-
“Batwajijile Kwikala na Lusekelo Lukatampe ne Kuyula Na Mupashi Wazhila”“Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
-
-
KITANGO 11
“Batwajijile Kwikala Na Lusekelo Lukatampe Ne Kuyula Na Mupashi Wazhila”
Byaubile Paulo kimye kyo atalañenenga na bantu bashinta kabiji babujilenga kukeba kumvwa
Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 13:1-52
1, 2. Lwendo lwa Banabasa ne Saulo lwapuseneko byepi na akwabo, kabiji mwingilo wabo wafikizhe byepi Byubilo 1:8?
PA JOJA juba, kipwilo kya mu Antioka kyasangalele bingi. Pa bangauzhi ne bafunjishi bonse bajinga mu Antioka, ba Banabasa ne Saulo bo bo basajile ku mupashi wazhila kuba’mba batwale mambo awama ku mapunzha a kwalepa.a (Byu. 13:1, 2) Ibyo, banabalume bafikilamo, bebatuminepo kala. Nangwa byonkabyo, bamishonale bayile ku mapunzha ko batambwijile kala bwina Kilishitu. (Byu. 8:14; 11:22) Pa kino kimye, Banabasa ne Saulo pamo ne Yoano Mako, wibakwashishenga, bebatumine ku mapunzha kwajinga bantu bavula babujile kumvwapo mambo awama.
2 Pa myaka 14 yapichilepo, Yesu waambijile baana banji ba bwanga amba: “Mukekala bakamonyi bami mu Yelusalema, monse mu Yudea ne mu Samaliya, ne monse mwapela ntanda.” (Byu. 1:8) Kutongolwa kwa Banabasa ne Saulo kwikala bamishonale kwalengejile byambo bya bungauzhi bya kwa Yesu kufika.b
Bebapatwile Kwingila “Mwingilo” (Byu. 13:1-12)
3. Ki ka kyalengejilenga lwendo lwaendanga bantu mu myaka kitota kitanshi kukatazha?
3 Lelo jino, na mambo a myotoka ne madeke, bantu bafika ku mapunzha aji kwalepa mu jiolatu jimo nangwa abiji. Bino kechi byo byo kyajinga mu myaka kitota kitanshi C.E. ne. Kala, bantu javula baendangatu panshi kabiji mikwakwa nayo yatamine bingi. Bantu bakokanga bingi umvwe baenda musinso walepa makilomita 30.c Onkao mambo, nangwa kya kuba Banabasa ne Saulo bakebeshe bingi kwingila mwingilo wabo, bayukile ne kuba’mba kwibikako ne kwikala na muchima wa kwipana kwakebewenga bingi.—Mat. 16:24.
4. (a) Ñanyi walengejile amba Banabasa ne Saulo batongolwe, kabiji bakwabo ba mu lwitabilo baswile byepi kuno kutongolwa kwabo? (b) Twakonsha kutundaika byepi aba batambula mingilo mu kipwilo kya bena Kilishitu?
4 Pano mambo ka mupashi wazhila o akambizhe amba Banabasa ne Saulo bebapatule kwingila “mwingilo”? (Byu. 13:2) Baibolo kechi waambapo ne. Twayukatu’mba mupashi wazhila watangijile mu kusala bano banabalume. Kechi kyaambiwapo’mba bangauzhi ne bafunjishi ba mu Antioka bakaine luno lutangijilo ne. Bino, baswile kutongolwa kwa bano banabalume. Akifwanyikizhai Banabasa ne Saulo byo beumvwine kimye balongo babo bena Kilishitu ‘byo bapwishishe kuzhikilwa na nzala ne kulomba, ne kutenteka maboko pe abo ne kwibambila’mba bayenga.” (Byu. 13:3) Ne atweba twafwainwa kutundaika aba batambula mingilo mu kipwilo kya bena Kilishitu, kubikakotu ne banabalume batongolwa kwikala bakalama mu kipwilo. Mu kifulo kya kumvwina kichima boba bo bapa mingilo ya uno mutundu, twafwainwa ‘kwibalangulukilako mu butemwe na mambo a mwingilo wabo.’—1 Tesa. 5:13.
5. Lumbululai byavwangilwemo mu kusapwila pa jikuji ja Kipilusa.
5 Panyuma ya kuya ku Selukya, kiito kyajinga pepi na Antioka, ba Banabasa ne Saulo bayile na bwato ku jikuji ja Kipilusa, palepele makilomita 200.d Byo ajinga ngikazhi wa ku Kipilusa, Banabasa kwa kubula nangwa kuzhinauka ne, wakebeshe bingi kuleta mambo awama ku bantu bajinga mu ino nyaunda mo aikalanga. Byo bafikile ku Salamisa, muzhi wajinga ku musela wa jino jikuji, bano banabalume kechi baikele na kuba bintu bikwabo ne. Ponkapotu, “batendekele kusapwila mambo a Lesa mu mashinagoga a Bayudea.”e (Byu. 13:5) Banabasa ne Saulo bafumine kwatendekela jikuji ja Kipilusa kufika ko japelela saka basapwila mu mizhi ikatampe. Kechi na mambo a jishinda jo baingijishe ne, bano bamishonale baendele makilomita nobe 160.
6, 7. (a) Seligiusa Paulosi wajinga ñanyi, kabiji mambo ka Balayesu o akebejilenga kumukanya’mba abule kumvwa mambo awama? (b) Saulo waubilepo byepi pa byakainyenga Balayesu?
6 Mu myaka kitota kitanshi, pa jikuji ja Kipilusa pakumbene bupopweshi bwa bubela. Kino kyaishile kuyukanyikwa bulongo kimye Banabasa ne Saulo kyo bafikile mu Pafosa, muzhi waikejile ku muzhika wa jino jikuji. Ku ino mpunzha, basambakene “Balayesu mulozhi kabiji ngauzhi wa bubela. Uno wajinga pamo na mukulumpe wa kibunji aye Seligiusa Paulosi muntu wa maana.”f Mu myaka kitota kitanshi, bena Loma bavula bajinga ba binemanga nangwatu “muntu wa maana” nabiji Seligiusa Paulosi, javula bayanga ku ñanga nangwa ku shayuka wa tubangabanga kuba’mba ebakwashe pa kufuukulapo bintu byanema. Nangwa byonkabyo, na mambo a byo aumvwine pa mambo a Bufumu, Seligiusa Paulosi “wakebeshenga bingi kumvwa mambo a Lesa.” Kukebesha kumvwa mambo a Bufumu kwa kwa Seligiusa Paulosi kwazhingijishe Balayesu wayukanyikilwe na jizhina ja Elimasa, jalumbulwilenga amba “Ñanga.”—Byu. 13:6-8.
7 Balayesu wakainyenga mambo a Bufumu. Jishinda jo afwainwe kuzhikijilamo kifulo kyanji kya kupandako maana Seligiusa Paulosi ke “kusendula [uno] mukulumpe wa kibunji mu lwitabilo.” (Byu. 13:8) Bino, Saulo kechi wakonsheshe kuleka uno ñanga kupwisha kizaku kya Seligiusa Paulosi kya kukeba kumvwa mambo awama ne. Pano Saulo waubilepo byepi? Jishimikila jaamba’mba: “Saulo utelwa jikwabo amba Paulo, byo ayujile mupashi wazhila, wamuzanzhile meso ne kumwambila’mba: “Obewa muntu wayula na bujimbijimbi ne bubi bonse, mwana Diabola, obewa mulwanyi wa bintu byonse byaoloka, nanchi kechi ukaleka kukonkomanya mashinda aoloka a Yehoba nenyi? Umvwa. Yehoba usakukukambula kabiji usakwikala mpofu kabiji kechi usakumona ne.” Ponkapotu pa meso paubile kamfwa ne kufiita, kabiji wapupuchilengatu na kukeba muntu wa kumukwatako ku kuboko kuba’mba amutangijile.”g Ki ka kyafuminemo mu kino kya kukumya? “Mukulumpe wa kibunji pa kumona kino kyamwekele, waitabijile, mambo wakuminye bingi pa bintu byo afunjile pe Yehoba.”—Byu. 13:9-12.
Byonka byajinga Paulo, ne atweba tusapwila bukine na kuchinchika kimye kyo tutalañana na bantu betwimena ku ntundwa
8. Twakonsha kulondela byepi kuchinchika kwa kwa Paulo?
8 Paulo kechi wachiine Balayesu ne. Ne atweba kechi twafwainwa kuchina boba betwimena ku ntundwa bakeba kubwezha panyuma lwitabilo lwa bantu bakeba kumvwa mambo a Bufumu ne. Pano bino byambo byetu kimye kyonse byafwainwa kwikala na “bibusa kabiji byalungwamo mukele.” (Kolo. 4:6) Kechi twafwainwa kuleka kusapwila bantu bakeba kumvwa mambo a Bufumu na mambo a kukebatu kuchinuzhuka makatazho afumamo ne. Kabiji kechi twafwainwa kuchina kusolola bupopweshi bwa bubela bwatwajijila “kukonkomanya mashinda aoloka a Yehoba” byonka byaubile Balayesu ne. (Byu. 13:10) Byonka byajinga Paulo, twayai tusapwilenga bukine na kuchinchika ne kuzakula michima ya bantu bakishinka. Nangwa kya kuba kechi twakonsha kumona bukwasho bwa Lesa byonka byo kyajinga kwi Paulo ne, twakonsha kuketekela amba Yehoba ukengijisha mupashi wanji wazhila kuleta bantu bafwainwa mu bukine.—Yoa. 6:44.
“Byambo bya Kutundaika Bantu” (Byu. 13:13-43)
9. Paulo ne Banabasa baikala byepi bakumwenako bawama ku boba batangijila mu kipwilo lelo jino?
9 Bintu byaalukile kimye banabalume kyo bafumine mu muzhi wa Pafosa ne kuya na bwato ku Pelega ku mukuzho wa Asha Maina palepele makilomita nobe 250 kufuma ku kalunga ka mema. Mu Byubilo 13:13, jino jibumba jayukanyikwa amba, “Paulo ne bakwabo.” Bino byambo bimwesha’mba Paulo watatwile kutangijila mingilo yaingijilenga jibumba. Nangwa byonkabyo, kafwako po kyaambiwapo amba Banabasa waubijile Paulo kichima ne. Bano banabalume batwajijile kwingijila pamo kuba’mba bafikizhe kyaswa muchima wa Lesa. Paulo ne Banabasa ke bakumwenako bawama ku boba batangijila mu kipwilo lelo jino. Mu kifulo kya kukeba kutumbalala, bena Kilishitu bavuluka byambo bya kwa Yesu bya kuba’mba: “Anweba bonse mwi balongo na balongo.” Wanungilepo amba: “Yense witumbijika mwine bakamupelula, pakuba yense wipelula mwine bakamutumbijika.”—Mat. 23:8, 12.
10. Londololai lwendo byo lwajinga kufuma mu Pelega kuya ku Antioka mu Pisidya.
10 Byo bafikile mu Pelega, Yoano Mako washile Paulo ne Banabasa ne kubwela ku Yelusalema. Ene mambo o abwelejile kechi ayukanyikwa ne. Paulo ne Banabasa batwajijile lwendo lwabo, kufuma mu Pelega kuya ku Antioka mu Pisidya, muzhi wajinga mu kibunji kya Ngalatiya. Luno lwendo lwakatezhe bingi mambo muzhi wa Antioka mu Pisidya waikejile pa mpunzha patuntama mamita 1,100. Mashinda atamine bingi na mambo a mikolo kabiji mwatanwanga bingi tupondo. Lukatazho lukwabo lwajinga lwa kuba’mba pa kikye kimye Paulo wakolelwenga.h
11, 12. Byo aambilenga mu nshinagoga mu Antioka wa mu Pisidya, Paulo wazakwile byepi michima ya bantu bo aambilengako?
11 Mu Antioka wa mu Pisidya, Paulo ne Banabasa batwelele mu nshinagoga pa juba ja Sabado. Jishimikila jaamba’mba: “Byo bapwishishe kutanga buku wa Mizhilo ne wa Bangauzhi ku bantu, bakulumpe ba nshinagoga batumine mawi kwi abo amba: ‘Anweba bakwetu, balongo, umvwe muji na byambo bya kutundaika bantu, byambai.’ ” (Byu. 13:15) Paulo waimene ne kwamba.
12 Paulo watendekele kwambila luonde amba: “Anweba bakwetu, anweba bena Isalela ne anweba mwakamwa Lesa.” (Byu. 13:16) Luonde Paulo lo aambilengako lwavwangilemo Bayudea ne boba baalukile ke Bayudea. Paulo wazakwile byepi michima ya bano bantu babujile kuyuka mwingilo wa kwa Yesu mu nkebelo ya Lesa? Kintu kitanshi, Paulo waambile pa mpito ya kisaka kya Bayudea. Walumbulwile Yehoba byo ‘atumbijikile bano bantu kimye kyo bajinga benyi mu kyalo kya Ijipita’ ne byo ‘ebatekenyejile pa myaka 40 mu kiselebwa’ panyuma ya kwibafumya mu Ijipita. Kabiji Paulo waambile pa bena Isalela byo batambwile Ntanda ya Mulaye ne Yehoba byo ‘ebapele kyalo kyabo kwikala ke kya buswanyi.’ (Byu. 13:17-19) Kyamweka Paulo waambilepo pa Binembelo bimo byo bafuminetu na kutanga na jiwi japeulu pa juba ja Sabado jo bavulukilenga. Umvwe byo byo kyajinga, ko kuba’mba kino kyajinga kintu kikwabo kyamwesheshenga amba Paulo wayukile bya ‘kwaluka bintu byonse ku bantu bonse.’—1 Ko. 9:22.
13. Twakonsha kuzakula byepi michima ya bantu bo twambako?
13 Ne atweba twafwainwa kwibikako kuzakula michima ya boba bo tusapwilako. Kuyuka bupopweshi bwa muntu ku ketukwasha kusala mitwe yakonsha kumuzakula muchima. Kabiji twakonsha kwamba pa binembelo bimo bya mu Baibolo byayuka yewo muntu. Kyakonsha kuwama bingi kwambila muntu kutanga mu Baibolo wanji. Monaipo mashinda a kuzakwilamo michima ya bantu bo mubena kwambako.
14. (a) Paulo watendekele byepi kwamba mambo awama pe Yesu, kabiji wibajimwineko byepi? (b) Bantu baubilepo byepi pa byambo byaambile Paulo?
14 Kyalondejilepo, Paulo waambile pa ndonda ya bamfumu ba bena Isalela byo yaishile kufika kwi “mupulushi . . . aye Yesu,” ye batangijilenga kwi Yoano Mubatizhi. Kepo Paulo alumbulwile Yesu byo bamwipayile ne kusanguka ku bafu. (Byu. 13:20-37) Paulo waambile’mba: “Onkao mambo, balongo bami, yukai’mba kupichila mu uno muntu, kulekelwa kwa mambo kubena kusapwilwa kwi anweba . . . na mambo a lufu lwa uno muntu, Lesa ukabingisha yense waitabila.” Kabiji uno mutumwa wajimwineko bantu amba: “Jimukai kuba’mba kintu kyaamba Bangauzhi kikabule kwimufikila kya kuba’mba: ‘Akimonai uno mwingilo anweba ba milengulwila ne kukumya kabiji mukafwa, mambo mbena kwingila uno mwingilo mu moba enu ye mukabula kwitabila nangwa kya kuba muntu mukwabo akemulumbulwileye.’ ” Byambo byaambile Paulo byafikile bantu pa michima. Baibolo washimuna amba: “Bantu batendekele kwibasashijila’mba bino bintu byo baamba bakebyambe ne pa juba ja Sabado jikalondelapo.” Kabiji bantu byo bapalañene mu nshinagoga, “Bayudea bavula ne boba baalukile ke Bayudea bapopwelanga Lesa balondejilenga Paulo ne Banabasa.”—Byu. 13:38-43.
“Twaya ku Bisaka bya Bantu” (Byu. 13:44-52)
15. Paulo byo apwishishe kwamba, ñanyi kintu kyamwekele pa juba ja Sabado?
15 Pa juba ja Sabado jikwabo, “bantu bavula ba mu muzhi bakonkene” kuba’mba bateleke kwi Paulo. Kino kyalengejile Bayudea bamo kuzhingila ne “kutendeka kulengulula bintu byaambilenga Paulo.” Aye ne Banabasa babujile bano Bayudea na kuchinchika amba:“Kyafwainwe patanshi mambo a Lesa kusapwilwa kwi anweba. Bino na mambo a kuba mubena kwiakana ne kwichibila anwe bene mambo amba kechi mwafwainwa bumi bwa myaka ne myaka ne, twaya ku bisaka bya bantu. Mambo Yehoba witukambizha na bino byambo amba: ‘Nakutongola kwikala kyeya ku bisaka bya bantu, kuba’mba wikale lupulukilo kufika kwapela ntanda.’ ”—Byu. 13:44-47; Isa. 49:6.
“Bamanyikile Paulo ne Banabasa . . . Kabiji baana ba bwanga batwajijile kwikala na lusekelo lukatampe ne kuyula na mupashi wazhila.”—Byu. 13:50-52.
16. Bayudea baubilepo ka pa byambo bya bulume byaambile bamishonale, kabiji Paulo ne Banabasa baubilepo byepi byo bebamanyikile?
16 Bantu ba mu bisaka bikwabo basangalele kabiji “bonse bajinga na michima ya bukishinka ya kukeba bumi bwa myaka, baitabijile.” (Byu. 13:48) Byambo bya Yehoba byasampañene mu kyalo kyonse. Byaubile Bayudea byapuseneko na byaubile bantu bakwabo. Bino, bamishonale bebabujile amba nangwa bo bajinga batanshi kwibasapwila mambo a Lesa, basajilepo kukana Mesiasa, onkao mambo Lesa ukebazhachisha bingi. Bayudea bakambizhe banabakazhi bashiñama ne bakulumpe ba mu muzhi. “Bamanyikile Paulo ne Banabasa ne kwibataya pangye ya mipaka yabo.” Paulo ne Banabasa baubilepo byepi? “Bakunchile lukungu ku maulu abo ne kuya ku Ikonyuma.” Nanchi ino yo yajinga mpelo ya bwina Kilishitu mu Antioka wa mu Pisidya nyi? Ine. Baana ba bwanga bashajile monka, “batwajijile kwikala na lusekelo lukatampe ne kuyula na mupashi wazhila.”—Byu. 13:50-52.
17-19. Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kulondela bintu byawama byaubile Paulo ne Banabasa, kabiji kuba bino kuketulengela byepi kwikala na lusekelo?
17 Bintu byaubile bano bantu bakishinka kimye kyo bebamanyikile, bitufunjisha bintu byanema bingi. Kechi tuleka kusapwila nangwa kya kuba babinemanga ba pano pa ntanda betukanya kusapwila mambo a wama ne. Kabiji yukai’mba kimye bantu ba mu Antioka kyo bakaine byambo byo basapwijilenga, Paulo ne Banabasa “bakunchile lukungu ku maulu abo.” Byo baubile kino, Paulo ne Banabasa kechi bazhingijile bantu ne. Bino kino kyubilo kyamwesheshe amba kechi bafwainwe kuzhatwa na mambo a kyakonsheshe kumwekela bantu ne. Bano bamishonale bayukile’mba kechi bakonsheshe kupimpula ndangulukilo ya bantu ne. Bino kintu kyo bakonsheshetu kuba ke kutwajijila kusapwila. Kino kyo kyo baubile kimye kyo bayile ku Ikonyuma.
18 Ibyepi pa mambo a baana ba bwanga bashajile mu Antioka? Ibyo kuba’mba bajinga mu nyaunda yakatazha. Pano bino, lusekelo lwabo kechi lwaimenejile pa bantu baswilenga mambo awama ne. Yesu waambile’mba: “Batokwa ke boba bomvwa mambo a Lesa ne kwialama!” (Luka 11:28) Kabiji kino kyo kyaubile baana ba bwanga bajinga mu Antioka wa mu Pisidya.
19 Byonka byajinga Paulo ne Banabasa, twafwainwa kuvulukanga kimye kyonse’mba mwingilo wetu ke wa kusapwila mambo awama. Kuswa nangwa kukana mambo ke kintu kya kwifuukwilapo bantu bene bo tusapwilako. Umvwe aba bo tusapwilako kechi bakeba kumvwa ne, twafwainwa kufunjilako ku baana ba bwanga ba mu myaka kitota kitanshi. Kupichila mu kunemeka bukine ne kuleka mupashi wazhila kwitutangijila, ne atweba twakonsha kwikala balusekelo nangwa kya kuba bantu betwimena ku ntundwa.—Nga. 5:18, 22.
a Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Banabasa—‘Mwana wa Lutekenesho,’ ” pa jipa 86.
b Kufika pa kikye kimye, mu Silya Antioka mwajinga bipwilo kabiji palepele makilomita 550 kufuma ku kabeta ka ku buyeke bwa Yelusalema.
d Mu myaka kitota kitanshi, bwato bwaendanga makilomita 150 pa juba jimo umvwe mwela washikimana. Bino, umvwe mwela kechi washikimana ne, bwaendanga moba avula.
e Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Mu Mashinagoga a Bayudea,” pa jipa 89.
f Kipilusa watangijilwanga na Kije Kikatampe kya Loma. Mukulumpe wa jikuji ye wajinga kitumbafumu wa ino mpunzha.
g Kufuma pa kikye kimye, Saulo batendekele kumutela’mba Paulo. Bamo bamba’mba watambwile jizhina ja kina Loma amba anemekelemo Seligiusa Paulosi. Nangwa byonkabyo, byo kiji kuba’mba watwajijile kwingijisha jizhina ja kuba’mba Paulo panyuma ya kufuma mu Kipilusa, kino kimwesha’mba Paulo “mutumwa wa ku bisaka bya bantu,” wafuukwilepo kwingijisha jizhina ja kina Loma. Kabiji waingijishe jino jizhina ja kuba’mba Paulo mambo ntelelo ya Kingiliki ya jizhina janji ja Kihebelu ja kuba’mba Saulo, ipasha bingi na kyambo kya Kingiliki kilumbulula bintu byatama.—Loma 11:13.
-
-
‘Baambilenga na Kuchinchika na Luusa Lwibapele Yehoba’“Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
-
-
KITANGO 12
‘Baambilenga na Kuchinchika na Luusa Lwibapele Yehoba’
Paulo ne Banabasa bepelwile, kukosa ne kuchinchika
Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 14: 1-28
1, 2. Ñanyi bintu byamwekejile Paulo ne Banabasa byo bajinga mu Lisitila?
MU LISITILA mwabukile lukatazho lukatampe. Muntu wasemekelwetu kilema, wakilaukilenga na lusekelo panyuma ya kumubuka ku bantu babiji bo abujile kuyuka. Bantu bakuminye bingi kabiji ñanga wibaletejile minchinya ya maluba mambo bano banabalume babiji bebamwene ku bantu amba balesa. Bañombe balume bapemashikilenga ne kujila kyabaya bingi kimye ñanga wa Zuse kyo akebelenga kwibepaya. Paulo ne Banabasa kechi bakebelenga’mba bebobile bino bintu ne. Batabwile bivwalo byabo bya peulu ne kuswatukila mu jibumba na kusashijila bantu’mba baleke kwibapopwela kabiji kyakatezhe bingi pa kuba’mba bebalekeshe kuba bino.
2 Kepo Bayudea balwanyi baishile kufuma ku Pisidya Antioka ne Ikonyuma. Babepejile Paulo ne Banabasa kabiji balengejile jibumba kwalukilamo ba Paulo ne Banabasa. Jibumba jakebelenga kumupopwela, jazhokolokele Paulo kabiji jamwashile mabwe kufikatu ne kimye kyo apungijile. Byo bapwishishe kumupuma, bamukulumwijile Paulo pangye ya muzhi ne kumusha amba wafwa.
3. Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo mu kino kitango?
3 Ñanyi bintu byafuminemo mu kino? Nga basapwishi ba mambo awama lelo jino bakonsha kufunjilako ka ku bino bintu byamwekejile Banabasa, Paulo ne kwalauka kwa bena Lisitila? Kabiji bakulumpe mu kipwilo bena Kilishitu bakonsha kulondela byepi Banabasa ne Paulo, banabalume bakishinka bajinga na mukoyo mu mwingilo wabo, ‘baambilenga na kuchinchika na luusa lwibapele Yehoba’?—Byu. 14:3.
‘Jibumba Jikatampe Jaitabijile’ (Byu. 14:1-7)
4, 5. Mambo ka Paulo ne Banabasa o bayijile ku Ikonyuma, kabiji ñanyi kintu kyamwekele kokwa?
4 Kechi papichile ne moba avula ne, Paulo ne Banabasa bebapangilemo mu muzhi wa Loma wa Pisidya Antioka panyuma ya kuba balwanyi babo Bayudea baleta makatazho pe abo. Nangwa byonkabyo, mu kifulo kya kulefulwa, bano banabalume babiji “bakunchile lukungu ku maulu abo” na mambo a bantu ba mu uno muzhi babujilenga kukeba kumvwa. (Byu. 13:50-52; Mat. 10:14) Paulo ne Banabasa bafuminemo mu mutende ne kusha aba bantu bakosele michima kuba’mba bakamone bya malwa kufuma kwi Lesa. (Byu. 18:5, 6; 20:26) Na mambo a lusekelo, bano bamishonale babiji batwajijile kwingila mwingilo wabo wa kusapwila. Byo baendele makilomita 150 ku kabeta ka ku bulenge musela, bafikile ku mpunzha yafuka bulongo yajinga pakachi ka mitumba ya Taulusa ne Sulatana.
5 Patanshitu, Paulo ne Banabasa baimene mu Ikonyuma, muzhi mwajinga bisho bya Bangiliki kabiji wajinga muzhi wanemene bingi wa kibunji kya Loma kya Ngalatiya.a Uno muzhi mwaikalanga Bayudea ne bantu bavula baalukile ke Bayudea. Kwesakana na mwayijile kisho kyabo, Paulo ne Banabasa batwelele mu nshinagoga ne kutatula kusapwila. (Byu. 13:5, 14) Kabiji baambile “mu jishinda jalengejile jibumba jikatampe ja Bayudea ne Bangiliki kwitabila.”—Byu. 14:1.
6. Mambo ka Paulo ne Banabasa o baikejile bafunjishi bayuka kufunjisha, kabiji twakonsha kwibalondela byepi?
6 Mambo ka bintu byaambile Paulo ne Banabasa o byafikijile bantu pa muchima? Paulo wayukile bingi Binembelo. Waambilenga bulongo bintu byaambiwepo mu mpito, mu bungauzhi ne mu Mizhilo ya Mosesa pa kuba’mba amweshe amba kine Yesu wajinga Mesiasa walayilwe. (Byu. 13:15-31; 26:22, 23) Bintu byaambilenga Banabasa byamwesheshenga amba watele bantu muchima. (Byu. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Bano bonse babiji kechi baketekejile mu milangwe yabo ne, bino ‘baambilenga na na kuchinchika na luusa lwibapele Yehoba.’ Mwakonsha kulondela byepi bano bamishonale mu mwingilo wenu wa kusapwila? Kupichila mu kuba bino bintu: Yukishai bulongo Mambo a Lesa. Salainga Binembelo byakonsha kuzakula michima ya bantu bo mubena kwambako. Monaingapo mashinda a kutekenesheshamo aba bo musapwilako. Kabiji kimye kyonse, ingijishainga Mambo a Yehoba pa kufunjisha kechi kwingijisha milangwe yenu ne.
7. (a) Mambo awama alengela bantu kuba ka? (b) Umvwe kya kuba kisemi kyenu kyaabenamo na mambo a kukookela mambo awama, mwafwainwa kuvulukanga’mba ka?
7 Nangwa byonkabyo, kechi bantu bonse mu Ikonyuma batemenwe byaambilenga Paulo ne Banabasa ne. Luka watwajijila kwamba’mba: “Bayudea babujile kwitabila, balengejile bantu ba mu bisaka bya bantu kwalukilamo balongo.” Paulo ne Banabasa bamwene’mba kyafwainwa kuwama kwikala ne kulwila mambo awama kabiji “baikeleko kimye kyabaya kokwa saka bamba na kuchinchika.” Kyafuminemo ke kya kuba’mba, “bantu bavula mu yewa muzhi baabenejilemo; bamo bakebelengako Bayudea, bakwabo bakebelengako batumwa.” (Byu. 14:2-4) Ne lelo jino, byo byo kikala umvwe bantu bebasapwila mambo awama. Bamo, ano mambo awama ebalengela kukwatankana; pakuba bakwabo babenamo. (Mat. 10:34-36) Umvwe kya kuba kisemi kyenu kyaabenamo na mambo a kukookela mambo awama, vulukainga’mba kwimupata javula kwiya na mambo a byambo bya bubela byo bebabula ku bantu bemushikwa. Byubilo byenu byawama bikamwesha’mba abyo byambo kine bya bubela kabiji bikanekenesha michima ya bantu bemupata.—1 Pe. 2:12; 3:1, 2.
8. Mambo ka Paulo ne Banabasa o bafumijile mu Ikonyuma kabiji ñanyi bintu byo tufunjilako ku byo baubile?
8 Pa kupitapo kimye, balwanyi ba mu Ikonyuma baumvwañene amba base mabwe Paulo ne Banabasa. Bano bamishonale babiji byo bebabujile kino, bafuukwilepo kuya na kusapwila ku nyaunda ingi. (Byu. 14:5-7) Ne lelo jino basapwishi ba Bufumu boba kintutu kimo. Umvwe bantu kebetunene, twamba na kuchinchika. (Fili. 1:7; 1 Pe. 3:13-15) Bino, umvwe bantu kebakebe kwitupuma, kechi tuba kintu kyakonsha kubika bumi bwetu nangwa bwa bakwetu bena Kilishitu mu kizumba ne.—Mana. 22:3.
‘Alulukilai kwi Lesa Mumi’ (Byu. 14:8-19)
9, 10. Muzhi wa Lisitila waikejile kwepi, kabiji ñanyi bintu byo twayuka pa bantu baikalangamo?
9 Paulo ne Banabasa bayile ku Lisitila, muzhi ye balamanga ku bena Loma, palepele makilomita 30 ku kabeta ka ku bulenge muzhika wa Ikonyuma. Bantu ba mu Lisitila bakwatankene bingi na bantu ba mu Pisidya Antioka, pano bino kupusanako na Pisidya Antioka, mu Lisitila kechi mwajinga Bayudea bavula ne. Nangwa kya kuba bantu baikalangamo baambanga Kingiliki, mulaka wabo wajinga wa Likonya. Na mambo a kuba uno muzhi kechi mwajinga nshinagoga ne, Paulo ne Banabasa batatwile kusapwila pa mvula bantu. Byo ajinga mu Yelusalema, Petelo wabukile muntu wasemekelwetu kilema. Mu Lisitila, Paulo wabukile mwanamulume wasemekelwetu kilema. (Byu. 14:8-10) Na mambo a kya kukumya kyaubile Petelo, jibumba jikatampe jaitabijile. (Byu. 3:1-10) Kya kukumya kyaubile Paulo kyalengejile bintu byavula kubiwa.
10 Byonka byo kyalumbululwa ku ntendekelo ya kino kitango, kimye awa muntu wajinga kilema kyo akilaukile ne kutatula kwenda, jibumba japopwelanga balesa ba bubela mu Lisitila ponkapo jalangulukijile mungi. Batongwele Banabasa amba Zuse, mukulumpe wa balesa kabiji Paulo bamutongwele amba Helimesa mwana wa kwa Zuse waambilangako balesa. (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Lisitila ne Kupopwela Zuse ne Helimesa,” pa jipa 97.) Nangwa byonkabyo, Banabasa ne Paulo bafuukwilepo kukwasha jibumba kuyuka amba bintu byo bamba ne kuba kechi bebyamba ne kwibyuba na bulume bwa balesa ba bubela ne, bino bebyamba ne kwibyuba na bulume bwa Yehoba, Lesa umo yenka wa kine.—Byu. 14:11-14.
‘Fumaiko ku bintu byatu ne kwalulukila kwi Lesa mumi walengele jiulu ne ntanda.’—Byu. 14:15
11-13. (a) Ñanyi bintu Paulo ne Banabasa byo baambile ku bangikazhi ba mu Lisitila? (b) Tufunjilako ka ku byambo byaambile Paulo ne Banabasa?
11 Nangwa kya kuba bintu byakatezhe, Paulo ne Banabasa bakebeshe bingi kufika pa michima ya banteleki babo. Na mambo a kino, Luka wanembele jishinda jawama ja kusapwilamo bulongo mambo awama ku bantu bapopwela balesa ba bubela. Monai Paulo ne Banabasa byo bazakwile michima ya bantu bo baambilengako: “Anweba bakwetu, mambo ka o mubena kubila bino bintu? Ne atweba twi bantutu byonka byo muji. Tubena kwimusapwila mambo awama kuba’mba mufumeko ku bino bintu byatu ne kwalulukila kwi Lesa mumi, walengele jiulu ne ntanda ne kalunga ka mema ne byonse bijimo. Mu bisemi bya kala, Lesa waswishishe bisaka bya bantu kuya mu mashinda abyo, nangwa kya kuba kechi waikeletu kwa kubula kwiyukisha aye mwine kwi anweba ne, waubile byawama kupichila mu kwimupa mvula ne kimye kipilamo kajo saka emupa kajo kavula ne kulengela michima yenu kusangalala.”—Byu. 14:15-17.
12 Twakonsha kufunjilako ka ku bino byambo bizakula michima? Patanshitu, Paulo ne Banabasa kechi bemwenenga amba banema kukila bantu bo baambilengako ne. Kechi bebepekezhenga kwikala bantu balumbuluka kukila bakwabo ne. Mu kifulo kya kwikala bino, balumbulwile mu kwipelula amba nabo bantu byonka byajinga bantu bapopwelanga balesa ba bubela bo baambilengako. Ibyo kuba’mba Paulo ne Banabasa batambwijile mupashi wazhila kabiji bebakasulwile ku mafunjisho a bubela. Kabiji bebobijile bibusa kupichila mu kwikala na luketekelo lwa kulama pamo ne Kilishitu. Bino, bayukile amba bantu ba mu Lisitila nabo bakonsha kutambula bino byonka bya bupe kupichila mu kukookela Kilishitu.
13 Tumona byepi bantu bo tusapwilako? Nanchi twibamona’mba baji byonka byotuji nyi? Byo tukwasha bakwetu kufunda bukine bwa mu Mambo a Lesa, nanchi tuchinuzhuka kukeba kunemekwa byonka byaubile Paulo ne Banabasa nyi? Ba Charles Taze Russell, bafunjishi bawama batangijile mwingilo wa kusapwila mu myaka kitota kya 19 ne 20, bajinga bakumwenako mu luno lubaji. Banembele amba: “Kechi tukebewa kwitunemeka nangwa kunemeka bintu byo tunemba ne; Kabiji kechi tukeba kwitutela amba Balevulandi nangwa Bafunjishi ne.” Muchima wa kwipelula wamwesheshe mulongo Russell ye wamwesheshepo ne Paulo ne Banabasa. Onkao mambo, nkebelo yetu ya kusapwila kechi ya kuleta lukumo pe atweba bene ne, bino ke ya kukwasha bantu kwalulukila kwi “Lesa mumi.”
14-16. Ñanyi bintu bikwabo bibiji byo twafwainwa kufunjilako ku byaambile Paulo ne Banabasa ku bangikazhi ba mu Lisitila?
14 Akimonai bintu bikwabo byo twafwainwa kufunjilako ku bino byambo. Paulo ne Banabasa bapimpulanga mashinda mwa kwambila. Kupusanako na Bayudea ne bantu baalukile ke Bayudea bajinga mu Ikonyuma, bangikazhi ba mu Lisitila kyamwenka bayukileko pacheche Binembelo nangwa ne. Kabiji kyamwenka bayukileko pacheche bulunda bwa kisaka kya bena Isalela bo bajinga nabo ne Lesa nangwa ne. Nangwa kyajinga bino, aba batelekelenga kwi Paulo ne Banabasa bajinga bantu bayukile bya bunjimi. Mu Lisitila mwanokanga mvula wawama kabiji mushiji wafukile bingi bulongo. Bano bantu bemwenejile abo bene biyukilo byavula bya byubilo bya Mulenga mu bintu nabiji bimye bipilamo kajo, kabiji bamishonale baingijishe bino bintu kuba’mba bazakule michima ya bantu.—Loma 1:19, 20.
15 Nanchi ne atweba twakonsha kupimpulako mashinda mwa kwambila nyi? Nangwa kya kuba njimi wakonsha kubyala nkunwa ya mutundu umo mu majimi apusana pusana, wafwainwa kuyuka mashinda a kujiminamo mushiji. Mushiji umo wanekenena jimo kabiji mukebewatu kubyala. Mushiji mukwabo ukebewa kimye pa kumujima. Kyo kimotu, nkunwa yo tubyala ikalatu imo, ko kuba’mba mambo a Bufumu atanwa mu Mambo a Lesa. Nangwa byonkabyo, umvwe twaikala byonka byajinga Paulo ne Banabasa, tukesekeshanga kuyuka bwikalo ne mpopwelo ya bantu bo tusapwilako. Kino kiketulengela kuyuka bya kwibasapwila mambo a Bufumu.—Luka 8:11, 15.
16 Twakonsha kufunda kishinka kya busatu kufuma mu jishimikila jaamba pe Paulo, Banabasa ne bangikazhi ba mu Lisitila. Nangwa twibikekotu byepi, kimye kimo nkunwa yo tubyala bakonsha kwiija nangwa kuponena pa kibangabwe. (Mat. 13:18-21) Umvwe kino kyaubiwa, kange mulefulwe ne. Byonka Paulo byo avulwileko baana ba bwanga mu Loma, “Lesa uketuchibila mambo [kubikakotu ne bo twisamba nabo Mambo a Lesa] monka mwayila byubilo byetu.”—Loma 14:12.
“Bebapaine kwi Yehoba” (Byu. 14:20-28)
17. Panyuma ya kufuma mu Delebe, Paulo ne Banabasa bayile kwepi kabiji mambo ka?
17 Panyuma ya kuba Paulo bamukulumwina pangye ya Lisitila ne kumusha amba wafwa, baana ba bwanga bamuzhokolokele kabiji wabukilepo ne kwikala mu muzhi bonkabwa bufuku. Juba jalondejilepo, Paulo ne Banabasa batendekele lwendo lwa kuya ku Delebe palepele makilomita 100. Luno lwendo lwafwainwa lwamukatezhe bingi Paulo mambo bafuminetu na kumwasa mabwe. Nangwa byonkabyo, aye ne Banabasa bachinchikile kabiji byo bafikile ku Delebe, ‘bakwashishe bantu bamo kwikala baana ba bwanga.’ Mu kifulo kya kwingijisha jishinda jipi pa kubwela kwabo ku Silya Antioka, “babwelele ku Lisitila, Ikonyuma ne ku [Pisidya] Antioka.” Mambo ka o babwelejile? Babwelele na kukosesha “baana ba bwanga ne kwibatundaika kukosela mu lwitabilo.” (Byu. 14:20-22) Kino kyajinga kintu kyawama kyaubile bano banabalume babiji. Batele muchima pa bintu bya kipwilo mu kifulo kya kuta muchima ku bintu byabo. Bakalama benda ne bamishonale mu ano moba etu nabo boba kintutu kimo.
18. Ñanyi bintu byavwangwamo mu kutongolwa kwa bakulumpe mu kipwilo?
18 Paulo ne Banabasa byo bakoseshe baana ba bwanga na byambo byabo ne na bintu byo bapichilemo, batongwele ne “bakulumpe mu kipwilo kimo kimo.” Nangwa kya kuba ‘bebatumine ku mupashi wazhila’ pa luno lwendo lwa bumishonale, Paulo ne Banabasa balombele ne kuzhikilwa na nzala kimye “[bakulumpe mu kipwilo kyo] bebapaine kwi Yehoba.” (Byu. 13:1-4; 14:23) Ne lelo jino, byo byo kyubiwa. Saka bakyangye kusala banabalume, jibumba ja bakulumpe jilomba ne kupituluka mu bintu bya mu Binembelo bikebewa pa kuba’mba mulongo atongolwe. (1 Timo. 3:1-10, 12, 13; Titu. 1:5-9; Ya 3:17, 18; 1Pe 5:2, 3) Kechi batala pa myaka yo aikala mu bwina Kilishitu ne. Pano bino, ñambilo ya mulongo, byubilo ne byo bamuyuka ku bantu bimwesha mupashi wazhila byo abena kwingila mu bwikalo bwanji. Kufikizha bintu bikebewa ku bakalama byonka byo byanembwa mu Binembelo, byo bimwesha umvwe wakonsha kwikala kafunga wa mikooko nangwa ne. (Nga. 5:22, 23) Kalama wa mwanzo yeye bapa mwingilo wa kutongola bakulumpe mu kipwilo ne bankwasho.—Esakanyaiko 1 Timoti 5:22.
19. Bakulumpe mu kipwilo bayuka ñanyi bintu byo bakebatotolweshapo, kabiji balondela byepi Paulo ne Banabasa?
19 Bakulumpe mu kipwilo batongolwa bayuka kuba’mba Lesa ukebatotolwesha pa byo balama kipwilo. (Hebe. 13:17) Byonka byajinga Paulo ne Banabasa, bakulumpe mu kipwilo batangijila mwingilo wa kusapwila. Bakosesha bakwabo baana ba bwanga na byambo byabo. Kabiji bakebesha bingi kuta muchima ku bintu bya kipwilo kukila byabo.—Fili. 2:3, 4.
20. Tumwenamo byepi mu kutanga masawakya aamba pa mingilo ya bukishinka wa balongo betu?
20 Paulo ne Banabasa byo babwelele pa lwendo lwabo lwa bumishonale mu Silya Antioka, bashimikizhe “bintu byavula Lesa byo aubile kupichila mwi abo, ne kuba’mba Lesa washinkwila bisaka bya bantu kibelo kya lwitabilo.” (Byu. 14:27) Byo tutanga pa mingilo ya bukishinka wa balongo betu bena Kilishitu ne kumona Yehoba byo ebapesheshe pa mingilo yabo, tutundaikwa kutwajijila ‘kwamba na kuchinchika, na mambo a bulume bwa Yehoba.’
a Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Ikonyuma—Muzhi wa Bena Filigya,” pa jipa 96.
-