BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • “Yehoba ... Bulume Bwanji bo Bukatampe Bwakila”
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
    • Kitango 4

      “Yehoba ... Bulume Bwanji bo Bukatampe Bwakila”

      1, 2. Ñanyi bintu bya kukumya Elaija byo amwenepo kala mu bwikalo bwanji, bino ñanyi bintu bya kitambo byo amwene mu lukelo pa Mutumba wa Holeba?

      ELAIJA wamwenepo kala bintu bya kukumya. Wamwene bikwangala sa bimuletela kajo jibiji pa juba ku mpunzha ko afyamine. Wamwene tubunga twajinga mu kalondo ne tumaanyi twajinga mu musashi to bajilengatu kikupu kwa kubula kupwa kimye kyo kwajinga kipowe kya nzala kyatayile kimye kikatampe. Kabiji wamwene ne mujilo wafumine mwiulu na mambo a lulombelo loalombele. (1 Bamfumu, bitango 17, 18) Pano bino, nangwa kya kuba Elaija wamwene bino bintu bya kukumya, kwajinga kintu kimo kyo abujile kumonapo kala.

      2 Byo abandamijile ku kibelo kya lukelo pa Mutumba wa Holeba, wamwene bintu bya kitambo byalondankenenga. Patanshi kwajinga mwela. Kyamweka kyajinga kipupu mambo kyapupilenga na lupata kya kuba kyalajile mitumba ne kulalaula mabwe. Kya bubiji kyajinga kitentanshi kyafukwile mushiji. Kepo kwaishile mujilo. Uno mujilo byo aendelenga na kulakauka mu yoya mpunzha, kyamweka Elaija waumvwine kyuya kisokañana byo kya mulukijile.—1 Bamfumu 19:8-12.

      3. Elaija wamwene ñanyi kiyukilo kya Lesa, kabiji kwepi ko twakonsha kumona kiyukilo kya kino kyubilo?

      3 Abye bintu byonse byapusana pusana byo amwene Elaija byajingatu na kintu kimo—byajinga kiyukilo kya bulume bukatampe bwa Yehoba Lesa. Pano bino, kechi kikebewatu’mba kanatu twamona bya kukumya bino twayuka’mba Lesa wa bulume ne. Bulume bwanji kechi bwashupa kumona ne. Baibolo witubula’mba bilengwa bitumwesha ‘bulume bwa myaka ne buLesa’ bwa Yehoba. (Loma 1:20) Akilangulukaipotu pa kubyasha kulengela ne pa meso bwi ne kutatauka kwa mvula mukatampe wa kinkunkwila, kupoota kwa mpoota ne tubangabanga twayatu lela mwiulu! Nanchi kechi mumona bulume bwa Lesa mu bino bintu nenyi? Pano bino ano moba, bantu bachechetu bo bayuka bulume bwa Lesa. Kabiji mu bonka bano bacheche, mujitu bacheche be buyukisha bulongo. Kuyukisha bulongo bulume bwa Yehoba kwitupa bishinka byavula bya kufwenyenyamo kwipi ne aye. Onkao mambo, mu kino kipungu tusa kufunda byavula pa bulume bwa Yehoba bwakila.

      Kyubilo kya Yehoba Kyanema

      4, 5. (a) Lukwatankano ka luji pakachi ka jizhina ja Yehoba ne bulume bwanji? (b) Mambo ka o kyayilamo kuba’mba Yehoba wasala ñombe mulume kufwanyikizhamo bulume bwanji?

      4 Yehoba ye wakila mu bulume. Yelemiya 10:6 waamba’mba: “Ka kuji nangwa umo waesakana ne anweba Yehoba ne; anweba mwi mukatampe ne jizhina jenu jo jikatampe ja bulume.” Monai amba jizhina ja Yehoba jo ja bulume. Vulukai kuba’mba jizhina janji jilumbulula’mba “Wikela Monse Moasakila.” Ki ka kilengela Yehoba kwikela monse moasakila? Bulume bo bumulengela kuba byobyo. Ee kine, bulume bwa Yehoba bwa kuba bintu ne kuba kyaswa muchima wanji, kechi bupela ne. Buno bulume ke kyubilo kyanji kimo kyanema bingi.

      5 Na mambo a kuba kechi twakonsha nangwa pacheche kukwatakanya papelela bulume bwanji ne, Yehoba waingijisha bya kumwenako kuba’mba etukwashe kumvwisha. Byonka byo twamona, waingijisha ñombe mulume kwimenako bulume bwanji. (Ezikyo 1:4-10) Kino kifwanyikizho kyayilamo bingi mambo nangwatu ñombe mulume wa kulela ke nyama wabaya bingi uji na ngovu. Mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, bantu ba mu ntanda ya Pelisitina kechi bamwenepo nyama mukatampe wa ngovu wakila ñombe mulume ne. Bino bayukilepo mutundu wa bamboo bamo balenganga bingi moyo, ano moba kechi ko bakiji ne, bazhiya. (Yoba 39:9-12) Mfumu wa bena Loma aye Julius Kesala waambile’mba bano bamboo babayiletu nobe banzovu. Wanembele’mba: “Bajinga bingi na ngovu ne na lubilo.” Ifwanyikizhai byo mwakonsha kumweka buche ne kubula ngovu umvwe mwaimana pepi na nyama wa uno mutundu!

      6. Mambo ka Yehoba bunke bwanji o atelelwa’mba “Wa bulume bonse”?

      6 Byonkabyo, bantu bamweka bingi buche kabiji babula bulume umvwe baesakanyiwa kwi Lesa wa bulume, aye Yehoba. Kwi aye, nangwatu mikoka ya bantu ya ngovu ijitu nobe tulukungu tuji pa shikelu. (Isaya 40:15) Kupusanako na kilengwa kiji kyonse, Yehoba uji na bulume bwakilamo kubaya, mambo aye bunke ye utelwa’mba “Wa bulume bonse.”a (Lumwekesho 15:3) Yehoba ‘wakosa mu bulume’ kabiji uji na “bukata bwa ngovu.” (Isaya 40:26) Aye ye nsulo ya bulume bubula kupwa. Kechi wakinkapo manungo mu nsulo ingi kufuma ngovu ne, mambo ‘bulume bo bwa kwa Lesa.’ (Masalamo 62:11) Bino, mu ñanyi mashinda Yehoba mo engijishila bulume bwanji?

      Yehoba byo Engijisha Bulume Bwanji

      7. Mupashi wazhila wa Yehoba ye muka, kabiji byambo bya mu mulaka mwine byaingijishiwa mu Baibolo byaambapo’mba ka?

      7 Mupashi wazhila upunguluka mwi Yehoba kwa kubula kupwa ne. Mupashi wazhila ke bulume bwa Lesa. Ntendekelo 1:2, Baibolo watongola uno mupashi amba “bulume bwa Lesa.” (NW) Bine byambo bya Kihebelu ne bya Kingiliki byatuntululwa’mba “mupashi,” mu byambo bikwabo byakonsha kutuntululwa’mba “mwela,” “muya” ne “luvula.” Kwesakana na byamba banembi ba mabuku a dikishonale, bino byambo mu mulaka mwine bilumbulula bulume bwingila bubula kumweka. Byonka biji mwela, mupashi wa Lesa kechi tumumona ne, pano bino wingila mingilo ya kine yo tumona.

      8. Mu Baibolo, nga mupashi wazhila wa Lesa utelwa’mba ka mu bukifwanyikizho, kabiji mambo ka ino ngesakenyo kyo yailamo?

      8 Mupashi wazhila wa Lesa wingijishiwa kwingila mingilo yapusana pusana kwa kubula kupwa. Yehoba wakonsha kumwingijisha kubilamo nkebelo yanji iji yonse yo abena kulanguluka. Onkao mambo, kyayilamo bingi Baibolo byo amutela mu bukifwanyikizho mupashi wa Lesa amba “munwe” wanji, nangwa’mba ‘kuboko kwanji kwa bulume koatanyika.’ (Luka 11:20; Mpitulukilo ya mu mizhilo 5:15; Masalamo 8:3) Byonka muntu byo engijisha maboko anji kwingila mingilo yapusana pusana ibena kukebewa bulume nangwa busendwe bwapusana pusana, Lesa naye wakonsha kwingijisha mupashi wanji kwingila nkebelo iji yonse—nabiji kulenga kantu kachuchu katelwa’mba atomu, kwabanya Kalunga Kachila ne kulengela bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi kwamba mu njimi ingi.

      9. Bulume bwa bukalama bwa Yehoba bwabaya byepi?

      9 Kabiji Yehoba wingijisha bulume bwanji kupichila mu lūsa lwanji lo aji nalo mambo ye Nkambo wa bintu byonse. Ifwanyikizhai kuba’mba muji na bangikazhi bavula bepana kuba mikambizho yenu. Yehoba uji na buno bulume bwa bukalama kabiji wibwingijisha. Uji na bakalume ba bumuntu, javula mu Binembelo bapashañanyishiwa ku jibumba. (Masalamo 68:11; 110:3) Bino muntu ke kilengwa kyabula ngovu umvwe waesakanyiwa ku malaika. Mambo nzhita ya bena Asilya byo yatujile bulemo bantu ba Lesa, malaika umotu waipayile bano bashilikale 185,000 mu bufuku bumotu! (2 Bamfumu 19:35) Bamalaika ba Lesa bo ‘ba bulume bukatampe.’—Masalamo 103:19, 20.

      10. (a) Mambo ka Wa bulume bonse o atelelwa’mba Yehoba wa mabumba? (b) Ñanyi uji na ngovu ikatampe pa bilengwa byonse bya Yehoba?

      10 Nanchi kuji bamalaika banga? Ngauzhi Danyela wamwene kimwesho kya mwiulu mo amwene bilengwa bya mupashi byakila pa 100 milyonyi sa biji ku jitanda ja Yehoba. Pano bino kafwako kiyukilo kya kuyukilako’mba wamwene bamalaika bonse Yehoba bo alenga ne. (Danyela 7:10) Onkao mambo, kwakonsha kwikala bamalaika bavula. Mu jino jishinda Lesa utelwa’mba Yehoba wa mabumba. Jino jizhina ja mushingi jilumbulula kifulo kyanji kya ngovu byo aji Mukulumpe wa jibumba jikatampe ja bamalaika bakwatankana. Pa bino bilengwa byonse bya mupashi, wasalapo Mwananji ye atemwisha aye “Mubeji wa pa bilengwa byonse” kwikala mukulumpe wabyo. (Kolose 1:15) Byo aji malaika mukatampe—mukulumpe wa bamalaika bonse, baselafi ne bakelubi, Yesu ye uji na ngovu ikatampe pa bilengwa byonse bya Yehoba.

      11, 12. (a) Mu ñanyi mashinda mambo a Lesa mo engijila? (b) Yesu waitabizhe byepi kubaya kwa bulume bwa Yehoba?

      11 Kuji ne jishinda jikwabo Yehoba mo engijishila bulume bwanji. Bahebelu 4:12 baamba’mba: “Mambo a Lesa o omi, ne kwingila engila.” Abya mwamonapo kala bulume bwa mambo a Lesa nangwa’mba byambo byanembeshiwa na mupashi, biji mu Baibolo nyi? Byakonsha kwitukosesha, kukomesha lwitabilo lwetu, ne kwitukwasha kwalulula byubilo mu bwikalo bwetu. Mutumwa Paulo wajimwineko bakwabo ba mu lwitabilo kujimuka na bantu bajinga na bwikalo buncha. Kepo anungilepo amba: “Anweba bamo mwajinga ba byonkabi.” (1 Kolinda 6:9-11) Ee, “mambo a Lesa” aingijile mwingilo wa o mwi abo ne kwibakwasha kwaluluka.

      12 Bulume bwa Yehoba bwabaya bingi kabiji mashinda anji mo ebwingijishila engila bingi bulongo kya kuba kafwako nangwa kimo kyakonsha kumulekesha kwibwingijisha ne. Yesu waambile’mba: “Byonse byakonsheka kwi Lesa.” (Mateo 19:26) Yehoba wingijisha bulume bwanji kuba ñanyi nkebelo?

      Bulume Butangijilwa na Nkebelo

      13, 14. (a) Mambo ka o twakonsha kwambila’mba Yehoba kechi nsulotu ya bulume yabula bumuntu ne? (b) Mu ñanyi mashinda Yehoba mo engijishila bulume bwanji?

      13 Bulume bwa Yehoba bwabaya bingi kukila bulume buji bonse bumweka mu bintu; kabiji Yehoba kechi kintutu nangwa nsulotu ya bulume ne. Aye ke Lesa uji na bumuntu ulama bulongo bulume bwanji. Nga ki ka kimulengela kwibwingijisha?

      14 Byonka byo tusa kumona, Lesa wingijisha bulume kulenga bintu, konauna, kuzhikijila, ne kubwezha bintu jibiji. Lesa wingijisha bulume bwanji kuba kiji kyonse mwayila nkebelo yanji yalumbuluka. (Isaya 46:10) Kimye kimo, Yehoba wingijisha bulume bwanji kusolwelamo mbaji yanji imo yanema ya bumuntu bwanji ne mizhilo yanji. Kyakila pa byonse, wingijisha bulume bwanji kufikizha kyaswa muchima wanji kya kubingisha bumfumu bwanji ne kuzhijika jizhina janji kupichila mu Bufumu bwa Bumesiasa. Kafwako nangwa kimo kyakonsha kukanya ino nkebelo yanji ne.

      15. Yehoba wingijisha bulume bwanji na ñanyi nkebelo ku bakalume banji, kabiji kino kyamweshiwe byepi kwi Elaija?

      15 Kabiji Yehoba wingijisha bulume bwanji kwitukwasha atweba pa muntu pa muntu. Monai byaamba 2 Byambo bya Moba 16:9 amba: “Mambo meso a Yehoba apitañana pano pa ntanda ponse amba: Nebamweshe bulume bwami abo banketekela na muchima yensetu.” Bintu byatongolwa kala ku ntendekelo byo amwene Elaija byo bya kumwenako. Mambo ka Yehoba o amumweshejile abya bimwesho bilenga moyo bya bulume bwanji? Mambo Mfumu mubi wamukazhi aye Yezebeli wachipile’mba kanatu Elaija bamwipaye. Uno ngauzhi wanyemene nyemenengatu amba epulushe. Wiumvwine’mba ujitu bunke, waubile moyo, ne kulefulwa uba nobe mingilo yanji yonse yo aingijile yajinga yatutu. Pa kuba’mba amutekeneshe uno muntu wasusubeletu, Yehoba wamuvulwile Elaija bulume bwanji. Mwela, kitentanshi, ne mujilo, byamwesheshe kuba’mba Muntu wakilamo mu bulume pa bintu byonse wajinga ne Elaija. Nga ki ka kyo afwainwe kuchiina Yezebeli sa ajinga na Lesa wa bulume bonse?—1 Bamfumu 19:1-12.b

      16. Mambo ka o twakonsha kutekeneshiwa pa kulanguluka pa bulume bukatampe bwa Yehoba?

      16 Nangwa kya kuba kino kechi kyo kimye kyanji kya kubilamo bya kukumya ne, Yehoba kechi waaluka kutatula mu moba ajingako Elaija ne. (1 Kolinda 13:8) Byonka byo ajinga kala, ne luno ukebesha bingi kwingijisha bulume bwanji kukwasha boba bamutemwa. Ee ibyo, wikala mwiulu mwine, pano bino kechi uji kwalepa ne atweba ne. Bulume bwanji bo bwayayaya, onkao mambo, kwikala kwalepa kechi kintu kwi aye ne. “Yehoba uji kwipi na bonse bamwita.” (Masalamo 145:18) Pa kimye kimo ngauzhi Danyela byo alombele Yehoba kumukwasha, saka akyangye ne kupwishatu kulomba ne, malaika waishile ko aji! (Danyela 9:20-23) Kafwako nangwa kimo kyakonsha kumukanya Yehoba kukwasha ne kukosesha boba bo atemwa ne.—Masalamo 118:6.

      Nanchi Bulume bwa Lesa Bumulengela Kubula Kusolomokwa Nyi?

      17. Bulume bwa Yehoba bwitutundaika kwikala na moyo mu ñanyi mulanguluko, bino moyo wa mutundu ka ye bubula kutundaika?

      17 Nanchi bulume bwa Lesa bwafwainwa kwitulengela kumuchina nyi? Twafwainwa kukumbwila monse mubiji amba ee nangwa amba ine. Twafwainwa kukumbula’mba ee, mu kuba’mba kino kyubilo kitupa bishinka byavula bitulengela kumwakamwa, mambo ye moyo ne mushingi mukatampe ye twisambilepo mu kitango kyafumako. Baibolo witubula’mba uno moyo ‘yo ntendekelo ya maana.’ (Masalamo 111:10) Kabiji twafwainwa kukumbula’mba ine, kwikitazha mu kuba’mba bulume bwa Lesa kechi bwitupapo bishinka bya kwikela na moyo wa kuzakama nangwa kuleka kumusolomoka ne.

      18. (a) Mambo ka bantu bavula o babujila kuketekela bantu baji pa buntangi? (b) Twayuka byepi kuba’mba bulume bwa Yehoba kechi bumulengela kutama ne?

      18 Mu 1887, munembeshi umo wa mpito aye Lord Acton wanembele’mba “bulume bulengela muntu kutama; umvwe muntu waikala na bulume bukatampe, po po akilamo kutama.” Bino byambo byanji byaambiwapo javula, kampe na mambo a kuba bantu bavula bebimona’mba bya kine. Kwesakana na byaubiwa mu bwikalo bwa bantu, bantu bambulwakoloka javula kechi bengijisha bulongo bulume bwabo ne. (Musapwishi 4:1; 8:9) Na mambo a kino, bavula balengulula bantangi kabiji kechi bebaketekela ne. Bino Yehoba uji na bulume bwakila. Nanchi buno bulume bwamutamisha mu jishinda jiji jonse nyi? Ine! Byonka byo twamona, aye ye wazhila kabiji kechi watamakotu nangwa pacheche ne. Yehoba kechi uji nabiji banabalume ne banabakazhi baji pa buntangi mu ino ntanda yatama ne. Kechi wa kingijishapo kala kutama bulume bwanji ne, kabiji kechi ukekyuba nangwa pachechetu ne.

      19, 20. (a) Ñanyi byubilo bikwabo Yehoba byo engijishila pamo na bulume bwanji kimye kyonse, kabiji mambo ka o kipaina luketekelo? (b) Mwakonsha kulumbulula byepi kwikanya kwa Yehoba, kabiji mambo ka o kimusangajikila?

      19 Vulukai kuba’mba, bulume kechi kyo kyonkatu kyubilo kya Yehoba ne. Tusa kukafunda ne pa bololoke bwanji, maana anji, ne butemwe bwanji. Bino kechi twafwainwa kuketekela’mba Yehoba umwesha byubilo byanji mu jishinda ja kukosa muchima amba kikulu kyaubiwa uba nobe pa kimye kimo wingijishatu kyubilo kimo ne. Mu bitango byalondelapo, tusa kukamona’mba kimye kyonse Yehoba wingijisha bulume bwanji mu kukwatankena pamo na bololoke bwanji, maana anji, ne butemwe bwanji. Akilangulukai ne pa kyubilo kikwabo Lesa kyo aji nakyo, kibula kumweka mweka mu bantangi ba ino ntanda—kwikanya.

      20 Fwanyikizhai amba mwatana mwanamulume kiyangala kya kuba mwaumvwa ne moyo. Pano bino mu kupita kwa kimye, mwatana kuba’mba awo muntu kimote. Kimye kyonse wipana kabiji ukebesha bingi kwingijisha bulume bwanji kukwasha ne kuzhikijila bantu kikatakata aba babula wa kwibazhikijila. Kechi wingijisha kutama bulume bwanji ne. Mumvwa sa bamuyebeka kwa kubula ne ene mambo o alenga ne, bino aye kutakotu ne muchima ne, wauba ne nzo sa enemeka ne kukwashañana. Pano kemukumyetu’mba inge wajinga anweba kana mwakonsha kutalapotu ne kwikanya byonka byo auba nyi, kikatakata umvwe mwajinga na bulume bonka bo ajipo nabo! Byo mufika pa kuyuka muntu wa uno mutundu nanchi kechi mutendeka kukeba kufwenya kwipi ne aye nenyi? Tuji na bishinka byavula bingi bya kufwenyenyamo kwipi ne Yehoba wa bulume bonse. Akilangulukai pa mukuku yense wa byambo mwafuma mutwe wa kino kitango: ‘Yehoba ubanda kuzhingila, kabiji bulume bwanji bo bukatampe bwine.’ (Nahumi 1:3) Yehoba kechi ufikenatu ponkapo kwingijisha bulume bwanji kubukila bantu bukaji nangwatu babi ne. Wakoka muchima kabiji wa lusa. Aye “ubanda kuzhingila” nangwa kya kuba bamuzhingijisha javula.—Masalamo 78:37-41.

      21. Mambo ka Yehoba o abujila kukanjikizha bantu kuba kyaswa muchima wanji, kabiji kino kitufunjisha ka pe aye?

      21 Kabiji monai Yehoba byo ekanya mu lubaji lukwabo. Umvwe kya kuba mwajinga na bulume bukatampe, nanchi mulanguluka’mba kimye kimo mwakonsha kwesekwa kukanjikizha bantu kubila bintu mo mukebela nyi? Yehoba byo aji na bulume bonse, kechi ukanjikizha bantu kumwingijila ne. Nangwa kya kuba kwingijila Yehoba jo jishindatu bunke ja ku kamwenamo bumi bwa myaka, Yehoba kechi witukanjikizha ku mwingijila ne. Aye mu lusa lwanji wapa muntu yense bwana bwa bene bwa kwifuukwila. Witujimunako pa mambo a bintu byatama bifuma mu kuba byatama ne kwitubula mfweto iji mu kuba byawama. Pano bino wituleka atwe bene kusala kyo tukeba. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 30:19, 20) Yehoba kechi ukebapotu nangwa pacheche kumwingijila kya kwikanjikizha nangwa kumwingijila na moyo wa kuzakama bulume bwanji bukatampe ne. Ukeba aba bepana kumwingijila abo bene na mambo a butemwe.—2 Kolinda 9:7.

      22, 23. (a) Ki ka kimwesha’mba Yehoba umwenamo bingi lusekelo mu kupapo bantu bulume? (b) Ki ka kyo tukesambapo mu kitango kyalondelapo?

      22 Twayai tumone kishinka kyapelako kyo twafwainwa kubujila kumuzakamina Lesa Wa bulume bonse. Bantu baji pa buntangi bachina kupapo bakwabo bulume. Bino Yehoba umwenamo bingi lusekelo mu kupapo bapopweshi banji bulume. Upana lūsa lwafwainwa ku bantu, nabiji Mwananji. (Mateo 28:18) Kabiji Yehoba upa bakalume banji bulume mu jishinda jikwabo. Baibolo walumbulula’mba: “Bukata, ne bulume, ne lukumo, ne lushinjilo, ne buneme, byo byenu anweba Yehoba; mambo byonse biji mwiulu ne biji pano pa ntanda byo byenu... . Mu kuboko kwenu muji bulume ne ngovu; kabiji ne mu kuboko kwenu muji bulume bwa kutumbijika bantu, ne bwa kupana bulume ku bonse.”—1 Byambo bya Moba 29:11, 12.

      23 Ee kine, Yehoba usangalala bingi kwimupa bulume. Kabiji upana ne “bukata bwine bwa bulume” ku boba bakeba kumwingijila. (2 Kolinda 4:7) Nanchi kechi mwiumvwa kufwenya kwipi na uno Lesa wa bulume bwine wingijisha bulume bwanji mu jishinda jawama ja kulondela mafunde nenyi? Mu kitango kyalondelapo, tukesamba pe Yehoba byo engijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu.

      [Tubyambo twa mushi]

      a Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “Wa bulume bonse” kilumbulula’mba “Kalama wa Byonse; Muntu uji na Bulume pa Byonse.”

      b Baibolo waamba’mba: ‘Yehoba kechi wajinga mu mwela ... , mu kitentanshi ... , nangwa mu mujilo ne.’ Kupusanako na bapopweshi bapopwela balesa bakusombatu, bakalume ba Yehoba kechi bamukeba mu bintu bya bulume ne. Aye wabayisha kuba waikala mu kiji kyonse kyo alenga ne.—1 Bamfumu 8:27.

      Mepuzho a Kulangulukapo

      2 Byambo bya Moba 16:7-13 Byaubile Mfumu Asa bimwesha byepi kutama kwa kubula kuketekela mu bulume bwa Yehoba?

      Masalamo 89:6-18 Bulume bwa Yehoba bulengela bapopweshi banji kuba ka?

      Isaya 40:10-31 Bulume bwa Yehoba bwalumbululwa byepi pano, bwabaya byepi, kabiji bwakonsha kwitufweta byepi atweba pa muntu pa muntu?

      Lumwekesho 11:16-18 Yehoba mu bulume bwanji walaya kukoba ka kulutwe na lwendo, kabiji mambo ka kino o kibena kupela bena Kilishitu bakine luketekelo?

      [Kipikichala pa peja 39]

      “Kabiji ponkapo Yehoba wapichilenga”

  • Bulume bwa Kulenga Bintu bwa—“Yenka Walengele Mwiulu ne Ntanda”
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
    • Kitango 5

      Bulume bwa Kulenga Bintu bwa—“Yenka Walengele Mwiulu ne Ntanda”

      1, 2. Juba jimwesha byepi bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu?

      ABYA mwakimanapo kala ku mujilo bufuku sa kwauba mashika nyi? Apo kampe mwateleko ne maboko amba mumvwenga kyeselela. Byo mwafwenyenye kwipi mwaumvwine kyuya kyakilamo. Kabiji byo mwaubile’mba mufwenye kwalepa, mwaumvwine mwela wa mashika ke mwizakaminetu.

      2 Kuji “mujilo” utwisha kyuya pa kikoba kyetu kimye kya mute. Uno “mujilo” unyekwila kwalepa bingi kuji makilomita 150 milyonyi!a Musinso wa ku juba walepa bingi, mambo pa kuba’mba mumvwenga kyuya kyajo ko kuba’mba jiji bingi na bulume! Bino, ntanda izhokoloka pa musinso waesakanatu bulongo ku kino kisha kya mujilo kiji na kyuya kya malwa. Umvwe ntanda yazhokolokelanga kwipi na juba, mema panopantanda inge aumatu sholototo; kabiji umvwe yazhokolokelanga kwalepesha na juba, mema panopantanda inge achimba. Umvwe ntanda yafwenyeshe kwipi na juba nangwa kwikela kwalepesha na juba, panopantanda inge kechi paji bintu byumi ne. Kyeya kya juba kyanema bingi ku bumi kabiji kyatoka, kyawama kileta ne lusekelo.—Musapwishi 11:7.

      3. Ñanyi bukine bwanema bo jishimuna juba?

      3 Nangwa kya kuba juba jo jilengela bantu kwikala bulongo, bavula kechi balangulukapo mwingilo wanema ye jingila ne. Mu jino jishinda bakankalwa kuyuka lufunjisho lo jitufunjisha. Baibolo waamba pe Yehoba amba: “Mwibikajikile kyeya ne juba.” (Masalamo 74:16) Ee, juba jitumbijika Yehoba, “walengele mwiulu ne ntanda.” (Masalamo 19:1; 146:6) Juba ke kilengwa kimo mu bilengwa bya mwiulu bya kukankalwa kubala bitufunjisha pa mambo a bulume bukatampe bwa Yehoba bwa kulenga bintu. Pano twayai tubalaulepo bulongo bilengwa bimo bya mwiulu apa bino twiye twalulukile ku ino ntanda ne bintu byumi bijipo.

      ‘Inukai, Mutale Mwiulu Mumone’

      4, 5. Juba jiji na bulume bwabaya byepi kabiji jabaya byepi, pano bino jiji byepi umvwe ja esakanyiwa ku tubangabanga tukwabo?

      4 Kampe byonka byo mwayuka, juba ke kabangabangatu. Jimweka kubaya kukila tubangabanga totumona na meso bufuku na mambo a kuba ajo jijiko pepi. Bulume bwajo buji byepi? Pa muchima wajo, japyana pa kipimo kyafika ku 15 milyonyi digilizi Seoshasi. Umvwe pa muchima wa juba mwatolapo ka kitebu kachuchu kajitu nobe nsongo ya pengele mwikabika panopantanda, mwakemana ne palepa byo bya makilomita 140, kuba mwapuluka ku kyuya kyako ne! Pa sekondi umo, juba jifumya bulume bwaesakana na bulume bwa kutubika kwa mabomba a nyukiliya mamilyonyi avula bingi.

      5 Juba jabaya bingi kya kuba ino ntanda yo tujipo yakonsha kutwela mukachi kajo bimye kukila pa 1,300,000. Nanchi juba ko kabangabanga kabayishatu nyi? Ine. Bamfunji ba bya mulwelele bejitela’mba kabangabanga ka kibobo mambo kaji na kyeya kicheche kabiji ne ako kene kakepa. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Kabangabanga kamo kapusana na kakwabo mu lukumo.” (1 Kolinda 15:41) Apo kampe kechi wayukile bukine bwa biji bibye byambo byanembeshiwa na mupashi ne. Kuji kabangabanga kamo kabaya bingi kya kuba umvwe kaikajile paikela juba, ino ntanda yetu inge iji mukachi yako. Kabangabanga kakwabo kakijishamo kubaya nako umvwe kya kuba kaikajile paji juba kakonsha kufika ne ku pulaneti itelwa’mba Saturn. Mpunzha kuji ino pulaneti kwalepa bingi na ino ntanda kya kuba pa kuba’mba ndeke yenda na kumona bya mu lwelele ikafikeko, papichile myaka ina. Ino ndeke yo batumineko yaendelenga pa lubilo lwakila bimye 40 lwa byenda lusaase walozeka mu buta bukatampe bwa mujilo.

      6. Baibolo waamba byepi kuba’mba kibelengelo kya tubangabanga kyabaya bingi kya kuba muntu kuba witubala ne?

      6 Kintu kikwabo kya kukumya kyabaya kukila tubangabanga ke kibelengelo kyato. Baibolo waamba’mba tubangabanga twavujisha kuba twabalwa ne, byonka byo kyakatazha kubala “musenga wa ku kalunga ka mema.” (Yelemiya 33:22) Bino byambo bibena kulumbulula’mba kuji tubangabanga twavujisha tubula kumweka na meso kwa kubula kwingijisha kiñambañamba kya kwitumwenako. Umvwe banembi banembelenga Baibolo nabiji Yelemiya batajile mwiulu bufuku ne kweseka kubala tubangabanga tumwekana na meso, bakonsheshe kubalakotu tunga 3000 nangwa kukilapo pacheche, mambo akye kyo kibelengelo muntu wabula kiñambañamba kya kumwenako bufuku mwiulu mwakenguluka kyo akonsha kumona na meso. Akye kibelengelo kyakonsha kwesakanyiwa ku kibelengelo kya tumabulukusu tuji mu mukono umo wa musenga. Kwambatu kine, kibelengelo kya tubangabanga kyabaya bingi nobe musenga wa ku kalunga.b Ñanyi wakonsha kubala kibelengelo kyabaya bibye?

      7. (a) Mu Mwala wa Nshansha ye tumona na meso muji tubangabanga nobe tunga, kabiji akyo kibelengelo kyabaya byepi? (b) Mambo ka o kyaikela kine kuba’mba bamfunji ba bya mulwelele kibashupa kubala myala ya nshansha, kabiji kino kitufunjisha ka pa mambo a bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu?

      7 Isaya 40:26 wakumbula’mba: “Inukai, mutale kuno kwiulu, mumone. Ñanyi walengele bino? yenkaye wibisolola bya mwiulu byonse, saka ebibala ne kwibitela byonse pa mazhina.” Masalamo 147:4 aamba’mba: “Ye ubala tubangabanga.” Nanchi “tubangabanga” tuji tunga? Buno bwipuzho kechi bwapela ne. Bamfunji ba bya mulwelele balanguluka’mba mu Mwala wa Nshansha umotu muji tubangabanga kukila pa 100 bilyonyi.c Atweba tumonakotu mwala wa nshansha umotu, bino kuji myala ya nshansha yavula muji tubangabanga twavujisha. Pano nga myala ya nshansha iji inga? Bamfunji ba bya mulwelele bamo bapima’mba iji 50 bilyonyi. Bakwabo nabo bapima’mba yavujisha kufika ne ku 125 bilyonyi. Onkao mambo, bantu kechi bakonsha kuyuka kibelengelo kya myala ya nshansha ne, kabiji kechi bakonsha kuyuka ne kibelengelo kya mabilyonyi a twine tubangabanga tujimo ne. Bino Yehoba wikiyuka kino kibelengelo. Kabiji kabangabanga konse wikatumba jizhina jako!

      8. (a) Mwakonsha kulumbulula byepi byabaya Mwala wa Nshansha? (b) Yehoba watanchika byepi ñendelo ya bya mwiulu?

      8 Moyo wetu wa kwakamwa Lesa wakonsha kubayilako umvwe twalanguluka pa byabaya myala ya nshansha. Kyapimwa kuba’mba papita myaka 100,000 pa kuba’mba kyeya kipulankane mu Mwala wa nshansha. Akifwanyikizhai muntetenga wa kyeya ubena kwenda pa lubilo lukatampe lwa makilomita 300,000 mu sekondi umo. Pa luno lubilo lwabaya bibye, papita myaka 100,000 pa kuba’mba muntetenga wa kyeya apulankane mu mwala wa nshansha! Myala ya nshansha imo yabaya bingi kukila ne mwala wa nshansha ye tumona na meso. Baibolo waamba’mba Yehoba “waala” ae meulu akatampe uba nobe kisapi. (Masalamo 104:2) Kabiji watanchika bulongo ñendelo ya bibye bilengwa. Kutendekela ku tubibese tucheche twauba nobe lukungu tuji mu mapunzha a pakachi ka tubangabanga kufika ne ku myala ya nshansha ikatampe, byonse byenda kwesakana na mwayila mizhilo yo abikako mwine Lesa amba byendelengamo. (Yoba 38:31-33) Mu jino jishinda Bashayuka ba byasayansi besakanya ñendelo ya bya mwiulu ku byo kikala pa kuzha mazha. Pano akilangulukai Muntu walengele bibye bintu byonse. Nanchi kechi mwikala na moyo wa kwakamwa Lesa uji na bulume bukatampe bwa kulenga bintu bya iwe mutundu nenyi?

      “I ye Walengele Ntanda na Bulume Bwanji”

      9, 10. Paikajikilwa juba ne bintu bizhingulukako, paikela Jupiter, ino ntanda, ne ñondo bimwesha byepi bulume bwa Yehoba?

      9 Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bumwekana ne panopantanda po tuji. Ino ntanda wiibika bingi bulongo mu luno lwelele lwaya lela. Bashayuka ba byasayansi bamo baketekela’mba mu myala ya nshansha yavula kechi mwakonsha kwikala bintu byumi byonka byo biji pa ino pulaneti po tuji ne. Mwala wa Nshansha ye tumona na meso kechi walengelwe’mba mwa kwikala bintu byumi ne. Mu mwala wa nshansha mwayulatu tubangabanga paa. Muji kyuya kya malwa kabiji tubangabanga nato tujitu kipikipi uba nobe twaya twipunke. Kunsakunsa ya mwala wa nshansha kechi kujipo bintu bikebewa ku bintu byumi ne. Bino juba pamo ne bintu bizhokolokako byabikiwa pawamatu bulongo.

      10 Jupiter ke pulaneti imo yabaya bingi yaikela kwalepa kya kine kine kabiji yo izhikijila ino ntanda. Jupiter yabaya bingi kya kuba ino Ntanda yetu itwelamo bimye kukila pa 1000 kabiji iji bingi na ngovu idonsa. Yuba ki ka? Ikoka nangwa kupaakula bintu bikinsankana mulwelele. Bashayuka ba byasayansi balanguluka’mba inge Jupiter kechi yajingako ne, bintu bikatampe biponena panopantanda inge byakijishamo bimye 10,000 kukila pa byo kiji luno. Kabiji kubwipi na ino ntanda yetu kuji ñondo. Ñondo kechi “usamishatu kyeya bufuku,” ne kumweka wa buyatu ne, ukwasha ino ntanda kwikala bulongo pa mpunzha payo po yasendalela kwakubula kushetumukapo. Kuno kusendalala ko yasendalala ino ntanda kwiilengela kwikala na bimye byayo byafwainwa. Bino bimye byanema bingi mambo bikwasha bintu byumi panopantanda.

      11. Lwelele lwalengwa byepi kwikala jikebo ja kuzhikijila?

      11 Bulume bwa Yehoba bumweka ne mu mbaji yonse yalengelwamo ino ntanda. Akilangulukai, lwelele lwingila nobe jikebo ja luzhikijilo. Juba jisamisha mintetenga yawama ne yakonsha kwipayañana. Inge mintetenga ipayañana imaka mulwelele, ilengela mwela wa oxygen kwaluka ke mwela utelwa’mba ozone. Pano uno mwela wa ozone ye ukoka ino mintetenga yavula yakonsha kwipayañana. Ko kuba’mba ino pulaneti yo tujipo yalengwa na jikebo jayo jiizhikijila!

      12. Kulengwa kwa mvula mu lwelele kumwesha byepi bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu?

      12 Alwe ke lubajitu lumo lwa lwelele mwavwangakana mwela wapusana pusana ukwasha bilengwa biji pepi nangwa biji panopantanda kwikala byumi. Pa bintu bya kukumya biji mu lwelele ke jishinda mulengelwa mvula. Pa mwaka pa mwaka, juba jikoka mema mu tulunga panopantanda mu luya lukatampe lukutankana kukila pa makilomita 400,000 mu bula ne mu bwipi. Ano mema alenga makumbi endezhana konse konse na lubesha wa mu lwelele. Inge asuswa bulongo ne kutokeshiwa, anoka ke mvula, sino, mema achimba, kubwela jibiji mo afumine. Kijitu byonka byaamba Musapwishi 1:7 amba: “Mema a mu mikola yonse afika mu kalunga ka mema, kabiji kalunga ne kuyula ne; konka kuya mema a mu mikola i ko ko aya ne jibiji.” Yehoba bunketu ye wakonsha kulenga ino ndengelo ya mvula.

      13. Biyukilo ka bya bulume bwa Mulenga byo tumona mu bimenwa ne mu mushiji panopantanda?

      13 Kimye kyonse kyo tumona kintu kyumi, tumona kiyukilo kya bulume bwa Mulenga bwa kulenga bintu. Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bumweka kutatwila ku bichi bikatampe bitelwa’mba redwood byalepa kukila mazubo atentakana 30 kuya pelu kufika ne ku bimenwa bibula kumweka na meso biji mu tulunga twa mema bipana mwela wavula wa oxygen yetupema. Awe yenka mushiji muji bintu byumi byavula bingi nabiji mizambo, kabuwa, ne tulongolo tuchuchu, byonse bingijila pamo mu mashinda apusana pusana akwasha bijimwa kukoma. Baibolo kyo kyo aambila’mba mushiji uji na bulume.—Ntendekelo 4:12.

      14. Ñanyi bulume bwafyamika buji mu kantu kachuchu katelwa’mba atomu?

      14 Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Yehoba “ye walengele ntanda na bulume bwanji.” (Yelemiya 10:12) Bulume bwa Lesa bumweka ne mu tubilengwa twanji tuchuchu. Kya kumwenako, tuntu tuchuchu tutelwa’mba maatomu tuji 1,000,000 to balamankanya pamo kechi twakonsha kwesakana na mujita wa lusuki wa muntu ne. Nangwatu kya kuba kano kaatomu bekabayisha kalepa byonka byalepa mazubo atentakana 14 kuya peulu, muchima wako wakonsha kwikalatu nobe ka jibulukusu ka mukele kaikela pa nzubo ya butanu na bubiji ya ano mazubo atentakana kuya peulu. Pano bino pa konkaka ka muchima kachuchu po pafuma bulume bwa kukumya bufuma mu kutubika kwa bomba wa nyukiliya!

      “Bintu Byonse Bipema”

      15. Byo atongawile banyama ba mungye bapusana pusana, lufunjisho ka Yehoba lo afunjishe Yoba?

      15 Kiyukilo kikwabo kya kuyukilako bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu kiji mu banyama bavula baji panopantanda. Masalamo 148 atongaula bintu byavula bitota Yehoba, kabiji kyepelo 10 kyavwangamo ne “banyama ba mungye ne ba pa muzhi bonse.” Pa kuba’mba amweshe ene mambo muntu o afwainwa kuchiina Mulenga, pa kimye kimo Yehoba waambijile Yoba pa mambo a banyama nabiji bokwe, mbongolo wa mungye (kingalika), mboo, kyovwe, ne Leviatana (kampe ye kiwele). Ki ka Yehoba kyo akebelenga kulumbulula’mba kyumvwanyike? Umvwe bantu bachina bano banyama bakatampe balenga moyo, babulwa kukonsheka kulelwa, nanchi kechi bafwainwa kukizhamo kuchina Mulenga walengele bano banyama nenyi?—Yoba, bitango 38-41.

      16. Ki ka kimulengela kukumya pa mambo a bañonyi bamo Yehoba bo alenga.

      16 Kabiji Masalamo 148:10 atongola ne “bañonyi batumbuka.” Akilangulukai pa mitundu yabo yapusana pusana! Yehoba wamwambijile Yoba pa mambo a osetelechi ‘useka mbili ne aye ujipo.’ Uno ñonyi walepa mamita abiji ne kichika, bino kechi utumbuka ne. Wakonsha kunyema makilomita 65 mu awala umo kabiji lutampulo ye atampula walepa mamita ana ne kichika! (Yoba 39:13, 18) Kabiji kuji ñonyi mukwabo mukatampe wapasha kibata wa mu mema utelwa’mba albatross. Uno ñonyi javula wikalatu mwiulu sa alelemba peulu ya tulunga. Byapi bya uno ñonyi umvwe wibivungulula byalepa mamita asatu kufuma kwapela kyapi kimo kufika kwapela kikwabo. Kabiji wakonsha kulelemba pa kimye kikatampe sa atanyikatu byapi byanji kwa kubula kwibipepumuna. Kupusanako na uno ñonyi, kuji kañonyi kacheche kapasha kasosa kalepatu masentimita atanu kabiji ko kañonyi kakepesha panopantanda. Mu sekondi umotu kakonsha kupepumuna byapi byako jinga 80! Tuno tuñonyi twapasha kasosa tubekauka bingi nobe jibwe ja buneme. Twakonsha kubakama nobe ndeke ya kabotolo kabiji twakonsha kutumbuka ne lumfutwanyuma.

      17. Nyama utelwa’mba blue whale wabaya byepi, kabiji twakonsha kubapo byepi inge twalanguluka pa banyama bo alenga Yehoba?

      17 Masalamo 148:7 aamba’mba ne “bikatampe biji mukalunga” nabyo bimutota Yehoba. Akilangulukai pa nyama utelwa’mba blue whale ulangulukwa’mba ye mukatampe wakila banyama bonse panopantanda. Uno nyama mukatampe wikala mu kalunga ka mema wakonsha kulepa mu bula kufika ku mamita 30 nangwa kukilapo. Kinemenezhi kyanji kyaesakana pamo na kinemenezhi kya banzovu 30 bo babika pamo. Lujimi wanji bunketu wanema byonka byanema nzovu umo. Muchima wanji wabaya nobe ka motoka ka kacheche. Uno muchima wanji udukaukatu jinga 9 mu miniti umo. Wapusanako na bidukauka muchima wa koka kañonyi kapasha kasosa, mambo muchima wako udukauka bimye nobe 1,200 mu miniti umotu. Uno nyama mukatampe utelwa’mba blue whale uji na mikotakota ikatampe mupita mashi. Mukotakota wanji umo wabaya bingi kya kuba mwana wa mucheche wakonsha kukalabila mukachi. Kya kine, michima yetu itutundaikwa kwamba mawi a lutundaiko apelako aji mu buku wa Masalamo a kuba’mba: “Bintu byonse bipema bimutote Yehoba.”—Masalamo 150:6.

      Twayai Tufunjile ku Bulume bwa Yehoba bwa Kulenga Bintu

      18, 19. Bintu byo alenga Yehoba panopantanda byaenda kupusana pusana byepi, kabiji bilengwa bitufunjishapo ka pa mambo a bumfumu bwanji?

      18 Tufundako ka kwi Yehoba byo engijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu? Tuba bingi moyo pa kumona bilengwa byapusana pusana. Nyimbi wa masalamo umo waambile’mba: “Anweba Yehoba, mingilo yenu byo yavujisha! ... Panopantanda payula bilengwa byenu.” (Masalamo 104:24) Kino kintu kya kine. Bashayuka ba byasayansi bafunda bya bilengwa byumi bayuka misango ne misango ya bintu byumi panopantanda yakila pa milyonyi umo; bino bapusana mu ndangulukilo yabo kuba’mba kana ino misango ya bintu yavula kukila pa 10 milyonyi, 30 milyonyi, nangwa kukilapo nyi kana. Muntu ulenga bipikichala wakonsha kutana’mba pa kimye kimo bulume bwanji bwa kulenga bintu bwapwa. Yehoba aye kechi byo byo aji ne, mambo bulume bwanji bwa kulenga bintu bipya byapusana pusana kechi bupwa nangwa pachechetu ne.

      19 Yehoba byo engijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu, kitufunjisha bumfumu bwanji byo buji. Kyambo kya kuba’mba “Mulenga” kyamupatula Yehoba ku bintu byonse mu kulengwa konse, mambo abyo ke “bilengwa.” Nangwatu Mwana Yehoba ye atemwisha, waingilanga “nobe sendwe” kimye kyalengelwenga bintu kechi utelwapotu nangwa pacheche mu Baibolo amba Mulenga nangwa’mba Mulenga mukwabo ne. (Byambo bya Mana 8:30; Mateo 19:4) Aye ke ‘Mubeji wa pa bilengwa byonse.’ (Kolose 1:15) Kifulo kya Yehoba kya Bumulenga kimupa lūsa lonse lwa kwingijisha bulume bwa bumfumu bwanji bwa pa bintu byonse.—Loma 1:20; Lumwekesho 4:11.

      20. Mu ñanyi mulanguluko Yehoba moakokolokela kutatula kimye kyo apwishishe kulenga bilengwa bya panopantanda?

      20 Abya Yehoba wikileka kwingijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu nyi? Baibolo waamba’mba Yehoba byo apwishishe mingilo yanji ya kulenga bintu pa juba ja butanu na jimo ‘walekele nangwa’mba wakokolokele ku mingilo yanji yonse yo aubilenga pa juba ja butanu na bubiji.’ (Ntendekelo 2:2) Mutumwa Paulo waambile’mba jino “juba” ja butanu na bubiji jiji na myaka biumbi byavula, mambo jakijingako ne mu moba o ajingako aye. (Bahebelu 4:3-6) Abya nanchi ‘kukokoloka’ kulumbulula’mba Yehoba wikileka kwingila nyi? Ine, Yehoba kechi uleka kwingila ne. (Masalamo 92:4; Yoano 5:17) Kukokoloka koakokoloka kulumbulula kuleka mingilo yanji ya kulenga bintu panopantanda. Bino mwingilo wanji wa kufikizha nkebelo yanji ukitwajijila, kechi wamuchibikizha ne. Uno mwingilo mwavwangwa ne mwingilo wa kunembeshiwa kwa Binembelo Byazhila na mupashi. Kabiji uno yenka mwingilo wanji muji ne kulenga ‘bilengwa bipya,’ byo tukesambapo mu Kitango 19.—2 Kolinda 5:17.

      21. Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bukoba ka ku bantu bakishinka myaka ne myaka?

      21 Juba ja kukokolokelamo Yehoba byo jikafika ku mpelo, ukatongola mingilo yanji yonse ya panopantanda amba ‘yawamishatu,’ byonka byo aubile ku mpelo ya moba atanu na jimo a kulengwa kwa bintu. (Ntendekelo 1:31) Jishinda mo akakebela mwine kwingijisha bulume bwanji bwakila bwa kulenga bintu panyuma ya kino bikamweka byo kikekala. Mu byonse bikobiwanga twasumininwa kuba’mba tukatwajijila kusangalala na Yehoba byo engijisha bulume bwanji bwa kulenga bintu. Myaka ne myaka, tukafundanga byavula pe Yehoba kupichila mu bilengwa byanji. (Musapwishi 3:11) Umvwe ke tufunde byavula pe aye, moyo wetu wa kumwakamwa po po abaya kabiji po po tufwenyesha kwipi na Mulenga wetu Mukatampe.

      [Tubyambo twa mushi]

      a Pa kuba’mba tuyuke uno musinso byo alepesha, langulukai pa kino: Uno musinso ku mwenda na motoka saka mubena kwenda makilomita 160 mu awala umo, bufuku ne mute kwa kubula kwimana ne, pakonsha kupita myaka kukila pa 100 pa kuba’mba mukafikeko!

      b Bamo balanguluka’mba bantu bajingako kala mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo kampe baingijishanga kiñambañamba kya telesikopo kya kutajilako mwiulu kyabulanga kumona kufika palepa. Mambo balanguluka’mba, nga bantutu bajingako mu byo bya bimye bayukile byepi amba kibelengelo kya tubangabanga kyabaya bingi kuba muntu witubala ne? Ino ñambilo ya kwambatu’mba kikulu kwamba kechi ipana mushingi kwi Yehoba Mwine mwina Baibolo ne.—2 Timoti 3:16.

      c Akilangulukai kimye kyakonsha kupitapo pa kubatu’mba mubale tubangabanga tuji 100 bilyonyi. Umvwe pa sekondi umo umo ke mubale kabangabanga kamo kamo saka muba byonkabyo maawala onse 24 pa juba pa juba kwakubula kukokoloka, kikemutayila myaka 3,171 pa kuba’mba mukapwishe kubala kino kibelengelo.

      Mepuzho a Kulangulukapo

      Masalamo 8:3-9 Bilengwa bya Yehoba byakonsha kwitufunjisha byepi kwikala bepelula?

      Masalamo 19:1-6 Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bwakonsha kwitutundaika kuba ka, kabiji mambo ka?

      Mateo 6:25-34 Kulanguluka pa bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu kwakonsha kwitukwasha byepi kubula kubambisha michima ne kwibikila bya kuba byawama mu bwikalo?

      Byubilo 17:22-31 Bulume bwa Yehoba bwa kulenga bintu bwitufunjisha byepi kuba’mba kupopwela bankishi kwatama kabiji ne kuba’mba Lesa kechi uji kwalepa ne atweba ne?

      [Kipikichala pa peja 48]

      Yehoba ‘wibikajikile kyeya ne juba’

      [Kipikichala pa peja 49]

      ‘Wibitela byonse pa mazhina’

  • Bulume bwa Konauna—“Yehoba ye Ulwa Nkondo”
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
    • Kitango 6

      Bulume bwa Konauna—“Yehoba ye Ulwa Nkondo”

      1-3. (a) Bena Ijipita bachiinye bena Isalela kwiboba ka? (b) Yehoba walwijileko byepi bantu banji?

      BENA Isalela batayilwe mu kañumbwañumbwa aku mutumba wa kukankalwa kukanjila, aku kalunga ka kukankalwa kwabuka. Nzhita ya bena Ijipita nayo yaubile ne nu, na kupupila bena Isalela amba kanatu twibavizhe.a Bino, Mosesa wakambizhe bantu ba Lesa amba kechi bafwainwa kwakamwa ne. Wibabujishetu mu bukishinka’mba, “aye Yehoba usakwimulwila, anweba sa mwazhindamatu.”—Kulupuka 14:14.

      2 Nangwa byonkabyo, kyamweka Mosesa wamwichile Yehoba, ne kukumbula wakumbwile’mba: ‘Wanjijila ka? ... Suntula kamama kobe ne kutanyika kuboko kobe pa kalunga ka mema ne kwikabanya.’ (Kulupuka 14:15, 16) Akifwanyikizhai bintu byo byatendekele kubiwa. Yehoba bukiji bukiji wakambizhe malaika wanji ne ponkapo jikumbi ja mulumbulumbu jayile kunyuma ya bena Isalela, kampe na kukingibala nobe lubumbulu wa kushinkila bena Ijipita kuchina amba bakalukuka. (Kulupuka 14:19, 20; Masalamo 105:39) Mosesa watanyikile kuboko kwanji. Mwela mukatampe byo apupile, kalunga kaabene. Mema aubile nobe achimba aimana ne kwimana nobe lubumbulu kushinkula jishinda jikatampe amba mukoka yense abuke!—Kulupuka 14:21; 15:8.

      3 Felo byo amwene buno bulume, wafwainwe kukambizha nzhita yanji amba babwelemo. Bino kechi wikyubile ne, aye mu bwitote bwanji wakambizhe nzhita yanji amba baye na kulukuka. (Kulupuka 14:23) Ponkapo bena Ijipita bajile kabakubaku ne kutwela pa kalunga na kupupila bena Isalela kwakubula kuyuka ne kisa kubiwa ne. Ko kyakayanga bulemo bo bashi bakatule bena Isalela bwaalukile ke miteto mambo bitanga bya ku makalaki abo byatendekele kuzokaukako. Bena Isalela byo bafikile ku bushiya, Yehoba wakambizhe Mosesa amba: ‘Tanyika kuboko kobe pa kalunga ka mema, mema abwelele pa bena Ijipita, pa makalaki abo ne pa benda pa bambili.’ Mema aimene nobe lubumbulu asambakene ne kulobesha Felo ne nzhita yanji yonse pa uba ne la!—Kulupuka 14:24-28; Masalamo 136:15.

      4. (a) Yehoba wimwesheshe kwikala ñanyi pa Kalunga Kachila? (b) Bamo bakonsha kuba byepi na kino kintu kyo aubile Yehoba?

      4 Kupokololwa kwa mukoka wa bena Isalela pa Kalunga Kachila kwajinga kyubilo kyanema bingi mu mpito ya Lesa mo obila na bantu. Yehoba wimwesheshe aye mwine amba “ye ulwa nkondo.” (Kulupuka 15:3) Pano nga anweba muba po byepi pa kino kintu kyo aubile Yehoba? Kwambatu kine, nkondo yaletela bantu misongo ne bulanda. Abya nanchi bulume bwa Lesa bwa konauna bumweka nobe kyo kintu kimuchinya anweba mu kifulo kya kwimutundaika kufwenya kwipi ne aye nyi?

      Nkondo ya Lesa Yapusana na Makondo a Bantu

      5, 6. (a) Mambo ka Lesa o kya mufwainwa kutelwa’mba “Yehoba wa mabumba”? (b) Makondo a bantu apusana byepi na nkondo ya Lesa?

      5 Mu milaka itanshi yanembejilwemo Baibolo, Lesa bamupa jizhina ja mushingi ja kuba’mba “Yehoba wa mabumba” pepi nobe bimye 300 mu Binembelo bya Kihebelu ne bimye bibiji mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki. (1 Samwela 1:11) Byo aji Kalama wa bintu byonse, Yehoba ye mukulumpe wa nzhita ikatampe ya mabumba a bamalaika. (Yoshua 5:13-15; 1 Bamfumu 22:19) Ae mabumba akonsha kuleta lonaiko lulenga moyo. (Isaya 37:36) Kwipaiwa kwa bantu kechi kuleta lusekelo pa kwikulanguluka ne. Bino twafwainwa kuvuluka’mba makondo a Lesa kechi aji nabiji makondo a bantu a kukaisha kaishatu ne. Bakulumpe ba bashilikale ne bantangi ba bumulwila ntanda bakonsha kwikangaizha’mba bajinga na bishinka byalumbuluka bibalengejile kulwa yo yo nkondo. Pano bino kimye kyonse, lunkumbwa ne kichima byo bilengela makondo a bantu.

      6 Yehoba kechi byobyo aji ne, mambo kechi usendwatu na milanguluko ne. Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4 yaamba’mba: “Aye jibwe, mingilo yanji yalumbulukatu; mambo mashinda anji onse o aoloka. Ye Lesa wakishinka wabula bubi, aye ye waoloka ne kuluñama.” Mambo a Lesa akanya bukaji bwa kubula kubwezhamo muchima, kushinta, ne bukapondo. (Ntendekelo 49:7; Masalamo 11:5) Onkao mambo, Yehoba kechi uba kintu kwa kubula ne ene mambo o abena kwikyubila ne. Kechi wingijishatu kingijishe ingijishe bulume bwanji bwa konauna ne, kabiji wibwingijishatu inge kya kuba kafwako jishinda jikwabo mwakubila. Kiji byonka byo aambile kupichila mwi ngauzhi wanji Ezikyo amba: “Nkambo Yehoba waamba’mba: Nanchi mmwenamo lusekelo mu lufu lwa mubinyi? Ine! kana mu kuba’mba mubi waleka jishinda janji ne kumona bumi.”—Ezikyo 18:23.

      7, 8. (a) Yoba mu kilubo walangulukile’mba ka pa mambo a lumanamo lo amanaminenga? (b) Elihu wamolweleko byepi Yoba mu ndangulukilo yanji pa ano mambo? (c) Ki ka kyo twafwainwa kufunjilako ku byaubile Yoba?

      7 Pano nga mambo ka Yehoba o engijishila bulume bwa konauna? Saka tukyangye kukumbula ne, twakonsha kuvuluka mwanamulume waoloka aye Yoba. Satana wamuzhinaukile Yoba ne kuzhinaukatu bantu bonse amba kafwako wakonsha kusunga bulumbuluke bwanji umvwe waesekwa ne. Pa kuba’mba Yehoba amweshe’mba luno luzhinauko lwa kwa Satana lwa bubela, wamuswishishe kweseka bulumbuluke bwa kwa Yoba. Kino kyalengejile Yoba kubela, bunonshi bwanji bonse konaika, kabiji ne baana banji nabo bafwile. (Yoba 1:1–2:8) Na mambo a kubula kuyuka kyalengejile bino byonse, Yoba walangulukile’mba Lesa wamukambwilamotu kya nshiji. Wamwipwizhe Lesa kyo amwalwijile ke “kyandamali,” kabiji ke “mulwanyi” wanji.—Yoba 7:20; 13:24.

      8 Nsongwalume wa jizhina ja Elihu wasolwele kilubo kyajinga mu ndangulukilo ya kwa Yoba, byo aambile’mba: ‘Mwaamba’mba: Bololoke bwami bwakila bwa Lesa.’ (Yoba 35:2) Ee, ke bumbulwamaana kulanguluka’mba twayuka kukila Lesa nangwa kulanguluka’mba wauba nshiji. Elihu waambile’mba: “Lesa kechi uba bubi nangwa pachechetu ne.” Palutwe kacheche waambile’mba: “Aye Wa bulume bonse kechi twakonsha kumuyukisha byo aji ne; ... ye mukatampe mu bulume uchiba mambo monka mo aolokela, ne kukila wakila mu bololoke, kabiji kechi wibakabishatu bantu ne.” (Yoba 34:10; 36:22, 23; 37:23) Twakonsha kushiinwa’mba umvwe Lesa ke alwe, abya paji ene mambo o abena kulwila. Byo tubena kulanguluka pa kino, twayai twisambepo pa mambo amo Lesa wa mutende o ekela muntu wa nkondo bimye bimo.—1 Kolinda 14:33.

      Ene Mambo Lesa wa Mutende o Akanjikizhiwa Kulwa

      9. Mambo ka Lesa wa mutende o alwila?

      9 Panyuma ya kumutota Lesa amba “ye ulwa nkondo,” Mosesa waambile’mba: “Ñanyi wa mu balesa waesakana ne anweba Yehoba? Ñanyi uji na lukumo pamo ne anweba na mambo a buzhile bwanji?” (Kulupuka 15:11) Byonkabyo, ne ngauzhi Habakuka naye wanembele’mba: “Meso enu azhila, kechi mwakonsha kutala pa bubi ne, nangwa pa byatama ne.” (Habakuka 1:13) Nangwa kya kuba Yehoba ye Lesa wa butemwe, bino ke Lesa wa buzhile, bololoke ne buchibamambo bwaoloka. Kimye kimo bino byubilo byanji bimukanjikizha kwingijisha bulume bwanji bwa konauna. (Isaya 59:15-19; Luka 18:7) Onkao mambo, Lesa kechi utamisha buzhile bwanji umvwe ke alwe ne. Aye ulwa mambo wazhila.—Kulupuka 39:30.

      10. (a) Kimye ka Lesa kyo amwene’mba wafwainwa kulwa nkondo kabiji yatendekele byepi? (b) Bulwanyi bwaambijilwe jimo mu Ntendekelo 3:15 bwakonsha kupwa byepi, kabiji ñanyi mfweto yo bakamona bantu baoloka?

      10 Akilangulukai byo kyajinga ba mulume ne mukazhi batanshi ba Adama ne Evwa byo basatukijile Lesa. (Ntendekelo 3:1-6) Inge kya kuba Yehoba watajilepotu pa bumbulwakoloka bwabo, inge wasujishe kifulo kyanji kya kwikala Nkambo wa bintu byonse. Byo aji Lesa wa bololoke wakanjikizhiwe kwibazhachishila ku lufu. (Loma 6:23) Mu bungauzhi butanshi bwa mu Baibolo, waambijile jimo amba pakekala bulwanyi pakachi ka bakalume banji ne bantu ba kwa “mulolo,” aye Satana. (Lumwekesho 12:9; Ntendekelo 3:15) Kulutwe na lwendo, buno bulwanyi bukapwatu umvwe Satana bakamuchakakanye. (Loma 16:20) Bino mu buno buchibamambo mukafuma bintu byawama byavula ku bantu baoloka, mambo bukafumyapo byubilo bya kwa Satana panopantanda ne kwiilengela kwikala paladisa. (Mateo 19:28) Aba baji ku lubaji lwanji bonaunangatu kikupu mutende wa bantu ba Lesa ku mubiji ne ku mupashi, kufikatu ne kimye kikafumishiwapo byubilo bya kwa Satana. Bino pa kimye ne pa kimye, Yehoba wibalamwinako.

      Lesa Wafumishemo Bubi

      11. Mambo ka Yehoba o akanjikizhiwe kuleta muyulo panopantanda ponse?

      11 Mu moba a Nowa, Muyulo ye wajinga kya kumwenako kya kulamwina bantu. Ntendekelo 6:11, 12 yaamba’mba: “Pano pa ntanda napo patamishetu ku meso a Lesa, ne kuyula payujiletu bukapondo. Kabiji Lesa watajile pano pa ntanda, kabiji talai, patamishetu mambo bantu bonse batamishe mashinda abo pano pa ntanda.” Abya Lesa waswishishe bantu babi kuzhiisha byubilo byawama panopantanda nyi? Ine. Yehoba wakanjikizhiwe kuleta muyulo panopantanda ponse wa kufumyapo aba bonse beyekele na kuba bukapondo ne byubilo byatama.

      12. (a) Ki ka Yehoba kyo aambijile jimo pa mambo a “lukunwa” wa kwa Abalahama? (b) Mambo ka bena Amoli o bafwainwe kwipayiwa?

      12 Byo byo kyajinga ne na luzhachisho lo aletele Lesa pa bena Kenana. Yehoba wasolwele’mba mwi Abalahama mo mukafuma “lukunwa” mukashukilwa bisemi byonse bya panopantanda. Monka mwayijile ino nkebelo, Lesa wakambizhe’mba baana ba kwa Abalahama bakapewa ntanda ya Kenana, ntanda mwajinga bantu batelwanga’mba bena Amoli. Pano nga Lesa wabingishiwe byepi byo apangilemo bano bantu mu ntanda yabo? Yehoba waambijile jimo’mba kechi bakapangiwamo pa myaka nobe 400 ne—poso ‘bubi bwa bena Amoli bwafikila.”b (Ntendekelo 12:1-3; 13:14, 15; 15:16; 22:18) Mu kyokyo kimye, bena Amoli beyekele kya kine na kuba byubilo byatama. Ntanda ya Kenana yaikele ke mwa kupopwela bankishi, kwipayañana, ne kwilaala kwa bunya. (Kulupuka 23:24; 34:12, 13; Kubala 33:52) Kabiji bena yoyo ntanda baipayilenga ne baana mu mujilo kutapisha bitapisho. Abya Lesa wazhila wafwainwe kutwala bantu banji mu bubi bwa uno mutundu nyi? Ine! Waambile’mba: “Ntanda yaaluka ke yabula kuzhila onkao mambo amiwa mbena kukabisha bubi bwayo, ne ntanda nayo ibena kwibalasa bene bena ntanda.” (Bena Levi 18:21-25) Nangwa byonkabyo, Yehoba kechi waipayiletu bantu kipaye ipaye ne. Bena Kenana bakebelenga bumi, nabiji Lehaba ne bena Gibeona kechi wibepayile ne.—Yoshua 6:25; 9:3-27.

      Kulwa na Mambo a Jizhina Janji

      13, 14. (a) Mambo ka Yehoba o akebejile kuzhijika jizhina janji? (b) Nga Yehoba wafumishe byepi mwenga pa jizhina janji?

      13 Na mambo a kuba Yehoba wazhila, jizhina janji jazhila. (Bena Levi 22:32) Yesu wafunjishe baana banji ba bwanga kulomba’mba: “Jizhina jenu jizhile.” (Mateo 6:9) Lusatuko lwaubiwe mu Edena lwazhilulwile jizhina ja Lesa ne kulengela bukalama bwanji kuzhinaukwa. Yehoba kechi waswishishe nangwa pacheche luntepentepe ne bunsatuki bwa uno mutundu ne. Wakebele kufumya mwenga pa jizhina janji.—Isaya 48:11.

      14 Kabiji akilangulukai ne jikwabo pa bena Isalela. Byo bajinga bazha mu Ijipita, mulaye wa Lesa kwi Abalahama wa kuba’mba kupichila mu Lukunwa wanji, bisemi byonse bya panopantanda bikashukilwamo wamwekelenga nobe watutu. Bino kupichila mu kwibakuula ne kwibekajika ke mukoka, Yehoba wafumishe mwenga pa jizhina janji. Mu jino jishinda, ngauzhi Danyela wavulukile mu lulombelo’mba: “Anweba Nkambo Lesa wetu mwafumishe bantu benu mu kyalo kya Ijipita na kuboko kwa bulume ne kutumbijika jizhina jenu.”—Danyela 9:15.

      15. Mambo ka Yehoba o afumishe Bayudea mu buzha ku Babilona?

      15 Danyela walombele mu jino jishinda kimye bena Isalela kyo bakebelenga Yehoba kufumya mwenga pa jizhina Janji jibiji. Bayudea bamilengulwila batwajilwe mu buzha mu Babilona pa kyokya kimye. Muzhi wabo mukatampe wa Yelusalema waonawinwe. Danyela wayukile’mba kubwezha Bayudea mu ntanda yabo kukatumbijika jizhina ja Yehoba. Onkao mambo, Danyela walombele’mba: ‘Anweba Nkambo, tumvwai; anweba Nkambo, tulekelaiko mambo; anweba Nkambo tuteshai muchima, ne kubapo kintu; na mambo a jizhina jenu anweba Lesa wami, kechi mubande ne, mambo muzhi wenu ne atweba bantu benu twatelwa na jizhina jenu.’—Danyela 9:18, 19.

      Kulwa na Mambo a Bantu Banji

      16. Lumbululai ene mambo Yehoba o atemenwa kulamwina jizhina janji byo kibula kulumbulula’mba wakanama kabiji ne kwitemwa mwine.

      16 Nanchi Yehoba byo atemwa kulamwina jizhina janji kilumbulula’mba wakanama kabiji witemwa mwine nyi? Ine, mambo byo obila bintu mwayila buzhile bwanji ne butemwe bwa bololoke, uzhikijila bantu banji. Akimonai Ntendekelo kitango 14. Mu kino kitango tutangamo bamfumu bana bayile na kulukuka ne kusenda mwana kolo janji Abalahama aye Lota pamo ne kisemi kyanji. Na bukwasho bwa Lesa, Abalahama wakeashinjile kya kukumya aa mazhita a ngovu! Jishimikila ja luno lushinjilo kampe jo jishimikila jitanshi janembwa mu “Buku wa Makondo a Yehoba.” Uno kampe ye buku mwanembwa makondo akwabo abula kunembwa mu Baibolo. (Kubala 21:14) Kabiji palondejile ne lushinjilo lukwabo lwavula.

      17. Ki ka kimwesha’mba Yehoba walwijilengako bena Isalela panyuma ya kutwela mu ntanda ya Kenana? Ambai bya kumwenako.

      17 Byo kwashajiletu pacheche amba bena Isalela batwele mu ntanda ya Kenana, Mosesa wibabujishetu mu bukishinka’mba: “Aye Yehoba Lesa wenu yenka utangilako kulutwe yenu ye ukemulwila, monka mo aubijile mu Ijipita ku meso enu.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 1:30; 20:1) Kutatwila kwi nswanyi waswaine Mosesa aye Yoshua, shoo kufika ne mu kimye kyalamanga Mitonyi ne bamfumu bakishinka ba bena Yuda, Yehoba walwilanga bantu banji ne kwibapa lushinjilo lwa kukumya lwa kushinda balwanyi babo.—Yoshua 10:1-14; Mitonyi 4:12-17; 2 Samwela 5:17-21.

      18. (a) Mambo ka o twafwainwa kusanchila’mba Yehoba kechi waaluka ne? (b) Ki ka kikobiwa inge bulwanyi bwalondololwa mu Ntendekelo 3:15 bukafike pa kankomo?

      18 Yehoba kechi waaluka ne; kabiji ne nkebelo yanji ya kulenga ino pulaneti kwikala paladisa wa mutende kechi yaaluka ne. (Ntendekelo 1:27, 28) Ne luno Lesa washikwa bubi. Bino watemwa bingi bantu banji kabiji bukumotu akebalwileko. (Masalamo 11:7) Bulwanyi bwalondololwa mu Ntendekelo 3:15 bukumotu bukafike pa kankomo kulutwe kwe mu jishinda ja kukumya. Pa kuba’mba akazhijike jizhina janji ne kuzhikijila bantu banji, Yehoba ne jikwabo ukekala ‘wakulwa nkondo’!—Zekaliya 14:3; Lumwekesho 16:14, 16.

      19. (a) Lumbululai bulume bwa Lesa bwa konauna byo bwitulengela kufwenyesha kwipi ne aye. (b) Lesa byo etulwila kyafwainwa kwitulengela kuba ka?

      19 Akimonai kino kya kumwenako: Inge kya kuba kisemi kya muntu bekilukuka ku nyama mukaji ne mwine mwina kyo kyo kisemi waimana ke alwe na yewo lukinyama mukaji kabiji wikipaya ne kwikipaya, abya mwakonsha kulanguluka’mba mukazhanji ne baana banji bakonsha kumukana na mambo a kino kyo auba nyi? Ine, mwakonsha kwibaketekela kusekela na mambo a butemwe bwa kwipana bo ebobila. Byonkabyo, ne atweba kechi twafwainwa kuchina na mambo a kuba Lesa wingijisha bulume bwanji bwa konauna ne. Byo alwa ne kwituzhikijila kyakonsha kwitulengela ku mutemwa pakatampe. Kabiji mushingi wetu wa kukinjika bulume bwanji bubula kupwa naye wafwainwa kubayilako. Mu jino jishinda twakonsha ‘kumwingijila Lesa mingilo na kumunemeka ne kumwakamwa.’—Bahebelu 12:28.

      Fwenyai Kwipi na “Ulwa Nkondo”

      20. Umvwe twatanga mashimikila a mu Baibolo o twabula kumvwisha abena kwamba pa mambo a nkondo ya Lesa, twafwainwa kuba byepi, kabiji mambo ka?

      20 Ee kine, Baibolo kechi walumbulula bintu byonse byalengelanga Yehoba kulwa nkondo ne. Bino twakonsha kusumininwa kino kishinka kya kuba’mba: Yehoba kechi wingijisha nangwa pacheche bulume bwanji bwa konauna mu jishinda ja nshiji nangwa jashinta ne. Javula, kulanguluka pa byambo bya mu mashimikila a mu Baibolo nangwa pa byambo byalengejile kyokyo kintu kubiwa kwakonsha kwitulengela kwikala na ndangulukilo yawama. (Byambo bya Mana 18:13) Nangwatu kya kuba kechi twayukisha bintu byonse byalengejile kyokyo kintu ne, kufundatu byavula pe Yehoba ne kulangulukanga pa byubilo byanji byawamisha kwakonsha kwitukwasha kupwisha luzhinauko lonse lo twakonsha kwikala nalo. Umvwe twa uba kino, popo tumona kuba’mba tuji na bishinka byavula bya kuketekela Lesa wetu aye Yehoba.—Yoba 34:12.

      21. Byo aji “ulwa nkondo” kimye kimo, Yehoba uji byepi?

      21 Nangwa kya kuba Yehoba “ye ulwa nkondo” umvwe ke kikebewe’mba alwe, kechi kilumbulula’mba muchima wanji watemwa nkondo ne. Mu kimwesho kya kwa Ezikyo mo amwene kalaki wa mwiulu, Yehoba wamwenwe’mba winengezha kulwa na balwanyi banji. Nangwa byonkabyo, Ezikyo wamwene Lesa sa azhokolokwa na kakongolo—kayukilo ka mutende. (Ntendekelo 9:13; Ezikyo 1:28; Lumwekesho 4:3) Kine Yehoba watekanya kabiji wa mutende. Mutumwa Yoano wanembele’mba, “Lesa ye butemwe.” (1 Yoano 4:8) Byubilo bya Yehoba byonse byalumbulukatu bulongo. Byo twashukwapo kufwenya kwipi ne Lesa wa bulume bukatampe bino wa butemwe!

      [Tubyambo twa mushi]

      a Kwesakana na shayuka wa mpito aye Josephus, Bahebelu “bebapupijile ku makalaki 600 pamo ne ba pa bambili 50,000. Kabiji bashilikale bavula bapupijilenga panshi bajinga 200,000.”—Jewish Antiquities, II, 324 [xv, 3].

      b Kyamweka, jizhina ja kuba’mba “bena Amoli” javwangamo bantu bonse ba mu Kenana.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 1:6-8, 19-21, 27; Yoshua 24:15, 18.

      Mepuzho a Kulangulukapo

      2 Bamfumu 6:8-17 Lubaji lwa Lesa lwa kwikala “Yehoba wa mabumba” lwitukosesha byepi mu kimye kya malwa?

      Ezikyo 33:10-20 Saka akyangye kwalulukila ku bulume bwanji bwa konauna, jishuko ka Yehoba jo apana mu lusa lwanji ku boba bazhilulula mizhilo yanji?

      2 Tesalonika 1:6-10 Lonaiko lubena kwiya lwa konauna babi lukakabulula byepi bakalume ba Lesa bakishinka?

      2 Petelo 2:4-13 Ki ka kimulengela Yehoba kwingijisha bulume bwanji bwa konauna, kabiji kifunjisha ñanyi lufunjisho ku bantu bonse?

      [Kipikichala pa peja 58]

      Pa Kalunga Kachila, Yehoba wimwesheshe mwine kwikala “ulwa nkondo”

  • Bulume bwa Kuzhikijila—“Lesa Ye Kyetu kya Kufyamamo”
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
    • Kitango 7

      Bulume bwa Kuzhikijila—“Lesa Ye Kyetu kya Kufyamamo”

      1, 2. Byo batwelele mu mpunzha ya Sinai mu 1513 B.C.E., bena Isalela bajinga mu ñanyi kizumba, kabiji Yehoba wibatekeneshe byepi?

      BENA Isalela bajinga mu kizumba byo batwelele mu mpunzha ya Sinai ku ntendekelo ya 1513 B.C.E. Mambo lwendo lulenga moyo lwibapembelejilenga, lwendo lwa “mu kiselebwa kyabaya kilengesha moyo, mwajinga milolo ya bulembe bwauba nobe mujilo ne tuminye.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 8:15) Kabiji balwanyi babo bamikoka ingi nabo bebapingijilenga kwibatula bulemo. Yehoba waletele bantu banji mu ano malwa. Byo ajinga Lesa wabo, abya wakonsheshe kwibazhikijila nyi?

      2 Byambo bya Yehoba bibatekeneshe bingi amba: “Anweba mwamona kala byo naubile ku bena Ijipita, kabiji byo nemupapile pa byapi bya mpungu ne kwimuleta ko nji.” (Kulupuka 19:4) Yehoba wibavulwilemo bantu banji amba wibapokolwele ku bena Ijipita, kwamba mu bukifwanyikizho amba waingijishe bampungu kwibatwala ku mpunzha ya luzhikijilo. Pano bino kuji bishinka bikwabo bilengela “byapi bya mpungu” kwikala bya kulumbulwilamo luzhikijilo lufuma kwi Lesa.

      3. Mambo ka “byapi bya mpungu” o byayilamo kulumbulwilamo luzhikijilo lwa Lesa?

      3 Mpungu kechi wingijishatu byapi byanji bikatampe kulelembelakotu mwiulu ne. Umvwe mute wazonga, mpungu mukazhi utebeka byapi byanji mubula bwakonsha kufika ku mamita abiji kuba’mba alenge kimfutele kuchina twana twakapya na mute. Pa bimye bikwabo ubukata twana twanji mu byapi kuchina’mba twakafwa na mashika. Byonka mpungu byo azhikijila twana twanji, ne Yehoba naye byo byo alamawizhile mukoka wa bena Isalela wajingatu wakatataka. Byo bajinga mu kiselebwa, bantu banji batwajijile kufyama mu kimfute kya byapi byanji bikatampe bya kifwanyikizho kikulutu inge batwajijile kwikala bakishinka. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:9-11; Masalamo 36:7) Abya netuwa lelo jino twafwainwa kuketekela luzhikijilo lwa Lesa nyi?

      Mulaye wa Kuzhikijilwa kwi Lesa

      4, 5. Mambo ka o twakonshesha kwikala na luketekelo lwa kubula kuzhinauka mulaye wa Lesa wa luzhikijilo?

      4 Yehoba wakonsha kuzhikijila bantu banji. Ye “Lesa wa bulume bonse”—kabiji jino jizhina ja mushingi jimwesha kuba’mba uji na bulume bwakila. (Ntendekelo 17:1) Byonka bitunduka mema a kukankalwa kushiika, bulume bwa Yehoba bo engijisha kechi bwakonsha kunyanchijilwa ne. Byo akonsha kuba kiji kyonse kikeba muchima wanji, twakonsha kushikisha’mba, ‘Abya nanchi kyo kyaswa muchima wa Yehoba kwingijisha bulume bwanji kuzhikijila bantu banji nyi?’

      5 Mukumbu mu kyambotu kimo ke wa kuba’mba ee! Yehoba witulaya mu bukishinka’mba uzhikijila bantu banji. Masalamo 46:1 aamba’mba: “Lesa ye kyetu kyakufyamamo, ye ngovu yetu, ye nkwasho uji pepitu mu bimye bya malwa.” Pa kuba Lesa byo ‘abula kubepa,’ twakonsha kwikala na luketekelo lwa kubula kuzhinauka mulaye wanji wa kwituzhikijila. (Titusa 1:2) Pano twayai tumone bya kumwenako bimo bya Yehoba byo engijisha kumwesheshamo byo azhikijila bantu.

      6, 7. (a) Kafunga wa mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo wazhikijilanga byepi mikooko yanji? (b) Baibolo walumbulula byepi Yehoba byo asakisha kuzhikijila ne kulama mikooko yanji?

      6 Yehoba ye Kafunga, ne atweba ‘twi bantu banji; twi mikooko yo ajisha.’ (Masalamo 23:1; 100:3) Pa banyama bavula, mikooko ya kulela bo banyama babula ngovu ya kwizhikijila. Kafunga wa mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, wibikangako bingi kuba’mba azhikijile mikooko yanji kuchina kwiija ku mabokwe, misuka, bambeyala ne kwiiba ku bangivi. (1 Samwela 17:34, 35; Yoano 10:12, 13) Pano bino, kwajinga bimye bimo byakebewanga kwikala na lusa pa kuzhikijila mikooko. Umvwe mukooko wasemena kwalepa na kipaka, kafunga wasopanga yewo mukooko pa kyo kyo kimye kyo asema watola ne kaana wikasenda ne kwikasenda kwikatwala ku kipaka.

      7 Byo epashañanya aye mwine kwi kafunga, Yehoba witubujishatu mu bukishinka byo asakisha kwituzhikijila. (Ezikyo 34:11-16) Vulukai Yehoba byo alondololwa mu Isaya 40:11, waambiwapo mu Kitango 2 kya uno buku amba: ‘Wauba nobe kafunga ujisha jitanga janji, ne kusenda baana ba mikooko mu maboko anji, kasa ebabukata mu kyanji kyaji, ne kwiitangijila bitende, bitende aya iji na baana.’ Pano nga kaana ka mukooko keya byepi mu “kyaji” kya kafunga—mu fukuta wa pa kyaji kya munkukumba wanji? Kaana ka mukooko kakonsha kwiya kwi kafunga ne kumufunkaula kukulu kwanji. Kafunga ye ubandama ne kwikatola wikabukata ne mu kyaji kyanji. Kino kifwanyikizho kya butemwe kibena kumwesha Kafunga wetu Mukatampe byo etulamawizha ne kwituzhikijila.

      8. (a) Lesa walaya kuzhikijila ba ñanyi, kabiji kino kyaambiwa byepi mu Byambo bya Mana 18:10? (b) Kufyama mu jizhina ja Lesa kulumbulula ka?

      8 Bino nangwa byonkabyo, luzhikijilo lwa Lesa kechi lubiwatu kyubiwe ubiwe ku bonse ne. Uzhikijilatu aba bonka bafwenya kwipi ne aye. Byambo bya Mana 18:10 byaamba’mba: “Jizhina ja Yehoba kyo kyamba kyakosa; waoloka unyemena monka ne kupuluka upuluka.” Mu bimye byanembejilwengamo Baibolo, kimye kimo byamba byashimikwanga mu kiselebwa amba bikale mwakunyemena. Pano bino kyajinga ku mwine muntu uji mu kizumba kunyemena mu kyokyo kyamba ne kupulukilamo. Byo byo kiji ne kunyemena mu jizhina ja Lesa. Kino kechi kilumbulula kwijitelatelatu jizhina ja Lesa ne, mambo jizhina janji kechi kizhimba ne. Kilumbulula’mba twafwainwa kuyuka ne kuketekela mu Mwine mwina jino jizhina ne kwikela mwayila mizhilo yanji yaoloka. Yehoba uji bingi na lusa mambo witubujishatu mu bukishinka amba umvwe twa alulukila kwi aye mu lwitabilo, ukekala ke kyamba kyetu kya kupulukilamo!

      “Lesa Wetu ... Wakonsha Kwitupokolola”

      9. Yehoba wauba byepi byavula kukila kulayatu luzhikijilo?

      9 Yehoba kechi walayatu luzhikijilo lonka ne, wauba byavula. Mu bimye byanembejilwengamo Baibolo, wamwesheshe mu mashinda a kukumya kuba’mba wakonsha kuzhikijila bantu banji. Mu bwikalo bwa bena Isalela, “kuboko” kwa Yehoba kwa bulume kwafungilanga balwanyi babo kwalepa. (Kulupuka 7:4) Kabiji Yehoba waingijishanga bulume bwanji bwa luzhikijilo kuzhikijila bantu.

      10, 11. Ñanyi bya kumwenako bya mu Baibolo bimwesha Yehoba byo engijisha bulume bwanji kuzhikijila bantu?

      10 Kimye bansongwalume basatu Bahebelu abo ba Shadalaka, Meshaka ne Abedenego kyo bakaine kufukamina nkishi wa ngolode wa Mfumu Nebukaneza, uno mfumu wabukile bukaji ne kwibachinya’mba usa kwibataya mu kisha kya mujilo. Nebukaneza wajinga mfumu wa ngovu panopantanda ponse pa kyo kya kimye wibakosamikile’mba, “ñanyi lesa ukemupokolola mu maboko ami?” (Danyela 3:15) Bano bansongwalume basatu bajinga na luketekelo lwa kine mu bulume bwa Lesa wabo bwa kwibazhikijila. Kechi bazhinaukilenga ne. Onkao mambo, bakumbwile’mba: “Umvwe kiji byobyo, Lesa wetu, yenka ye twingijila, wakonsha kwitupokolola.” (Danyela 3:17) Kya kine, akya kisha kya mujilo nangwa kya kuba bekisonsejile jitanu na jibiji kukila pa byo bakelwanga kuba, kechi kyaletele lukatazho kwi Lesa wa bulume bonse ne. Wibazhikijile, kabiji ne mfumu wakanjikizhiwe kuswa’mba: “Ka paji lesa mukwabo wakonsha kupokolola byonkabye ne.”—Danyela 3:29.

      11 Kabiji Yehoba wamwesheshe kimwesho kya kukumya kya bulume bwanji bwa kuzhikijila byo avilwijile bumi bwa Mwananji yenkawa umo munda mwa muzhike Muyudea aye Maliya wabujile kusambakanapo kala na mwanamulume. Malaika wamubujile Maliya amba “ukemita mwana munda, ukasema mwana wa mulume.” Malaika walondolwele’mba: ‘Mupashi wazhila ukeya pe obewa, ne bulume bwa Mwine Wakila bukakunyeñamina.’ (Luka 1:31, 35) Mwana Lesa waji ukyangye kwikalapo kala mu kizumba kya uno mutundu. Abya bundengamambo ne bumbulwakoloka bwa inanji bwakonsheshe kutamisha mwana munda nyi? Nanchi Satana wakonsheshe kukozha nangwa kwipaya uno Mwana saka akyangye kusemwa nyi? Ine kwalepeshatu! Yehoba waubile nobe wapanga lubumbulu lwa kuzhikijila Maliya kuba’mba kafwako bundengamambo, ngovu iji yonse ya kukozhañana, mbanzhi nangwa demona uji yense wakonsheshe konauna mwana wakomenenga munda kutatwila pa kimye kyo atwelelemo ne. Yehoba watwajijile kuzhikijila Yesu kimye kya bwanyike bwanji. (Mateo 2:1-15) Kafwako wakonsheshe kulukuka uno Mwana ne, poso kimye kyatongwele mwine Lesa byo kyafikile.

      12. Mambo ka Yehoba o azhikijilenga bantu bamo mu bimye byanembejilwengamo Baibolo?

      12 Mambo ka Yehoba o azhikijile bantu bamo mu mashinda a kukumya a iwe mutundu? Javula Yehoba wazhikijilanga bantu bamo kuba’mba azhikijile kintu kimo kyakilamo kunema: kufikizhiwa kwa nkebelo yanji. Kya kumwenako, kupuluka kwa Yesu byo akijinga lukeke kwanemene bingi mu kufikizhiwa kwa nkebelo ya Lesa ikafweta bantu bonse kulutwe na lwendo. Mashimikila a bimwesho byavula bya bulume bwa luzhikijilo aikala ke lubaji lwa Binembelo byanembeshiwa na mupashi “byanembejilwe kufunda kwetu, amba, monka mu butekanye ne mu bukwasho bwa binembelo twikale na luketekelo.” (Loma 15:4) Ee kine, bino bya kumwenako bikosesha lwitabilo lwetu mwi Lesa wetu wa bulume bonse. Pano nga luzhikijilo lwa mutundu ka lo twakonsha kuketekela kwi Lesa lelo jino?

      Kyo Abula Kulumbulula Mulaye wa Luzhikijilo lwa Lesa

      13. Nanchi Yehoba wafwainwatu’mba etubilenga bya kukumya nyi? Lumbululai.

      13 Mulaye wa luzhikijilo lwa Lesa kechi walumbulula’mba Yehoba wafwainwa kwitubila bya kukumya ne. Lesa wetu kechi witulaya bwikalo bwabula makatazho mu buno bwikalo bukote ne. Bakalume ba Yehoba bavula bapita mu bya malwa byavula, kubikapo ne buyanji, makondo, ne lufu. Yesu waambile patokatu to amba baana banji ba bwanga pa muntu pa muntu bakonsha kwipaiwa na mambo a lwitabilo lwabo. O ene mambo Yesu o aambishe pa buneme bwa kuchinchika kufika ne ku mpelo. (Mateo 24:9, 13) Umvwe Yehoba ke engijishe bulume bwanji kwitupokolola mu binkunka byonse, Satana inge wamona mwa kumwendelekela Yehoba ne kuzhinauka bukine bwa kwipana kwetu kwi Aye.—Yoba 1:9, 10.

      14. Bya kumwenako ka bimwesha’mba Yehoba kechi kimye kyonse kyo azhikijila bakalume banji mu jishinda jimotu ne?

      14 Nangwatu mu bimye byanembejilwengamo Baibolo, Yehoba kechi waingijishenga bulume bwanji kuzhikijila bakalume banji bonse pa muntu pa muntu ku lufu lwa kubazhimukila ne. Kya kumwenako, mutumwa Yakoba bamwipayile kwi Heloda nobe mu 44 C.E.; bino palutwe kacheche, Petelo wapokolwelwe “mu kuboko kwa Heloda.” (Byubilo 12:1-11) Kabiji Yoano mulongo wa kwa Yakoba waikele myaka yavula kukila yaikele ba Petelo ne Yakoba. Onkao mambo, kechi twakonsha kuketekela Lesa wetu kuzhikijila bakalume banji bonse mu jishinda jimotu ne. Kuji ‘bimye ne bintu bisolomokatu’ bitufikila atweba bonse. (Musapwishi 9:11) Pano nga nanchi Yehoba wituzhikijila byepi ano moba?

      Yehoba Wituzhikijila ku Mubiji

      15, 16. (a) Ñanyi kiyukilo kijipo kya kuba’mba Yehoba uzhikijila bakalume banji bonse ku mubiji mu bujibumba? (b) Mambo ka o twakonsha kuketekela’mba Yehoba uzhikijila bakalume banji luno kabiji ukebazhikijila ne kimye kya “malwa akatampe”?

      15 Patanshi akilangulukai pa mambo a luzhikijilo lwa ku mubiji. Byo tuji bapopweshi ba Yehoba, twakonsha kuketekela luno luzhikijilo lwa kwituzhikijila mu bujibumba jonse. Mambo inge ne, kyakonsha kumupelela bingi Satana kwituvizha. Akilangulukai kino: Satana aye “mfumu wa panopantanda,” ukebesha bingi kuchakulapo bupopweshi bwa kine. (Yoano 12:31; Lumwekesho 12:17) Makafulumende amo a ngovu panopantanda akanya mwingilo wetu wa kusapwila ne kweseka kwituvizhatu bonse pelu. Nangwa byonkabyo, bantu ba Yehoba bakosa kabiji batwajijila kusapwila kwa kubula moyo! Mambo ka byalo bya ngovu o byakankelwa kukanya mwingilo wa jino jibumba jicheche ja bena Kilishitu babena kumweka nobe kechi bajipo ne na wa kwibalamwinako ne? Mambo Yehoba wituzhikijila na byapi byanji bya kifwanyikizho!—Masalamo 17:7, 8.

      16 Pano ibyepi pa mambo a luzhikijilo lwa ku mubiji mu kimye kya “malwa akatampe” abena kwiya? Kechi twafwainwa kuchina lukabisho lo akaleta Lesa ne. Mambo ‘Nkambo wayuka kupokolola bamunemeka mu lweseko, ne kwibalama babula koloka mu lukabisho, kupembela juba ja kije.’ (Lumwekesho 7:14; 2 Petelo 2:9) Pa kino kimye twakonsha kusumininwatu na bino bintu bibiji. Kitanshi, Yehoba kechi ukaswishapotu nangwa pacheche bakalume banji bakishinka panopantanda kuvilatu bonse pelu ne. Kya bubiji, aba basunga bulumbuluke ukebafweta bumi bwa myaka ne myaka mu ntanda yanji ipya ya bololoke. Kabiji inge bafwa, ukebasangula. Aba babena kufwa, nabo Yehoba ukebavuluka.—Yoano 5:28, 29.

      17. Yehoba wituzhikijila byepi kupichila mu Mambo anji?

      17 Nangwatu pa kino kimye Yehoba witulamawizha kupichila mu “mambo” anji omi aji na bulume butundaika bantu kuba’mba michima yabo ibukwe ne kwalula byubilo mu bwikalo bwabo. (Bahebelu 4:12) Umvwe ke twingijishe mafunde ao, twakonsha kuzhikijilwa ku bimo bileta bulemo ku mubiji. Isaya 48:17 waamba’mba: “Amiwa ne Yehoba ... wimufunjisha’mba mukamwenemo byawama.” Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kwikela mwayila Mambo a Lesa kwakonsha kwituwamishisha butuntulu bwetu bwa mubiji ne kwitunungilako bumi. Kya kumwenako, na mambo a kwingijisha lujimuno lwa mu Baibolo lwa kuchina bulalelale ne kwitokesha atwe bene ku bubipisho bonse, tuchinuzhuka byubilo bya biko ne bisela bya kwiipaya bileta bono mu bwikalo bwa bantu bavula babula kwakamwa Lesa. (Byubilo 15:29; 2 Kolinda 7:1) Byo tusanchilapo Mambo a Lesa pa kwituzhikijila!

      Yehoba Wituzhikijila ku Mupashi

      18. Ñanyi luzhikijilo lwa ku mupashi Yehoba lo etuzhikijila?

      18 Kyakilamo kunema, Yehoba wituzhikijila ku mupashi. Lesa wetu wa butemwe wituzhikijila ku bintu byakonsha kwitonauna ku mupashi kupichila mu kwitufunjisha bintu bikebewa pa kuba’mba tuchinchike meseko ne kulamawizha bulunda bwetu ne aye. Mu jino jishinda Yehoba upulusha bumi bwetu, kechi pa myakatu icheche ne, bino myaka yonse. Akimonai lunengezho ne bupe bumo Lesa bo apana kwituzhikijilamo ku mupashi.

      19. Mupashi wa Yehoba wakonsha kwitukwasha byepi kuchinchika lweseko luji lonse lo twakonsha kuponenamo?

      19 Yehoba ‘umvwa milombelo.’ (Masalamo 65:2) Umvwe makatazho mu bwikalo ke amweke kwitushinka bulaka, twakonsha kukabuluka inge twamubula byonse biji ku muchima wetu. (Filipai 4:6, 7) Kechi wakonsha kwangatapo meseko etu mu jishinda ja kukumya ne, bino mu kukumbula milombelo yetu ifuma mukachi ka muchima, wakonsha kwitupa maana mwakubila na oo makatazho. (Yakoba 1:5, 6) Kabiji kukila pa kino, Yehoba upana mupashi wanji wazhila ku boba bamulomba. (Luka 11:13) Uno mupashi wa bulume wakonsha kwitukwasha kuchinchika meseko nangwa makatazho onse akonsha kwituponena. Wakonsha kwitupa “bukata bwine bwa bulume” bwa kuchinchika poso Yehoba akafumyepo makatazho onse mu ntanda ipya yafwenya kala pepi.—2 Kolinda 4:7.

      20. Bulume bwa Yehoba bwa kuzhikijila bwakonsha kumweshiwa byepi kupichila mu bapopweshi bakwetu?

      20 Kimye kimo bulume bwa Yehoba bwa kuzhikijila bwakonsha kumweka kupichila mu bapopweshi bakwetu. Yehoba wakungulwila bantu banji mu jibumba ja “balongo” mwaya ntanda yonse. (1 Petelo 2:17; Yoano 6:44) Mu bano balongo, tumonamo lushimuno lwa kine lwa bulume bwa mupashi wazhila wa Lesa ulengela bantu kuba byawama. Uno mupashi upanga bipangwa mwi atweba—byubilo byawama bikebulañana, kubikapo ne butemwe, lusa, ne buwame. (Ngalatiya 5:22, 23) Onkao mambo, umvwe tuji mu malwa, ne mukwetu wa mu lwitabilo witufundako nangwa kwitutekeneshako na byambo bya lutekenesho, twakonsha kusanchila Yehoba pa bino byambo bya luzhikijilo lwanji.

      21. (a) Ñanyi kajo ka pa kimye pafwainwa ko apana Yehoba kupichila mwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana’? (b) Nga anweba bunke bwenu mwamwenamo byepi mu byauba Yehoba kwituzhikijila ku mupashi?

      21 Kabiji Yehoba witupa ne kintu kikwabo kya kwituzhikijila: kajo ka ku mupashi ka pa kimye pafwainwa. Pa kuba’mba etukwashe kutana bulume mu Mambo anji, Yehoba wapa ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ mwingilo wa kunengezha ne kupana kajo ka ku mupashi. Jino jibumba ja kalume wa kishinka jingijisha mabuku apulintwa kubikapo ne magazini a Kyamba kya Usopa ne Loleni!, kupwila kwa kipwilo ne kupwila kukatampe kwitupelamo “kajo pa kimye pafwainwa”—byo tukeba ne kimye kyo twibikebelamo. (Mateo 24:45) Abya mwaumvwapo kala kintu kimo pa kupwila kwa bwina Kilishitu nabiji mu mukumbu, mu jashi, nangwa mu lulombelo kimupele ngovu yo mwakebelenga ne lutundaiko nyi? Abya kujipo mutwe umo wanembelwe mu magazini etu amo wimufikapo kala pa muchima mu bwikalo bwenu nyi? Vulukai kuba’mba Yehoba witupa bino byonse kuba’mba etuzhikijile ku mupashi.

      22. Kimye kyonse Yehoba wingijisha bulume bwanji mu ñanyi jishinda, kabiji mambo ka mu ino ñiñijilo yanji kyo mukafumina byawama kwi atweba?

      22 Kine Yehoba ye “jikebo ja bonse bamuketekela.” (Masalamo 18:30) Twayuka kuba namba kechi wingijisha bulume bwanji kwituzhikijila ku bya malwa byonse pa kino kimye ne. Nangwa byonkabyo, kimye kyonse wingijisha bulume bwanji bwa luzhikijilo kumona’mba nkebelo yanji yafikizhiwa. Kulutwe na lwendo, mu ino ñiñijilo yanji mukafuma byawama bikawamina bantu banji. Umvwe twafwenya kwipi ne aye, Yehoba uketupa bumi bwalumbuluka bwa myaka ne myaka. Byo tuji na luno luketekelo mu milanguluko, twakonsha kumona buyanji buji bonse mu buno bwikalo kwikala ‘bwapela, bwa ka kimye kamotu.’—2 Kolinda 4:17.

      Mepuzho a Kulangulukapo

      Masalamo 23:1-6 Byo aji Kafunga Mukatampe, Yehoba uzhikijila ne kusunga byepi bantu banji baji nobe mikooko?

      Masalamo 91:1-16 Yehoba wituzhikijila byepi ku malwa a ku mupashi, kabiji twafwainwa kuba byepi kuba’mba etuzhikijile?

      Danyela 6:16-22, 25-27 Yehoba wafunjishe byepi mfumu wakala pa mambo a bulume Bwanji bwa kuzhikijila, kabiji ki ka kyo twakonsha kufunjilako ku kino kyaubiwe?

      Mateo 10:16-22, 28-31 Twakonsha kuketekela kupatwa kwa mutundu ka, bino mambo ka o twafwainwa kubula kuchiina balwanyi betu?

      [Kipikichala pa peja 68]

      ‘Wibabukata mu kyaji kyanji’

      [Kipikichala pa peja 69]

  • Bulume bwa Kubwezha Bintu—Yehoba Ubena ‘Kwalula Bintu Byonse ke Bipya’
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
    • Kitango 8

      Bulume bwa Kubwezha Bintu—Yehoba Ubena ‘Kwalula Bintu Byonse ke Bipya’

      1, 2. Bintu ka bantu byo babena kutaikilwa lelo jino, kabiji bitulengela kwiumvwa byepi?

      UMVWE kintu kyo akaisha mwana kyaeleka nangwa kyaonaika, ufikenatu ponkapo kajile. Uba kalenge ne lusa! Bino abya mwakimonapo kala mwana byo asangalala umvwe nsemi wamubwezhezha kintu kyaji kutayika nyi? Kwi nsemi kyakonsha kupela bingi kutana kyo kyo kintu kya kukaisha kyatayika nangwa kwikilungisha. Bino mwana utemwa ne kukumya bingi. Kintu kyaji kumwekana nobe kyaeleka nangwa konaika kikupu kyabwela jibiji!

      2 Yehoba, aye Nsemi wakila bonse uji na bulume bwa kubwezha bintu byo bamona baana banji ba panopantanda amba kyapwa byaonaika kechi bikamweka jibiji ne. Pano bino, kechi tubena kutongola bintutu bya kukaisha ne. Mu bino “bimye byakatazha” tubena kutaikilwa bintu byakilamo kunema. (2 Timoti 3:1-5) Bintu byo banemeka bantu nabiji mazubo, bipe, nkito, kubikapotu ne butuntulu bwa mubiji, biji mu kizumba kya konaika. Kabiji twakonsha kuba bingi bulanda umvwe ke tulanguluke pa bibena konaika mapunzha ne bintu byatama bibena kufumamo na mambo a kuzhiya kwa misango yavula ya bintu byumi. Bino pa bino byonse, kafwako kintu kitukozha ku muchima na biji lufu lwa muntu ye twatemwa ne. Twikala bingi ba bulanda ne kulefuka.—2 Samwela 18:33.

      3. Luketekelo ka lutekenesha luji mu Byubilo 3:21, kabiji Yehoba ukelufikizha kupichila mu ñanyi jishinda?

      3 Byo kisangajikapo kufunda pa bulume bwa Yehoba bwa kubwezha bintu! Byonka byo tusa kumona, kuji bintu bya kukumya Lesa byo akonsha kubwezha kabiji ne byo akabwezhezha baana banji ba panopantanda. Baibolo waamba ne kwamba’mba Yehoba ukeba ‘kubwezha byonse.’ (Byubilo 3:21) Pa kuba’mba a kobe kino, Yehoba ukengijisha Bufumu bwa Bumesiasa, bubena kulamwa na Mwananji, aye Yesu Kilishitu. Kiyukilo kya kumwenako kibena kumwesha’mba buno Bufumu bwatendekele kulama mwiulu mu 1914.a (Mateo 24:3-14) Bi ka bikabwezhiwa? Twayai tumone mingilo imo ikatampe ya Yehoba ya kubwezha bintu. Mwingilo umo wa mu ino mingilo tubena kwimwenaye na meso. Mingilo ikwabo ikobiwa mu kimye kya kulutwe pa kipimo kikatampe.

      Kubwezhiwa kwa Bupopweshi bwa Kine

      4, 5. Ki ka kyamwekejile bantu ba Lesa mu 607 B.C.E., kabiji luketekelo ka Yehoba lo ebapele?

      4 Kintu kimo Yehoba kyo abwezha ke bupopweshi bwa kine. Pa kuba’mba tumvwishe bulongo kino mo kyatala, twayai tubalauleko pacheche mwapichile bufumu bwa bena Yuda. Kino kisa kwitusangajika pa kuyuka Yehoba byo abena kwingijisha bulume bwanji bwa kubwezha bintu.—Loma 15:4.

      5 Akifwanyikizhai Bayudea bakishinka byo beumvwine mu 607 B.C.E. kimye kyaonawinwe Yelusalema. Muzhi wabo ye batemenwe waonawinwe, bibumbulu byanji byapomwenwe. Kabiji kyakijishemo ne kutama kine pa kumona nzubo ya Lesa ya buya yatungile Solomone yajinga mpunzha ya kupopwelamo Yehoba mpopwelo yatoka panopantanda ponse, yashala ke milumbatu. (Masalamo 79:1) Aba bapulukile bebatwajile mu buzha ku Babilona ne ntanda yabo yashajile ke masalatu mwa kupitañena banyama ba mungye. (Yelemiya 9:11) Mu ndangulukilo ya bantu, byonse byamwekele nobe byapwila pa mpuki. (Masalamo 137:1) Bino Yehoba waambijile jimo luno lonaiko, wapaine ne luketekelo lwa kuba’mba kimye kya kubwezha bintu kyajinga kulutwe.

      6-8. (a) Ñanyi kishina kyanembwa pavula mu binembelo byanembele bangauzhi ba Kihebelu, kabiji buno bungauzhi bwa kubwezha bintu bwafikizhiwe byepi kimye kitanshi? (b) Mu ano moba etu a lelo, bantu ba Lesa bamona byepi kufikizhiwa kwa bungauzhi bwa kubwezha bintu?

      6 Kubwezhiwa kwa bintu kyo kyajinga kishina kyanembelwe pavula mu binembelo byanembele bangauzhi ba Kihebelu.b Kupichila mwi abo, Yehoba walayile kubwezha ntanda mwakwikala bantu jibiji, sa iji na mushiji wafuka, kabiji yazhikijilwa ku banyama bakaji ba mungye ne ku balwanyi. Walondolwele ntanda yabo yabwezhiwa amba paladisa mwine! (Isaya 65:25; Ezikyo 34:25; 36:35) Kabiji kyakijile pa byonse, mpopwelo ya kine yaikajikilwe jibiji ne nzubo ya Lesa beishimukulwile. (Mika 4:1-5) Buno bungauzhi bwapele Bayudea bayile mu buzha luketekelo ne kwibakwasha kuchinchika buzha bwabo bwa myaka 70 mu Babilona.

      7 Kyapeleleko, kimye kya kubwezha bintu kyafikile. Byo balubukile kufuma mu Babilona, Bayudea babwelele ku Yelusalema ne kukashimukulula nzubo ya Yehoba. (Ezela 1:1, 2) Byo bakakachijile ku bupopweshi bwa kine, Yehoba wibashukishe ne kulenga ntanda yabo kwikala na mushiji wafuka wa kumenesha bijimwa. Wibazhikijile ku balwanyi ne ku banyama bakaji ba mungye baangejile ntanda yabo pa myaka yavula. Byo basangalelepo pa kumona Yehoba waingijisha bulume bwanji bwa kubwezha bintu! Nangwa byonkabyo bino bintu byaimenejilengakotu kufikizhiwa kutanshi kucheche kwa bungauzhi bwa kubwezha bintu. Kufikizhiwa kukatampe kwakishilenga ‘mu moba apelako,’ kino kyonka kimye kyotujimo kyoaikajikijilwemo pa bufumu Nswanyi walayilwe kala wa kuswana Mfumu Davida.—Isaya 2:2-4; 9:6, 7.

      8 Aku Yesu wikajikwatu pa Bufumu mwiulu mu 1914, watajile pa lukatazho lwa ku mupashi lwajingamo bantu ba Lesa bakishinka panopantanda. Byonka Kilusa mwina Pelisha washindañenenga byoakasulwile bashajilepo ba mu Bayudea mu Babilona mu 537 B.C.E., Yesu naye wakasulwile bashajilepo ba mu Bayudea ba ku mupashi—baana banji ba bwanga ku byubilo bya Babilona wa mu ano moba etu a lelo—bufumu bwa ntanda yonse bwa bupopweshi bwa bubela. (Loma 2:29; Lumwekesho 18:1-5) Kutatula mu 1919 kuya ne kulutwe, bupopweshi bwatoka bwabwezhiwa mu mpunzha yabo yafwainwa mu bwikalo bwa bena Kilishitu bakine. (Malakai 3:1-5) Kutatulatu kyo kya kimye, bantu ba Yehoba bamupopwela mu nzubo yanji yazhila ya ku mupashi—ayo iji lunengezho lwa Lesa lwa mpopwelo yatoka. Mambo ka kino o kyanemena kwi atweba mu ano moba etu a lelo?

      Ene Mambo Kubwezhiwa kwa ku Mupashi o Kwanemena

      9. Panyuma ya kimye kya batumwa, machechi a Kilishitendomu aubile ka ku bupopweshi bwa kupopwela Lesa, bino Yehoba waubapo byepi mu ano moba etu a lelo?

      9 Akilangulukai pa byo kyajinga kala. Bena Kilishitu mu myaka kitota kitanshi bamwene mashuko avula bingi ku mupashi. Bino Yesu ne batumwa baambijile jimo amba bupopweshi bwa kine bakebutamisha ne kwibuzhimañanya. (Mateo 13:24-30; Byubilo 20:29, 30) Panyuma ya kimye kya batumwa, kwaishile Kilishitendomu. Bantangi ba bupopweshi batendekele kufunjisha mafunjisho ne byubilo bya buntunshi. Balengejile kumusolomoka Lesa kwikala ke kintu kyashupa bingi, mambo bamulumbulwilenga amba Balesa basatu bakukankalwa kuyuka bulongo byo baji, kabiji bafunjishenga bantu amba basololenga mambo abo ku bapulisiti ne kulomba kwi Maliya ne “ku bazhila” bapusana pusana mu kifulo kya kulomba kwi Yehoba. Pano byo papichile myaka yavula ya kuno kutamishiwa kwa bupopweshi bwa kine, nga Yehoba waubilepo byepi? Mu ino ntanda ya lelo—yakumbana na bubela bwa bupopweshi ne kwiitamisha na byubilo byabula moyo wa kwakamwa Lesa, aye watwelamo ne kubwezha bupopweshi bwa kine! Kwakubula kunungako bubela, twakonsha kwamba’mba kuno kubwezhiwa ke kyubilo kimo kikatampe kyaubiwa mu ano moba etu a lelo.

      10, 11. (a) Ñanyi mbaji ibiji yalumbulula paladisa wa ku mupashi, kabiji mwakonsha kwikala byepi lubaji lwayo? (b) Bantu ba mutundu ka Yehoba bo akonkenya mu paladisa wa ku mupashi, kabiji bakekala na jishuko ja kumona ka?

      10 Onkao mambo, bena Kilishitu bakine lelo jino baji mu paladisa wa ku mupashi. Nga uno paladisa nanchi walumbulula ka? Walumbulula mbaji ibiji. Patanshi walumbulula bupopweshi bwa kine bwa Lesa wa kine aye Yehoba witupa jishinda ja mpopwelo ya kine yabula bubela ne kutamishiwa. Witupa kajo ka ku mupashi. Kino kitukwasha kufunda pe aye yenka Shetu wa mwiulu, kumutokesha pa muchima, ne kufwenya kwipi ne aye. (Yoano 4:24) Mbaji ya bubiji ya paladisa wa ku mupashi yalumbulula bantu. Byonka byaambijile jimo Isaya, ‘mu ano moba apelako’ Yehoba wafunjisha bapopweshi banji byubilo bya mutende. Wapwisha makondo mukachi ketu. Nangwa kya kuba twibambulwakoloka, witukwasha “kuvwala bumuntu bupya.” Witabizha mingilo yetu yo tuba kupichila mu kwitupa mupashi wanji wazhila usema byubilo byawamisha mwi atweba. (Efisesa 4:22-24; Ngalatiya 5:22, 23) Umvwe ke mwingile mwayila mupashi wa Lesa, ko kuba’mba kine mwi lubaji lwa paladisa wa ku mupashi.

      11 Mu uno paladisa wa ku mupashi, Yehoba wakonkenyamo bantu bo atemwa—aba bamutemwa, batemwa mutende, kabiji “ba michima yapelelwa.” (Mateo 5:3) Bantu ba uno mutundu bo bakekala na jishuko ja kumona kubwezhiwa kwa kukumya kwa bantu ne kwa ntanda yonse.

      “Tala, Naalula Bintu Byonse ke Bipya”

      12, 13. (a) Mambo ka bungauzhi bwa kubwezhiwa kwa bintu o bwafwainwa kufikizhiwa mu jishinda jikwabo? (b) Byonka byo kyaambiwe mu Edena, ñanyi nkebelo ya Yehoba ku ino ntanda, kabiji mambo ka kino o kitupela luketekelo lwa kimye kya kulutwe?

      12 Bungauzhi bwavula bwa kubwezhiwa kwa bintu kechi butongolatu kubwezhiwa kwa ku mupashi konka ne. Kya kumwenako, Isaya wanembele kimye balwazhi, bilema, bampofu, ne bashinka matwi kyo bakabukiwa kabiji ne kuba’mba lufu nalo bakelumina myaka ne myaka. (Isaya 25:8; 35:1-7) Buno bungauzhi kechi bwafikizhiwe ku mubiji mu bena Isalela ba kukala ne. Bino nangwa kya kuba twamona kufikizhiwa kwa ku mupashi kwa ino milaye mu ano moba etu a lelo, tuji na kishinka kya kine kya kuketekela’mba kulutwe na lwendo ikafikizhiwa pakatampe ku mubiji. Twayuka byepi kino?

      13 Kala mu Edena, Yehoba walumbulwile nkebelo yanji ku ino ntanda: Mwafwainwe kwikala bantu ba lusekelo, baji na butuntulu bwa mubiji bwawama kabiji bakwatankana. Mwanamulume ne mwanamukazhi bafwainwe kulama ino ntanda ne bilengwa byonse bijimo, kwiyalula ke paladisa. (Ntendekelo 1:28) Kino kyapusana bingi na bintu byo biji kino kimye. Bino twaketekela namba nkebelo ya Yehoba kechi ikanyanchijilwapotu nangwa pacheche ne. (Isaya 55:10, 11) Yesu aye Mfumu wa Bumesiasa watongolwa na Yehoba, ukaleta uno Paladisa wa ntanda yonse.—Luka 23:43.

      14, 15. (a) Yehoba ‘ukalula byepi bintu byonse ke bipya’? (b) Bwikalo bukekala byepi mu Paladisa, kabiji ñanyi lubaji lo mwamona kuwama?

      14 Akifwanyikizhai kumona ntanda yonse yaaluka ke Paladisa! Yehoba waamba pa mambo a kyo kya kimye’mba: “Tala, naalula bintu byonse ke bipya.” (Lumwekesho 21:5) Langulukai kino mo kikatala. Yehoba byo akapwisha kwingijisha bulume bwanji bwa konauna buno bwikalo bubi bukote, pakashala “bya mwiulu bipya ne ntanda ipya.” Kino kibena kulumbulula’mba kafulumende ipya ya mwiulu ikalamanga jibumba jipya ja bantu ba panopantanda batemwa Yehoba ne kuba kyaswa muchima wanji. (2 Petelo 3:13) Satana pamo ne bademona banji bakebangata ngovu kafwako kyo bakobanga ne. (Lumwekesho 20:3) Kyo kikekala kimye kitanshi pa myaka yavula yapitapo, bantu kyo bakekala bakasuluka ku byubilo byatama bya kwishikwa kabiji byonaunañana. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, kikekala kintu kya kukumya bingi pa kwikala bantu bakabululwa.

      15 Pano po po tukakonsha kusunga bulongo ino ntanda yawamisha byonka byo twakebewenga kuba patanshi. Ino ntanda iji na bulume bwa kwibwezhamo ayo ine. Bizhiba ne mikola byo baonauna byakonsha kwitokesha abyo bine umvwe kya kuba bafumyapo bine bintu bilengela; mushiji waonaunwa wakonsha kwiwamisha mwine jibiji umvwe makondo apwa. Byo kikaletangapo lusekelo pa kwingila mwayila mizhilo ya bilengwa panopantanda, kukwasha kwiyalula ke bujimi bwauba nobe paka, Edena wa ntanda yonse mukekala bichi ne banyama ba misango ne misango! Mu kifulo kya kwikala na nshiji ya kuvizha banyama ne mitundu ya bichi, bantu bakekala mu mutende na bilengwa byonse panopantanda. Nangwatu banyike kechi bakachinanga banyama ba mungye ne.—Isaya 9:6, 7; 11:1-9.

      16. Mu Paladisa, ñanyi kubwezhiwa kwa bintu kukasangajika bantu bonse bakishinka?

      16 Kabiji ne atweba bene pa muntu pa muntu tukabwezhiwa. Panyuma ya Amagedonyi aba bakapuluka bakamona lubuko lwa kukumya mwaya ntanda yonse. Byonka byo aubile kimye kyo ajinga panopantanda, Yesu ukengijisha bulume bo bamupa kwi Lesa kulabisha bampofu, kushinkula matwi a bashinka matwi, kabiji ne kupana butuntulu bwa mubiji bwawama ku boba balemana ne bakolwakolwa. (Mateo 15:30) Bakote bakasangalala bingi pa kwikala jibiji na ngovu, butuntulu bwa mubiji bwawama, kabiji ne bulume bwa bunsongwalume. (Yoba 33:25) Mikafi ikapwa, maulu ne maboko a koloka, ne nyama ya mibiji yetu ikatemfukangatu na ngovu ikabwelamo jibiji. Bantu bonse bakishinka bakamona’mba bintu biya na mambo a bundengamambo bibena kuya na kupwa pachepache ne kuzhimañanatu shitashita. Byo tukasanchilapo Yehoba Lesa na mambo a bulume bwanji bwa kukumya bwa kubwezha bintu! Pano twayai tumone pa lubaji lumo lusangajika kya kine kine lwa kino kimye kya lusekelo kya kubwezhiwa kwa bintu.

      Kubwezha Bafu ku Bumi

      17, 18. (a) Mambo ka Yesu o ebasanzhilemo Basadusea? (b) Ki ka kyalengejile Elaija kulomba Yehoba amba asangule yewa mwana?

      17 Mu myaka kitota kitanshi C.E., bantangi bamo ba bupopweshi batelwanga’mba Basadusea, kechi baitabijile mu lusanguko ne. Yesu wibasanzhilemo na bino byambo bya kuba’mba: “Mwaya mungi, mambo kechi mwayuka binembelo ne, nangwa bulume bwa Lesa ne.” (Mateo 22:29) Ee kine, Binembelo byasolola’mba Yehoba uji na buno bulume bwa kubwezha bintu. Pano mu ñanyi jishinda?

      18 Akifwanyikizhai byaubiwe mu moba a kwa Elaija. Mwanamukazhi wafwilwa walelele mubiji waubatu lekete wa mwananji yenka umotu. Uno kalombwana wafwile. Ngauzhi Elaija wajinga mwenyi wafikijile ku uno mwanamukazhi wafwilwa, kyamweka wakankamenetu. Patanshi wapulwishe uno mwana ku nzala. Kyamweka Elaija wamutemenwe bingi uno kalombwana. Inanji waubile bingi bulanda. Uno kalombwana ye wajinga muntu ye avulukilangako mwata wanji wafwile. Kampepo waketekejile’mba uno mwananji wamulume ye ukamusungangako mu bukote bwanji. Byo akankamenetu, uno mwanamukazhi wafwilwa waubile moyo amba bamukambwilenga na mambo a bubi bo aubile kala. Elaija naye waubile bingi bulanda pa kumona ano malwa akijishemo kutama. Wafumishe uno mufu mu kyaji kya inanji ne kumutwala mu kibamba kyanji kya peulu na kukalomba Yehoba Lesa amba abwezhemo bumi mu uno mwana.—1 Bamfumu 17:8-21.

      19, 20. (a) Abalahama wamwesheshe byepi amba wajinga na lwitabilo mu bulume bwa Yehoba bwa kubwezha bintu, kabiji ki ka kyamulengejile kwikala na luno lwitabilo? (b) Nga Yehoba wafwetele byepi lwitabilo lwa kwa Elaija?

      19 Elaija kechi ye wajinga muntu mutanshi waketekejile mu lusanguko ne. Abalahama naye waketekejile’mba Yehoba uji na buno bulume bwa kubwezha bintu, kabiji wajinga na bishinka byamulengejile kwikala na luno lwitabilo. Abalahama byo ajinga na myaka ya kusemwa 100 ne Sala naye byo ajinga na myaka 90, Yehoba wibabwezhejile lusemo lwabo lwafwile, ne kulengela Sala kusema mwana wamulume mu jishinda ja kukumya. (Ntendekelo 17:17; 21:2, 3) Mu kupita kwa kimye, uno kalombwana byo akomene, Yehoba wamulombele Abalahama kulambula mwananji. Abalahama wamwesheshe lwitabilo kulanguluka’mba Yehoba wakonsha kumubwezha ku bumi Izaka ye atemweshe. (Bahebelu 11:17-19) Lwitabilo lukatampe lwa uno mutundu lwakonsha kulumbulula kyalengejile Abalahama saka akyangye kukanjila pa mutumba na kulambula mwananji kumubujila jimo mu bukishinka nsongwalume wanji amba aye ne Izaka basa kubwela bonse.—Ntendekelo 22:5.

      20 Yehoba wapulwishe Izaka, onkao mambo kechi kwakebewenga lusanguko pa kyo kya kimye ne. Bino nangwa byonkabyo, kwi Elaija, mwana wa mulume wa yewa mwanamukazhi wafwijilwe, waji wafwa kala bino kechi papichile kimye kikatampe ne. Yehoba wafwetele lwitabilo lwa ngauzhi kupichila mu kusangula yewa mwana! Kepo Elaija amubwezhezhe kalombwana kwi inanji, ne kumwambila bino byambo bya kubula kulubamo amba: “Talai, mwanenu’we, ke mumi”!—1 Bamfumu 17:22-24.

      21, 22. (a) Lusanguko lwanembwa mu Binembelo lwajinga lwa nkebelo ka? (b) Mu Paladisa, lusanguko lukabaya byepi, kabiji ñanyi ukelwingila?

      21 Mu jino jishinda, kimye kitanshi mu mashimikila a mu Baibolo twamona Yehoba byo aingijishe bulume bwanji bwa kubwezha bumi bwa muntu. Mu kupita kwa kimye, Yehoba wapele ba Elisha, Yesu, Paulo, ne Petelo bulume bwa kubwezha bafu ku bumi. Ee bino, aba bo basangwile kulutwe na lwendo bafwile jikwabo. Pano bino, ano mashimikila a mu Baibolo etulengela kuyukila jimo bikobiwa mu kimye kya kulutwe.

      22 Mu Paladisa, Yesu ukengila mwingilo wanji byo aji “lusanguko ne bumi.” (Yoano 11:25) Ukasangula bantu bakukankalwa kubala ne kwibapa jishuko ja kwikala myaka ne myaka mu Paladisa panopantanda. (Yoano 5:28, 29) Akifwanyikizhai kukwatankana jibiji kwa balunda ne balongo baabene pa kimye kikatampe na mambo a lufu, byo bakekumbachilamo na lusekelo lukatampe! Bantu bonse bakatota Yehoba na mambo a bulume bwanji bwa kubwezha bintu.

      23. Ñanyi kintu kikatampe kyakila byonse Yehoba kyo amweshejilemo bulume bwanji, kabiji kino kitulengela byepi kwikala na luketekelo mu bikobiwa kulutwe?

      23 Yehoba waikajika mulaye wa kine wa kuba’mba luno luketekelo lukobiwa. Pa bintu bikatampe byo aubile mukumwesha bulume bwanji, wasangwile Mwananji, Yesu, kwikala kilengwa kya bulume kya mupashi, ne kumulenga kwikala wa kibiji kwi aye mwine Yehoba. Yesu byo asangwilwe wamwekele ku bantu bavula. (1 Kolinda 15:5, 6) Kino kimwesho kyawana nangwatu ku boba bazhinauka. Yehoba uji na bulume bwa kubwezha bumi.

      24. Mambo ka o twafwainwa kuketekela’mba Yehoba ukasangula bafu, kabiji luketekelo ka lo twafwainwa kwikala nalo?

      24 Yehoba kechi ujitu na bulume bwa kubwezha bafu ku bumi ne, bino byo byo asaka kuba. Mwanamulume wa kishinka aye Yoba watangijilwe na mupashi kwamba’mba Yehoba usaka kubwezha bafu ku bumi. (Yoba 14:15) Nanchi kechi mwakebulwa kwi Lesa wetu usakisha kwingijisha bulume bwanji bwa kubwezha bintu mu jishinda ja butemwe nenyi? Vulukai’mba, lusanguko ke lubajitu lumo lwa mwingilo mukatampe wa Yehoba uji kulutwe wa kubwezha bintu. Byo mutwajijila kufwenya kwipi ne aye, kimye kyonse ikalai na luketekelo lo muji nalo lwa kuba’mba mukekalako ne kumona Yehoba byo ‘akalula bintu byonse ke bipya.’—Lumwekesho 21:5.

      [Tubyambo twa mushi]

      a “Myaka ya kubwezha byonse” yatendekele kimye Bufumu bwa Bumesiasa kyo bwaikajikilwe na nswanyi waswaine Mfumu Davida pa jitanda. Yehoba wamulayile Davida amba nswanyi ukamuswana ukalama myaka ne myaka. (Masalamo 89:35-37) Bino panyuma ya konaunwa kwa Yelusalema ku bena Babilona mu 607 B.C.E., kafwako mwana wafumine mwi Davida waikele pa jitanda ja Lesa ne. Yesu wasemekelwe panopantanda kwikala nswanyi wa Davida, ye waikele ke Mfumu walayiwe kala kene kimye aikajikilwe pa bufumu mwiulu.

      b Kya kumwenako, Mosesa, Isaya, Yelemiya, Ezikyo, Hoseya, Yoela, Amosi, Obadiya, Mika, ne Zefwaniya bonse baambilepo pa kino kishina.

      Mepuzho a Kulangulukapo

      2 Bamfumu 5:1-15 Na mambo a kuba wipelwile, mwanamulume umo mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo wamwenejilemo byepi mu bulume bwa Yehoba bwa kubwezha bintu?

      Yoba 14:12-15 Yoba wajinga na ñanyi luketekelo, kabiji bino byepelo byakonsha kukosesha byepi luketekelo lwetu lwa kimye kya kulutwe?

      Masalamo 126:1-6 Nga bena Kilishitu lelo jino bakonsha kumvwa byepi pa mambo a kubwezhiwa kwa bupopweshi bwa kine kabiji ne byo bajimo na lubaji?

      Loma 4:16-25 Mambo ka o kyanemena kwikala na lwitabilo mu bulume bwa Yehoba bwa kubwezha bintu?

      [Kipikichala pa peja 84]

      “Talai, mwanenu’we, ke mumi”!

      [Kipikichala pa peja 85]

  • “Kilishitu bo Bulume bwa Lesa”
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
    • Kitango 9

      “Kilishitu bo Bulume bwa Lesa”

      1-3. (a) Ñanyi kintu kya kuchinya kibamwekejile baana ba bwanga pa Kizhiba kya Ngalilea, kabiji Yesu waubilepo ka? (b) Mambo ka Yesu o atelelwa’mba “Kilishitu bo bulume bwa Lesa”?

      BAANA ba bwanga baubile bingi moyo. Byo bayilenga na bwato ku bushiya bwa Kizhiba kya Ngalilea, kwaishile kipupu kikatampe bingi. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, bamwenepo kala bipupu bikwabo pa kino kizhiba mambo bamo mwi abo bayukile bingi mwingilo wa kukwata masabi.a (Mateo 4:18, 19) Bino kino kyajinga “kipupu kikatampe” kabiji ponkapotu kizhiba kyafikenejiletu kutama na manyaki. Baana ba bwanga bebikileko kuvuwa bwato, bino kipupu kyayilenga na kwibashinda. Manyaki ‘asampaukijilenga’ mu bwato ke butendeke ne kuyula na mema. Nangwa kwalukuchile byonkabye, Yesu wajinga mu tulo twine ku ntonga ya bwato mambo wakokele panyuma ya kufunjisha mabumba juba jonse jituntulu. Byo bachiine’mba twakafwa, baana ba bwanga bamubushishe ne kumusanshijila’mba: “Nkambo, tupulushai; twavila.”—Mako 4:35-38; Mateo 8:23-25.

      2 Yesu kechi wachiine ne. Na mambo a luketekelo lukatampe lo ajinga nalo, wakajipijile lubesha ne kalunga amba: “Zhindama; talala!” Ponkapo lubesha ne kalunga bya mukokejile, kipupu kyapwile, manyaki ashikamine, ne “mema aikeletu bulongo nzo.” Baana ba bwanga baubile bingi moyo ne kwambañana bene na bene amba: “Nanchi uno ye ñanyi?” Kya kyo ee, nga muntu wa mutundu ka wakonsha kukajipila lubesha ne kalunga uba nobe ubena kukajipila mwana wapapalala?—Mako 4:39-41; Mateo 8:26, 27.

      3 Bino Yesu kechi wajinga muntutu ne. Bulume bwa Yehoba bwaingijilenga ne kumwekela mwi aye mu mashinda a kukumya. Mutumwa Paulo watangijilwe na mupashi kyo kyo amutongwejile’mba “Kilishitu bo bulume bwa Lesa.” (1 Kolinda 1:24) Mu ñanyi mashinda bulume bwa Lesa mo bwamwekejile mwi Yesu? Kabiji mashinda Yesu mo aingijishe buno bulume akonsha kwitukwasha byepi mu bwikalo bwetu?

      Bulume bwa Mwana Lesa Yenkawa Umo

      4, 5. (a) Yehoba wamupele Mwananji yenkawa umo bulume ne lūsa lwa mutundu ka? (b) Uno Mwana wajinga na ki ka kyamukwashishe kwingila nkebelo ya Shanji ya kulenga bintu?

      4 Akilangulukai pa bulume bo ajinga nabo Yesu saka akyangye kwikala mu bumuntu. Yehoba waingijishe “bulume bwanji bwa myaka” pa kulenga Mwananji yenkawa umo, waishile kutelwa’mba Yesu Kilishitu. (Loma 1:20; Kolose 1:15) Panyuma ya kumulenga, Yehoba wamupele uno Mwananji bulume ne lūsa lukatampe, ne kumupa mwingilo wa nkebelo Yanji ya kulenga bintu. Pa mambo a uno Mwana, Baibolo waamba’mba: “Byonse byalengelwe kwi aye; kabiji mu byonse byalengelwe ka paji kyalengelwe nangwa kimo kwa kubula aye ne.”—Yoano 1:3.

      5 Twamonakotu pacheche bukata bwa uno mwingilo. Akifwanyikizhai bulume bwakebewenga pa kulenga bamalaika bavula ba bulume, lwelele pamo ne myala yanshansha ya kukankalwa kubala, kabiji ne ino ntanda pamo ne bintu byumi byapusana pusana bijipo. Pa kuba’mba engile ino mingilo, uno Mwana yenkawa umo waingijishe bulume bukatampe bwakila bintu byonse—mupashi wazhila wa Lesa. Uno Mwana wasekejile bingi pa kwikala Sendwe Mwine, ye aingijishe Yehoba pa kulenga bintu byonse.—Byambo bya Mana 8:22-31.

      6. Panyuma ya lufu ne lusanguko lwanji panopantanda, Yesu wapewe bulume ne lūsa lwa mutundu ka?

      6 Abya uno Mwana yenkawa umo wafwainwe kutambula bulume ne lūsa lukwabo nyi? Panyuma ya lufu ne lusanguko lwanji panopantanda, Yesu waambile’mba: “Lūsa lonse napewalo ne lwa mwiulu ne lwa pano panshi.” (Mateo 28:18) Ee, Yesu wapewa ngovu ne lūsa lwa kwingijisha bulume pa bintu byonse. Byo aji “Mfumu wa Bamfumu, ne Nkambo wa Bankambo,” wapewa lūsa lwa “kuvulañanya bufumu bonse ne lūsa lonse ne bulume bonse”—bumweka ne bubula kumweka—bubena kulengulula Shanji. (Lumwekesho 19:16; 1 Kolinda 15:24-26) Kufumyakotu aye mwine Yehoba, pa bibye byonse byashala kechi ‘washapotu nangwa kimo kyo abula kumukokeshesha’ Yesu ne.—Bahebelu 2:8; 1 Kolinda 15:27.

      7. Mambo ka o twafwainwa kushiinwa’mba Yesu kechi ukengijishapo kutama nangwa pacheche bulume bo bamupa kwi Yehoba ne?

      7 Nanchi twafwainwa kwakamwa’mba Yesu kwendapo waingijisha kutama bulume bwanji nyi? Ine kwalepeshatu! Yesu watemwa bingi Shanji kabiji kechi ukobapo kintu nangwa kimo kya kumufichisha ku muchima ne. (Yoano 8:29; 14:31) Yesu wayukishatu bulongo amba Yehoba kechi wingijisha kutama nangwa pacheche bulume bwanji bwakila ne. Yesu wimwenejile mwine amba Yehoba ukeba ‘kumwesha bulume bwanji ku bamuketekela na muchima yensetu.’ (2 Byambo bya Moba 16:9) Kya kine, Yesu watemwa bantu byonka Shanji byo ebatemwa, onkao mambo twakonsha kuketekela’mba kimye kyonse Yesu ukengijishanga bulume bwanji kuba byawama. (Yoano 13:1) Yesu kechi ujipo na nkuwa ya kwingijisha bulume kutama ne. Pano twayai tumone pa bulume bo ajinga nabo kimye kyo ajinga panopantanda ne kyamulengejilenga kwibwingijisha.

      ‘Wa Bulume mu ... Byambo’

      8. Panyuma ya kushingwa manyi, Yesu wapewe bulume bwa kuba ka, kabiji wibwingijishe byepi?

      8 Kyamwekeshatu patoka kuba’mba Yesu kechi waubilepo bya kukumya kimye kyo akijinga mwanyike mu Nazala ne. Pano bino bintu byaalukile panyuma ya kubatizwa mu 29 C.E., kimye kyo afikizhe myaka ya kusemwa nobe 30. (Luka 3:21-23) Baibolo witubula’mba: ‘Lesa wamushingile manyi a Mupashi Wazhila ne a bulume: ye wapitañenenga na kwingila byawama, ne kubuka bonse bo bamanyikilenga kwi Diabola.’ (Byubilo 10:38) Nanchi “kwingila byawama” kechi kumwesha’mba Yesu waingijishenga bulume bwanji mu jishinda jawama nenyi? Panyuma ya kumushinga manyi, waikele ke ‘ngauzhi wa Lesa mukatampe nangwa’mba wa bulume mu byubilo ne mu byambo.’—Luka 24:19.

      9-11. (a) Kwepi Yesu ko afunjishishanga javula, kabiji lukatazho ka lo atalañenenga nalo? (b) Mambo ka mabumba o akuminye na mo afunjishishenga Yesu?

      9 Nanchi Yesu wajinga byepi na bulume mu byambo? Javula wafunjishishanga pangyetu—ku bitulu, ku mitumba, mu mikwakwa ne pa bisankanyi. (Mako 6:53-56; Luka 5:1-3; 13:26) Umvwe kya kuba byambo byo aambilenga kechi bibafikilenga banteleki banji pa muchima ne, inge bafuminengapotu kishinshi. Mu kyo kya kimye kwabujile mabuku, banteleki banemekele byambo byo ebafunjishenga bebisungilengatu mu milanguluko ne mu michima yabo. Onkao mambo mafunjisho a Yesu afwainwe kwikala a kukebula bantu, abena kumvwanyika kabiji apela kuvulukwa. Pano bino kino kechi kyamukatezhe Yesu ne. Kya kumwenako, akilangulukai pa Jashi janji ja pa Mutumba.

      10 Juba jimo lukelo kuntendekelo ya 31 C.E., jibumba japwijile ku mutumba kwipi na Kizhiba kya Ngalilea. Bamo bafumine mu Yudea ne mu Yelusalema kwalepa makilomita 100 ne 110. Bakwabo nabo bafumine ku Tila ne ku Sidona mapunzha aji ku musezho wa kizhiba ku kabeta ka ku buyeke. Balwazhi bavula bafwenyenye kwipi ne Yesu amba bamukwate, kabiji aye wibabukiletu bonse. Byo pa bujile kushalapotu nangwa mulwazhi umo ne, watendekele kwibafunjisha. (Luka 6:17-19) Byo apwishishe kwamba, bakuminye bingi na byo baumvwine. Mambo ka?

      11 Byo papichile myaka, muntu umo waumvwineko jo ja jashi wanembele’mba: “Mabumba akuminye mo afunjishenga: mambo wibafunjishenga pamo ne wa lūsa.” (Mateo 7:28, 29) Yesu waambilenga na bulume bo baumvwinenga. Waambilenga mu kwimenako Lesa kabiji lufunjisho lwanji lwajinga na lūsa lwa mu Mambo a Lesa. (Yoano 7:16) Byambo bya kwa Yesu byaumvwanyikilenga, lutundaiko lwanji lwaitabishenga bantu, kabiji bishinka byo aambilenga muntu kuba wibikana ne. Byambo byanji byafikilenga pa bishinka bine kabiji byafikilenga ne pa michima ya banteleki banji. Wibafunjishe byo bakonsheshe kutana lusekelo, byo bafwainwe kulombela, bya kukeba Bufumu bwa Lesa, ne byo bakonsheshe kwikala na kimye kya kulutwe kyawama. (Mateo 5:3–7:27) Byambo byanji byabushishe michima ya boba bakebelenga bukine ne bololoke. Bantu ba uno mutundu bakebeshe ‘kwikana bene’ ne kusankilapo bintu byonse kuba’mba bamulondelenga. (Mateo 16:24; Luka 5:10, 11) Alwe ke lushimuno lwa kuba’mba byambo bya kwa Yesu byajinga na bulume.

      ‘Wa Bulume mu Byubilo’

      12, 13. Mu ñanyi mulanguluko Yesu mo ajinga ‘wa bulume mu byubilo,’ kabiji bya kukumya byo aubilenga byapusene pusene byepi?

      12 Kabiji Yesu wajinga ‘mukatampe nangwa’mba wa bulume mu byubilo.’ (Luka 24:19) Mu Mambo Awama mwashimunwa bya kukumya kukila pa 30 byo aubile kabiji bino byonse wibyubijile mu “bulume bwa Nkambo.”b (Luka 5:17) Bya kukumya bya kwa Yesu byatundaikile bantu bavula bingi mu bwikalo bwabo. Mu bya kukumya bibijitu, kimo mo ajishishe banabalume 5,000 ne mu kikwabo mo ajishishe banabalume bakwabo 4,000, ‘kwakubula kutelelako banabakazhi ne baana’—bano bantu kwibabika pamo bonse kampe bafikile ku 20,000!—Mateo 14:13-21; 15:32-38.

      13 Bya kukumya bya kwa Yesu byajingatu byapusana pusana. Wajinga na bulume pa bademona, ne kwibapangamo mu bantu kwakubula lukatazho ne. (Luka 9:37-43) Wajinga na bulume pa bintu, waalwile mema ke binyu. (Yoano 2:1-11) Baana banji ba bwanga baubile moyo byo bamumwene saka enda pa Kizhiba kya Ngalilea paubile kipupu kikatampe. (Yoano 6:18, 19) Wajinga na bulume bwa kupwisha bikola, wabukilenga bulema, bikola bibula kupwa, ne bikola bipayañana. (Mako 3:1-5; Yoano 4:46-54) Wabukilenga bantu mu mashinda apusana pusana. Bamo babukilwenga sa bajitu kwalepa, bino bakwabo pa kwibabuka wibakwachilenga. (Mateo 8:2, 3, 5-13) Bamo babukilwengatu ponkapo, bakwabo babukilwenga pachepache.—Mako 8:22-25; Luka 8:43, 44.

      14. Mu bi ka byaubiwe Yesu mo amwesheshe amba wajinga na bulume bwa kufumyapo lufu?

      14 Kabiji Yesu wajinga ne na bulume bwa kufumyapo lufu. Pa bimye bisatu byanembwa, wasangwile bafu, wasangwile mwana wamukazhi wa myaka ya kusemwa 12 ne kumupana ku bansemi banji. Wasangwile mwana wajingatu umo wa mwanamukazhi wafwijilwe, kabiji wasangwile ne mulongo ye batemenwe ku banyenga yanji. (Luka 7:11-15; 8:49-56; Yoano 11:38-44) Kafwako kintu kyakatezhe kwi aye ne. Wasangwile kashimbi wa myaka ya kusemwa 12 pa mwanya aku ufwatu. Wasangwile mwana wamulume wa mwanamukazhi wafwijilwe umotu pa makila, pa jonka juba jo afwile. Kabiji wasangwile ne Lazalasa mu kilende panyuma ya kupitapo moba ana.

      Kubula Kwitemwa, Kulangulukilako Bakwabo ne Kwingijisha Bulume na Milangwe

      15, 16. Ñanyi kiyukisho kijipo kya kuba’mba Yesu kechi witemenwe mwine pa kwingijisha bulume bwanji ne?

      15 Fwanyikizhai bulume bwajinga na Yesu byo bwakonsha kwingijishiwa kutama inge kya kuba bwapainwe mu maboko a kalama mbulwakoloka. Bino Yesu kechi wajinga ndengamambo ne. (1 Petelo 2:22) Wakaine kwitemwa mwine, kukeba bifulo, ne kwikala wa lunkumbwa lulengela bantu bambulwakoloka kukozha bakwabo ku muchima pa kwingijisha bulume bwabo.

      16 Yesu kechi witemenwe pa kwingijisha bulume bwanji ne, kabiji kechi wibwingijishepotu nangwa pacheche amba amwenemo aye mwine ne. Kimye kyo afwile nzala, wakaine kwalula mabwe amba ekale ke shinkwa aje. (Mateo 4:1-4) Bintu bicheche byo ajinga nabyo byajinga kimwesho kya kuba’mba kechi waingijishenga bulume bwanji amba amwenemo bintu bya ku mubiji ne. (Mateo 8:20) Kabiji kuji ne biyukisho bikwabo bya kuyukilako amba mingilo yanji ya bulume kechi yajinga ya kukeba kwitemwa aye mwine ne. Byo aubilenga bya kukumya, wibyubilenga mu kwipana aye mwine. Kimye kyo abukilenga bakolwa, bulume bwamulupukilenga. Wayukilenga’mba bulume bwamulupuka nangwatu kya kuba wabuka muntu umo. (Mako 5:25-34) Nangwa byonkabyo, walekelenga mabumba kumukwata pa mubiji, ne kubukwa babukilwenga. (Luka 6:19) Byo ajingapo na muchima wa kubula kwitemwa mwine!

      17. Yesu wamwesheshenga byepi kuba’mba wajinga wa milangwe pa kwingijisha bulume bwanji?

      17 Yesu wamwesheshenga milangwe pa kwingijisha bulume. Kechi waubile mingilo ya kukumya kukebatu’mba bamutote nangwa kwimwesha’mba uji na bulume ne. (Mateo 4:5-7) Wakaine kuba biyukilo bya kukeba kusangajika Heloda wibilangulukijilenga mungi. (Luka 23:8, 9) Mu kifulo kya kutaya mbila ya bulume bwanji, javula Yesu wafundangako boba bo abukilenga amba kechi mukabule muntu nangwa umo ne. (Mako 5:43; 7:36) Kechi wakebelenga bantu kumuyuka byo ajinga na mambotu a masawakya a lusekelo a kumvwa umvwatu ne.—Mateo 12:15-19.

      18-20. (a) Ki ka kyalengejilenga Yesu kumona mwa kwingijishila bulume bwanji? (b) Mumvwa byepi na jishinda Yesu jo abukijilemo mwanamulume umo washinkile matwi?

      18 Uno muntu wa bulume aye Yesu wapusene bingi na bantangi baingijishanga bulume bwabo mu kukanama kwakubula kutako muchima ku bintu bikeba bakwabo ne buyanji bwabo. Yesu watele bingi bantu muchima. Kumonatu bantu bayanji kwamulengelanga kumvwa bingi lusa kya kuba watundaikwanga kwibakwasha. (Mateo 14:14) Walangulukilenga byo beumvwinenga ne byo bakajijilwe kabiji ino ndangulukilo yo yamulengelanga kumona mwa kwingijishila bulume bwanji. Kya kumwenako kifika bingi pa muchima kiji mu Mako 7:31-37.

      19 Pa kikye kimye, mabumba akatampe aishile kwi Yesu ne kumuletela bavula babelele, kabiji ne aye wibabukile bonse. (Mateo 15:29, 30) Bino Yesu wasalulwilepo mwanamulume umo ne kumuta bingi muchima mu jishinda jiikajila. Uno mwanamulume wajinga washinka matwi kabiji kechi waambanga ne. Apo kampe Yesu wamwene moyo ne bumvu bwajinga na uno muntu. Byo amulangulukijile uno muntu, Yesu wamutwajile kwa bunke byobya, kwalepa na jibumba. Kepo Yesu aingijishe biyukilo bya kumubula uno muntu byo aubilenga. “Watwezhezhe minwe mu matwi anji; na ashipe mate, wamukwachile ne pa lujimi.”c (Mako 7:33) Pa kupwisha kuba byo byo, Yesu watajile mwiulu ne kulomba lulombelo lwa kwikizha ne kyefu. Abino byubilo byabujilenga uno mwanamulume amba, ‘Kyo naya nkubile nsa kwikyuba na mambo a bulume bwa Lesa.’ Kyapeleleko, Yesu waambile’mba: ‘Shinkuka.’ (Mako 7:34) Ponkapo uno mwanamulume watendekele kumvwa ne kwambatu bulongo.

      20 Byo kitundaikapo pa kulanguluka’mba nangwa kimye kyo aingijishenga bulume bo apelwe kwi Lesa kubuka bamanaminenga, Yesu wibobijilenga lusa mu byo beumvwinenga. Nanchi kechi kitukosesha pa kuyuka’mba Yehoba wabika Bufumu bwa Bumesiasa mu maboko a Kalama wa lusa ulangulukilako bantu nenyi?

      Kimwesho kya Bungauzhi bwa Bintu Bikeya

      21, 22. (a) Bya kukumya bya Yesu byamwesheshenga ka? (b) Yesu byo aji na bulume bwa pa bilengwa, ki ka kyo twaketekela mu bukalama bwa Bufumu bwanji?

      21 Mingilo ikatampe yo aubile Yesu panopantanda yajingatu kimwesho kya bintu bikatampe byawama bikeya mu bukalama bwa bufumu bwanji. Mu ntanda ipya ya Lesa, Yesu ukoba jibiji bya kukumya—bino abyo bikekala bya ntanda yonse! Akilangulukai pa bintu bimo bya lusekelo biji kulutwe yetu.

      22 Yesu ukabwezha jibiji bintu byumi bya panopantanda kwikala ke byaoloka. Vulukai kuba’mba wamwesheshe bulume bwa pa bilengwa byo azhindamikile kipupu. Ee kine, mu bukalama bwa Bufumu bwa Kilishitu, bantu kechi bakekala na moyo wa kuchina amba kusakwiya kipupu, bitentanshi, kutubika kwa mitumba, nangwatu bya malwa bikwabo bya bilengwa ne. Yesu byo aji Sendwe Mwine ye aingijishe Yehoba kulenga ntanda ne bintu byumi byonse bijipo, wayukishatu bulongo ino ntanda byo iji. Wayuka mwa kwingijishila bulongo bintu bijipo. Mu bukalama bwanji, ino ntanda yonse ikaluka ke Paladisa.—Luka 23:43.

      23. Byo aji Mfumu, Yesu ukobila byepi bantu bintu byo bakeba?

      23 Pano ibyepi pa bintu bikeba bantu? Bulume bwa Yesu bwa kujisha bantu bavula kwingijishatu tukajo tucheche bwitubula mu bukishinka kuba’mba mu bukalama bwanji kechi mukekala nzala ne. Kine, kajo kavula kakapewa bulongo ku bonse kakapwisha nzala kabiji kechi ikekalako jibiji ne. (Masalamo 72:16) Bulume bwanji bwa kubuka bikola ne bulwazhi bwitubula’mba balwazhi, bampofu, bashinka matwi, ne balemana bakabukiwa ke batuntulu kikupu. (Isaya 33:24; 35:5, 6) Bulume bwanji bwa kusangula bafu bwitubula kuba’mba bulume bwanji bwa kwikala Mfumu wa mwiulu bwavwangamo ne bulume bwa kusangula bantu bavula bingi Shanji bo akavuluka.—Yoano 5:28, 29.

      24. Byo tulanguluka pa bulume bwa Yesu, ki ka kyo twafwainwa kuvulukanga kabiji mambo ka?

      24 Byo tulanguluka pa bulume bwa Yesu, twayai tuvulukenga’mba uno Mwana ulondela Shanji mu jishinda jalumbuluka. (Yoano 14:9) Yesu byo engijisha bulume bwanji kitumwesha Yehoba byo engijisha bulume. Kya kumwenako, akilangulukai pa jishinda ja lusa Yesu mo abukijile muntu wa mbumba. Byo amubijile lusa, Yesu wamukwachile awa mwanamulume ne kwamba’mba: “Naswa.” (Mako 1:40-42) Kupichila mu mashimikila nabiji jije, Yehoba ubena kwamba mu bukuba’mba, ‘Abyo byo byoñingijisha bulume bwami!’ Nanchi kechi mutundaikwa kutota Lesa wetu wa bulume bonse ne kumusanchila amba wingijisha bulume bwanji mu jishinda ja butemwe nenyi?

      [Tubyambo twa mushi]

      a Pa Kizhiba kya Ngalilea javula pekala bingi kipupu kikatampe. Na mambo a kuba kyaikela mwakunama (mamita nobe 200 kuya panshi), mwela ujipo watwa kyuya kukila uji kunsa kunsa. Kino kyo kilengela lubesha kuvulañana. Lubesha ufuma ku Mutumba wa Helemone uji ku kabeta ka ku buyeke upupila mu Kinkunenke kya Yodano. Kino kyo kilengela mwela waji kushikamatu bulongo kufikenatu ponkapo ke kipupu kikatampe.

      b Kununga pa bibye, kimye kimo Mambo Awama avwanga pamo bya kukumya byavula, ne kwibilumbulwilatu pamo. Kya kumwenako, pa kimye kimo, “ba mu muzhi bonse” baishile na kumumona, kabiji wabukile “bavula” bakolelwenga.—Mako 1:32-34.

      c Kushipa mate jo jajinga jishinda nangwa kiyukilo kya lubuko mu kisho kya Bayudea ne Bagentila, kabiji kwingijisha mate mu lubuko kwanembelwe ne mu mabuku a bafunjishi ba Bayudea. Apo kampe Yesu washipile mate kukeba kumwesha yewa mwanamulume amba katatakatu abukwe. Monse mo kyaikejile, Yesu kechi waingijishenga mate kwikala ke muchi wakubukilañanako ne.

      Mepuzho a Kulangulukapo

      Isaya 11:1-5 Yesu umwesha byepi ‘mupashi ... wa bulume,’ kabiji luketekelo ka lo twafwainwa kwikala nalo mu bukalama bwanji?

      Mako 2:1-12 Lubuko lwa kukumya lo aubilenga Yesu lumwesha amba wapewa bulume bwa kuba ka?

      Yoano 6:25-27 Nangwa kya kuba Yesu waubijile bantu kintu kyo bakajilwe, nga mwine mwingilo wanji wajinga wa kuba ka?

      Yoano 12:37-43 Mambo ka bantu bamo bemwenejile na meso bya kukumya bya Yesu o babujile kumwitabila, kabiji ki ka kyo twakonsha kufundako ku kino?

      [Kipikichala pa peja 90]

      “Bamwene Yesu kasa enda pa mema”

  • “Ikalai Bakulonda Lesa” pa Kwingijisha Bulume Bwenu
    Fwenyai Kwipi ne Yehoba
    • Kitango 10

      “Ikalai Bakulonda Lesa” pa Kwingijisha Bulume Bwenu

      1. Ñanyi kitewa kibula kumweka kyo bapelawizha kufwamo bantu bambulwakoloka?

      “MUNTU yense uji na bulume bamubelamina ku kitewa kibula kumweka.” Abye byambo byaambile inetu umo munembeshi wa nsansawilo wa mu myaka kitota kya bu 19, bibena kutongola kitewa kibula kumweka kya kwingijisha bulume kutama. Kya bulandatu ke kya kuba’mba, bantu bonse bambulwakoloka kibapelela bingi kufwa mu kino kitewa. Kya kine, mwapita bwikalo bonse bwa bantu, ‘muntu uba bunkambo pa muntu mukwabo mu kumuyanjisha.’ (Musapwishi 8:9) Kwingijisha bulume kwakubula butemwe kwaletela bantu buyanji bukatampe.

      2, 3. (a) Ñanyi kintu kya kukumya pa mambo a Yehoba byo engijisha bulume bwanji? (b) Bulume bwetu bwakonsha kwikala ka, kabiji twafwainwa kwibwingijishanga byepi?

      2 Nanchi kechi kya kukumya kuba’mba Yehoba Lesa, aye mwine uji na bulume bwakila, kechi wibwingijishakotu nangwa pacheche kutama nenyi? Byonka byotwamona mu bitango byapita, kimye kyonse bulume bwanji—kikale bwa kulenga, bwa konauna, bwa kuzhikijila, nangwa bwa kubwezha bintu—wibwingijisha mwayila nkebelo yanji ya butemwe. Umvwe twalanguluka jishinda jo engijishilamo bulume bwanji, tutundaikwa kufwenya kwipi ne aye. Kino kyakonsha kwitulengela ‘kwikala ba kulonda Lesa,’ pa kwingijisha bulume bwetu. (Efisesa 5:1) Pano nga atweba bantutu, bulume ka bo tuji nabo?

      3 Vulukai kuba’mba muntu walengelwe ‘mu kipasha kya Lesa.’ (Ntendekelo 1:26, 27) O ene mambo ne atweba o twaikelako na bulume bucheche. Bulume bwetu bwakonsha kwikala ngovu ya kuba bintu, kwingila; kwikala bantangi pa bakwetu; kutundaika bakwetu kuba bintu bimo, kikatakata aba betutemwa; ngovu ya mubiji; nangwa kwikala na bunonshi. Nyimbi wa masalamo waambile pa mambo a Yehoba amba: “Ko muji anweba ko ko iji ne nsulo ya bumi.” (Masalamo 36:9) Nanchi ko kuba’mba, Lesa ye nsulo ya bulume bonse bo twakonsha kwikala nabo. Onkao mambo tukeba kwibwingijisha mu mashinda amutokesha pa muchima. Twakonsha kuba byepi byo byo?

      Butemwe kyo Kintu Kikatampe

      4, 5. (a) Ñanyi kintu kikatampe kya kwingijishamo bulume bulongo, kabiji Lesa aye mwine umwesha byepi kino? (b) Butemwe buketukwasha byepi kwingijisha bulongo bulume bwetu?

      4 Butemwe kyo kintu kikatampe kya kwingijishamo bulongo bulume. Nanchi Lesa mwine ke ye wakumwenako mu kino nenyi? Vulukai mwisambo wa byubilo bya Lesa bikatampe bina—bulume, bololoke, maana, ne butemwe—mu Kitango 1. Pa byonse bye byubilo bina, kyepi kyakilapo? Butemwe. Yoano mutanshi 4:8 waamba’mba, “Lesa ye butemwe.” Ee kine, Yehoba aye mwine ye butemwe; bo bulengela byonse byo oba. Byonse byo oba bya kumwesha bulume bwanji byubiwa na butemwe kabiji bikala mfweto ku boba bamutemwa.

      5 Kabiji butemwe buketukwasha kwingijisha bulume bwetu bulongo. Mambo Baibolo witubula’mba butemwe “buba lusa” kabiji “kechi bwikebela bintu ne.” (1 Kolinda 13:4, 5) Mu jino jishinda, butemwe kechi buketuswisha kubila bintu mu jishinda ja bukaji nangwa ja kushintaukila boba baji mu maboko etu ne. Mu kifulo kya kuba byo byo, tukanemeka bakwetu ne kutangizhako palutwe yetu bintu byo bakeba.—Filipai 2:3, 4.

      6, 7. (a) Moyo wa kwakamwa Yehoba ye muka, kabiji kino kyubilo kyakonsha kwitukwasha byepi kuchinuzhuka kwingijisha bulume kutama? (b) Lumbululai kukwatankana kuji pakachi ka moyo wa kuchina kumufichisha Lesa pa muchima ne butemwe bwa kutemwa Lesa.

      6 Kyubilo kikwabo kyalamata ku butemwe kyakonsha kwitukwasha kuchinuzhuka kwingijisha bulume kutama ke moyo wa kwakamwa Lesa. Kino kyubilo kyanemena ka? Byambo bya Mana 16:6 byaamba’mba, “moyo wa kumwakamwa Yehoba ye ufumya muntu ku bubi.” Kwingijisha bulume kutama ke jishinda jimo jatama jo twafwainwa kufumako. Moyo wa kwakamwa Lesa uketukanya kuyanjisha boba baji mu maboko etu. Mambo ka? Kishinka kimo ke kya kuba’mba, Lesa uketupamo mambo pa mambo a jishinda jo tubilamo na bano bantu. (Nehemiya 5:1-7, 15) Bino moyo wa kwakamwa Lesa walumbulula byavula kechi byonkabyetu ne. Byambo bya mu mulaka mwine mutanshi kwafuma kyambo kya “moyo” javula bilumbulula munema mukatampe wa kunemeka Lesa. Mu jino jishinda Baibolo waamba’mba, moyo wendela pamo na butemwe bwa kutemwa Lesa. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 10:12, 13) Uno mushingi mukatampe walumbulula moyo wafwainwa wa kuchina kumufichisha Lesa pa muchima—kechi na mambo a kuchinatu bintu byakonsha kufumamo ne, bino na mambo a kuba’mba twamutemwa kya kine.

      7 Twayai tumone kya kumwenako: Langulukai pa bulunda bwa pa muchima buji pakachi ka kwa kalombwana ne bashanji. Uno kalombwana wayuka’mba bashanji bamutemwa bingi. Pano bino wayuka ne bimukebela bashanji amba obe, kabiji wayuka ne kuba’mba bashanji bakamujimuna umvwe kabule kumvwa. Uno kalombwana kechi wikala na moyo wa kuzakama bashanji ne. Mu kifulo kya byo byo, watemwa bingi bashanji. Uno mwanyike wikala na lusekelo lwa kuba bintu bilengela bashanji kumutemwa. Byo byo kiji ne na moyo wa kwakamwa Lesa. Na mambo a kuba twamutemwa Yehoba, Shetu wa mwiulu, tuchina kuba kintu kiji kyonse kyakonsha ‘kumufichisha ku muchima wanji.’ (Ntendekelo 6:6) Tukebako kusangajika muchima wanji. (Byambo bya Mana 27:11) O ene mambo o tukebela kwingijisha bulongo bulume bwetu. Pano twayai tumone byo twakonsha kuba byobyo.

      Mu Kisemi

      8. (a) Banabalume basongola baji na bulume bwa mutundu ka mu kisemi, kabiji bafwainwa kwibwingijisha byepi? (b) Wamulume wakonsha kumwesha byepi amba unemeka mukazhanji?

      8 Akilangulukai mu kisemi. Efisesa 5:23 waamba’mba, “mulume ye mutwe wa mukazhanji.” Pano nga wamulume wasongola wafwainwa kwingijishanga byepi buno bulume bo apewa kwi Lesa? Baibolo wabula banabalume basongola kwikala na bakazhi babo ‘monka mu maana, ne kumunemeka mwanamukazhi nobe kijiilo kyakila kikwabo mu kubula kukosa.’ (1 Petelo 3:7) Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “mushingi” kilumbulula “mutengo, buya, ... munema.” Mitundu ikwabo ya kino kyambo yatuntululwa’mba, “bya bupe” ne “kunema.” (Byubilo 28:10; 1 Petelo 2:7) Wamulume unemeka mukazhanji kechi umupuma nangwa pachechetu ne; kabiji kechi umupezha nangwa kumusebanya kumulengela ke eumvwe nobe watutu ne. Umumona’mba wanema ne kumunemeka. Mu byambo ne mu byubilo byanji kikale kumbaji nangwa pa bantu, umwesha kuba’mba wanema bingi kwi aye. (Byambo bya Mana 31:28) Mwanamulume wa uno mutundu kechi bamutemwatu ku mukazhanji ne kumupa mushingi ne, bino kyakilapo Lesa umubila bibusa.

      9. (a) Banabakazhi baji na bulume bwa mutundu ka mu kisemi? (b) Ki ka kyakonsha kumukwasha wamukazhi kwingijisha bulume bwanji kukwasha mwatawanji, kabiji ki ka kyakonsha kufumamo?

      9 Banabakazhi basongolwa nabo bajiko na bulume mu kisemi. Baibolo watongaulapo banabakazhi bamo baakamwanga Lesa, babulangako bamwata wabo bya kuba nangwa kwibakwasha kuchinuzhuka bilubo mu ndangulukilo yabo kwakubula kulengulula bumutwe. (Ntendekelo 21:9-12; 27:46–28:2) Wamukazhi kampe wakonsha kujimuka kukila mwatawanji, nangwa kwikala na busendwe bumo bwabulapo mwatawanji. Nangwa byonkabyo, wafwainwa ‘kunemeka’ mwatawanji ne ‘kumunekenena nobe Nkambo.’ (Efisesa 5:22, 33) Umvwe mwanamukazhi waikala na kikonkwanyi kya kukeba kutokesha Lesa pa muchima kyakonsha kumukwasha kwingijisha bulume bwanji kukwasha mwatawanji, mu kifulo kya kumupezha nangwa kumutangijila. ‘Mwanamukazhi wa maana’ wa iwe mutundu ukwatankana na mwatawanji amba bakoseshe kisemi. Mu jino jishinda wikala na mutende na Lesa.—Byambo bya Mana 14:1.

      10. (a) Lesa wapa bansemi lūsa lwa mutundu ka? (b) Kyambo kya ‘kujimuna’ kyalumbulula ka, kabiji kwafwainwa kubiwa byepi? (Monai tubyambo twa munshi.)

      10 Bansemi nabo baji na lūsa lo bapewa kwi Lesa. Baibolo wajimuna amba: ‘Anweba bashabo, kechi mwibazhingijishe baana benu ne: poso kwibakomesha na kwibafunjisha ne kwibajimuna monka mwaswila aye Nkambo.’ (Efisesa 6:4) Mu Baibolo, kyambo kya “kujimuna” kyakonsha kulumbulula “kukomesha, kufunjisha, kukambizha.” Baana bakebewa kujimunwa; basangalala ne kuba bintu bulongo umvwe ke mwibabule mikambizho ya kubula kwibapita mu mbaji kwibabula pa kupelela. Baibolo waamba’mba kujimuna kwa uno mutundu nangwa mikambizho byendela pamo na butemwe. (Byambo bya Mana 13:24) Onkao mambo, “kamama kakufunda” kechi kafwainwa kwikala ka kuyanjisha mu milanguluko nangwa ku mubiji ne.a (Byambo bya Mana 22:15; 29:15) Kujimuna kwa kukosa muchima nangwa kwa na bukaji kwakubula butemwe kwikala ke kwingijisha lūsa lwa bunsemi mu jishinda jatama kabiji kwakonsha kufichisha mwana ku muchima. (Kolose 3:21) Bino kujimuna kwaesakana kwaubiwa bulongo, kumwesha baana kuba’mba bansemi babo bebatemwa kabiji bebata bingi muchima pa mambo a nkomeno yabo.

      11. Baana bakonsha kwingijisha byepi bulume bwabo bulongo?

      11 Ibyepi pa mambo a baana? Bakonsha kwingijisha byepi bulume bwabo bulongo? Byambo bya Mana 20:29 byaamba’mba, “bulume bwa bansongwalume lo lukumo lwabo.” Kya kine kafwako jishinda jawamisha bakyanyike jo bakonsha kwingijishilamo bulume bwabo ne ngovu yabo kukila kwingijila “Mulenga” wetu ne. (Musapwishi 12:1) Bakyanyike bafwainwa kuvulukanga’mba byubilo byabo byakonsha kuletela bansemi babo lusekelo nangwa bumvu. (Byambo bya Mana 23:24, 25) Umvwe baana ke bomvwine bansemi babo bakamwa Lesa ne kuba byubilo byawama, balengela michima ya bansemi babo kusangalala. (Efisesa 6:1) Byubilo bya uno mutundu ‘byo bibafwainwa ba mwi Nkambo.’—Kolose 3:20.

      Mu Kipwilo

      12, 13. (a) Bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kwikala na mulanguluko wa mutundu ka pa mambo a lūsa lwabo mu kipwilo? (b) Lumbululai ene mambo bakulumpe mu kipwilo o bafwainwa kulamina jitanga bulongo.

      12 Yehoba wapana bakulumpe kwikala bakutangijila mu kipwilo kya bwina Kilishitu. (Bahebelu 13:17) Bano banabalume bafikapo bafwainwa kwingijisha bulume bwabo bo bapewa kwi Lesa kupana bukwasho bukebewa ne kulengela jitanga kwikala bulongo ku mupashi. Nanchi kino kifulo kyabo kipa bakulumpe mu kipwilo lūsa lwa kuba bunkambo pa bakwabo ba mu lwitabilo nyi? Ine! Bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kwikala na ndangulukilo yaesakana ya kifulo kyabo mu kipwilo. (1 Petelo 5:2, 3) Baibolo wabula bakulumpe mu kipwilo amba: ‘Jishai kipwilo kya Lesa, kyo apotele na mashi [a Mwananji, NW] mwine.” (Byubilo 20:28) Kino ke kishinka kikatampe kya kusungilamo na lusa muntu yense wa mu jitanga.

      13 Twakonsha kwikilumbulula bibye. Mulunda nenu wa pa muchima wimulomba’mba mu musungileko kipe kyanji kyo atemwisha. Mwayuka kuba’mba mulunda nenu watayijilepo mali avula bingi pa kyokyo kipe. Abya kuba ke mwikilame bulongo kuchina’mba kya konaika nenyi? Byonkabyo, Lesa wapa bakulumpe mu kipwilo mwingilo wa kulama kipe kyanji kyanema bingi: kipwilo, muji bantu baesakanyiwa ku mikooko. (Yoano 21:16, 17) Mikooko ya Yehoba yanema bingi kwi aye—kya kuba, wiipotele na mashi anema a Mwananji yenkawa umo, Yesu Kilishitu. Yehoba wapotele mikooko yanji pa mutengo mukatampe bingi wakila mitengo yonse. Bakulumpe mu kipwilo bepelula bekala na kino mu milanguluko ne kusunga mikooko ya Yehoba monka mo kyafwainwa.

      ‘Bulume bwa Lujimi’

      14. Lujimi uji na bulume bwa mutundu ka?

      14 Baibolo waamba’mba, “byamba muntu byo bimuletela lufu nangwa kwikala na mweo.” (Byambo bya Mana 18:21) Ee kine, lujimi wakonsha konauna bingi byavula. Ñanyi mwi atweba wabula kumvwapo kala ku muchima kutanta na mambo a ñambilo ya kupulumukatu nangwa ya mukeyu? Bino nangwa byonkabyo, lujimi yenka muntu umo uji na bulume bwa kubukañana. Byambo bya Mana 12:18 byaamba’mba, ‘byambo bya ba maana bipozha muchima.’ Ee, byambo bya kutundaikañana byawama bulongo bikala nobe muchi wa kubuka muchima. Akimonai bya kumwenako bimo.

      15, 16. Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kwingijishila lujimi wetu kutundaikilamo bakwetu?

      15 Tesalonika mutanshi 5:14 wakambizha amba, “koseshai ba michima yapungila.” Ee, nangwatu bakalume bakishinka ba Yehoba kimye kimo bapopomenwa. Twakonsha kukwasha byepi bantu ba uno mutundu? Batakaikai kya kine kwakubula kwibapita mu mbaji kuba’mba mwibakwashe bemwene bene byo banema mu meso a Yehoba. Ambañanai nabo byambo bya mu Baibolo bimwesha kuba’mba Yehoba kine wata muchima kabiji watemwa boba “balajika michima” ne “ba mipashi yalapila.” (Masalamo 34:18) Umvwe ke twingijishe bulume bwa lujimi wetu kutekenesha bakwetu, tumwesha kuba’mba tubena kulonda Lesa wetu wa lusa “ukwasha balajika michima.”—2 Kolinda 7:6.

      16 Kabiji twakonsha kwingijisha bulume bwa lujimi wetu kutundaika bakwetu lutundaiko lukebewa. Nanchi mukwetu wa mu lwitabilo wafwisha mutemwe wanji nyi? Byambo bya lusa byakonsha kutekenesha muchima wa bulanda. Abya mulongo nangwa nyenga wakikulumpe ubena kwiumvwa nobe uji bunke nyi? Byambo bya kutekenesha byakonsha kulengela bakikulumpe kwiumvwa’mba banemekwa kabiji basanchilwa bingi. Nanchi pajipo ubena kuyanda na kikola kibula kupwa nyi? Kwambañana nanji byambo bya lusa pa foni nangwa kumufwakesha kwakonsha kukepeshako binyenge bya yewo wakolwa. Mulenga wetu byoasangalalapo umvwe ke twingijishe bulume bwa ñambilo kwamba byambo “bibakomesha bantu”!—Efisesa 4:29.

      17. Mu ñanyi jishinda janema mo twakonsha kwingijishila lujimi wetu kukwasha bakwetu, kabiji mambo ka o twafwainwa kubila byo byo?

      17 Kafwako jishinda jakilamo kunema ja kwingijishilamo bulume bwa lujimi wetu kukila kubulako bakwetu mambo awama a Bufumu bwa Lesa ne. Byambo bya Mana 3:27 byaamba’mba, “abya bintu byawama byo wakonsha kuba kechi uleke kwibobilabyo bantu bebifwainwa ne.” Tuji na mwingilo wa kwibabulako mambo awama apulusha bumi. Kechi kyakonsha kuwama kufya bino byambo byanema Yehoba byo etupa ne. (1 Kolinda 9:16, 22) Pano nga Yehoba ukeba atweba kwingila mu uno mwingilo kufika pe pi?

      Kwingijila Yehoba na ‘Bulume Bwetu Bonse’

      18. Yehoba ukeba’mba tube ka?

      18 Butemwe bwetu bo twamutemwa Yehoba bwitutundaika kwingila pakatampe mu mwingilo wa bwina Kilishitu. Yehoba ukeba’mba tube byepi mu luno lubaji? Ukeba’mba tupane kintu kiji kyonse atweba bonse kyo twakonsha kupana kechi na mambo a bwikalo bwetu ne: “Byonse byo muba, nangwa ki ka, nangwa ki ka, ubai na muchima yense, nobe kwi Nkambo, kechi ku bantu ne.” (Kolose 3:23) Pa kutongola mukambizho mukatampe, Yesu waambile’mba: ‘Ukamutemwa Nkambo Lesa wobe na muchima wobe yense, ne na mweo wobe yense, ne na maana obe onse, ne na bulume bobe bonse.’ (Mako 12:30) Ee kine, Yehoba ukeba atweba bonse kumutemwa ne ku mwingijila na muchima yense.

      19, 20. (a) Mweo byo avwangamo muchima, maana, ne bulume, mambo ka buno bulume bukwabo o bwatongwelwa mu Mako 12:30? (b) Kwingijila Yehoba na muchima yense kulumbulula ka?

      19 Kwingijila Lesa na mweo yense kwalumbulula ka? Mweo kilumbulula muntu yense mutuntulu, na bulume bwanji bonse bwa mubiji ne mu milanguluko. Pakuba mweo byo avwangamo muchima, maana, ne bulume, nga mambo ka buno bulume bukwabo o bwatongwelwa mu Mako 12:30? Akimonai kya kumwenako. Mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, muntu wakonsheshe kwipotesha mwine (mweo wanji) mu buzha. Bino awo muzha kimye kimo kechi waingijilanga nkambo yanji na muchima yense ne; kimye kimo kechi waingijishanga bulume bwanji bonse nangwa maana anji onse kwingila mingilo ya nkambo yanji ne. (Kolose 3:22) Onkao mambo, kyamweka Yesu watongwele buno bulume bukwabo kukeba kwambisha’mba kechi twafwainwa kufya nangwa kimo mu mwingilo wetu kwi Lesa ne. Kwingijila Lesa na mweo yense kilumbulula kwipana atwe bene, kwingijisha bulume ne ngovu yetu kwesakana na po twakonsha kupelela mu mwingilo wanji.

      20 Nanchi kwingila na mweo yense kulumbulula’mba atweba bonse twafwainwa kwingila kimye kimo ne ngovu imo mu mwingilo nyi? Kino kuba kyaikala byobyo ne, mambo bantu baenda kupusana mu bwikalo ne mu ngovu. Kya kumwenako, wakyanyike uji na butuntulu bwa mubiji bwawama ne ngovu wakonsha kwingila kimye kikatampe na kusapwila kukila yewa wakepelwa ngovu na mambo a bukote. Muntu wabula kutwela mu masongola kabiji wabula mingilo ya kumwena ba mu kisemi wakonsha kwingila pakatampe kukila yewa uji na kisemi. Umvwe tuji na ngovu ne bwikalo bwitulengela kuba byavula mu mwingilo, twafwainwa kusanta bingi! Pano bino kechi twafwainwa kwikala na muchima wa kulengulula ne kwiesakanya ku bakwetu mu luno lubaji ne. (Loma 14:10-12) Tukeba kwingijisha bulume bwetu kukosesha bakwetu.

      21. Ñanyi jishinda jawama kabiji janema kwingijishilamo bulume bwetu?

      21 Yehoba ye wakumwenako walumbuluka byo engijisha bulume bwanji bulongo. Tukeba kumulonda kwesakana na papelela bulume bwetu byo tuji bambulwakoloka. Twakonsha kwingijisha bulongo bulume bwetu kupichila mu kumwesha mushingi ku boba baji mu maboko etu. Kunungapo, tukeba kwingila na muchima yense mwingilo upulusha bantu wa kusapwila ye etupa Yehoba kwingila. (Loma 10:13, 14) Vulukai kuba’mba, Yehoba usekela bingi umvwe mwapana kyawamisha na mweo wenu yense. Nanchi muchima wenu kechi wimutundaika kuba byonse byo mwakonsha kwingijila Lesa wa butemwe witumvwisha nenyi? Kafwako jishinda jawama nangwa janemesha kwingijishilamo bulume bwenu kukila pa jije ne.

      [Tubyambo twa mushi]

      a Mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, kyambo kya Kihebelu kya “kamama” kyalumbulwilenga kichi nangwa mukombo, nabiji yewa waingijishanga kafunga pa kufunga mikooko yanji. (Masalamo 23:4) Byonkabyo, “kamama” ka lūsa lwa bunsemi kalumbulula buntangi bwa butemwe, kechi kukambula kwa na bukaji ne.

      Mepuzho a Kulangulukapo

      Byambo bya Mana 3:9, 10 “Bintu” ka byo tuji nabyo, kabiji twakonsha kwibingijisha byepi kunemekelamo Yehoba?

      Musapwishi 9:5-10 Mambo ka o mwafwainwa kwingijishila bulume bwenu mu jishinda jo akebelamo Lesa pa kino kimye?

      Byubilo 8:9-24 Ñanyi kwingijisha bulume kutama kwatongolwa pano, kabiji twakonsha kuchinuzhuka byepi bubi bwa uno mutundu?

      Byubilo 20:29-38 Aba baji pa bifulo bya bukulumpe mu kipwilo bakonsha kufunjilako ka ku byaubile Paulo?

      [Kipikichala pa peja 103]

      Bamulume ne mukazhi bengijisha bulongo bulume bwabo kupichila mu kwiubila butemwe ne mushingi

      [Kipikichala pa peja 104]

      Kusapwila mambo awama —jo jishinda jawamisha ja kwingijishilamo bulume bwetu

Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
Shinkai
Shinkulai
  • Kikaonde
  • Tuminaiko Bakwenu
  • Byo Mukeba
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Terms of Use
  • Privacy Policy
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Shinkulai
Tuminaiko Bakwenu