Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
JANUARY 1-7
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | MATEO 1-3
“Bufumu bwa Mwiulu Bwafwenya Pepi”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 3:1, 2
kusapwila: Kyambo kya Kingiliki kilumbulula “muluwe ubena kubijika ku bantu bavula.” Kyaamba pa jishinda ja kubijikilamo: nabiji pangye, kwamba ku bantu bavula kechi ku jibumba jicheche ne.
Bufumu: Kino kyambo kya Kingiliki kya ba·si·leiʹa, kilumbulula kafulumende nangwa mpunzha nangwa bantu bo babena kulama ku mfumu. Kino kyambo kya Kingiliki kitanwamo bimye 162 mu Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu, kabiji mu buku wa Mateo kino kyambo kitanwamo bimye 55 kabiji pavula po bekitongola mu uno buku kibena kwamba pa bukalama bwa Lesa bwa mwiulu. Mateo waingijisha kino kyambo javula mu buku ye anembele kabiji kyokyo bamutelela’mba buku wa Mambo Awama a Bufumu.
Bufumu bwa mwiulu: Kino kyambo kitanwamo bimye 30 kabiji kitanwatu mu buku wa Mambo Awama Anembele Mateo. Mu mabuku a Mambo Awama anembele Mako ne Luka, baingijisha kyambo kipashako kya kuba’mba “Bufumu bwa Lesa.” Kino kilumbulula’mba “Bufumu bwa Lesa” bwaimena pa mizhilo ya Lesa.—Mat 21:43; Mak 1:15; Luk 4:43; Da 2:44; 2Ti 4:18.
bwafwenya pepi: Ko kuba’mba Kalama wa Bufumu bwa mwiulu katatakatu akatendeke kulama.
(Mateo 3:4) Yoano wavwalanga kivwalo kya boya bwa ngamela ne mushipi wa kiseba mu lubunda. Kabiji wajanga nzhiye ne buki.
nwtsty bipikichala ne mavidyo
Byo Amwekanga ne byo Avwalanga Yoano Mubatizhi
Yoano wavwalanga kivwalo kyo balukile na boya bwa ngamela kabiji wakasangapo mu lubunda na mushipi wa kiseba, nangwa’mba mukwato mo asendelanga tubipe tucheche. Ne ngauzhi Elaija naye wavwalanga kivwalo kipasha na kino. (2Mf 1:8) Bivwalo byo balukanga na boya bwa ngamela byajinga byakosakana kabiji javula bayanji bo bebivwalanga. Bantu banonka bavwalanga bivwalo byanekena byo balenganga kwingijisha kisapi kya linenyi nangwa bisapi byalezhima. (Mat 11:7-9) Yoano kechi watendanga nsuki ne, mambo wajinga Munazili. Mvwajilo ne byo amwekanga, byamweshanga’mba wapezhezheko bwikalo bwanji kabiji wateletu muchima pa kuba kyaswa muchima wa Lesa.
Nzhiye
Kyambo kya kuba’mba “nzhiye” mu Baibolo kilumbulula bateete bapusana pusana. Bakeba bya kukebakeba bamo ba ku muzhi wa Yelusalema, baambile’mba ino nzhiye itanwa mu biselebwa iji na kajo kakomesha mubiji (proteins) kavula bingi. Bantu pa kuja ino nzhiye, bafumyako mutwe, maulu, byapi ne kitako. Kakuji koko bateeka nangwa kujatu kabishi. Ino nzhiye pa kwiija yumvwanyika nobe lukala, kabiji muji kajo kakomesha mubiji kavula bingi.
Buki
Pa kipikichala paji nyuki ya mupulamwa (1) ne jipuma ja buki (2). Buki bwajanga Yoano bwafwainwa bebulenganga ku nyuki itelwa’mba Apis mellifera syriaca, itanwa ku ino mpunzha. Ino nyuki yashinta bingi kabiji itanwatu ku mapunzha kwatwa kyuya, nabiji mu kiselebwa kya Yuda. Kabiji ino nyuki kechi bakonsha kwiilamina mu myoma ne. Kufumatu mu kitota kya bu 9, bena Isalela balaminanga nyuki mu myoma ya buchimba. Mu muzhi mwavujile bantu (luno utelwa’mba Tel Rehov) waikela ku Kinkunenke kya Yodano, bataainemo myoma ya uno mutundu yavula bingi. Nyuki yalenganga buno buki kyamweka beifumishe ku kyalo luno kitelwa’mba Turkey.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
(Mateo 1:3) Yuda wasemene Peleze ne Zela mwi Tamala; Peleze wasemene Hezelona; Hezelona wasemene Lama;
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 1:3
Tamala: Ye mwanamukazhi mutanshi pa banabakazhi batanu bo batongola mu ndonda yanembwa mu Mateo yasemekejilwemo Mesiasa. Bakwabo bana ke Lehaba ne Luta, bano babiji kechi bajinga bena Isalela ne (kyepelo 5); Batesheba, “muka Uliya” (kyepelo 6); ne Maliya (kyepelo 16). Bano banabakazhi bebatongola mu ndonda imo na banabalume mambo kuji bintu bimo byamwekele byanema bibalengejile kwikala bashakulu ba kwa Yesu.
(Mateo 3:11) Amiwa nemubatizha mu mema na mambo a kuba mwalapila, pakuba awa ubena kundondela wankila bulume, kabiji kechi nakonsha kumuvuula makwabilo anji ne. Aye ukemubatizha anweba na mupashi wazhila ne na mujilo.
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 3:11
nemubatizha: Nangwa’mba “kwimwibizha.” Kyambo kya Kingiliki kya kuba’mba ba·ptiʹzo kilumbulula’mba “kwibizha.” Mabuku akwabo aamba pa Baibolo alumbulula’mba lubatizhilo ke kwibila mubiji yense. Pa kyo kya kimye, Yoano wabatizhenga bantu ku kimpachiko kya Yodano kwipi na muzhi wa Salima, “mambo kwajinga mema avula.” (Yoa 3:23) Filipa byo abatizhe ntungu mwina Etiopya, bonse babiji “bayile pa mema.” (Byu 8:38) Kino kyo kyambo kimotu kyo baingijisha mu Septuagint pa kinembelo kya 2Mfu 5:14 po baamba’mba Namani ‘witayile mu Yodano bimye bitanu na bibiji.’
JANUARY 8-14
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | MATEO 4-5
“Bintu byo Tufunjilako ku Jashi Jaambile Yesu pa Mutumba”
(Mateo 5:3) Bo ba lusekelo aba baji na muchima wa kukeba kuyuka Lesa, mambo Bufumu bwa mwiulu bo bwabo.
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 5:3
ba lusekelo: Kino kyambo kechi kilumbululatu muntu wasangalala na mambo a kumvwa bulongo ne. Inge babena kwamba pa bantu, kilumbulula muntu ye baubila bibusa kwi Lesa, ubena kwiyowa mapesho a Lesa. Kino kyambo bekingijisha ne pa kwamba pe Lesa, ne pe Yesu saka aji mu lukumo lwa mwiulu.—1Timo 1:11; 6:15.
baji na muchima wa kukeba kuyuka Lesa: Kyambo kya Kingiliki kyo batuntulula’mba “baji na muchima,” kilumbulula, “aba bakajilwa (babula bintu, balulombo).” Pa kino kyepelo bino byambo bilumbulula aba bakebesha. Kino kyo kyambo kimo kyo baingijisha ne pa kutongola “mulanda” Lazalasa pa Luka 16:20, 22. Kino kyambo kya Kingiliki kyokyo batuntulula ne mu ma Baibolo amo amba “bamichima yapelelwa,” kilumbulula bantu baji na muchima wa kukeba Lesa.
(Mateo 5:7) “Bo ba lusekelo aba baji na lusa, mambo nabo bakebobila lusa.”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 5:7
baji na lusa: Byambo biji mu Baibolo byo batuntulula’mba “kwikala na lusa” ne “lusa” kechi bilumbululatu kwilekelako mambo nangwa kubila lusa muntu pa kumuchibila mambo ne. Bilumbulula kumvwina bantu lusa ne kwibobilapo bintu bimo bya kwibakwasha.
(Mateo 5:9) “Bo ba lusekelo aba bakeba mutende, mambo bakebatela’mba baana ba Lesa.”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 5:9
bakeba mutende: Ke bantu bekala mu mutende kabiji baleta mutende pabula mutende.
Funjishai Baana Benu Kwikala ba Mutende
Bansemi bena Kilishitu bakebesha bingi kufunjisha baana babo ‘kukeba mutende, ne kumulondalonda.’ (1 Pe 3:11) Lusekelo luji mu kwikala mutende lo lukebewa pa kuba’mba mushinde bukaji bwiya na mambo a kwimufichisha ku muchima.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
(Mateo 4:9) Kabiji wamwambijile’mba: “Abye byonse nsakukupa umvwe umfukamine ne kumpopwela.”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 4:9
umfukamine ne kumpopwela: Kyambo kya Kingiliki kyo batuntulula’mba “kupopwela” bekingijisha mu jishinda jilumbulula kwesekezhakotu, nangwa’mba kubakotu pacheche. Bino byambo byo batuntulula’mba “umfukamine ne kumpopwela” bibena kumwesha’mba Satana kechi waambijile Yesu kumupopwelanga kimye kyonse ne, wakebelengatu kumupopwelakotu pa kakimye kacheche.
(Mateo 4:23) Kepo apitañenenga monse mu Ngalilea na kufunjisha mu mashinagoga abo, saka asapwila mambo awama a Bufumu ne kubuka misango yonse ya bikola ne ya bulema mu bantu.
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 4:23
kufunjisha . . . kusapwila: Kufunjisha kwapusana na kusapwila, mambo mufunjishi kechi usapwilatu ne, ufunjisha, ulumbulula, wingijisha byambo bilengela ye abena kufunjisha kushiinwa.
JANUARY 15-21
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | MATEO 6-7
“Twajijilai na Kukeba Bufumu Patanshi”
(Mateo 6:10) Bufumu bwenu bwiye. Kyaswa muchima wenu kyubiwe pano pa ntanda.
Milombelo Yanema Bingi
12 Ñanyi bintu byanema bingi byo twafwainwa kulombangapo? Twafwainwa kulomba pa jizhina ja Yehoba ne pa kyaswa muchima wanji. Twafwainwa kumusanchilanga kufuma panshi ya muchima pa bintu byonse byo etubila. (1 Byambo bya Moba 29:10-13) Twayuka kuba’mba twafwainwa kutendekelapo kwamba pe aye mambo Yesu byo ajinga pano pa ntanda byo byo afunjishe baana banji ba bwanga kulombanga. (Tangai Mateo 6:9-13.) Yesu waambile’mba twafwainwa kulomba patanshi kuba’mba jizhina ja Lesa jizhile nangwa’mba jinemekwe. Kepo Yesu aambile’mba twafwainwa kulombanga amba Bufumu bwa Lesa bwiye ne kyaswa muchima wanji kyubiwe pano pa ntanda ponse. Byo apwishishe kulomba pa bino bintu byanema bingi, Yesu popo aambile pa bya kulomba bintu byo tukajilwa mu bwikalo. Inge twaamba pe Yehoba ne pa kyaswa muchima wanji patanshi mu milombelo yetu, tumwesha kuba’mba twamunemeka bingi mu bwikalo bwetu.
(Mateo 6:24) “Kafwako muntu wakonsha kwingijila bankambo babiji ne; mambo ukatemwapo umo ne kushikwa mukwabo, nangwa kukookela umo ne kukana mukwabo. Kechi mwakonsha kwingijila Lesa ne Nsabo pa kimye kimo ne.”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 6:24
kwingijila: Kyambo kya Kingiliki kilumbulula kwingila nobe muzha, ko kuba’mba muzha ujitu na nkambo yanji umotu. Yesu waambilenga’mba mwina Kilishitu kechi wakonsha kwingijila bulongo Lesa na muchima yense saka abena kukeba bya bunonshi ne.
(Mateo 6:33) “Onkao mambo, twajijilai na kukeba Bufumu patanshi ne bololoke bwanji, ne bino bintu byonse bikemubikilwapo.”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 6:33
Twajijilai . . . na kukeba: Kino kyambo kya Kingiliki kilumbulula “kutwajijila kukeba.” Baana ba bwanga ba kine ba kwa Yesu kechi bafwainwa kukeba Bufumu pa kimye kimo kabiji baya na kukeba bintu bikwabo ne. Kukeba Bufumu kyo kintu kitanshi kyo bafwainwa kunemeka mu bwikalo bwabo bonse.
Bufumu: Mabuku amo a kala a Kingiliki paji kyambo kya kuba’mba “Bufumu bwa Lesa.”
bwanji: Kino kyambo kyaamba pe Lesa, aye ‘Shetu wa mwiulu’ byonka byo kyanembwa pa Mat. 6:32.
bololoke: Bonse balondela bololoke bwa Lesa boba kyaswa muchima wanji ne kulondela mizhilo yanji. Kuba bino kwapusana na byaubanga Bafaliseo bakankelwe kulondela bintu byaoloka.—Mat. 5:20.
Kebainga Bufumu, Kechi Bintu bya Ino Ntanda Ne
18 Tangai Mateo 6:33. Inge ketukebe Bufumu patanshi mu bwikalo bwetu, Yehoba uketupa byonse byanema byo tukeba. Yesu walumbulwile ene mambo o twafwainwa kuketekela uno mulaye. Waambile’mba: “Shenu wa mwiulu wayuka’mba mwibikeba bino bintu byonse.” Yehoba wayuka byo mukeba saka mukyangye ne kuyuka amba mubena kwibikeba abyo bintu. (Fili. 4:19) Ye mutanshi uyuka kivwalo kikonaika. Kabiji uyuka kajo ko mukeba. Wayuka’mba anweba ne kisemi kyenu mukeba mpunzha pa kwikala. Yehoba ukemupa bintu byanema byo mukeba mu bwikalo.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
(Mateo 7:12) “Onkao mambo, bintu byonse byo mukeba’mba bantu bemubile, ne anweba mwafwainwa kwibobilabyo. Mambo muno mo mwayila Mizhilo ne byambo bya Bangauzhi.
Londelainga Muzhilo Wawama mu Mwingilo Wenu
14 Fwanyikizhai kuba’mba juba jimo bemutumina foni ku muntu ye mwabula kuyuka jiwi. Uno muntu kechi mwamuyuka ne, pano bino, wimwipuzha pa mutundu wa kajo ko mwatemwa. Mwatendeka kulanguluka’mba kana ñanyi wimutumina foni kabiji kana ubena kukeba ka. Na mambo a kukeba kumunemeka, kampe mwakonsha kwisambako nanji pacheche, pano bino, kechi mwakonsha kutwajijila kwamba nanji ne. Pano fwanyikizhai kuba’mba yenka muntu wimutumina foni, witongola jizhina kabiji wimubuula ne kuba’mba wingila ku kipamo kitala pa kajo kalengela kwikala na butuntulu bwa mubiji bwawama. Kabiji wimubuula ne kuba’mba ukeba kwimubuula bintu byakonsha kwimukwasha. Mwakonsha kutako muchima. Mambo tumvwa bingi bulongo inge bantu belumbulula mu jishinda ja mushingi. Pano twakonsha kumwesha byepi mushingi wa uno mutundu ku bantu bo tutaana mu mwingilo?
15 Mu manyaunda avula, twafwainwa kubuula bena mazubo kyo twaishila pa nzubo yabo. Ibyo kuba’mba tuji na byambo byawama byabula kuyuka mwina nzubo, pano bino, fwanyikizhai kuba’mba twafika pa nzubo kwa kubula kwilumbulula ne kufikenatu kwipuzha mwina nzubo bwipuzho nabiji bwa kuba’mba: “Ñanyi lukatazho lo mwakonsha kutemwa kufumyapo bukiji inge mwajinga na bulume bwa kuba bino?” Twayuka kuba’mba kyo twaipwizha buno bwipuzho ke kukeba kuyuka bibena kulanguluka muntu apa bino twatendeka kwisamba nanji byaamba Baibolo. Nangwa byonkabyo, mwina nzubo wakonsha kukumya kuba’mba: ‘Nga we ubena kungipuzha ñanyi, kabiji wafuma pi? Pano nga byo abena kungipuzha byo bi ka?’ Onkao mambo, twafwainwa kwesekesha kumona kuba’mba mwina nzubo wakasuluka. (Fili. 2:3, 4) Twakonsha kuba byepi bino?
16 Kalama wenda umo wingijisha ano mashinda. Patanshi wimuna mwina nzubo apa bino wamupa talakiti wa kuba’mba Nanchi Mukeba Kuyuka Bukine Nyi? ne kwamba’mba: “Tubena kupana uno talakiti ku bantu bonse ba mu ino mpuzha. Uno talakiti waamba pa mepuzho atanu na bumo epuzha bantu bavula. Uno talakiti ye nemupa wenu.” Uno mulongo washimikizha’mba bantu bavula bakasuluka bingi inge bayuka kyo twaishila pa nzubo yabo. Javula kipela bingi kutendeka kwisamba nabo. Uno kalama wenda wipuzha muntu amba: “Nanchi mwakilangulukapo kala pa ano mepuzho nyi?” Inge mwina nzubo wasalapo bwipuzho bumo, uno kalama uzhikula mu talakiti ne kwisamba nanji byaamba Baibolo pa bobo bwipuzho. Inge wabula kusala bwipuzho, aye mwine mulongo usala bwipuzho ne kwisamba na mwina nzubo kwa kubula kumulengesha bumvu. Kuji mashinda avula bingi a kutendekelamo mwisambo. Mu mapunzha amo, kyawama kukimuna mwina nzubo, bino mwamubula kyo mwaendela. Kyanema bingi kupimpulanga mashinda a kusolomokelamo bantu pa kuba’mba bomvwe mambo etu.
(Mateo 7:28, 29) Yesu byo apwishishe kwamba bino, jibumba jakuminye bingi mo afunjishishenga, 29 mambo wibafunjishenga na luusa, kupusanako na banembeshi babo.
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 7:28, 29
jakuminye bingi: Kino kyambo kya Kingiliki kilumbulula “kwikala na lusekelo lukatampe.” Ko kuba’mba bantu bajinga mu jibumba jaambilengako Yesu kechi balubilemo bino byambo ne.
mo afunjishishanga: Bino byambo bibena kumwesha Yesu byo afunjishanga ne mashinda o aingijishanga pa kufunjisha ne bintu byo afunjishangapo, nabiji bintu byo aambile mu Jashi ja pa Mutumba.
kupusanako na banembeshi babo: Yesu kechi wasapwilanga byambo bya balabi byonka byaubanga bavula mu oa moba ne. Yesu waambilangako Yehoba, wibafunjishenga na luusa, kabiji byonse byo afunjishanga byafumanga mu Mambo a Lesa.—Yoa 7:16.
JANUARY 22-28
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | MATEO 8-9
“Yesu Watemenwe Bingi Bantu”
(Mateo 8:1-3) Byo akunkulukile pa mutumba, jibumba jikatampe jamulondejile. 2 Ponkapo kwaishile muntu wa mbumba ne kumulambila amba: “Nkambo umvwe mwaswa, mbukai.” 3 Byo atanyikile kuboko kwanji, wamukwachile ne kumwambila’mba: “Naswa! Bukwa.” Ponkapotu, mbumba yanji yapwile.
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 8:3
wamukwachile: Mizhilo ya Mosesa yakambizhe kulamina bantu baji na mbumba kwa bunke kuchina’mba bakasambwila bakwabo mbumba. (Le 13:45, 46; Nu 5:1-4) Bino bantangi ba Bayudea banungilepo ne mizhilo ikwabo. Muzhilo wabo umo wakainye kufwenya kwipi na muntu uji na mbumba amba wafwainwa kwimena palepa mamita 1.8, kabiji pa moba o kubena kupuupa mwela muntu wa mbumba wafwainwa kwimena kwalepa mamita 45. Ino mizhilo yalengelanga bantu kubula kubila lusa baji na mbumba. Mabuku abo amo atakaika labi umo wafyamanga na mambo a kubula kukeba kumona bambumba kabiji mukwabo waasanga mabwe baji na mbumba kuba’mba bapichilenga kwalepa. Pakuba Yesu aye kechi byo ajinga ne. Aye wibobilanga lusa. Kyo kyamulengejile kumukwata mwanamulume wajinga na mbumba, kintu kyabulanga kuba Bayudea. Waubile bino nangwa kya kuba wakonsheshe kumubuka kwa kubula kumukwata.—Mat 8:5-12.
Naswa: Yesu kechi waswiletu ne, bino wamwesheshe ne kuba’mba ubena kukebesha kumukwasha. Wamubijile lusa, kechi wamukwashishe kya kwikanjikizhatu ne.
(Mateo 9:9-13) Kabiji Yesu byo afuminenga kokwa, wamwene mwanamulume wa jizhina ja Mateo saka aikala po basonkesha misonko ne kumwambila’mba: “Ndondelenga.” Ponkapo waimene keamulondele. 10 Kimye kikwabo, byo ajiilenga mu nzubo, kwaishile basonkeshi ne bandengamambo ne kutatula kujiila pamo ne Yesu ne baana banji ba bwanga. 11 Byo bamwene kino, Bafaliseo baipwizhe baana banji ba bwanga amba: “Mambo ka mufunjishi wenu o ajiila pamo na basonkeshi ne bandengamambo?” 12 Byo ebomvwine na kwamba bino, wibambijile’mba: “Bantu batuntulu kechi bakeba shayuka wa michi ne, poso aba bakolwa. 13 Yainga mukafunde kino mo kyatala: ‘Amiwa nkeba lusa, kechi kitapisho ne.’ Naishile na kwita bandengamambo kechi bantu baoloka ne.”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 9:10
byo ajiilenga: Nangwa’mba “kwikala kya kusendalala.” Kwikala ku tebulu umo na muntu kwalumbululanga’mba mulunda nobe. Onkao mambo, Bayudea bajingako mu oa moba bakananga kujiila pamo na babula Bayudea.
basonkeshi: Basonkeshi batambulanga misongo ya kafulumende wa bena Loma. Bantu bebashikilwe mambo baingijilanga kafulumende wibayanjishanga bingi, kabiji bajiilanga bantu makusu pa mutwe. Basonkeshi bebashikilwe bingi ku Bayudea bakwabo, bebamongatu byonka byo bamonanga bapite ne bangubabibi.—Mat 11:19; 21:32.
(Mateo 9:35-38) Kabiji Yesu wapitañenenga mu mizhi yonse ikatampe ne icheche na kufunjisha mu mashinagoga ne kusapwila mambo awama a Bufumu ne kubuka bikola byapusana pusana ne bulema bwapusana pusana. 36 Byo amwene mabumba wiobijile lusa, mambo basubakene ne kupelelwa nobe mikooko yabula kafunga. 37 Kepo aambijile baana banji ba bwanga amba: “Mwingilo wa kunowa wabaya, pakuba ba mingilo bakepa. 38 Onkao mambo, lombai Mwine mwina mwingilo wa kunowa atume ba mingilo mu mwingilo wanji wa kunowa.”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 9:36
wiobijile lusa: Kyambo kya Kingiliki kya splag·khniʹzo·mai kipasha na kyambo kya “mila” (splagʹkhna), kilumbulula bulanda bukatampe nangwa’mba kukola ku muchima. Ke kyambo kyo bengijisha mu Kingiliki pa kulumbulula kintu kyakozha bingi muntu ku muchima.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
(Mateo 8:8-10) Mukulumpe wa bashilikale wakumbwile’mba: “Nkambo, amiwa kechi nafwainwa kya kuba’mba anweba mutwele mu nzubo yami ne, ambaitu byambo, ne kalume wami usakubukwa. 9 Mambo ne amiwa nji na bakulumpe bantangijila, kabiji nji na bashilikale bo ntangijila, ñambila umo namba, ‘Yanga!’ naye uya, mukwabo namba, ‘Iya!’ naye wiya, kabiji ñambila kalume wami namba, ‘Uba kikye!’ naye wikyuba.” 10 Yesu byo aumwine bino, wakuminye bingi ne kwambila bonse bamulondejilenga amba: “Nemwambila namba, kafwako nangwa umo mu Isalela ye nataanamo uji na lwitabilo lukatampe nobe luno ne.
“Amiwa Nemushila mwa Kulondela”
16 Kabiji mukulumpe wa bashilikale—kampe wajinga Mugentila, mwina Loma byo aishile kwi Yesu ne kumusanshijila amba abuke kalume wanji wakolelwe, Yesu wayukile’mba awa mushilikale waubanga bilubo. Mukulumpe wa bashilikale mu oa moba kyamweka waubanga byubilo byavula bya malwañano, kwipayañana ne kutanwa mu bupopweshi bwabubela. Bino nangwa byonkabyo, Yesu washinkamene pa kintu kimo kyawama kyajinga mu uno muntu—lwitabilo lwanji lukatampe. (Mateo 8:5-13) Yesu byo aambijile kapondo ye ajinga nanji pepi ye bapopejile pa kichi kyalumanamo, kechi wamukajipijile na mambo a byubilo byanji bya bumbanzhi ne, bino wamukoseshe kwikala na luketekelo mu kimye kya kulutwe. (Luka 23:43) Yesu wayukishetu bulongo amba kuzhachisha bantu ne kwibanenauna kwakonsha kwibalefula. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, kutana buwame mu bakwabo kwalengejile bavula kutundaikwa bingi ne kukomenako mu kuba byawama.
(Mateo 9:16, 17) Kafwako muntu wakonsha kutupika kikamba kya katataka pa kivwalo kya peulu kya kala ne, mambo kikamba kya katataka kitondobola kivwalo ne patabuka pabayilako. 17 Kabiji bantu kechi balonga binyu bya bintonto mu mafukuta a biseba a kala ne. Mambo umvwe bauba bino, mafukuta asabika ne binyu bichika ne konaika. Bino bantu balonga binyu bya bintonto mu mafukuta a biseba a katataka kabiji byonse bibiji kechi byonaika ne.”
jy 70 jifu. 6
Mambo ka Baana ba Bwanga ba kwa Yesu o Babujilanga Kuzhikilwa na Nzala?
Yesu wakwashishenga baana ba bwanga ba kwa Yoano Mubatizhi kumvwisha kuba’mba kafwako muntu nangwa umo wafwainwe kuketekela’mba baana banji ba bwanga bafwainwe kulondela bisho bya kala bya Bayudea nabiji kya kuzhikilwa na nzala ne. Kechi waishile na kuwamisha ne kuswisha mpopwelo ya kala yatama kutwajijila ne. Yesu kechi watundaikilenga mpopwelo itundaika bupopweshi bwa Bayudea ne bisho bya bantu byajingako pa kyokya kimye ne. Kechi kyafwainwe kutupika kikamba kya katataka pa kivwalo kya kala ne, nangwa kulonga binyu bya katataka mu fukuta wa kala ne.
JANUARY 29–FEBRUARY 4
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | MATEO 10-11
“Yesu Wakokoloshanga Bantu”
(Mateo 10:29, 30) Nanchi tubwalula tubiji kechi tupotwa na kajali kamo ka muwayawaya nenyi? Pakuba kafwako nangwa kamo kaponena panshi kwa kubula Shenu kuyuka ne. 30 Nangwatu nsuki ya ku mitwe yenu beibala yonse.
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 10:29, 30
tubwalula: Kyambo kya Kingiliki kya strou·thiʹon kilumbulula tuñonyi tucheche, javula bekingijishanga pa kwamba pa tubwalula, tuñonyi tobapotanga na mali acheche bingi.
kajali kamo ka muwayawaya: Mu Kingiliki, “asaliona” o ajinga mali aingijilanga muntu mu maminiti 45. (Monai bya Kulumbulula B14.) Yesu kyo ayilenga ku Ngalilea pa lwendo lwa busatu, waambile’mba tubwalula tubiji tupotwa asaliona umo. Kimye kikwabo, kyamweka saka papita mwaka umo kufuma po atendekejile mwingilo wa kusapwila mu Yudea. Yesu waambile’mba tubwalula tutanu tupotwa maasaliona abiji. (Luk 12:6) Bino bibaaba bitulengela kuyuka’mba basulu pa kupotesha tubwalula babikangapo kamo kabupetu.
nwtsty bipikichala ne mavidyo
Bwalula
Tubwalula twajinga tuñonyi twapelele bingi mutengo. Tubiji twapotwanga na mali aingijilanga muntu mu maminiti 45. Kino kyambo mu Kingiliki kilumbulula tuñonyi twatucheche, kuvwangakotu ne bwalula (Passer domesticus biblicus) ne tubwalula twa ku Spain (Passer hispaniolensis), ne mu ano moba tuno tuñonyi twavula bingi mu Israel.
nsuki ya ku mitwe yenu beibala yonse: Bashayuka bamba’mba mu mutwe wa muntu muji nsuki kukila pa 100,000. Yehoba byo abala nsuki ya mu mitwe yetu, ko kuba’mba wituta bingi muchima atweba bonse baana ba bwanga ba kwa Kilishitu.
(Mateo 11:28) Iyai ko nji, anweba bonse bakooka ne kunemenwa, ne amiwa nkemukokolosha.
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 11:28
kunemenwa: Bantu Yesu bo aichilenga ‘banemejilwe’ na bijikila bya mu bwikalo. Kwingijila Yehoba kwakatazhe mambo banungileko mizhilo ya bantu ku mizhilo Lesa yo apele Mosesa. (Mat 23:4) Nangwatu juba ja Sabado, jajinga ja kukokoloka jaikele ke kisendwa ku bantu.—Lup 23:12; Mak 2:23-28; Luk 6:1-11.
amiwa nkemukokolosha: Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “nkemukokolosha” kilumbulula kukokoloka (Mat 26:45; Mak 6:31) kabiji kilumbulula ne kukasuluka ku makatazho (2Ko 7:13;Flm 7). Bino byambo bibena kumwesha’mba kusenda “kikonkoji” kya kwa Yesu (Mat 11:29) kwavwangamo kwingila, kechi kwikalatu ne. Kyambo kya Kingiliki kyaingijishe Yesu kilumbulula kutekenesha nangwa’mba kukosesha bakooka pa kuba’mba bekale na bulume bwa kusenda kikonkoji kyanji kyapeela.
(Mateo 11:29, 30) Sendai kikonkoji kyami ne kufunda kwi amiwa, mambo nekimote kabiji nakooka muchima, ne anweba mukakokoloka. 30 Mambo kikonkoji kyami kyapeela, ne kipe kyami kyapeela.”
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mat 11:29
Sendai kikonkoji kyami: Yesu waingijishe kyambo kya “kikonkonji” kulumbulula kunekenena buntangi ne kulondela lutangijilo. Kino kikonkoji kyaambilengapo Yesu kyamweka mwingilo ye bamupele kwi Lesa. Ko kuba’mba Yesu ubena kwita baana banji ba bwanga kumusendeshapo kino kikonkonji kabiji wibakwasha kwikisenda. Onkao mambo, bino byambo byakonsha ne kunembwa’mba: “Sendai kikonkoji kyami pamo ne amiwa.” Inge kino kikonkoji kilumbulula mwingilo Yesu ye apa baana banji ba bwanga, ko kuba’mba kilumbulula kukookela lutangijilo lwa kwa Kilishitu.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
(Mateo 11:2, 3) Yoano wajinga mu kaleya, byo aumvwine nkuwa ya mingilo ya kwa Kilishitu, watumineko baana banji ba bwanga 3 na kumushikisha’mba: “Nanchi yenu twatengejilenga nyi, inyi kukeya muntu ungi?”
jy 96 jifu. 2-3
Yoano Wakebelenga Kumvwa Ku Mwine Yesu
Nanchi buno bwipuzho bumwesha’mba Yoano wazhinaukilenga nyi? Ine. Yoano waingijilanga Lesa na muchima yense, kabiji kimye kyo abatizhenga Yesu saka papita kala myaka ibiji, wamwene mupashi wa Lesa saka ekila pe Yesu kabiji waumvwine ne jiwi ja Lesa ja kumwesha’mba waitabilwa kwi Lesa. Onkao mambo, kechi twafwainwa kulanguluka’mba lwitabilo lwa kwa Yoano lwakookele ne. Umvwe kya kuba Yoano kechi wajinga na lwitabilo lwakosa ne, Yesu inge kechi waambilepo pe aye pa kyokya kimye ne. Pano inge kya kuba’mba Yoano kechi wazhinaukilenga ne, mambo ka o ashikishishe buno bwipuzho?
Kampe Yoano wakebelenga Yesu kumulumbulwila’mba ye Mesiasa. Kino kyamukoseshe bingi Yoano byo ajinga mu kaleya. Bino kyamweka kuji bintu byavula byalengejile Yoano kushikisha buno bwipuzho. Wayukile bungauzhi bwa mu Baibolo bumwesha’mba Mushingwa wa Lesa ye ukekala mfumu kabiji mupokolweshi. Nangwa byonkabyo, Yoano wakijinga mu kaleya pa bañondo bavula kufuma Yesu po abatizhiwe. Onkao mambo, Yoano wakebelenga kuyuka umvwe kwajinga muntu mukwabo ukeya kuswana pe Yesu, ukafikizha bintu byonse byaambijilwe jimo amba Mesiasa ye ukebyuba.
(Mateo 11:16-19) “Nanchi kino kisemi nsakwikyesakanya ku bañanyi? Kiji nobe baana ba bacheche baji pa kisankanyi na kubijika bakwabo, 17 amba: ‘Twaji kwimwimbila mumpempe, pakuba anweba kechi mwaji kuzha ne; twaji kujila mabingo, bino anweba kechi mwaji kumvwa bulanda ne.’ 18 Byonkabyo, Yoano naye byo aishile kechi wajanga nangwa kutoma ne, bino bantu bamwambijilenga amba, ‘Uji na ndemona.’ 19 Mwana muntu waishile na kuja ne kutoma, bino bantu bamwambila’mba, ‘Talai! Uno muntu kiji kabiji kitomi, mulunda wa basonkeshi ne bandengamambo.’ Pano bino, maana amwekela mu bintu byaoloka byuba muntu.”
jy 98 jifu. 1-2
Malwa ku Kisemi Kibula Kulapila
Yesu wanemekele bingi Yoano Mubatizhi. Nga bantu bavula bamumonanga byepi Yoano? Yesu waambile’mba kino kisemi “kiji nobe baana ba bacheche baji pa kisankanyi na kubijika bakwabo, amba: ‘Twaji kwimwimbila mumpempe, pakuba anweba kechi mwaji kuzha ne; twaji kujila mabingo, bino anweba kechi mwaji kumvwa bulanda ne.’”—Mateo 11:16, 17.
Yesu watazhizhe mu ka pa kwamba bino? Walumbululwile’mba: “Yoano naye byo aishile kechi wajanga nangwa kutoma ne, bino bantu bamwambijilenga’mba, ‘Uji na ndemona.’ Mwana muntu waishile na kuja ne kutoma, bino bantu bamwambila’mba, ‘Talai! Uno muntu kiji kabiji kitomi, mulunda wa basonkeshi ne bandengamambo.’” (Mateo 11:18, 19) Yoano waikele bwikalo bwapeela mambo wajinga Munazili, kechi watomanga binyu ne, bino kino kisemi kyaambilenga’mba uji na ndemona. (Kubala 6:2, 3; Luka 1:15) Yesu aye waikelengatu byonka bikala bantu bonse. Wajanga ne kutoma byaesakana, bino bantu bamunenenga’mba kiji kabiji kitomi. Kine, kyakatazha bingi kutokesha bantu ku muchima.