Nanchi Bantu Bakonsha Kwikala Babula Misalululonyi?
JOHN ADAMS, waishile kwikala ndamakyalo wakibiji wa United States, wajinga paboba basaineko pepala ya Declaration of Independence mwajinga nebyambo byakuba’mba: “Twaitabila buno bukine bwakuba’mba bantu bonse balengelwetu pamo.” Bino nangwa byonkabyo, John Adams kyamweka wajingako naluzhinauko pakwamba’mba bantu bajitu pamo mambo wanembele’mba: “Lesa Wabulume bonse pakulenga Milanguluko ne Mubiji wa muntu wibipusenye mwayila mwine Muntu kyakuba kafwako kintu nangwa muzhilo wakonsha kwibesakanya baikala pamone.” Kupusanako nabyoaambile, shayuka wampito wakina British aye H. G. Wells wafwanyikizhenga bwikalo bantu mobajitu pamo, baji nabino bintu bisatu: bonse sabaji mubupopweshitu bumo ntanda yonse bwabula biko, bonse sabafunda lufunjishotu lumo, kabiji kwabula bashilikale.
Mubwikalo bwabantu, kyamwekeshatu patoka kuba’mba kakwaikalapo bantu baesakana pamo byonka byafwanyikizhenga Wells ne. Kechi bemona’mba bajitu pamone, kabiji monka besalululwilatu kikupu’mba aba bobakila bakwabo. Abya ino misalululo yaletapo mfweto kubantu bonsenyi? Ine. Misalululo yabanyatu bantu, nekuleta lwiso, kwitala bibi, kwishila mafika nekwipata. Kala bazungu byobemwenenga’mba bobakila bakwabo mu Africa, Australia, ne North America kyaletele bingi malwa Kubantu nabiji oa akutapañana ajinga Pajikuji ja Van Diemen’s (kino kimye jitelwa’mba Tasmania). Mu Europe namo, kumona Bayudea amba bantu babula kufwainwa nako kwaletele Malwa. Bunonshi bwabaya bwajinga nabandamabyalo bacheche, nekubula kutondwa kwabantu bemonanga’mba batuutu neboba betayaikangako, nabyo byajinga bintu bimo byaletele Lusatuko mu France mukitota-myaka kyabu 18 nelwa Bolshevik mu Russia mukitota-myaka kyabu 20.
Muntu wamaana wajingako kala wanembele’mba: “muntu uyanjisha mukwabo muntu pakumulama.” (Musapwishi 8:9, NW) Byambo byanji byakine bingi, kikale babena kulama bantutu nangwa boba bemona’mba bakila bakwabo. Umvwe bantu bamo betumbijika pabakwabo, malwa nemakondo bifikenatu ponkapotu byabuka.
Kwi Lesa Bonse Bantu Bajitu Pamo
Nanchi bantu bamo mukisemwa bakila bakwabonyi? Kumeso a Lesa, bonse bajitu pamo. Baibolo yaamba’mba: “[Lesa] walengele ku umo mikoka yonse ya bantu, [amba] bekale panopantanda ponse.” (Byubilo 17:26) Kikwabo, Mulenga kechi ‘utala kubilungi bya babitumbafumu, nangwa kutako muchima ku banonshi kukila bayanji ne; mambo bonsetu yo mingilo ya maboko anji.’ (Yoba 34:19) Bantu bonse kebaana nabaana, kabiji kumeso a Lesa bonse basemwatu pamo.
Kabiji vulukai kuba’mba, umvwe muntu wafwa, kwimwesha kwanji konse kwakuba’mba wakila bakwabo kupwa. Kala bena Ijipita kechi bekitabile kinone. Umvwe Felo wafwa, mukilende kyanji babikangamo bipe byabuneme kuba’mba ebingijishenga panyuma yalufu nekutwajijila namushingi wanji wabumfumu. Kine wibingijishenganyi? Ine. Bino bipe byabunonshi byavula bebibangatu kubangivi baibanga bipe byamubilende, kabiji abya byavula byobabulanga kwiba mwakonsha kwibitana mumazubo mobasungila byakishakulu lelo jino.
Pabino byonse, kafwapo nangwa kimo ba Felo kyobaingijishangane mambo akuba kechi bajinga bomine. Muntu umvwe wafwa byonse byapwila pampuki, kafwako’mba awe mwane kinemanga, munonshi nangwa muyanjine. Baibolo yaamba’mba: “Bantu bamaana, bakosama, nebabilubi, bonse bafwa. Mambo bantu baji nobe ñombe ubula kwikala kikupu.” (Masalamo 49:10, 12, The New English Bible) Kikale twibamfumu nangwa twibazha, bino byambo byanembeshiwa bitukwata atweba bonse: ‘Bafu kafwako kyo bayukane, kabiji kechi kwakibashajila mfweto ne; . . . mu Kalunga ka bafu, kafwamo mwingilo nangwa kulanguluka nangwa maana nangwa milangwene.’—Musapwishi 9:5, 10.
Kumeso a Lesa bonse tusemwatu mujishinda jimo, nekufwa bonse tufwa. Nanchi kokuba’mba kutumbijika mushobo wabantu umo kechi kyo kintune, mambo atweba bonse twibatumoba tucheche!
Nanchi Bantu Bakekala Byepi Babula Misalululo?
Pano nanchi kujipo luketekelo lwakuba’mba juba jimo panopantanda bantu bakekala kwakubula kwisalululanyi? Ee, luketekelo koluji. Pabapite kemyaka pepi nobe 2,000 kufuma kimye Yesu kyoajinga panopantanda poaajile kitendekesho kyabantu bauno mutundu. Yesu wapaine bumi bwanji kemfuto yamambo kubantu bonse kuba’mba “bonse bamwitabila kechi bonaike ne, poso amba bekale na bumi bwa myaka.”—Yoano 3:16.
Pakumwesha kuba’mba kafwako nangwa mwananji wabwanga umo wakonsha kwitumbijika pabakwabo, Yesu waambile’mba: “Anweba kechi mutelwe’mba Labi ne: mambo mufunjishi wenu umotu, ne anweba bonse mwi balongo ne balongo. Kabiji kechi mutele umo wa pano panshi amba, Tata, ne: mambo Shenu umotu, yenka uji mwiulu. Nangwa kechi mutelwe’mba: bakandonda ne: mambo kandonda wenu umotu, yenka Kilishitu. Kabiji wakila mu bukulumpe mwenu ukekala wa mwingilo wenu. Kabiji awa wa kwitumbijika mwine ukapelulwa.” (Mateo 23:8-12) Kumeso a Lesa, baana babwanga bakwa Yesu bakine bonse bajitu pamo mubupopweshi bumo.
Abya bena Kilishitu batanshi bemwenenga’mba bonse bajitu pamonyi? Ee, aba baumvwine byafunjishenga Yesu. Bemwenejilenga bene nabene’mba bonse tujitu pamo mulwitabilo nekwitela bene nabene’mba “mulongo.” (Filemonyi 1, 7, 20) Kafwako nangwa umo yebafunjishe kwimona’mba wakila bakwabone. Kyakumwenako, monai byalumbulwile Petelo mukwikepesha munkalata yanji yabubiji: “Simona Petelo, kalume ne mutumwa wa Yesu Kilishitu, kwi abo batambula lwitabilo lwa buneme pamo ne lwetu.” (2 Petelo 1:1) Petelo bamufunjishe kwi Yesu, kabiji byoajinga mutumwa wajinga nakifulo kikatampe kyamwingilo. Bino nangwa byonkabyo wimwenenga’mba muzha, kabiji wayukile’mba bakwabo bena Kilishitu nabo baji nalwitabilo lumo lonka loajingapo nalo.
Bamo bakonsha kwamba’mba mulanguluko wakuba’mba bonse bajitu pamo wapusana nabyokyajinga kala bwina Kilishitu saka bukyangye kufika mambo Lesa wasajile bena Isalela kwikala kemukoka wanji wapatulwa. (Kulupuka 19:5, 6) Bakonsha kwamba’mba kino kyokyakumwenako kyakusalulula mukoka umo kwikala wanema kukila ikwabo. Kino kechi kishinkane. Kyakine bena Isalela byobajinga baana bakwa Abalahama, bajinga balunda bakine kine ne Lesa kabiji bobantu Lesa boaingijishe kumwesheshamo mingilo yanji. (Loma 3:1, 2) Pano bino, nkebelo yakino kechi yajinga yakukeba kwibatumbijikane. Yajinga yakuba’mba ‘bamumikoka yonse bakashukilwemo.’—Ntendekelo 22:18; Ngalatiya 3:8.
Mukuya kwamoba, bena Isalela bavula kechi balondele lwitabilo lwamushakulu wabo Abalahama ne. Baalukile kebantu babula bukishinka nekukana Yesu amba kechi Mesiasa ne. Namambo akino, Lesa wibakaine. (Mateo 21:43) Nangwa kyajinga byonkabyo, aba bantu balukokelo bashukijilwemo mumapesho alailwe. Kipwilo kyabwina Kilishitu kyalengelwe pa Pentekosta wa 33 C.E. Jino jibumba jabena Kilishitu bashingilwe namupashi wazhila jatelelwe’mba “bena Isalela ba Lesa,” kabiji mwiajo momwakonsheshe kwishila mapesho.—Ngalatiya 6:16.
Bantu bamo bamukyokya kipwilo bakebewenga lufunjisho lwakwibafunjisha kuyuka’mba bonse bajitu pamo. Kyakumwenako, mwana wabwanga Yakoba wafunjileko boba bapelenga mushingi mukatampe bena Kilishitu bajinga banonshi kukila bayanji. (Yakoba 2:1-4) Akye kyobaubilenga kyatamine bingi. Mutumwa Paulo waambile’mba bena Kilishitu Bagentila kechi bajinga bantu babula kufwainwa kubena Kilishitu Bayudea ne, kabiji bena Kilishitu babakazhi kechi bamonwanga’mba batuutu kubanabalumene. Wanembele’mba; ‘Anweba bonse ke muji baana ba Lesa monka mu lwitabilo lwa mwi Kilishitu Yesu. Mambo anweba bonse mo mwavujila mwabatizhilwe mwi Kilishitu, mwavwajile Kilishitu. Pano ka kuji Muyudea nangwa Mungiliki ne; ka kuji muzha nangwa mwana bene ne: ka kuji mwanamulume nangwa mwanamukazhi ne; mambo bonse mwi umo mwi Kilishitu Yesu.’—Ngalatiya 3:26-28.
Bantu Babula Misalululo Lelo Jino
Lelo jino Bakamonyi bakwa Yehoba beseka nangovu yonse kwikela mwayila mafunde amu Binembelo. Bayuka kuba’mba kwisalulula kwa mishobo kwatutu kumeso a Lesa. Onkao mambo, kechi besalulula’mba abe bobakulumpe abe nabo bobantutune, kabiji kechi besalulula namambo akupusana bikoba nangwa namambo abunonshine. Bino nangwa bamo mwi abo banonshi, kechi bekala na “kwitota kwatu kwa buno bumi” ne, mambo bayuka kuba’mba bino bintu byonse bikapita. (1 Yoano 2:15-17) Mukifulo kyabino, bonse bakwatankana mubupopweshi bumo bwa Mfumu Walengele byonse, aye Yehoba Lesa.
Bonse baswa kwingila mwingilo wakusapwila mambo awama a Bufumu kubakwabo bantu. Byonka byajinga Yesu, banemeka bantu bobamanyika kabiji nebasulwa, kwibafwakashisha pamazubo abo, nekwibalomba kufunda Mambo a Lesa. Aba bantu bamonwa’mba batuutu bengijilatu pamo naboba bamonwa’mba bobantu banema. Kyanemako kebyubilo byamupashi, kechi misalululo yakusalulula’mba bakananga bobakila bakwabone. Byonkatu byokyajinga mukitota-myaka kitanshi, bonsetu balongo nebanyenga mulwitabilo.
Mubuumo Namo Muji Kupusana-pusana
Ee, buumo kechi kilumbulula’mba bonse tumwekana mutundu umone. Mujino jibumba muji banabalume nebanabakazhi, bakulumpe nebanyike, bafuma mumishobo, milaka, byalo, baji nabwikalo bwapusana-pusana. Bonse pamuntu pamuntu bapusana mundangulukilo nebulume bwakumubiji. Pano bino ino mpuseno kechi ilengela bamo kwimona’mba bakila bakwabone. Mukifulo kyabyobyo ino mpuseno ileta lusekelo. Bano bena Kilishitu bayuka kuba’mba mingilo yabo yonse yobayuka keyabupetu kufuma kwi Lesa kabiji kechi yakwitukumikilamo amba bobakila bakwabone.
Misalululo yakumona’mba abe bakila bakwabo yaiyako namambo akuba bantu bakeba kwilama bene mukifulo kyakulondela mizhilo ya Lesa. Katatakatu, Bufumu bwa Lesa bukangatapo bukalama bwaino ntanda, nekufumyapo bantu bonse baji namisalululo, kubikapotu nebintutu bikwabo byaleta malwa akatampe pamyaka yavula. Kepo “bakimote bakaswana ntanda.” (Masalamo 37:11) Milanguluko yonse ibi yakwimona’mba yami nakila bakwetu ikapwa. Kabiji kechi kukekalapo jibiji misalululo yakwabanya bwanabwankazhi bwabantune.
[Bipikichala pa peja 5]
Byubilo byamupashi byobyanema kubena Kilishitu bakine