Ingijishainga Bulongo Intaneti

MU MYAKA ya kunyuma kimye kyatendekele kulengwa minkinyi ya kupulinchilako, jishinda ja kumvwañenamo japimpwilwe bingi. Kyo kimotu, ne intaneti nayo yaleta lupimpu lukatampe. Jino ke jishinda jikatampe bantu jo bomvwañenamo mwaya ntanda. Pa Intaneti mwakonsha kutanapo byambo byonse byo mukeba pa mitwe yapusana pusana.

Kwisamba ke kya bupe kitupa Mulenga wetu. Kwitulengela kupimpuzhanya milanguluko na bakwetu ne kwibulako bintu. Yehoba ye wajinga mutanshi kwisamba na bantu. Wibabulanga mikambizho ya kwibakwasha kwikala bulongo. (Nte. 1:28-30) Bino byonka byo kyajinga ku ntendekelo, bantu bakonsha kwikingijisha bibi kya bupe kya kwisamba. Satana wabepele Evwa bubela bwine bufita. Naye waswile byo aambile wabwela wakabulako ne Adama awo waletejile bantu malwa a kusesula.—Nte. 3:1-6; Loma 5:12.

Pano ibyepi pa mambo a Intaneti? Nangwa kya kuba Intaneti yakonsha kwitukwasha kuyuka byavula, kubula kutaya kimye ne mu bintutu bikwabo byanema, yakonsha ne kwitubepa, kwitujila kimye ne kwitulengela kwikala na byubilo byatama. Twayai twisambe pa byo twakonsha kwingijisha bulongo jino jishinda jikatampe ja kwisambilamo.

Nanchi Abyo Byambo bya Bubela nyi, bya Kine?

Kange mumonenga’mba byambo byonse bya pa Intaneti bijitu bulongo kabiji byakonsha kwimukwasha ne. Mitanchi ya pa Intaneti ikwasha kukeba byambo twakonsha kwiifwanyikizha ku bantu babena kwapatu bobwa kyapeape ne bincha kumo ne kwibibika byonse mu kilukwa kimo ne kupa bantu amba bateke baje. Nanchi mwakonsha kutekatu bonse kwakubula kwibukenkenta nyi? Ine! Mitanchi ya pa Intaneti ikwasha pa kupesapesa ifumya byambo ku bantu bapusana pusana, byonsetu byawama ne byatama. Onkao mambo, twafwainwa kwikala ba milangwe pa kuba’mba tufumye mebele ku makunzhi, mambo inge ne, twakonsha kwikalatu bakitabilambijinga.

Mu 1993, mu magazini umo wayukanyikwa bingi, mwajinga kipikichala kya bakabwa babiji baikala kulutwe ya kompyuta. Kabwa umo wabujilenga mukwabo’mba: “Pa Intaneti kafwako wakuyuka’mba wi kabwa ne.” Kala kene, Satana wifile keambile mu mulolo pa “kwisamba” ne Evwa, ne kumubula’mba ukekala nobe Lesa. Ne lelo jino muntu uji pa Intaneti wakonsha kwimwesha’mba wayuka bingi bintu pano bino kwakubula kwitela jizhina janji. Kabiji kafwako mizhilo ikanya muntu kubika byambo nangwa bipikichala pa Intaneti ne.

Kimye kyo mubena kwingijisha Intaneti, kange mujimbaikwe byonka “byajimbaikilwe Evwa ne.” Mwafwainwa kujimuka na byambo byo mutanga pa Intaneti. Saka mu kyangye kwibyumvwina, ishikishai’mba: (1) Ñanyi wibinembele? Uji na ñanyi lūsa pa bintu byo anemba kabiji wibifunjile pi? (2) Wibinembela ka? Ki ka kyamulengejile kwibinemba? Nanchi pajipo byo abena kutundaika nyi? (3) Wibifumishe pi? Nanchi watongola ko ebifumishe ko twakonsha kuya na kupesapesa atweba bene nyi? (4) Nanchi bino byambo bya katataka nyi? Kimye kya bena Kilishitu batanshi, mutumwa Paulo wajimwineko Timoti na byambo byakonsha kwitukwasha ne atweba lelo jino. Paulo wanembele’mba: “Lama akya kyo bakupele, vundamina ku bya kwambaamba byatu bizhilulula kyazhila ne ku bintu bya bubela bileta misambo yapusana na bukine.”—1 Timo. 6:20.

Yonauna Kimye nyi, Nangwa Ne?

Intaneti inge twiingijisha bulongo yakonsha kwitulengela kubula konauna kimye, bulume ne mali. Twakonsha kupota kintu kwakubula kufuma pa nzubo. Kabiji kumwena jimo mitengo ya bintu byo iji kwakonsha kwitulengela kubula konauna mali. Inge tuji na mali ku banki, Intaneti ipeezhako bingi bintu. Mwakonsha kutumina muntu mali nangwa kupana misonko pa kimye kyonse kwakubula kufuma pa nzubo ne kwenda museke kuya ku banki. Inge paji ko ubena kukeba kuya, Intaneti ikwasha bingi kuyuka miseke ijipo ne mali abena kukebewa kabiji ne kuyuka mazubo a benyi kwa kufikila ne kupaina jimo mali. Kwakubula nangwa kutaya kimye ne, twakonsha kukeba manambala a lamya, makeyala, ne mashinda a kuyilamo ko tukeba kuya. Misampi yavula ya maofweshi a Bakamonyi ba kwa Yehoba mwaya ntanda ingijisha Intaneti mu ano mashinda kwiikwasha kubula kwingijisha bantu bavula ne kutaya kimye ne mali.

Nangwa byonkabyo, kuji ne mo yatamina. Kwingijisha Intaneti kwakonsha kwimujiila kimye. Ku bamo, Intaneti yaikala ke kyakukayisha mu kifulo kya kwiingijisha bulongo. Bataya kimye kyabaya na kukaya bisela, kupota bipe, kwisamba, ne kutumina bakwabo makalata, kupesa bya kupesapesa ne kushinkaula twakushinkaula shinkaula. Ko kyakayanga, batendeka kubula kuta muchima ku bintu byanema byakunza kisemi, balunda ne kipwilo. Intaneti yakonsha ne kuteka muntu buzha. Kyakumwenako, sawakya walupukile mu 2010 wamwesheshe kuba’mba banyike bavula mu kyalo kya Korea Intaneti ibateka buzha. Bapesa bya kupesapesa mu kyalo kya German baambile’mba, “banabakazhi bavula bejizhañanya pa bena kwabo amba batekwa buzha ku Intaneti.” Mwanamukazhi umo wijizhañenye’mba Intaneti yalengela bamwatawanji kutama muchima kabiji kino kibonawina masongola abo.

Ofweshi wa musampi umo wa Bakamonyi ba kwa Yehoba watambwijile nkalata kufuma ku muntu waambile mwine amba wanonkwa buzha ku Intaneti. Waambile’mba moba amo waikalanga maola jikumi pa Intaneti. Waambile’mba, “pa kutendeka, kyamwekelengatu nobe kijitu bulongo, bino ko kyakayanga natendekele kushala ku kupwila kabiji nalekele ne kulomba.” Kechi wanengezhanga kupwila ne, mu kipwilo waikalangamotu, maana ku Intaneti amba inge mfiketu, “ñambule.” Bino wamwene’mba waya mungi kabiji ne kuleka wikilekele. Kange twingijishenga Intaneti kya kuba itunonka ne buzha ne.

Nanchi Abyo Byambo Byafwainwa nyi, Inyi Ne?

Mu 1 Tesalonika 5:21, 22, tutanga’mba: “Saka mupima bintu byonse ne kuyuka kyawama ne kwikikakachila. Kanai misango yonse ya bubi.” Twafwainwa kumona kana abyo byambo byo twatana pa Intaneti byaitabilwa kwi Lesa nyi, nangwa ne. Byafwainwa kwikala byawama ku mwina Kilishitu. Bya mulekese bya pa Intaneti byakumbanatu konse konse kabiji inge twabula kujimuka, twakonsha kongolwa.

Twafwainwa kwishikisha atwe bene amba: ‘Nanchi bintu byo ntamba pa Intaneti nakonsha kwibifya ku mwina kwami, ku bansemi bami, nangwa ku balongo bami bena Kilishitu umvwe batwela mu kibamba mo nji nyi?’ Umvwe mukumbu waikala’mba ee, kechi twafwainwa kwingijishanga Intaneti saka tuji bunke bwetu ne. Intaneti yapezhako jishinda ja kwisambilamo ne kupota bintu. Pano bino yaletapo ne mashinda apya a ‘kubilamo bukende mu michima yetu.’—Mat. 5:27, 28.

Kutuma Byambo Nangwa Ne

Kwingijisha Intaneti kwavwangamo kufumya byambo kungi kabiji ne kutuminapo bakwetu. Nangwa kya kuba kijitu bulongo kufumya byambo kungi ne kutuminapo bakwetu, twafwainwa ne kumona’mba abyo byambo bya kine kabiji byawama. Nanchi abyo byambo byo tubena kunemba nangwa kutumina bakwetu bya kine nyi? Abya tuji na lūsa lwa kutuma byobyo byambo ku bakwetu nyi?a Nanchi byakonsha kwibakosesha nyi? Byo tubena kwibituma ku bakwetu, ki ka kyo tubena kukeba? Abya tubena kukeba kwibasekeshatu nyi?

Inge twiingijisha bulongo, Intaneti yakonsha kwitukwasha bingi. Yakonsha kwitubula bintu byavula. Nanchi tusampanya ku bakwetu byambo bya katataka nangwa mazhina a bayukane ne konaunatu kimye kya bobo bo twatumina nyi? Nanchi kechi twafwainwa kukilanguluka pa kine kintu po twaimana saka tukyangye kutuma byobyo bintu ku bakwetu nenyi? Ki ka kyo tubena kukeba kuba? Kala bantu banembelanga bakwabo makalata kwibabula byo baji ne bisemi byabo ne balunda nabo, kabiji ne kwibabulako bintu byo babena kuba mu bwikalo bwabo. Nanchi bino kechi byo byo twafwainwa kutuminanga bakwetu pa Intaneti nenyi? Pano nga mambo ka a kutumina bakwetu bintu byo twabula kuyuka bulongo?

Pano twafwainwa kuba byepi na Intaneti? Kwiichiinatu kwalepa nyi? Ine, kuji kimye kimo kyo twakonsha kwiikeba. Awa muntu ye batekele buzha ku Intaneti ye twaji kwambapo, byobyo aubile pa kuba’mba afume mu luno lukatazho. Intaneti yakonsha kwitukwasha inge ‘maana a kupima bintu saka etusopa ne milangwe saka itulama.’—Mana 2:10, 11.

[Tubyambo twa mushi]

[Kipikichala pa peja 4]

Mwakonsha kuchinuzhuka byepi kwikala bakitabilambijinga?

[Kipikichala pa peja 5]

Ki ka kyo mwafwainwa kulangulukapo saka mukyangye kutumina bakwenu byobyo bintu?