Kyubilo Kyakonsha Konauna Ndangulukilo Yetu Kichima

Napoleon Bonaparte wajinga nakyo. Julyasi Kesala naye wajinga nakyo. Alekasanda Mukatampe naye kyo kimotu. Bano banabalume nangwa bajinga na bulume ne lukumo bino mu michima yabo mwajinga kyubilo kyonauna ndangulukilo. Bonse basatu bajinga na kichima.

Ntemwamaana Muzungu aye Bertrand Russell wanembele’mba: “Napoleon waumvwinanga kichima Kesala, Kesala naye waumvwinanga kichima Alekasanda [Mukatampe], Alekasanda naye waumvwinanga kichima Hercules, muntu wa mu bishimitu.” Muntu yense wakonsha kwikala na kichima, nangwa muyanji, munonshi nangwa baji na byubilo byawama kabiji baikala bulongo bonsetu kimotu.

Kichima ke kushinkwa muntu pa bintu byo aji nabyo, nabiji bunonshi, kutumbalala ne bintutu bikwabo. Pa kupusanya kichima na lwiso, buku umo waamba pa Baibolo waamba’mba: “Muntu wa lwiso ukeba kwikala na bintu bijipo na mukwabo pakuba muntu wa kichima aye ukeba konauna biji na mukwabo.” Muntu wa kichima kechi ukumbwatu bya mukwabo ne, bino ukeba ne kwangata biji na mukwabo.

Kyawama bingi kwisamba pa byo twakonsha kutendeka kwikala na kichima kabiji ne pa byatama bifumamo. Kabiji kyanema bingi ne kuyuka byo twakonsha kuchinuzhuka kichima mu bwikalo bwetu.

KILENGELA KWIKALA NA KICHIMA

Nangwa kya kuba bantu bambulwa kulumbuluka baji na “muchima wa lunkumbwa,” kuji bintu byakonsha kulengela muntu kukizhamo kwikala na kichima. (Yako. 4:5) Mutumwa Paulo waambilepo kimo byo anembele’mba: “Kechi twikale ba kwitota kwatu, kwikyombesha ne kwiubila kichima ne.” (Nga. 5:26) Byo tuji bambulwa kulumbuluka, kwikyombesha kwakonsha kwitulengela kukizhamo kwikala na kichima. Bena Kilishitu babiji ba Cristina ne ba Joséa bataine’mba kino kishinka.

Ba Cristina bapainiya ba kimye kyonse bambile’mba: “Javula nkumbwa bakwetu. Nkumbwa byo baji nabyo byo nabula.” Juba jimo ba Cristina bajilenga pamo na kalama wenda ne mukazhanji. Byo bayukile’mba abo ne bamwatawabo ba Eric bajingatu jifumbi jimo na uno kalama wenda ne mukazhi kabiji nabo kala bajinga bakalama benda. Ba Cristina baambile’mba: “Bamwatawami nabo bakulumpe mu kipwilo. Pano mambo ka anweba o mwaikela mu mwingilo wa kimye kyonse atweba ne?” Muchima wa kwikyombesha wibalengejile kuvulama mingilo yawama yo baingilanga abo ne bamwatawabo ne kumona’mba bwikalo bwabo bwatama bingi.

Ba José bakebelenga kwikala bankwasho mu kipwilo. Byo babujile kwibatongola batongolakotu bakwabo, batendekele kumvwina bakwabo kichima ne kushikwa mukulumpe ukwatankanya mingilo ya jibumba ja bakulumpe. Ba José baswile’mba, “kichima kyandengejile kushikwa bingi uno mulongo kabiji byonse byo aambanga nebyumvwinangatu mungi. Kichima inge kyaikizha mizhazhi mu muchima wa muntu kimulengela kwitemwa kya kuba uleka ne kulanguluka bulongo.”

BYO TUFUNJILAKO KU BANTU BATONGOLWA MU BINEMBELO

Mu Baibolo mwatongolwa bantu bavula botwakonsha kufunjilako. (1 Ko. 10:11) Byamwekejile bamo kechi bitulengelatu kuyuka bitendeka kichima ne, bino ne byo kyonauna bwikalo bwa baji nakyo.

Kyakumwenako, mubeji wa kwa Adama ne Evwa, aye Kaina wazhingijile Yehoba byo atambwijile mulambo wa kwa Abela ne kukana wanji. Kaina wafwainwe kusalapo kuba kyawama, pa kuba aye walekele kichima kumulengela kwipaya nkasanji. (Nte. 4:4-8) O ene mambo Baibolo o imutelela Kaina amba, “wajinga wa kwa yewa mubi” Satana.—1 Yoa. 3:12.

Bakolojanji Yosefwa jikumi bamumvwijilenga kichima mambo shabo wamutemenwe bingi. Bakijilemo kumushikwa byo ebalumbulwijile mwatajile biloto bya bungauzhi. Bakebelenga ne kumwipaya. Ne kyapeleleko bamupoteshe mu buzha ne kubepa shabo amba, Yosefwa wafwa. (Nte. 37:4-11, 23-28, 31-33) Byo papichile myaka yavula, baswile amba balengele mambo, byo beambijilenga abo bene na bene amba: “Kine twafwa nao mambo a nkasetu, mambo byo twamwene bulanda bwine bwa muchima wanji byo etusashijile, kechi twaswile kumumvwa ne.”—Nte. 42:21; 50:15-19.

Kyalengejile ba Kola, Datanyi, Abilama kwikala na kichima ke kwesakanya mingilo yabo na yaingilanga Mosesa ne Alona. Kino kibalengejile kutendeka kwambila Mosesa amba ubena ‘kwialula mwine ke mfumu’ ne kwitumbijika. (Bala. 16:13) Bamubepejilengatu. (Bala. 11:14, 15) Yehoba ye watongwele Mosesa. Pa kuba bano bansatuki bamumvwijilengatu kichima Mosesa na mambo a kifulo kyo ajingapo. Kyapeleleko kichima kyabo kyalengejile Yehoba kwibonauna.—Sala. 106:16, 17.

Mfumu Solomone wamwene pakonsha kufika muntu wa kichima. Mwanamukazhi umo wafwishishe mwananji lukeke wakebelenga kubepa mukwabo kuba’mba ye mwina yewa mwana wafwile. Byo bachibilenga ano mambo, wabepelenga waitabizhe mulanguluko wakuba’mba bepaye mwana washajilepo. Nangwa byonkabyo, Solomone wayukile inanji ne kumupa mwananji.—1 Mfu. 3:16-27.

Kwikala na kichima mufuma byatama bingi. Byapichilemo bantu batongolwa mu Binembelo bo twaambapo bimwesha patoka kuba’mba kwikala na kichima mufuma lupato, nshiji ne kwipayañana. Kabiji bonse bo baubijile kichima kafwapo walengele mambo. Nanchi pajipo byo twakonsha kuba pa kuba’mba tubulenga kubila bakwetu kichima nyi? Ki ka kyakonsha kwitukwasha kuleka kichima?

BIKWASHA KULEKA KICHIMA

Temwai balongo ne banyenga yenu. Mutumwa Petelo wajimwineko bena Kilishitu amba: “Byo mwawamisha kala bwikalo bwenu na mambo a kukokela bukine ne na mambo a kutemwa balongo butemwe bwa kubula bukamfutumfutu, pano itemwishai na muchima yense anwe bene na bene.” (1 Pe. 1:22) Butemwe bo buka? Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Butemwe butekanya ne kuba lusa. Butemwe kechi buba kichima ne, kechi bwitota ne, kechi bwilundumika ne, kechi buba bya bunya ne, kechi bwikebela bintu abo bwine ne.” (1 Ko. 13:4, 5) Nanchi kutemwa bakwetu mu jino jishinda kechi kwakonsha kwitulengela kubula kwibobila kichima nenyi? (1 Pe. 2:1) Mu kifulo kya kumvwina Davida kichima, Yonafwanyi ‘wamutemenwe byonka byo etemenwe aye mwine.’—1 Sam. 18:1.

Pwanañanainga na bantu bakamwa Lesa. Nyimbi wa Salamo 73 waumvwijilenga kichima babi baikalanga bwikalo bwa ntentente. Bino washinjile kichima ‘byo atwelele mwazhila mwa Lesa.’ (Sala. 73:3-5, 17) Kupwanañana na bapopweshi bakwabo ko kwalengejile nyimbi wa masalamo kumona mapesho afuma mu “kufwenya kwipi kwi Lesa.” (Sala. 73:28) Kupwanañana na bakwetu ba mu lwitabilo pa kupwila kwa bwina Kilishitu ne atweba kwakonsha kwitukwasha.

Ubainga byawama. Lesa byo amwene amba Kaina watendeka kwikala na kichima ne lupato, wamwambijile’mba: “Umvwe wauba bulongo kechi uketabilwa nenyi?” (Nte. 4:7) Nga ‘kuba bulongo’ kulumbulula ka ku bena Kilishitu? Yesu waambile’mba twafwainwa ‘kutemwa Yehoba Lesa wetu na muchima wetu yense, na mweo wetu yense, ne na maana etu onse ne kutemwa bakwetu byonka byo twitemwa atweba bene.’ (Mat. 22:37-39) Lusekelo lufuma mu kwingijila Yehoba ne kukwasha bakwetu lo lukwasha kushinda kichima. Kwingilako pakatampe mu mwingilo wa kusapwila Bufumu ne kulenga baana ba bwanga ke jishinda jawama ja kwingijilamo Lesa ne bakwetu kabiji ino mingilo itulengela kwikala na “mapesho a Yehoba.”—Mana 10:22.

“Sekelainga pamo na boba basekela.” (Loma 12:15) Yesu wasekejile baana banji ba bwanga byo baingijile bulongo, kabiji wibambijile’mba bakengila mwingilo wa kusapwila kukila aye. (Luka 10:17, 21; Yoa. 14:12) Byo tuji bakalume ba Yehoba bakwatankana, inge kyawama kyamweka ku muntu umo bonse tusekela. (1 Ko. 12:25, 26) Nanchi kechi twafwainwa kusekela ne kubula kubila bakwetu kichima inge bebapa mwingilo mukatampe nenyi?

KICHIMA KECHI KYAPELA KULEKA NE

Twafwainwa kwibikako pa kuba’mba tuleke kichima. Ba Cristina baswile’mba: “Ne lunotu ñumvwa kichima. Nangwa kya kuba kechi nekikeba ne, nji nakyo, kabiji nebikako kwikishinda.” Ba José nabo bebikako kushinda kichima. Baambile’mba: “Yehoba wankwashishe kutendeka kumona byubilo byawana bya mukulumpe ukwatankanya mingilo ya jibumba ja bakulumpe mu kipwilo. “Kwikala na bulunda bwawama ne Lesa ko kwankwashishe.”

Kichima bekibajila pa “mingilo ya mubiji,” bena Kilishitu bonse yo bafwainwa kuchinuzhukanga. (Nga. 5:19-21) Kubula kuleka kichima kyaikizha mizhazhi mu michima yetu kwitulengela kwikala na lusekelo kabiji kutokesha ku muchima wa Shetu wa mwiulu, Yehoba.

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 17]

“Sekelainga pamo na boba basekela”