo bwetu bwa juba ne juba?
[Kipikichala pa peja 272]
Yehoba ubena “kwimutumina mvula mwiulu ne myaka ya kuba kajo kavula”
[Kipikichala pa peja 273]
Ku kano kalutetele ko kufuma kichi kijisha ne kusangajika bantu pa myaka yavula
-
-
“Anweba Yenu Yenka Wakishinka”Fwenyai Kwipi ne Yehoba
-
-
Kitango 28
“Anweba Yenu Yenka Wakishinka”
1, 2. Mambo ka o kyakonsha kwambiwa’mba Mfumu Davida wayukile kubula bukishinka kwa bantu?
MFUMU DAVIDA wayukile kubula bukishinka kwa bantu. Pa kimye kimo kyo kwabujile mutende mu bukalama bwanji, bantu ba mu mukoka wanji bamumvwañejile kumubukilamo. Kabiji Davida bamwalukijilemo ne ku bantu bamo bo twakonsha kuketekela amba bajinga balunda nanji ba pa muchima. Akilangulukai pe Mikala, mukazhi mutanshi wa kwa Davida. Uno mwanamukazhi patanshi “wamutemenwe Davida,” kabiji kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, wamukwashangako mu mingilo yanji ya mu bufumu. Nangwa byonkabyo, palutwe kacheche watendekele ‘kumusula mu muchima wanji,’ ne kulanguluka’mba Davida wajingatu “pamo nobe muntu watu wabula bumvu.”—1 Samwela 18:20; 2 Samwela 6:16, 20.
2 Kepo kwajinga ne muntu wabulangako Davida maana aye Ahitofela. Maana anji anemekelwe bingi uba nobe byambo byafuma kwi Yehoba mwine. (2 Samwela 16:23) Pano bino ko kyakayanga, uno muntu waketekejilwe bingi wamwalukijilemo ne kutwela mu kipanyi kya bantu basatukijile Davida. Ñanyi wajinga ntangi wa buno bunsatuki? Abisalomo, mwananji Davida wa kwisemena! Uno muntu watwajijile ‘kongola michima ya bena Isalela,’ ne kwibika aye mwine kwikala wa kwilwisha na mfumu. Lusatuko lwa kwa Abisalomo lwabayile bingi kya kuba lwalengejile ne Mfumu Davida kunyema’mba epulushe.—2 Samwela 15:1-6, 12-17.
3. Luketekelo ka Davida lo ajinga nalo?
3 Abya kwaji kafwako watwajijile kwikala wakishinka kwi Davida nyi? Mu malwa anji onse, Davida wayukile’mba kwajinga muntu umo wakishinka. Ñanyi yenkao? Kafwako mukwabo ne, kanatu Yehoba Lesa yenka. Davida waambile pe Yehoba amba: “Ku wakishinka mukemwesha ke wakishinka.” (2 Samwela 22:26, NW) Lelo nanchi bukishinka bo bu ka, kabiji Yehoba umwesha byepi kya kumwenako kyakila mu kino kyubilo?
Bukishinka Bo Bu Ka?
4, 5. (a) “Bukishinka” bo bu ka? (b) Nga bukishinka bwapusana byepi na kuketekelwa?
4 Byonka byo bwaingijishiwa mu Binembelo bya Kihebelu, “bukishinka” ke lusa lwa butemwe muntu lo ekala nalo pa kintu kabiji kechi lupwa pa kyokyo kintu ne, poso nkebelo yabo yafikizhiwa. Mu bukishinka muji byavula kukila kuketekelwatu. Kino ke kya kine mambo muntu wakonsha kwikala waketekelwa na mambo a kubatu’mba byo byo afwainwa kwikala. Pano bino bukishinka bwaimena pa butemwe.a Kabiji kyambo kya “kuketekelwa” kyakonsha ne kwingijishiwa ku bintu bibula kupema. Kya kumwenako, nyimbi wa masalamo watongwele ñondo amba “kamonyi wakishinka [waketekelwa, NW] wa mwiulu” na mambo a kumwekanyika bufuku kimye kyonse. (Masalamo 89:37) Bino ñondo kuba watongolwa’mba wakishinka ne. Mambo ka? Mambo bukishinka ke kyubilo kya butemwe bintu bibula kupema kyo byakonsha kubula kumwesha.
5 Mwayila Binembelo, muntu wa bukishinka ke muntu waseka. Kwibumweshatu konka kumwesha’mba paji bulunda pakachi ka muntu ubena kwibumwesha ne yewo ye abena kwibumweshako. Bukishinka bwa uno mutundu kechi bwalauka alauka ne. Kechi buji nobe manyaki a pa kalunga atwalwa twalwatu kuku ne kuku na mambo a kwalauka alauka kwa lubesha ne. Bukishinka, nangwa’mba butemwe bwakishinka, buji na bulume bwa kushinda mikiika yakatazha.
6. (a) Bukishinka bwakepana byepi mu bantu, kabiji kino kyamweshiwa byepi mu Baibolo? (b) Ñanyi jishinda jawama ja kufunjilamo bukishinka byo bwalumbulula, kabiji mambo ka?
6 Kwambatu kine, bukishinka bwa uno mutundu kechi bumweka mweka lelo jino ne. Javula balunda ba pa muchima ‘beletela bene bya malwa.’ Kabiji tumvwa javula banabalume ne banabakazhi basha benakwabo. (Byambo bya Mana 18:24; Malakai 2:14-16) Byubilo bya bujimbijimbi bibavule bingi kya kuba twakonsha kwamba byambo bya aambilepo ngauzhi Mika bya kuba’mba: “Muntu wa kishinka, pano ke kafwapo pano pa ntanda.” (Mika 7:2) Nangwa kya kuba bantu bakankalwa kumwesha butemwe bubula kwaluka, aye Yehoba ye wa bukishinka bwakila. Ne jishinda jawama ja kuyukilamo bukishinka byo bwalumbulula ke kupesapesa Yehoba byo amwesha luno lubaji lwa butemwe bwanji.
Bukishinka Bwa Yehoba Bwakila
7, 8. Kyakonsha kwambiwa byepi amba Yehoba ye yenka wakishinka?
7 Baibolo waamba pe Yehoba amba: ‘Anweba yenu yenka wazhila [wakishinka, NW].’ (Lumwekesho 15:4) Kino kyakonsha kwikala byepi bino? Nanchi bantu ne bamalaika pa kimye kimo kechi bakimweshapo kala bukishinka bwakukumya nenyi? (Yoba 1:1; Lumwekesho 4:8) Nga ibyepi Yesu Kilishitu? Nanchi kechi ye mwine “wakishinka” wa Lesa nenyi? (Masalamo 16:10, NW) Pano kyakonsha kwambiwa byepi amba Yehoba ye yenka wakishinka?
8 Patanshi, vulukai kuba’mba bukishinka ke lubaji lwa butemwe. Na mambo a kuba ‘Lesa ye butemwe’—aye mwine byo aji mwina kino kyubilo—ñanyi wakonsha kumwesha bukishinka pakatampe kukila Yehoba? (1 Yoano 4:8) Ee kine, bantu ne bamalaika bakonsha kumweshako byubilo bya Lesa, pano bino Yehoba ye yenkatu wakishinka wakila. Byo aji “Wa-kala-kene,” wamwesha butemwe bubula kwaluka pa kimye kikatampe kukila kilengwa kiji kyonse, kikale kya panopantanda nangwa kya mwiulu. (Danyela 7:9) Onkao mambo, Yehoba ye mwine wa bukishinka. Umwesha kino kyubilo mu jishinda jakonsha kukankalwa kumwesheshamo kilengwa kiji kyonse. Akimonai bino bya kumwenako.
9. Nga Yehoba waikala byepi “wakishinka mu mingilo yanji yonse”?
9 Yehoba “ye wakishinka mu mingilo yanji yonse.” (Masalamo 145:17, NW) Mu ñanyi jishinda? Salamo 136 wapana mukumbu. Amuno mwatongolwa mingilo ya Yehoba yavula ya kupulusha, kubikapo ne kupokololwa kwa kukumya kwa bena Isalela pa Kalunga Kachila. Kyepelo kyonse kya uno salamo kyapezhiwako na byambo bya kuba’mba: ‘lusa lwanji [butemwe bwanji bubula kwalula, nangwa amba bukishinka bwanji, NW] bo bwayayaya.’ Uno salamo uji ne mu Mepuzho a Kulangulukapo pa peja 289. Byo musakutanganga byobyo byepelo, musakusangalala bingi pa mashinda avula Yehoba mo amwesheshe bantu banji butemwe bwanji bubula kwaluka. Ee, Yehoba umwesha bukishinka ku bakalume banji bakishinka kupichila mu kumvwa kujilakana kwabo kwa kukeba bukwasho kabiji ne kupichila mu kuba kibena kukebewa pa kimye kyatongolwa. (Masalamo 34:6) Butemwe bwakishinka bwa Yehoba ku bakalume banji kechi bupwa ne, kikulutu batwajijila bakishinka kwi aye.
10. Yehoba umwesha byepi bukishinka pa mambo a mizhilo yanji?
10 Kabiji kunungapo, Yehoba umwesha bukishinka ku bakalume banji kupichila mu kwikala wakine ku mizhilo yanji. Kupusanako na bantu batemwa kwalauka alauka, basendwatu na milanguluko ne na byambotu bya pakanwa, Yehoba kechi walula ndangulukilo yanji ya byawama ne byatama ne. Mu myaka yonse yapitapo, ndangulukilo yanji pa bintu nabiji kupopwela mipashi, kupopwela bankishi, ne kwipayañana kechi yaaluka ne. Kupichila mwi ngauzhi wanji Isaya, waambile amba: “Kine kufika ne ku bukote bwenu, amiwa yenka, yami i ye.” (Isaya 46:4) Onkao mambo, twakonsha kuketekela kuba’mba tukamwenamo bingi mu kulondela lutangijilo lwaumvwanyika lwa byubilo byawama luji mu Mambo a Lesa.—Isaya 48:17-19.
11. Ambai bya kumwenako bimwesha kuba’mba Yehoba wakishinka ku milaye yanji.
11 Kabiji Yehoba umwesha bukishinka kupichila mu kusunga milaye yanji. Umvwe kintu wikyambila jimo, kifikizhiwa. Yehoba waambile amba: “Byambo byami bilupuka mu kanwa kami kechi bikabwelatu byatu kwi amiwa ne, poso kuba kyonkakya kyo nafukula, ne kulumbulukila mu kyonkakya kintu kyo nebitumijile.” (Isaya 55:11) Kupichila mu kusunga byambo byanji, Yehoba umwesha bukishinka ku bantu banji. Kechi wibaleka na kupembela kintu kyo abula kukeba kufikizha ne. Ñiñijilo ya Yehoba mu luno lubaji yalumbuluka bingi kya kuba kalume wanji Yoshua waambile’mba: “Kafwako mulaye nangwa umo wa mu milaye yonse yawama yo alayile Yehoba ku bena Isalela wabujile kumweka ne; yonsetu yafikile.” (Yoshua 21:45) Onkao mambo, twakonsha kusumininwa kuba’mba, kechi tukalengeshiwapo bumvu amba Yehoba wakankalwa kufikizha milaye yanji ne.—Isaya 49:23; Loma 5:5.
12, 13. Mu ñanyi mashinda butemwe bwa Yehoba bubula kwaluka mo bwaikela “bwayayaya”?
12 Byonka byo kyaambiwapo kala, Baibolo witubula’mba butemwe bwa Yehoba bubula kwaluka “bwayayaya.” (Masalamo 136:1) Mu ñanyi jishinda? Jishinda jimo ke ja kuba’mba, Yehoba inge walekela mambo, walekela kikupu. Byonka byo twisambile mu Kitango 26, Yehoba kechi uvuluka mambo alengele muntu kala o amulekejileko ne. Na mambo a kuba “bonse balenga mambo, kabiji bapelelelatu ne kufika ku lukumo lwa Lesa ne,” atweba bonse pa muntu pa muntu twafwainwa kusanta bingi kuba’mba butemwe bwa Yehoba bubula kwaluka bwayayaya.—Loma 3:23.
13 Kabiji butemwe bwa Yehoba bubula kwaluka bwayayaya ne mu jishinda jikwabo. Mambo anji aamba’mba waoloka “ukoba nobe kichi kyo bajimba ku mikola ya mema, kipanga ne bipangwa byakyo monka mu kimye kyakyo, ne mabula akyo kechi alela ne; kabiji byonse byo akoba bikalumbuluka bulongo.” (Masalamo 1:3) Akifwanyikizhaitu kichi kyafunkama kiji na mabula abula kulela! Byonkabyo, umvwe saka tusekela kya kine mu Mambo a Lesa, bwikalo bwetu bukekala bwa kimye kyabaya, bwa mutende kabiji bwawama. Bibusa Yehoba byo amwesha mu bukishinka ku bakalume banji baketekelwa bikala myaka ne myaka. Ee, mu ntanda ipya ya bololoke Yehoba yo akaleta, bantu balukokelo bakamona butemwe bwanji bubula kwaluka myaka ne myaka.—Lumwekesho 21:3, 4.
Yehoba Kechi ‘Ukalekelela Banji Bakishinka’ Ne
14. Yehoba umwesha byepi kusanta pa bukishinka bwa bakalume banji?
14 Yehoba wamwesha javula bukishinka bwanji. Na mambo a kuba Yehoba kechi walauka aluka ne, bukishinka bo amwesha ku bakalume banji kechi bupwa ne. Nyimbi wa masalamo wanembele’mba: “Najinga mwanyike, pano kanji mukote, byonkabyo kechi namwenepo waoloka walekelelwa ne, nangwa baana banji saka balomba kajo ne. Mambo Yehoba watemwa buchibamambo bwaoloka, ne kwibalekelela bazhijikwa [bakishinka, NW] banji ne.” (Masalamo 37:25, 28) Kya kine, byo aji Mulenga, twafwainwa kumupopwela Yehoba. (Lumwekesho 4:11) Nangwa byonkabyo, na mambo a kuba wakishinka, unemeka bingi mingilo yetu ya kishinka.—Malakai 3:16, 17.
15. Lumbululai Yehoba byo aubilenga na bena Isalela byo kumwesha bukishinka bwanji.
15 Mu butemwe bwanji bubula kwaluka, Yehoba javula ukwasha bantu banji umvwe baji mu malwa. Nyimbi wa masalamo witubula amba: “Aye wiilama myeo ya bazhijikwa [bakishinka, NW] banji; wibapokolola mu kuboko kwa babi.” (Masalamo 97:10) Akilangulukai pa byo aubilenga na mukoka wa bena Isalela. Panyuma ya kupokololwa kwa kukumya pa Kalunga Kachila, bena Isalela baimbile mu lwimbo kwi Yehoba amba: “Bantu bo mwakula mwibatangijile na butemwe bwenu bubula kwaluka [nangwa amba, butemwe bwakishinka].” (Kulupuka 15:13) Kupokololwa pa Kalunga Kachila kine kyajinga kyubilo kya butemwe bwakishinka ku lubaji lwa Yehoba. Byonkabyo Mosesa wabujile bena Isalela amba: “Yehoba kechi wimutemenwe ne kwimusalulula na mambo a kuvula kukila ba mu mikoka ikwabo ne; mambo kine, mwajinga mukoka wakepeshatu kukila mikoka yonsetu; bino, na mambo onka a kwimutemwatu, ne na mambo a kulama lulayañano lwanji lo alayañene nabo bashakulu benu, o mambo o emufumishe Yehoba na kuboko kwa bulume ne kwimukula mu ntanda ya buzha, ku kuboko kwa Felo mfumu wa Ijipita.”—Mpitulukilo ya mu mizhilo 7:7, 8.
16, 17. (a) Ñanyi kubula lusanchilo kwa kukumya bena Isalela ko bamwesheshe, bino Yehoba wibamwesheshe byepi lusa? (b) Bena Isalela bavula bamwesheshe byepi kuba’mba kechi bajinga na mwa “kupulukila ne,” kabiji kino kitujimunako ka?
16 Nangwa byonkabyo, mukoka wa bena Isalela wakankelwe kumwesha lusanchilo pa butemwe bwa Yehoba bubula kwaluka, mambo panyuma ya kupokololwa kwabo, ‘bamulengelenga mambo saka bamulengulula aye [Yehoba] Mwine Wakila.” (Masalamo 78:17) Pa myaka yavula, bamusatukijilenga javula, kumusha Yehoba ne kwalulukila ku balesa ba bubela kabiji ne ku byubilo bya buntunshi bibatamishe. Bino nangwa byonkabyo, Yehoba kechi wafumishepo lulayañano lwanji ne. Mu kifulo kya kuba bino, Yehoba kupichila mwi ngauzhi Yelemiya wasashijile bantu banji amba: “Obewa Isalela upondoka-pondoka, bwela kwi amiwa... . Kechi nkakutale na bukaji ne, mambo nji na lusa [ne wakishinka, NW].” (Yelemiya 3:12) Nangwa byonkabyo, byonka byo kyaambiwe mu Kitango 25, bena Isalela bavula kechi baalulukile ne. “Baendelekelenga baluwe ba Lesa, ne kusula byambo byanji, ne kwibaseka na mwenga bangauzhi banji.” Ki ka kyafuminemo? Kyapeleleko, ‘bukaji bwa Yehoba bwibakolomokejile, ne mwa kupulukila ke ne.’—2 Byambo bya Moba 36:15, 16.
17 Ki ka kyo tufundako ku kino? Tufunda kuba’mba Yehoba byo aji wakishinka kechi ubula kumona bilubo nangwa kujimbaikwa ne. Ee ibyo kuba’mba Yehoba ye “wayula butemwe bubula kwaluka,” kabiji ukeba bingi kumwesha lusa umvwe paji kine kintu kya kwibumweshesha. Pano ki ka kyubiwa umvwe ndengamambo wakizhamo kuba bubi? Umvwe kyaikala bino, Yehoba ulamachila ku mizhilo yanji yaoloka ne kuleta lukabisho lwa mama nafwa. Byonka Mosesa byo abujilwe, “[Yehoba] kechi ukebalekatu kwa kubula kwibakabisha ne.”—Kulupuka 34:6, 7.
18, 19. (a) Nga kukambula babi Yehoba ko oba kumwesha byepi bukishinka? (b) Mu ñanyi jishinda Yehoba mo akamweshesha bukishinka bwanji ku bakalume banji bamanyikwa kufika ne ku lufu?
18 Kukambula babi Lesa ko oba kumwesha bukishinka. Mu ñanyi jishinda? Kimwesho kimo kitanwa mu buku wa Lumwekesho muji mukambizho Yehoba ye akambizhe bamalaika batanu na babiji amba: “Yainga, muketulwile aya michiba itanu na ibiji ya bukaji bwa Lesa pa ntanda.” Malaika wa busatu byo aitulwijile muchiba wanji pa “mikola ne pa masulo a mema atupauka,” ponkapo aalukile ke mashi. Kepo uno malaika waambile kwi Yehoba amba: “Mwi Waoloka, anweba, mujipo kabiji mwajingapo, yenu Mwazhila [Wakishinka, NW], byo mwachiba byonkabyo: mambo abo baichijile mashi a bazhijikwa benu ne bangauzhi benu, ne anweba pano mwibapa mashi, amba, batome. Kyo ki bafwainwa.”—Lumwekesho 16:1-6.
19 Monai kuba’mba mukachi ka kutwala bino byambo bya luzhachisho, malaika watongola Yehoba amba “Wakishinka.” Mambo ka? Mambo kupichila mu konauna babi, Yehoba ubena kumwesha bukishinka ku bakalume banji, bavula bamanyikwa kufikatu ne ku lufu. Mu bukishinka, Yehoba kechi wibalubamo bano bantu nangwa pachechetu ne. Ukebesha bingi kwibamona jikwabo bano bakishinka bafwa, kabiji Baibolo waamba kuba’mba nkebelo yanji ke ya kwibasangula. (Yoba 14:14, 15) Yehoba kechi ulubako bakalume banji bakishinka na mambo a kubatu’mba bafwa ne. Kwi aye bonse bakiji “bomi.” (Luka 20:37, 38) Nkebelo ya Yehoba ya kubwezha jikwabo ku bumi bonse bo abena kuvuluka, ke kiyukilo kikatampe bingi kya bukishinka bwanji.
Butemwe bwa Yehoba bwa Kishinka Bwashinkula Jishinda ja Lupulukilo
20. ‘Bijiilo bya lusa’ bo bañanyi, kabiji Yehoba wibamwesha byepi bukishinka?
20 Monse mwapita bwikalo bwa bantu, Yehoba wamwesha bukishinka bwa kukumya ku bantu banji baketekelwa. Pa myaka yavula, Yehoba ‘wibitekenjile na kukokamuchima kwavula bijiilo bya bukaji byafwainwa lonaiko.’ Mambo ka? ‘Mu kuba’mba ayukanyikishe bunonshi bwa lukumo lwanji pa bijiilo bya lusa, byo anengezhezhe jimo amba bya lukumo.’ (Loma 9:22, 23) Bino ‘bijiilo bya lusa’ ke boba bakeba bumi bwa myaka bashingwa na mupashi wazhila kwikala banswanyi pamo na Kilishitu mu Bufumu bwanji. (Mateo 19:28) Kupichila mu kushinkwila bino bijiilo bya lusa jishinda ja lupulukilo, Yehoba watwajijile kwikala wakishinka kwi Abalahama, ye alayañene nanji uno mulaye wa lulayañano amba: “Monka mu ba mu kisemi kyobe mo mo bakashukilwa ba mu mikoka yonse ya pano pa ntanda, mambo obewa wakokela jiwi jami.”—Ntendekelo 22:18.
21. (a) Yehoba umwesha byepi bukishinka ku “jibumba jikatampe” jiji na luketekelo lwa kupuluka “malwa akatampe”? (b) Nga bukishinka bwa Yehoba bwimulengela kuba ka?
21 Kabiji Yehoba umwesha bukishinka buntutu bumo ku “jibumba jikatampe” baji na luketekelo lwa kupuluka “malwa akatampe” ne kwikala myaka ne myaka mu paladisa panopantanda. (Lumwekesho 7:9, 10, 14) Nangwa kya kuba bantu banji bambulwakoloka, Yehoba mu bukishinka wibapa jishuko ja kwikala myaka ne myaka mu paladisa panopantanda. Uba byepi kino? Kupichila mu bukuzhi—kimwesho kikatampe kya bukishinka bwa Yehoba. (Yoano 3:16; Loma 5:8) Bukishinka bwa Yehoba bukebula boba baji na michima ikeba bololoke. (Yelemiya 31:3) Nanchi kechi mwiumvwa bafwenyesha kwipi ne Yehoba na mambo a bukishinka bwanji bukatampe bo amwesha kabiji ne bo akamwesha nenyi? Byo kiji kuba’mba twakebesha bingi kufwenya kwipi ne Lesa, twayai tubile mwayila butemwe bwanji kupichila mu kusakisha ku mwingijila mu bukishinka.
[Tubyambo twa mushi]
a Kyambo kya “bukishinka” kiji mu 2 Samwela 22:26, kyatuntululwa mukwabo amba “butemwe bubula kwaluka” nangwa’mba “butemwe bwakishinka.”
Mepuzho a Kulangulukapo
1 Samwela 24:1-22 Mu byo amubile Mfumu Saulo, Davida wamwesheshe byepi bukishinka Yehoba bo anemeka?
Eshita 3:7-9; 4:6-14 Eshita wamwesheshe byepi bukishinka bumweshapo Lesa ku bantu banji, nangwa kya kuba wabikile bumi bwanji mu kizumba?
Masalamo 136:1-26 Nga uno salamo witufunjishapo ka pa butemwe bwa Yehoba bubula kwaluka, nangwa amba butemwe bwa kishinka?
Obadiya 1-4, 10-16 Nga bukishinka bwa Yehoba ku bantu banji bwamulengejile byepi kumanyika bena Edoma na mambo a byubilo byabo bya kubula bukishinka?
[Kipikichala pa peja 281]
Ñondo wakonsha kutelwa amba kamonyi waketekelwa, bino bilengwatu bya maana byo byakonsha kumwesha bukishinka bwa Yehoba
[Kipikichala pa peja 287]
Yehoba mu bukishinka ukavuluka ne kusangula bonse bamwesha bukishinka kufika ne ku lufu
[Kipikichala pa peja 287]
Ba Bernard Luimes (peulu) ne ba Wolfgang Kusserow (pakachi) bebepayile ku bena Nazi
[Kipikichala pa peja 287]
Ba Moses Nyamussua bebepayile ku kipanyi kya bamulwila ntanda
[Kipikichala pa peja 288]
Na mambo a bukishinka bwa Yehoba, bantu banji bakine baji na luketekelo lwakosa lwa kimye kya kulutwe
-
-
“Kwibuyuka Butemwe bwa Kilishitu”Fwenyai Kwipi ne Yehoba
-
-
Kitango 29
“Kwibuyuka Butemwe bwa Kilishitu”
1-3. (a) Ki ka kyalengejile Yesu kukeba kwikala biji Shanji? (b) Ñanyi mbaji ya butemwe bwa Yesu yo tusa kwisambapo?
ABYA mwakimonapo kala kalombwana ubena kweseka kwikala na biji bashanji nyi? Uno mwana wakonsha kulonda byenda bashanji, byo bamba, nangwa byo boba bintu. Mu kuya kwa kimye uno kalombwana wakonsha ne kwikala na byubilo ne ndangulukilo ya bashanji. Ee kine, butemwe ne mushingi wa uno mwana pe bashanji ba mutemwa bimulengela kukeba kwikala nobe abo.
2 Ibyepi pa bulunda buji pakachi ka Yesu ne Shanji wa mwiulu? Pa kimye kimo Yesu waambile’mba: “Nebatemwa Batata.” (Yoano 14:31) Kafwako wakonsha kutemwa Yehoba byonka byamutemwa uno Mwana wajinga na Shanji pa kimye kyabaya bilengwa bikwabo saka bikyangye kwikalako ne. Buno butemwe bwamulengejile uno Mwana kukeba kwikala biji Shanji.—Yoano 14:9.
3 Mu bitango byafumako mu uno buku, twisambile pe Yesu byo alondejile bulongo bulume, bololoke, ne maana a Yehoba. Pano Yesu wamwesheshe byepi butemwe bwa Shanji? Twayai twisambe pa mbaji isatu ya butemwe bwa Yesu—muchima wanji wa kwipana, kifyele kyanji, kabiji ne kulekela mambo.
“Ka Paji Muntu Uji na Butemwe Bwakila bo Buno Ne”
4. Yesu wamwesheshe byepi kya kumwenako kikatampe bingi kya butemwe bwa kwipana?
4 Yesu wamwesheshe kya kumwenako kikatampe kya butemwe bwa kwipana. Kwipana kulumbulula kubika bintu bikeba bakwetu palutwe ya bintu byetu. Yesu wamwesheshe byepi buno butemwe? Aye mwine walumbulwile amba: “Ka paji muntu uji na butemwe bwakila bo buno ne, amba muntu elele balunda nanji mweo wanji.” (Yoano 15:13) Yesu na muchima wa kwipana witwelejile bumi bwanji bwalumbuluka. Kyajinga kimwesho kikatampe bingi kya butemwe bukyangye kumweshiwapo kala na muntu uji yense. Bino Yesu wamwesheshe ne butemwe bwa kwipana mu mashinda akwabo.
5. Mambo ka kufuma mwiulu o kwajinga kwipana kwa butemwe ku lubaji lwa Mwana Lesa yenkawa umotu?
5 Saka akyangye kwikala mu bumuntu ne, Mwana Lesa yenkawa umotu wajinga na kifulo kikatampe bingi mwiulu. Wajinga na bulunda bwa pa muchima na Yehoba ne na bilengwa bya mupashi byavula. Nangwa kya kuba wajinga na bino bintu, uno Mwana, “wialwile mwine nobe ke watu pa kutambula musango wa buzha, ne kwaluka ke wa mu kipasha kya bantu.” (Filipai 2:7) Wipaine kwiya na kwikala na bandengamambo baji mu ntanda ‘iji mu bulume bwa kwa aye mubi.’ (1 Yoano 5:19) Nanchi kuno kechi kwajinga kwipana kwa butemwe ku lubaji lwa Mwana Lesa nenyi?
6, 7. (a) Mu ñanyi mashinda Yesu mo amwesheshe butemwe bwa kwipana kimye kya mwingilo wanji panopantanda? (b) Kya kumwenako ka kifika pa muchima kya butemwe bwa kine kiji mu Yoano 19:25-27?
6 Mu mwingilo wanji wa panopantanda, Yesu wamwesheshe butemwe bwa kwipana mu mashinda apusanapusana. Kechi witemenwepo ne. Wapayankene bingi mu mwingilo wanji kya kuba kechi wateleko ne muchima ku bintu byawama byo bakeba bantu ne. Waambile amba: “Balubwala baji na mimbwa yabo; bañonyi nabo baji na bitoto byabo; pa kuba Mwana muntu ka aji ne pa kushamina mutwe wanji ne.” (Mateo 8:20) Byo ajinga kalipentala wayukisha, Yesu wakonsheshe kumonapo kimye kya kwitungila nzubo yanengela bulongo nangwa kulenga bintu bya mapulanga byawama bingi bya kupotesha kuba’mba atainemo mali avula. Bino kechi waingijishepo busendwe bwanji kwikelamo na bintu bya ku mubiji ne.
7 Kya kumwenako kifika bingi pa muchima kya butemwe bwa kwa Yesu bwa kwipana kitanwa mu Yoano 19:25-27. Akifwanyikizhai bintu byafwainwe kwikala mu milanguluko ne mu muchima wa kwa Yesu mute wa joja juba ja lufu lwanji. Byo amanaminenga pa kichi, wajinga na kijikila pa baana banji ba bwanga, pa mwingilo wa kusapwila, kabiji kikatakata pa bulumbuluke bwanji ne byo bukobapo pa jizhina ja Shanji. Ee kine, bwikalo bwa bantu bonse bwa mu kimye kya kulutwe bwaimenejile pe aye! Bino saka akyangye kufwa, Yesu wamwesheshe kijikila pe inanji aye Maliya, awo kyamweka pa kyokya kimye waji wafwilwa kala. Yesu waambijile mutumwa Yoano kulamanga Maliya uba nobe wajinga inanji wamusema, kabiji uno mutumwa watwajile Maliya ku nzubo kwanji. Mu jino jishinda, Yesu wanengezhejile bainanji bintu bya ku mubiji ne bya ku mupashi. Byo kyajingapo kimwesho kya butemwe bwa kine!
“Wibobile Lusa”
8. Kyambo kya Kingiliki Baibolo kyo aingijisha kulumbulwilamo lusa lwa Yesu kyatala mwepi?
8 Byonka byajinga Shanji, Yesu wajinga na lusa. Binembelo bimulondolola Yesu amba wibikishangako bingi kukwasha boba bajinga mu malwa mambo waumvwanga bingi lusa. Pa kulumbulula lusa lwa Yesu, Baibolo waingijisha kyambo kya Kingiliki kituntululwa’mba ‘kubila lusa.’ Shayuka umo waamba’mba: “Kino kyambo kilumbulula ... mulanguluko wa mu muchima ulengela muntu kuba kintu. Kino ke kyambo kikatampe bingi mu Kingiliki kya kumwesha kifyele.” Akimonai bintu bimo bya mulengejilenga Yesu kuba lusa pa kuba’mba obe kyakebewenga kubiwa.
9, 10. (a) Bintu ka bya mulengejile Yesu ne batumwa banji kukebapo mpunzha ya kwa bunke? (b) Kimye jibumba kyo jamupupijile ko ayile, Yesu waubilepo byepi, kabiji mambo ka?
9 Wa kwashishe byakebewenga ku mupashi. Jishimikila jiji mu Mako 6:30-34 jamwesha kintu kyalengejile Yesu kumwesha lusa. Akifwanyikizhai byo kyajinga. Batumwa basangalele bingi mambo po po bafuminetu na kusapwila. Babwelele kwi Yesu ne kumubulatu byonse byo bamwene ne kumvwa. Bino kwapwijile jibumba jikatampe jalengejile Yesu ne batumwa banji kukankalwa kumonapo ne kimye kya kujiilamo kajo. Byo ajinga muntu uta muchima ku bintu, Yesu wamwene amba batumwa bakoka. Wibambile amba: “Iyai anweba kwa bunke bwetu mungyetu, mukakokolokepo.” Byo bakanjijile mu bwato, bayile ku bushiya bwa kabeta ka ku buyeke bwa Kizhiba kya Ngalilea kwa bunke bwabo. Bino jibumba jibamwenenga saka baya. Bakwabo nabo baumvwinetu’mba baya. Abano bonse bayilenga lubilo benda bakuzha kitulu kya ku kabeta ka buyeke bwa kizhiba ne kufika bukiji bwato saka bukyangye kufika!
10 Nanchi Yesu wazhingijile amba bamuta mfine nyi? Ine! Muchima wanji wamupile munda pa kumona jino jibumba jikatampe, jamupembejilenga. Mako wanembele amba: ‘Wamwene jibumba jikatampe, wibobile lusa, mambo baji pamo no mikooko yabula kafunga: ponkapo watatwile kwibafunjisha byavula.’ Yesu wamwene bano bantu kuba’mba bakajilwe ku mupashi. Bajinga nobe mikooko ibena kwiendelatu ine kwabula kafunga wa kwiitangijila nangwa kwiizhikijila. Yesu wayukile’mba aba bantu bebalekelejile ku batangi ba bupopweshi bakosele michima bafwainwe kwikala bakafunga bawama. (Yoano 7:47-49) Wibobijile lusa, ne kutendeka kwibafunjisha “bya bufumu bwa Lesa.” (Luka 9:11) Monai kuba’mba Yesu wibobile lusa bantu saka akyangye ne kumonatu byo bakonsheshe kubapo pa byo akebelenga kwibafunjisha. Mu ñambilo ikwabo, kifyele kyanji kechi kyafumine mu kufunjisha jibumba ne, akyo kyo kyamulengejile kwijifunjisha.
11, 12. (a) Mu bimye byanembejilwengamo Baibolo, bantu bambumba be bobanga byepi, bino Yesu waubilepo byepi kimye kyo bamusolomokele ku muntu “wakumbene mbumba”? (b) Nga kumukwata ko bamukwachile muntu wa mbumba kwi Yesu kwafwainwa kwamulengejile kwiumvwa byepi, kabiji byaubile dokotala umo bimwesha byepi kino?
11 Wakwashishe bamanaminenga. Bantu bajinga na bikola byapusana pusana bayukile’mba Yesu wajinga na lusa kabiji kechi bamuchinanga ne. Kino kyamwekele patoka kimye muntu “wakumbene mbumba” kyo amusolomokele Yesu ye balondejilenga ku jibumba. (Luka 5:12) Mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, bantu bambumba bebabikanga kwa bunke bwabo kuchina kusambwisha bakwabo kino kikola. (Kubala 5:1-4) Bino mukuya kwa kimye, bantangi ba bayudea baishile kwikala na ndangulukilo yatama pa mambo a mbumba ne kwibikila mizhilo yabo bene yabula kufwainwa.a Nangwa byonkabyo, akimonai Yesu byo aubile ku muntu wa mbumba: “Kwaishile muntu wa mbumba kwanji, sa amusashila ne kumufukamina panshi, ne kumwambila’mba, umvwe mwaswa, mwayuka kumbuka. Ponkapo byo amubile lusa, watanyikile kuboko kwanji ne kumukwata’mba, Naswa; mubukwe. Kabiji ponkapotu mbumba yamulekele.” (Mako 1:40-42) Yesu wayukile’mba awa muntu wa mbumba kechi wafwainwe kutanwa popa pajinga bakwabo ne. Bino mu kifulo kya kumupanga, Yesu waumvwine lusa kya kuba waubile ne kintu kyabulanga kubiwa. Wamukwachile!
12 Akifwanyikizhai uno wa mbumba byo eumvwine pa kumukwata! Pa kuba’mba kino kyumvwanyike, akilangulukai pa kino kyamwekele. Dokotala wa jizhina ja Paul Brand, wayuka bya mbumba, washimikizha pa muntu wa mbumba ye babukile mu India. Kimye kyo bamupiminenga, uno dokotala wamukwachile pa kipuzhi uno wa mbumba ne kumulumbulwila byo asa kubukwa kupichila mu wamutuntulwijilengako. Ponkapotu, uno muntu wa mbumba watendekele kujila. Dokotala washikishe’mba: “Naamba kyatama nyi?” Awa watuntulwilenga washikishe yewa nsongwalume wa mbumba mu mulaka wanji ne kukumbula’mba: “Ine badokotala. Waamba’mba ubena kujila mambo mwaji kumubika kuboko kwenu pa kipuzhi kyanji. Papita myaka yavula monka eshila kuno kafwako wakimukwatapo ne.” Ku yewa muntu wa mbumba wasolomokele Yesu, kumukwata ko amukwachile kwalumbulwile byavula. Panyuma ya kumukwatatu jimo, kikola kya mulengelanga kwikalatu bunke kyapwile!
13, 14. (a) Ki ka Yesu kyo asambakene kimye kyo asolomokele ku muzhi wa Naina, kabiji ki ka kyalengejile kino kintu kwikala kya bulanda bwine? (b) Lusa lwa Yesu lwamulengejile kubila ki ka mwanamukazhi wafwilwa mwina Naina?
13 Kufumyapo bulanda. Yesu waumvwanga bingi lusa na mambo a bulanda bwajingamo bantu. Akimonai kya kumwenako kiji mu jishimikila jiji mu Luka 7:11-15. Kino kyamwekele kimye Yesu kyo asolomokele kwapela muzhi wa Naina mu Ngalilea. Byo afikile kwipi na kibelo kya muzhi, wataine bantu basenda mufu. Bintu kechi byajinga bulongo ne. Nsongwalume wajingatu mwana wamulume umo wafwile, kabiji inanji wajinga wafwilwa. Kyamweka kunyuma wajingapo ne jikwabo mukachi ka bantu basendele mufu—kijilo kya mwatawanji. Pa kino kimye ke mwananji, awo kampe ye wajingatu wa kumukwashangako. Jibumba jajinga nanji kampe mwajinga ne bantu bakwabo bajijilenga mabingo ne bañomba baimbilenga nyimbo ya bulanda. (Yelemiya 9:17, 18; Mateo 9:23) Nangwa byonkabyo, Yesu washinkamikiletu meso pa inetu wajinga na bulanda, ne kuya kwipi ku kintanzhi kyo basendejilepo mubiji wa mwananji.
14 Yesu “wamubijile lusa” uno inetu wafwijilwe. Na jiwi ja kutekenesha wamwambijile amba: “Kilekai kujila inetu.” Kwakubula ne kumwitatu ne, wafwenyenye kwipi ne kukwata pa kintanzhi. Aba basendele kintanzhi kampe ne jibumbatu jonse jashala—baimene. Na jiwi ja bulume, Yesu waambile ku kitumbi amba: “Nsongwalume nakwambila namba, Buka!” Ki ka kyalondejilepo? “Waji mufu wabukile ne kwikala, ka ambe ne kwamba” uba nobe bamubushatu pa tulo twine! Kepo palondela ne bino byambo bikizha muchima bya kuba’mba: “Ne Yesu wamulubwile kwi inanji.”
15. (a) Mashimikila a mu Baibolo a pa mambo a Yesu byo aubilenga lusa amwesha ñanyi lukwatankano luji pakachi ka lusa ne kubapo kintu? (b) Twakonsha kulonda byepi Yesu mu luno lubaji?
15 Ki ka kyo tufunjilako ku ano mashimikila? Mu bibye byonse, monai lukwatankano luji pakachi ka lusa ne kubapo kintu. Kimye kyonse Yesu kyo amonanga malwa ajimo bakwabo wibobilanga lusa, kabiji kechi waumvwangatu lusa kwakubula kubapo kintu ne. Twakonsha kulonda byepi kya kumwenako kyanji? Byo tuji bena Kilishitu, tuji na mutembo wa kusapwila mambo awama ne kulenga baana ba bwanga. Kintu kikatampe kitulengela kuba bino ke butemwe bo twatemwa Lesa. Nangwa byonkabyo, twayai tuvulukenga kuba’mba, uno mwingilo wa kusapwila ke mwingilo ukebewa lusa. Umvwe ketumvwine bantu lusa byonka byaubanga Yesu, michima yetu iketutundaikanga kwibabulako mambo awama papelela bulume bwetu. (Mateo 22:37-39) Ibyepi pa mambo a kumwesha lusa ku bakwetu ba mu lwitabilo babena kuyanda nangwa baji na bulanda? Kuba twafumyapo buyanji mu jishinda ja kukumya nangwa kusangula bafwa ne. Nangwa byonkabyo, twakonsha kumwesha lusa kupichila mu kumwesha’mba twibata muchima nangwa kupanapo bukwasho bwafwainwa.—Efisesa 4:32.
“Tata! Mwibalekele Mambo”
16. Nga kuswila jimo kwa Yesu kwa kulekela mambo kwamwekele byepi ne pa kimye kyo ajinga pa kichi kyalumanamo?
16 Yesu wamwesheshe bulongo butemwe bwa Shanji mu jishinda jikwabo janema—‘waswijile jimo kulekela mambo.’ (Masalamo 86:5) Kuno kuswila jimo kwamwekele ne kimye kyo ajinga pa kichi kya lumanamo. Byo akanjikizhiwe kufwa lufu lulenga bumvu, ne misomali sa yapulankana mu maboko ne ku maulu anji, ki ka Yesu kyo aambilepo? Nanchi walombele kwi Yehoba amba akambule bantu bamwipayile nyi? Mu kifulo kya kuba bino, pa byambo byanji bya kupezhako mwajinga ne bino byambo bya kuba’mba: “Tata! Mwibalekele mambo; mambo kechi bayuka kyo boba ne.”—Luka 23:34.b
17-19. Mu ñanyi mashinda Yesu mo amwesheshe kuba’mba wamulekejileko mambo Petelo nangwa kya kuba wamukaine jisatu?
17 Kampe kya kumwenako kikatampe kya Yesu byo alekela mambo kyakonsha kumwekela mu byo aubile na mutumwa Petelo. Petelo wamutemenwe bingi Yesu. Pa Nisanyi 14, bufuku bwa juba ja kupelako ja bwikalo bwa Yesu, Petelo wamubujile amba: “Nkambo, naswila jimo kuya nenu ne mu kaleya ne ku lufu.” Pano bino panyumatu ya kakimye kacheche, Petelo wamukaine Yesu jisatu amba kechi wamuyuka ne! Baibolo witubula kyaubiwe kimye Petelo kyo akaine ja busatu: “Kepo Nkambo afutulukile kamutale Petelo.” Byo kyamukolele ku muchima na mambo a kubaya kwa mambo anji, Petelo “walupukile, ne kujila bingi na bulanda.” Yesu byo afwile joja juba, uno mutumwa kampe walangulukilenga amba, ‘Kana Nkambo yami wandekelako mambo nyi, kana?’—Luka 22:33, 61, 62.
18 Petelo kechi wafwainwe kupembelela mukumbu kimye kyabaya ne. Yesu wasangwilwe lukelo pa Nisanyi 16, kabiji kyamweka pa jonkaja juba wayile na kupempula Petelo. (Luka 24:34; 1 Kolinda 15:4-8) Mambo ka Yesu o atelejile muchima uno mutumwa wamukainetu nsalansala? Yesu wafwainwa wakebelenga kumutekenesha Petelo walapijile kuba’mba wamutemwa kabiji wanemekwa bingi kwi Nkambo yanji. Bino Yesu waubile byavula kukila pa kumutekeneshatu Petelo.
19 Palutwe kacheche, Yesu wamwekele ku baana ba bwanga pa Kizhiba kya Ngalilea. Pa kyonkakya kimye, Yesu waipwizhe Petelo bimye bisatu (wakaine Nkambo yanji bimye bisatu) pa butemwe bwanji pe Yesu. Panyuma ya kumwipuzha bwipuzho kimye kya busatu, Petelo wakumbwile amba: “Nkambo, anweba mwayuka bintu byonse; mwayuka byo nemutemwa.” Ee, Yesu wayukile bikala mu michima ya bantu, wayukishetu bulongo butemwe Petelo bo amutemenwe. Byonkabyo, Yesu wapele Petelo kimye kya kumwesha butemwe bwanji. Kabiji kunungapo, Yesu wapele Petelo mwingilo wa ‘kujisha’ ne ‘kulama’ ‘twana twanji twa mikooko.’ (Yoano 21:15-17) Patanshitu, Petelo wapewe mwingilo wa kusapwila. (Luka 5:10) Pano pa kino kimye, pa kumumwesha’mba wamuketekela bingi, Yesu wamupele mwingilo mukwabo wakilamo kubaya—wa kulama bonse batendekele kwikala baana ba bwanga ba kwa Yesu. Panyuma ya kino, Yesu wamupele Petelo kifulo kikatampe mu mwingilo wa baana ba bwanga. (Byubilo 2:1-41) Kyamweka Petelo wakasulukile bingi pa kuyuka’mba Yesu wamulekelako mambo kabiji wamuketekela!
Nanchi ‘Mwibuyuka Butemwe bwa Kilishitu’ Nyi?
20, 21. Twakonsha “kwibuyuka byepi butemwe bwa Kilishitu”?
20 Ee kine, Mambo a Yehoba alumbulula bingi bulongo butemwe bwa Kilishitu. Bino nangwa byonkabyo, twakonsha kumwesha byepi butemwe bwa Yesu? Baibolo witukambizha ‘kuyuka butemwe bwa Kilishitu bukankalwa maana kuyuka.’ (Efisesa 3:19) Byonka byo twamona, mashimikila a Mambo awama a bwikalo bwa Yesu ne mwingilo etufunjisha byavula pa butemwe bwa Kilishitu. Nangwa byonkabyo, “kwibuyuka butemwe bwa Kilishitu” kechi kufundatu byamba Baibolo pe aye kyapwa ne.
21 Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba ‘kuyuka’ kilumbulula “kuyuka kwa kuba kintu kupichila mu kwikibijila.” Umvwe twamwesha butemwe byonka Yesu byo ebumwesheshe—kwipana atweba bene na muchima yense kwingijila bakwetu, kwibamwesha lusa mu byo bakajilwa, ne kwibalekelako mambo kufuma mu muchima—ko kuba’mba twakonsha kumvwisha bulongo byo eumvwa. Mu jino jishinda, kupichila mu kwibijila bintu, ‘twibuyuka butemwe bwa Kilishitu bukankalwa maana kuyuka.’ Kabiji kange tulubengako ne, kuba’mba, umvwe sa twikala byajinga Kilishitu, po po tukafwenyesha ku muntu awo Yesu ye alondele bulongo, Lesa wetu wa butemwe, aye Yehoba.
[Tubyambo twa mushi]
a Mizhilo ya bayudea yaambile kuba’mba kafwako wafwainwe kwimana na muntu wa mbumba pepi mamita 1.8 ne. Kabiji umvwe kekupite mwela, muntu wa mbumba waimenanga palepa byobya mamita 45. Buku wa Midrash Rabbah waamba pe labi umo wafyamanga ku bantu bajinga na mbumba kabiji ne mukwabo waasanga mabwe bajinga na mbumba kuba’mba baye kwalepa. Onkao mambo, bantu bambumba bayukile byo kikola ku muchima na mambo a kukanwa ne kwiumvwa basulwa kabiji babula kukebewa.
b Lubaji lutanshi lwa Luka 23:34 belufumyamo mu ma manyusikilipiti amo akala. Nangwa byonkabyo, na mambo a kuba bino byambo bitanwa mu ma manyusikilipiti avula aswishiwa, byabikwamo mu Baibolo wa New World Translation ne mu ma Baibolotu akwabo avula. Kyamweka Yesu waambilenga pa bashilikale bena Loma bamupopele pa kichi. Kechi bayukile kyo baubilenga ne, mambo kechi bamuyukile Yesu byo ajinga ne. Pano bino bantangi ba bupopweshi balengejile’mba epayiwe bo bene bafwile nao mambo baubijilemotu kya nshiji. Bavula bamwiabo kafwako wafwainwe kulekelwa mambo ne.—Yoano 11:45-53.
Mepuzho a Kulangulukapo
Mateo 9:35-38 Jishinda ka jikatampe Yesu jo amwesheshemo lusa nangwa’mba kifyele, kabiji kino kyafwainwa kwitufikila byepi?
Yoano 13:34, 35 Mambo ka o kyanemena kwi atweba kumwesha butemwe bwa Kilishitu?
Loma 15:1-6 Twakonsha kulonda byepi muchima wa Kilishitu wakubula kwitemwa?
2 Kolinda 5:14, 15 Kumvwisha ne kusanchila bukuzhi kwafwainwa kulengela ndangulukilo ya bintu mu bwikalo, bikonkwanyi, ne ngikelo yetu kwikala byepi?
[Kipikichala pa peja 295]
“Watanyikile kuboko kwanji ne kumukwata”
-
-
‘Endainga Monka mu Butemwe’Fwenyai Kwipi ne Yehoba
-
-
Kitango 30
‘Endainga Monka mu Butemwe’
1-3. Bi ka bifumamo umvwe twalonda kya kumwenako kya Yehoba kya kumwesha butemwe?
“LUSEKELO lo bamona aba bapana lwakila lo bamona aba batambula.” (Byubilo 20:35) Bino byambo bya kwa Yesu bibena kwamba pa buno bukine bwanema bwa kuba’mba: Butemwe bwa kine bulengela kumwenamo bingi. Nangwa kya kuba muji lusekelo mu kutambwila butemwe, bino lusekelo luji mu kupana, nangwa kumwesha bakwetu butemwe lwakilapo ne kukilapo.
2 Shetu wa mwiulu ye wayukisha bulongo kino. Byonka byo twamwene mu bitango byafumako mu kino kipungu, Yehoba ye mwine mukatampe wa kumwenako mu butemwe. Kafwako wamweshapo kala butemwe mu mashinda akatampe nangwa pa kimye kyabaya kukila aye ne. Nanchi o ene mambo Yehoba o atelelwa amba: ‘Lesa wabibusa nangwa’mba wa lusekelo’!—1 Timoti 1:11.
3 Lesa wetu wa butemwe ukeba atweba kweseka kwikala byonka byo aji, kikatakata pa mambo a kumwesha butemwe. Efisesa 5:1, 2 witubula amba: ‘Ikalai bakulonda Lesa, byafwainwa baana bo atemwa; ne kwenda monka mu butemwe.’ Umvwe twalonda kya kumwenako kya Yehoba kya butemwe, tumona lusekelo lukatampe lufuma mu kupana. Kabiji tumvwa bulongo ku muchima pa kuyuka kuba’mba tubena kutokesha Yehoba pa muchima, mambo, Mambo anji etukambizha ‘kwitemwa atwe bene na bene.’ (Loma 13:8) Bino kuji bintu bikwabo bya ene mambo o twafwainwa ‘kwendelanga monka mu butemwe.’
Ene Mambo Butemwe o Bwanemena
4, 5. Mambo ka o kyanemena kuba’mba tumweshenga bakwetu ba mu lwitabilo butemwe bwa kwipana?
4 Mambo ka o kyanemena kumwesha bakwetu ba mu lwitabilo butemwe? Kwambatu byo kiji, butemwe ko kene kayukilo ka bwina Kilishitu bwa kine. Kechi twakonsha kukwatankana na bakwetu bena Kilishitu kwakubula butemwe ne, kabiji kyakijishapo kunema twikala batutu ku meso a Yehoba. Akimonai Mambo a Lesa byo aamba pa buno bukine.
5 Bufuku bwa juba japeleleko ja bwikalo bwanji panopantanda, Yesu waambijile baana banji ba bwanga amba: ‘Mukambizho mupya nemupa anweba, namba mwitemwe anwe bene na bene; byonka byo nemutemwa amiwa, ne anweba mwitemwe anwe bene na bene. Pa kyo kino po po bakayukila bonse amba anweba mwi baana bami ba bwanga, inge mwitemwe anwe bene na bene.’ (Yoano 13:34, 35) “Byonka byo ne mutemwe amiwa”—ee kine, twakambizhiwa kumwesha butemwe bo amwesheshepo Yesu. Mu Kitango 29, twamwene kuba’mba Yesu wapaine kya kumwenako kikatampe kya kumwesha butemwe bwa kwipana, kubika bintu bya bakwenu kulutwe ya byobe. Ne atweba twafwainwa kumwesha butemwe bwakine, kabiji twafwainwa kuba bino patoka kuba’mba butemwe bwetu ke bumweke ne ku boba baji pangye ya kipwilo kya bwina Kilishitu. Ee, butemwe bwa kwipana bwa kutemwa balongo ko kayukilo ko twayukanyikilwako’mba twi baana ba bwanga bakine ba kwa Kilishitu.
6, 7. (a) Twayuka byepi’mba Mambo a Yehoba anemeka bingi kumwesha butemwe? (b) Nga byambo bya kwa Paulo biji mu 1 Kolinda 13:4-8 byaamba pa ñanyi lubaji lwa butemwe?
6 Ibyepi umvwe kya kuba butemwe tufwabo? Mutumwa Paulo waambile amba: “Umvwe ne kwikala na butemwe ne, naaluka ke nobe lubemba uvuma, nangwa lusonsolo ubatu nge nge nge.” (1 Kolinda 13:1) Lusonsolo uba bingi kyongo. Nga lubemba kiji byepi? Ma Baibolo akwabo aamba’mba “kyongo kya ngengele” nangwa “kikuwila kya ngengele.” Bino bya kumwenako byo byayilamo! Muntu wabula butemwe ujitu nobe kyombesha kibena kuba kyongo ne mu matwi nzeke. Nga muntu wa uno mutundu wakonsha kwikala byepi bulongo na bakwabo? Kabiji Paulo waambile’mba: “Nangwa nji na lwitabilo lonse, lwa kutuntulula mitumba, umvwe ne kwikala ne butemwe ne, ne watu.” (1 Kolinda 13:2) Akifwanyikizhaipotu, muntu wabula butemwe ke “kileletwatu,” kechi na mambo a mingilo yo akonsha kuba ne! (The Amplified Bible) Nanchi kechi kyo kine kintu Mambo a Yehoba kyo aambishapo pa buneme bwa kumweshesha butemwe nenyi?
7 Pano twakonsha kumwesha byepi kino kyubilo mu byo tuba na bakwetu? Pa kuba’mba tukumbule buno bwipuzho, twayai tubalaule byambo bya kwa Paulo biji mu 1 Kolinda 13:4-8. Bino byepelo kechi bibena kwamba pa butemwe Lesa bo etutemwa nangwa butemwe bo twamutemwa ne. Paulo waambilenga pa byo twafwainwa kwimwesha butemwe atwe bene na bene. Walumbulula bintu bimo biji butemwe ne bikwabo byabula butemwe.
Butemwe byo Buji
8. Kutekanya kwakonsha kwitukwasha byepi pa kwingila na bakwetu?
8 “Butemwe butekanyatu.” Kutekanya kulumbulula kukokela bakwetu muchima. (Kolose 3:13) Nanchi kechi twikukeba kuno kutekanya nenyi? Na mambo a kuba’mba twi bilengwa bya bumbulwakoloka, twafwainwa kuketekela’mba balongo betu ba bwina Kilishitu pa kimye ne kimye bakonsha kwituzhingijisha, kabiji ne atweba twakonsha kwiboba kintutu kimo pa kwingila nabo. Bino butekanye ne kukoka muchima kwakonsha kwitukwasha kuyuka mwakubila na tumambo tucheche to twakonsha kwikala nato pa kwingila na bakwetu—kwakubula konauna mutende wa kipwilo.
9. Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kumweshesha lusa ku bakwetu?
9 “Butemwe ... buba lusa.” Lusa lumweshiwa kupichila mu kumwesha mingilo ya bukwasho ne byambo bya kulangulukilako bakwetu. Butemwe bwitulengela kumonapo mashinda mwa kumweshesha lusa, kikatakata ku boba bakajilwa pakatampe. Kya kumwenako, mukwetu wa mu lwitabilo wakikulumpe wakonsha kuba bulanda na mambo a kwikalatu bunke ke akebe wa kumufwakashishapo. Nyenga uji na baana wabula mulume nangwa nyenga wabula kusongolwa uji mu nzubo mo bapusenamo bupopweshi wakonsha kukebewa bukwasho. Muntu wabela nangwa ubena kupita mu malwa wakonsha kukebewa kumvwa byambo byawama kufuma ku mulunda nanji wakishinka. (Byambo bya Mana 12:25; 17:17) Umvwe ke tumweshe lusa mu ano mashinda, tumwesha bukine bwa butemwe bwetu.—2 Kolinda 8:8.
10. Nga butemwe bwitukwasha byepi kulama ne kwamba bukine, nangwa kya kuba kechi kyapela kuba bino ne?
10 “Butemwe ... busekela ... na bya bukine.” Baibolo mukwabo waamba’mba: “Butemwe ... bwendela pamo na bya bukine.” Butemwe bwitulengela kulama bukine ne ‘kwiambila bya bukine atwe bene na bene.’ (Zekaliya 8:16) Kya kumwenako, umvwe mutemwe wetu watanwa mu mambo akatampe, butemwe bwa kutemwa Yehoba—ne bwa kutemwa yewo walenga mambo—buketulengela kulamachila ku mizhilo ya Lesa mu kifulo kya kufya, kwikangaizha, nangwa kwambatu bubela pa oo mambo. Kwambatu kine, kyakonsha kukatazhako kwitaba bishinka pa oo mambo. Pano bino umvwe tukeba’mba mukwetu ekale bulongo, tukakeba kuba’mba atambwile kabiji ne kuswa kulengululwa kwa Lesa kwa butemwe. (Byambo bya Mana 3:11, 12) Byo tuji bena Kilishitu ba butemwe, tukebesha ne “kuba bulongotu mu bintu byonse.”—Bahebelu 13:18.
11. Na mambo a kuba “butemwe busenda byonse sa buzhindama,” i ki ka kyo twafwainwa kwibikishako kuba pa mambo a bilubo bya bakwetu ba mu lwitabilo?
11 “Butemwe ... busenda byonse sa buzhindama.” Ino ñambilo yatala mu kuba’mba “buvweta pa bintu byonse.” (Kingdom Interlinear) Petelo mutanshi 4:8 wamba’mba: “Butemwe bo buvweta pa mambo avula.” Ee, mwina Kilishitu utangijilwa na butemwe kechi utemwa kusolola bilubo bya balongo banji bena Kilishitu ne. Javula bilubo bya bakwetu ba mu lwitabilo bimweka kwikalatu bicheche kya kuba butemwe bwakonsha kuvwetwapotu.—Byambo bya Mana 10:12; 17:9.
12. Nga mutumwa Paulo wamwesheshe byepi’mba waitabile kuba’mba Filemonyi ukoba kyawama, kabiji twakonsha kufunjilako ka ku kya kumwenako kya kwa Paulo?
12 “Butemwe ... bwitaba byonse.” Baibolo watuntulwilwe na Moffatt waamba’mba butemwe “kimye kyonse bwitabila byawamisha.” Kechi tukizhamo kutuñanya bakwetu ba mu lwitabilo nangwa kuzhinauka milanguluko yabo yonse ne. Butemwe bwitukwasha “kwitabila byawamisha,” pa mambo a balongo betu ne kwibaketekela.a Akimonai kya kumwenako mu nkalata ya kwa Paulo kwi Filemonyi. Paulo wanembelenga kutundaika Filemonyi amba amutambwile na muchima yense kalume wabombolokele aye Onesimusa, awo waikele ke mwina Kilishitu. Mu kifulo kya kumukanjikizha Filemonyi, Paulo wamusashijile na butemwe. Wamwesheshe luketekelo lwa kuba’mba Filemonyi ukoba kyafwainwa, kwamba’mba: “Byo naketekelatu namba, mukankokela, nemunembela kasa nayuka namba, mukebyuba ne bikwabo byo nabula kutela.” (Kyepelo 21) Umvwe butemwe bwitulengela kumwesha luketekelo lwa uno mutundu mu balongo betu, twibalengela kumwesha kyawama.
13. Twakonsha kumwesha byepi kuba’mba tuketekela’mba balongo betu bamonenga byawama?
13 “Butemwe ... buketekela byonse.” Butemwe byo bwaketekelwa, buketekela ne byonse. Byo tutundaikwa na butemwe, tuketekela’mba balongo betu bamonenga byawama. Kya kumwenako, umvwe mulongo “watanwa na mambo,” tuketekela kuba’mba ukaswa bukwasho bwa butemwe bwa kumubwezha. (Ngalatiya 6:1) Kabiji tuketekela kuba’mba aba bakoka mu lwitabilo bakakosa jikwabo. Twibatekenya bantu ba uno mutundu, kabiji ne kwingila papelela bulume bwetu kwibakwasha kukosa mu lwitabilo. (Loma 15:1; 1 Tesalonika 5:14) Nangwatu kya kuba mulunda netu waya mungi, kechi tufumyako maana ne, tuketekela’mba juba jimo ukalubuluka milanguluko ne kubwela kwi Yehoba byonka byajinga mwana walubile mu kishimpi kya kwa Yesu.—Luka 15:17, 18.
14. Mu ñanyi mashinda kuchinchika kwetu mo kwakonsha kwesekelwa mukachi ka kipwilo, kabiji butemwe buketukwasha kuba byepi?
14 ‘Butemwe ... butekanya nangwa’mba buchinchika byonse.’ Kuchinchika kwitukwasha kwikala bakosa umvwe twafichishiwa ku muchima nangwa ketupite mu makatazho. Meseko a kuchinchika kwetu kechi afumatu ku baji pangye ya kipwilo ne. Kimye kimo twakonsha kwesekwa na baji mukachi ka kipwilo. Na mambo a bumbulwakoloka, balongo betu pa kimye kimo bakonsha kwitufichisha ku muchima. Byambo bya kupulumukatu byakonsha kwitukozha ku muchima. (Byambo bya Mana 12:18) Kampe bintu bimo mu kipwilo kechi byaubiwa mo twalangulukila’mba mo byafwainwa kubiwa ne. Byubilo bya mulongo wanemekwa byakonsha kwituzhingijisha, ne kwitulengela kulanguluka amba, ‘Mwina Kilishitu wafwainwa kuba byepi bibye?’ Umvwe bintu bya uno mutundu bya ubiwa, nanchi tukafumamo mu kipwilo ne kuleka kwingijila Yehoba nyi? Kana inge kya kuba butemwe tufwabo! Ee, butemwe bwituzhikijila kubula kwikala bampofu kya kuba twaleka kumona byawama mu mulongo wetu nangwa kipwilo kyonse na mambo a bilubo byanji. Butemwe bwitukwasha kutwajijila bakishinka kwi Lesa ne kutwajijila na kukwasha kipwilo kechi na mambo a byakonsha kwamba nangwa kuba mukwetu mbulwakoloka ne.—Masalamo 119:165.
Butemwe Byo Bubula Kulumbulula
15. Kichima kyo ki ka, kabiji butemwe bwitukwasha byepi kuchinuzhuka uno mulanguluko watama?
15 “Butemwe kechi buba kichima ne.” Kichima kyakonsha kwitulengela kutendeka kukumbwa bintu biji na bakwetu—bipe byabo, mingilo yo babena kwingila, nangwa maana o baji nao. Kichima kya uno mutundu umvwe kyatwajijila kyakonsha konauna mutende wa kipwilo. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kukana ‘kuba kichima’? (Yakoba 4:5) Butemwe. Kino kyubilo kyanema, kyakonsha kwitukwasha kusekela na boba bamweka kwikalako na bintu bimo mu bwikalo byo twabula atweba. (Loma 12:15) Butemwe bwitukwasha kubula kuzhingila umvwe muntu watakaikwa na mambo a maana o aji nao a kubilamo bintu bimo nangwa na mambo a kintu kimo kya kukumya kyo aubapo.
16. Umvwe kine twatemwa balongo betu, mambo ka o twafwainwa kubula kwitota pa mambo a byo tubena kuba mu mwingilo wa Yehoba?
16 “Butemwe ... kechi bwitota ne; kechi bwilundumika ne.” Butemwe bwitukanya kwimwesha pa mambo a maana o tuji nao nangwa mingilo yo twaingila. Umvwe kine twatemwa balongo betu, twakonsha byepi kutwajijila na kwitota pa mambo a byo twingila mu mwingilo nangwa mingilo ikwabo yo tuji nayo mu kipwilo? Kwitota kwa uno mutundu kwakonsha kulefula bakwetu, ne kwibalengela kwiumvwa bapanshi bingi umvwe beesakanya kwi atweba. Butemwe kechi bwituswisha kwitota pa mambo a mingilo yo tuji nayo kufuma kwi Lesa ne. (1 Kolinda 3:5-9) Kabiji butemwe kechi “bwilundumika ne,” nangwa byonka byaamba The New Testament in Modern English, “kechi bwikala na milanguluko ya kwilundumika pa buneme bwabo ne.” Butemwe bwitukanya kwimona’mba twakila bakwetu.—Loma 12:3.
17. Butemwe bwitukwasha kulangulukilako ka bakwetu, kabiji byubilo bya mutundu ka byo twafwainwa kuchinuzhuka?
17 ‘Butemwe ... kechi buba bya bumvu ne.’ Muntu uba bya bumvu ubila bintu mwabula kufwainwa nangwa kuba bintu bikozha bakwabo ku muchima. Byubilo bya uno mutundu kechi bo butemwe ne, mambo bimwesha kulengulula ndangulukilo ya bakwetu ne buwame bwabo. Twikala bawama muchima umvwe ke tulangulukileko bakwetu mu butemwe. Butemwe bwitutundaika kwikala na mushingi, byubilo bikeba Lesa, kabiji ne kunemeka bakwetu ba mu lwitabilo. Onkao mambo, butemwe kechi buketuswisha kwitaya mu bintu “bya bunya” ne—ee kine, byubilo biji byonse byakonsha kukumisha nangwa kukozha ku muchima balongo betu ba bwina Kilishitu.—Efisesa 5:3, 4.
18. Mambo ka muntu wa butemwe o abujila kukosapotu’mba bintu byonse byubiwe monka mo alangulukila?
18 “Butemwe ... kechi bwikebela bintu ne.” Baibolo mukwabo pano waamba’mba: “Butemwe kechi bukosela pa kyo bwakeba bwine ne.” Muntu wa butemwe kechi ukosapotu amba kana byonse byubiwe monka mo alangulukila uba nobe milanguluko yanji yo yonka yaolokatu kimye kyonse ne. Kechi ukanjikizha bakwabo kupichila mu kwingijisha bulume bwanji kwitabisha aba baji na mulanguluko wapusanako na wanji ne. Bitala bya uno mutundu bimwesha kwilundumika, kabiji Baibolo waamba’mba: “Awa witota kulutwe ukonaika.” (Byambo bya Mana 16:18) Umvwe kine twatemwa balongo betu, tukanemeka milanguluko yabo, kabiji po kyakonsheka, tukanekenena byo baamba. Muchima wa kunekenena wakwatankana na byambo bya kwa Paulo bya kuba’mba: “Kafwako nangwa umo ekebele byamuwamina mwine ne, kana byawamina mukwabo.”—1 Kolinda 10:24.
19. Butemwe bwitulengela kubapo byepi umvwe bakwetu betuzhingijisha?
19 “Butemwe ... kechi buzhingila ne, nangwa kutako muchima pa kubiwa byatama ne.” Butemwe kechi bufikenatu kuzhingila pa byaamba bakwetu nangwa pa byo bauba ne. Ee, ke kya kisemwa kuzhingila umvwe bakwetu betufichisha ku muchima. Nangwa kya kuba tuji na bishinka bya kuzhingijila, butemwe kechi bwituswisha kutwajijila monka twazhingijila ne. (Efisesa 4:26, 27) Kechi tusunga mutanchi wa byambo byatama nangwa byubilo, uba nobe kwibinemba mu buku kuba’mba bikabulwe kulubiwamo ne. Mu kifulo kya kuba bino, butemwe bwitulengela kulonda Lesa wetu wa butemwe. Byonka byo twamwene mu Kitango 26, Yehoba ulekela mambo umvwe paji kishinka kya kubila byobyo. Umvwe witulekela mambo, ulubako, ko kuba’mba kechi witufila mfika pa oo mambo mu kimye kya kulutwe ne. Nanchi kechi tusanta kuba’mba Yehoba kechi utako muchima pa kubiwa byatama nenyi?
20. Twafwainwa kuba byepi umvwe mukwetu wa mu lwitabilo waponena mu mambo kabiji ne kumanama na mambo a byo auba?
20 “Butemwe ... kechi busekela mu byabula koloka ne.” Baibolo mukwabo pano waamba’mba: “Butemwe ... kechi busekela pa bundengamambo bwa bantu bakwetu ne.” Butemwe kechi busekela mu byabula koloka ne, onkao mambo byubilo biji byonse byabula kufwainwa twibimona’mba byatama. Tumvwa byepi inge mukwetu wa mu lwitabilo waponena mu mambo kabiji ne kumanama na mambo a byo auba? Butemwe kechi buketutundaika kusekela, uba nobe kwamba’mba, ‘Ee wajimuka! Kyo kyo akebelenga!’ ne. (Byambo bya Mana 17:5) Bino tusekele umvwe mulongo wetu walenga mambo, wibikishako kuba byubilo byawama kuba’mba ekale bulongo ku mupashi.
“Jishinda Jakila mu Kuwama”
21-23. (a) Paulo watazhizhe mwepi byo aambile amba “butemwe kechi bupwa ne”? (b) Ki ka kikambiwapo mu kitango kyapelako?
21 “Butemwe kechi bupwa ne.” Bino byambo Paulo wibitazhizhe mwepi? Byonka byo kyamwekela mu kibena kwambiwapo, waambilenga pa bya bupe bya mupashi byo bajinga nabyo bena Kilishitu batanshi. Abya bya bupe byamwesheshenga’mba bibusa bya Lesa byajinga pa kipwilo kyakatataka kyalengelwe pa kyokya kimye. Pano bino kechi bena Kilishitu bonse bakonsheshe kubuka bikola, kwaula, nangwa kwamba mu njimi ne. Nangwa byonkabyo, kino kechi kyo kyajinga kintu kine ne; bya bupe bya kukumya byaishile kupwa kulutwe na lwendo. Pano bino kuji kintu kimo kyashajile, akyo mwina Kilishitu yense kyo afwainwe kukomesha. Kyajinga kyakila pa byonse kabiji kikala myaka kukila kya bupe kiji kyonse kya kukumya. Paulo wikitelele ne kuba’mba “jishinda jakila mu kuwama.” (1 Kolinda 12:31) Nga jino “jishinda jakila mu kuwama” jajinga ka? Jajinga jishinda ja butemwe.
22 Ee kine, butemwe bwa bwina Kilishitu Paulo bo alumbulula’mba “kechi bupwa ne,” ko kuba’mba buyangatu kikupu. Kufika ne bulelo, butemwe bwa kwipana bwa kutemwa balongo bo buyukanyikisha baana ba bwanga bakine ba kwa Yesu. Nanchi kechi tumona biyukilo bya buno butemwe mu bipwilo bya bapopweshi ba Yehoba kuzhokoloka ntanda yonse nenyi? Buno butemwe bukatwajijila myaka ne myaka, mambo Yehoba walaya bumi bwa myaka ku bakalume banji bakishinka. (Masalamo 37:9-11, 29) Twayai tutwajijile kwingila papelela bulume bwetu ‘kwendanga monka mu butemwe.’ Mu kuba bino tukamona lusekelo lukatampe lufuma mu kupana. Kyakila ne pa kino, tukatwajijila kwikala bomi—ee kutwajijila kutemwañana—myaka ne myaka, mu kulonda Lesa wetu wa butemwe, aye Yehoba.
23 Mu kino kitango kyapelako mu kipungu kya amba pa butemwe, twisamba pa byo twakonsha kwimwesha butemwe atwe bene na bene. Bino, pa mambo a mashinda avula o tumwenamo mu butemwe bwa Yehoba, kubikapotu ne mu bulume bwanji, bololoke, ne maana anji—twafwainwa kwishikisha’mba, ‘Nakonsha kumwesha byepi Yehoba amba namutemwa kya kine?’ Buno bwipuzho bukambiwapo mu kitango kyetu kyapelako.
[Tubyambo twa mushi]
a Pano bino butemwe bwa bwina Kilishitu kechi bukizhamo kuketekela kya kuba ke bujimbaikwetu ne. Baibolo witukambizha amba: “Baketainga boba balenga bya kwimwabanya ne bya kwituntwisha ... , kabiji mwabane nabo.”—Loma 16:17.
Mepuzho a Kulangulukapo
2 Kolinda 6:11-13 ‘Kubayisha michima’ kulumbulula ka mu butemwe bwetu, kabiji twakonsha kwingijisha byepi jino jifunde?
1 Petelo 1:22 Nga bino byambo bimwesha byepi’mba butemwe bwetu bwa kutemwa bakwetu ba mu lwitabilo bwafwainwa kwikala bwa kine kabiji busangajika?
1 Yoano 3:16-18 Twakonsha kumwesha byepi amba “butemwe bwa Lesa” bwaikala mwi atweba?
1 Yoano 4:7-11 Ñanyi kintu kikatampe kya kumwesheshamo butemwe ku bakwetu ba mu lwitabilo?
[Kipikichala pa peja 302]
Butemwe bwitulengela kuketekela balongo betu
[Kipikichala pa peja 308]
Bantu ba Yehoba bayukanyikilwa ku kwitemwa bene na bene
-