3. Bikola
“Bantu bakakolwanga . . . bikola byatama.”—LUKA 21:11, Baibolo wa Contemporary English Version.
● Bonzali wa mwingilo wa mu kipatela kya mu kyalo kya mu Africa muji nkondo, weseka papela bulume bwanji kukwasha ba mingilo pa mukochi mu taunyi mo ekala baji na twishi twa kikola kya Marburg.a Waesekele kulombako bukwasho ku bakulumpe bekala mu taunyi mukatampe, pano bino kechi bamukwashishe ne. Byo papichile bañondo bana, bukwasho bwafikile, pano Bonzali saka afwa kala. Wasambwile kikola kya Marburg kufuma ku ba mingilo ba pa mukochi bo akwashishenga.
NGA BISHINKA BINE BIMWESHA KA? Bikola bya ku mapwapwa (nabiji kikola kilengela kubula kupema bulongo na mambo a kushinka kwa mishipa ya ku mapwapwa), kupolomya, twishi tulengela kikola kya muzenzempuya, TB ne malelya ke bikola bibena kwipaya bantu bavula bingi. Mu 2004 monkatu, bino bikola bitanu byaipaile bantu nobe 10,700,000. Mu jishinda jikwabo twakonsha kwamba’mba, bino bikola byaipayanga muntu umo pakupitapo masekondi asatu.
BANTU BAMBA AMBA KA? Bamba’mba bantu byo babena kuvujilako, bikola nabyo bibena kuyatu na kuvujilako mu ntanda yonse. Onkao mambo, bantu bavula bakonsha kusambula bikola.
NANCHI BINO BYAMBO BYABO BYA KINE NYI? Bantu mu ntanda bavujilako bingi. Bino bulume bwa bantu bwa kupima, bwa kuvimbila ku bikola ne bwa kwibibuka nabo bwabailako. Byo kiji kuba amba bafunda, nanchi bikola kechi byafwainwa kupwa nenyi? Pano bikola kechi bibena kupwa ne.
NGA ANWEBA MWALANGULUKAPO AMBA KA? Nanchi bantu babena kuyanda na bikola byashinta byonka byaambijile jimo Baibolo nyi?
Bitentanshi, bipowe bya nzala ne bikola ke bintu bibena kuyanjisha bantu bavula bingi. Bantu bakwabo bavula bebamanyika ku bantu bonka bafwainwa kwibazhikijila. Akimonai kintu kyaambiwa mu bungauzhi bwa mu Baibolo amba kyo kikobiwa.
[Tubyambo twa mushi]
a Marburg Hemorrhagic Fever ke kikola kiya na twishi kyapasha Ebola.
[Mabulañano pa peja 6]
“Ke kintu kyatama bingi kujiwa ku bokwe nangwa ku kintu kikwabo, bino kyo kimotu ne kufwa na mambo a kikola kyatama ne kumona ke kisambukile bantu bakwabo.”—MICHAEL OSTERHOLM MUNTU WAFUNDA BYA MYALO.
[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 6]
© William Daniels/Panos Pictures