BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • mwbr18 June pp. 1-8
  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo (2018)
  • Tumitwe tucheche
  • JUNE 4-10
  • JUNE 11-17
  • JUNE 18-24
  • JUNE 25–JULY 1
Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo (2018)
mwbr18 June pp. 1-8

Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo

JUNE 4-10

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | MAKO 15-16

“Yesu Wafikizhe Bungauzhi”

(Mako 15:3-5) Bino bañanga bakatampe bamubepejilenga bintu byavula bingi. 4 Kepo Pilato amushikishe jikwabo amba: “Nanchi kechi ukeba kukumbula nenyi? Umvwa bintu byavula byo babena kukushinawina.” 5 Bino Yesu kechi wamukumbwile ne, kabiji Pilato wakuminye bingi.

(Mako 15:24) Kabiji bamupopele pa kichi ne kwabana bivwalo byanji bya peulu kupichila mu kuta bubale kuba’mba bayuke usakwibisenda.

(Mako 15:29, 30) Kabiji aba bapichilenga bamwambijilenga mwenga, saka benauna mitwe yabo ne kwamba’mba: “Obewa waambanga’mba wakonsha kukundula nzubo ya Lesa ne kwiishimika mu moba asatu, 30 ipulushe obe mwine, ufumepo pa kichi kya lumanamo.”

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mak 15:24, 29

kwabana bivwalo byanji bya peulu: Kinembelo kya Yoa 19:23, 24 kyatongola bintu bikwabo bimo byo babula kwambapo mu buku wa Meteo, wa Mako, ne wa Luka: Kyamweka bashilikale bena Loma bataile bubale pa kuba’mba bayuke usakusenda bivwalo byanji bya peulu ne bya mukachi. Bano bashilikale “bashikwile bivwalo byanji bya peulu ne kwibyabanyapo pana” ne kutolapo “awu kyanji awu kyanji”; bino kechi bakebele kwabanyapo kivwalo kyanji kya mukachi ne, onkao mambo bataile bubale pa kuba’mba bamone usakwikisenda. Kutaya bubale pa kuba’mba bamone usakusenda kino kivwalo kya kwa Mesiasa kwafikizhe bungauzhi buji pa Sl 22:18. Kusenda bivwalo bya bo babena kwipaya kyo kyajinga kisho kyabo. Bo babena kwipaya bebavulanga bivwalo saka bakyangye kwibepaya pa kuba’mba bafwe lufu lwa bumvu.

saka benauna mitwe yabo: Baubanga bino saka babena kwamba byambo byatama, kabiji kuba bino kwamweshanga mukeyu. Aba bapichilenga na kuba bino bafikizhenga bungauzhi buji pa Sl 22:7.

(Mako 15:43) kwaishile Yosefwa wafumine ku Alimatea kinemanga wa mu Kije, wapembejilenga Bufumu bwa Lesa. Wachinchikile ne kuya kwi Pilato na kulomba mubiji wa kwa Yesu.

(Mako 15:46) Byo apotele kisapi kyawamisha kya linenyi ne kwikizha mubiji, wamupombele mu kisapi kyawama kya linenyi ne kumulaajika mu kilende kyo basongele mu jibwe; kabiji waalumwijileko jibwe ku kibelo kya kilende.

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mak 15:43

Yosefwa: Banembele Mambo Awama baamba byapusana pusana pe Yosefwa. Musonkeshi aye Mateo waambile’mba, “nonshi”; Mako, mambo wanembejile kikatakata bena Loma, waambile’mba, “kinemanga wa mu Kije, wapembejilenga Bufumu bwa Lesa”; Luka, Shayuka wa michi wajinga bingi na lusa aye wamutongwele’mba, “muntu wawama ne koloka,” wabujile kwitabizhako mu Kije pa kuzhachisha Yesu amba bamwipaye; Yoano aye waambile’mba, “wajinga mwana wa bwanga wa kwa Yesu, bino wabujile kwisolola na mambo a kuchina Bayudea.”—Mat 27:57-60; Mak 15:43-46; Luk 23:50-53; Yoa 19:38-42.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

(Mako 15:25) Byo jafikile jiola ja busatu, bamupopele pa kichi.

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mak 15:25

jiola ja busatu: Ke ku ma 9 koloko lukelo. Bamo baamba’mba kino kimye kyapusana na kimye kyatongolwa pa Yoa 19:14-16, paamba’mba, “kyajinga pa jiola ja butanu na bumo,” kimye Pilato po apaine Yesu amba bamwipaye. Nangwa kya kuba Binembelo kechi byalumbulula luno lupusano ne, bino kuji bishinka byo twafwainwa kulangulukapo: Mashimikila a Mambo Awama onse atongolatu kimye kimo pa kwamba pa byamwekele ku mpelo ya bwikalo bwa kwa Yesu pano pa ntanda. Onse ano mabuku ana aamba’mba bañanga ne bakulumpe baumvwañene byo basambakene ku makya ne kumutwala Yesu ku Ndamakyalo wa bena Loma aye Pontiusa Pilato. (Mat 27:1, 2; Mak 15:1; Luk 22:66–23:1; Yoa 18:28) Mateo, Mako, ne Luka baamba’mba Yesu byo bamupopele pa kichi kwaishile mfishi kufuma pa “jiola ja butanu na bumo . . . kufikatu ne pa jiola ja butanu na buna.” (Mat 27:45, 46; Mak 15:33, 34; Luk 23:44) Kilengela kupusana pa kwamba pa kimye kyo bamwipayile ke kino: Kumumanyikwa ne kumuzhipaula bekubajila ku kimye kyo bamwipayilenga. Mambo bamo bafwilangatu ponkapo na bipumo. Yesu bamupumine kya kine kine, kyo kyalengejile wakankalwa kutwajijila kusenda kichi kya lumanamo, bapa ne muntu mukwabo amba amusendeleko. (Luk 23:26; Yoa 19:17) Inge kuzhipaula muntu bekumonanga’mba babena kumwipaya muntu ye babena kupuma, ko kuba’mba papichile kimye kyabaya pa kuba’mba Yesu bamutwale na kumupopa pa kichi kya lumanamo. Kinembelo kya Mat 27:26 ne Mak 15:15 kyaamba’mba Yesu bamuzhipawile bino pa bamutwala na kumwipayila pa kichi. Kimye kyo balangulukile’mba popo batendekele kumwipaya, kyo kyalengejile kupusana pa kutongola kimye kyo bamwipaile. Kino kitulengela kuyuka kyalengejile Pilato kukumya pa kumvwa kuba’mba Yesu wafwile aku bamupopatu pa kichi kya lumanamo. (Mak 15:44) Kabiji banembele Baibolo javula baabanyanga juba mu bipungu bisatu bya maola asatu asatu, byonka byo baabanyanga kimye kya bufuku. Kwabanya kimye mu jino jishinda kwitulengela kuyuka kyo baambilanga’mba na kimye kya jiola ja busatu, ja butanu na bumo, ne jiola ja butanu na buna, kubala kutendeka 6 koloko lukelo juba saka jikyangye kusama. (Mat 20:1-5; Yoa 4:6; By 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Kabiji kikwabo, bantu kala kechi bajinga na makoloko amweshanga kimye kimotu ne, kyokyo baambilanga javula pa kutongola kimye amba “nobe,” byonka byaamba Yoa 19:14. (Mat 27:46; Luk 23:44; Yoa 4:6; By 10:3, 9) Kishinka ke kino: Mako waambile pa kumuzhipaula ne kumupopa pa kichi kya lumanamo, Yoano waambiletu pa kimye kyo bamupopele pa kichi kya lumanamo. Bonse batongwele jiola ja busatu mwamwekejile bino bintu. O ene mambo Yoano aambijile’mba “nobe” pa kutongola kimye. Kino kyafwainwa kyo kyalengejile kimye kyo batongola mu ano mashimikila kupusana. Kyapelako, kishinka kya kuba’mba Yoano wanembele saka papita myaka yavula bingi kufuma panembejile Mako, pano bino bimye byo batongola saka byapusana kimwesha kuba’mba Yoano kechi wakopolweletu byanembele Mako ne.

(Mako 16:8) Byo bafuminemo mu kilende, banyemeneko saka baji na moyo kabiji bakuminye bingi. Kabiji kechi babuujilepo muntu nangwa umo ne, mambo bajinga na moyo.

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Mak 16:8

mambo bajinga na moyo: Kwesakana manyusikilipiti a kala, buku wa Mambo Awama Anembele Mako wapwa na byambo biji mu kyepelo 8. Bamo bamba’mba buku mwine mutanshi kechi wakonsha kupwisha jishimikila mu jino jishinda ne. Bino nembelo ya kwa Mako imwesha kuba’mba bamba bino kechi bamba bya kine ne. Bashayuka ba mu myaka kitota kya buna, aye Jerome ne Eusebius baambile’mba buku mwine mutanshi wapwa na byambo bya kuba’mba, “mambo bajinga na moyo.”

Kuji mamanyusikilipiti a Kingiliki ne ma Baibolo atuntululwa mu milaka yavula muji byambo byavula byo banungako kufuma pa kyepelo 8. Byambo byavula bya kupezhako (byepelo 12 byanungwako) bitanwa mu Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, ne Codex Bezae Cantabrigiensis. Ano onse mamanyusikilipiti a mu kitota kya myaka kya butanu C.E. Kabiji bino byepelo byanungwako bitanwa ne mu Latin Vulgate, the Curetonian Syriac, ne Syriac Peshitta. Pano bino kechi bitanwa mu manyusikilipiti abiji a Kingiliki a mu myaka kitota kya buna mu Codex Sinaiticus ne Codex Vaticanus ne, nangwatu mu manyusikilipiti wa Codex Sinaiticus Syriacus wajingako mu myaka kitota kya buna ne kya butanu ne, nangwa mu manyusikilipiti wa Sahidic Coptic wa buku Mako wa mu kitota kya myaka kya butanu ne. Kabiji mamanyusikilipiti a kala a buku wa Mako a mu ki Armenia ne mu ki Georgia onse apelelatu mu kyapelo 8.

Mamanyusikilipiti amo a mu Kingiliki ne akwabotu atuntulwilwe mu milaka ikwabo aji na byambo bicheche bya kupezhako (mikuku ya byambo ichechetu). Manyusikilipiti wa Codex Regius wa mu myaka kitota kya butanu na busatu uji na bino byambo bya kupezhako byonse bibiji, watendekelapo na byambo bya kupezhako bicheche, bino palondela byavula. Bino ku ntendekelo ya bino byambo kuji byambo bya kuba’mba, bino byambo bitanwatu mu mamanyusikilipiti akatataka, kabiji kechi byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila ne.

BYAMBO BICHECHE BYA KUPEZHAKO

Byambo bya bicheche bya kupezhako byanungwa ku Mak 16:8 kechi lubaji lwa Binembelo byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila ne. Byo bino byalondelapo:

Bintu byonse byo ebakambizhe, bebyambileko pacheche ku boba bajinga ne Petelo. Kabiji panyuma ya bino bintu, Yesu aye mwine watumine byambo byazhila kabiji bya lupulukilo lwa myaka byakonsha kufika ku musela ne ku muzhika.

BYAMBO BYAVULA BYA KUPEZHAKO

Byambo bya byavula bya kupezhako byanungwa ku Mak 16:8 kechi lubaji lwa Binembelo byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wazhila ne. Byo bino byalondelapo:

9 Byo asangukile lukelo pa juba jitanshi ja mulungu, patanshi wamwekele kwi Maliya Mangadala, yenka ye apangilemo bandemona batanu na babiji. 10 Uno mwanamukazhi wayile na kubula baana banji ba bwanga bajijilenga ne kuba mabingo. 11 Bino byo baumvwine amba wasanguka ne kuba amba waji kumweka ku uno mwanamukazhi, bamulengulwile. 12 Kabiji panyuma ya bino bintu, wamwekele mu mutundu mukwabo ku baana banji ba bwanga babiji byo bayilenga mu muzhi; 13 babwelele ne kubula bakwabo. Ne abo nabo bebalengulwile. 14 Bino palutwe kacheche wamwekele ku batumwa jikumi na umo byo baikele ku tebulu ne kwibanena pa mambo a kubula lwitabilo kwabo ne kukosa michima, mambo kechi baitabijile boba bamumwene saka asanguka ku bafu ne. 15 Kabiji wibambijile amba: “Yainga pano pa ntanda ponse ne kusapwila mambo awama ku bantu bonse. 16 Yense uketabila ne kubatizhiwa ye ukapuluka, pakuba awa wabula kwitabila, bakamuzhachisha. 17 Kabiji bino biyukilo bikamwekanga mu boba baketabilanga: Bakapanganga bandemona kwingijisha jizhina jami; bakambanga mu njimi; 18 bakashikulanga miloolo na maboko; kabiji umvwe batoma bifwana kechi bikebepaya ne. Bakatentekanga maboko pa bantu bakolwa, ne abo bakabukwa.”

19 Kepo Nkambo Yesu byo apwishishe kwamba kwi abo, bamutwajile mwiulu ne kwikala ku kuboko kwa kilujo kya Lesa. 20 Ne baana banji ba bwanga bayile na kusapwila konse konse kimye Nkambo kyo aingijilenga nabo kabiji wamwesheshe kuba amba byambo byajinga bya kine kupichila mu biyukilo byavula byo baubilenga.

Kutanga Baibolo: Mako 15:1-15

JUNE 11-17

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LUKA 1

“Ipelulai Byonka Byajinga Maliya”

(Luka 1:38) Kepo Maliya aambile’mba: “Akitalai! Muzha wa mukazhi wa Yehoba! Kimmwekele monka mo mwaambila.” Ponkapo malaika wafumineko kwi aye.

ia 149 ji. 12

“Akitalai! Muzha wa mukazhi wa Yehoba!”

12 Ne lelo jino bantu bayuka kuba’mba Maliya wajinga wipelula kabiji walukookelo. Maliya waambile kwi Ngabaliela amba: “Akitalai!” Nsongwakazhi muzha wa Yehoba! Kimmwekele monka mo mwaambila.” (Luka 1:38) Nsongwakazhi muzha wajinga wa mwingilo wa panshi bingi pa bamingilo bonse, ko kuba’mba waubanga byonse byamubuulanga nkambo yanji. Ne Maliya naye byobyo amonanga Nkambo yanji, aye Yehoba. Wayukile kuba’mba ukamukwashanga, mambo wa kishinka kuba kishinka, kabiji amba ukamupesha pa kwingila na uno mwingilo wakatazha ye bamupeele.—Sala. 18:25.

(Luka 1:46-55) Kabiji Maliya waambile’mba: “Mweo wami watumbijika Yehoba, 47 ne muchima wami ubena kusekela mwi Lesa Mupulushi wami, 48 mambo watala pa buyanji bwa muzha wanji wa mukazhi. Kabiji kufuma lelo, bisemi byonse bikañambilanga amba watokwa 49 mambo Aye wa bulume wangubila bintu bikatampe, kabiji jizhina janji jazhila, 50 ne lusa lwanji lwaikala myaka ne myaka pa boba bamwakamwa. 51 Wauba bintu bya bulume na kuboko kwanji; wibapalañanya belundumika na milanguluko ya mu michima yabo. 52 Wibafumyapo babiloolo pa matanda abo ne kutumbijika balanda; 53 bafwa nzala wibalengela kwikuta na bintu byawama kabiji waleka banonshi kuya mabokotu. 54 Wakwasha Isalela kalume wanji, ne kuvuluka lusa lwanji, 55 byonkatu byo aambile ku bashakuLuk betu, kwi Abalahama ne ku mwananji, myaka ne myaka.”

ia 150-151 mafu. 15-16

“Akitalai! Muzha wa Mukazhi wa Yehoba!”

15 Kabiji Maliya, wakumbwile. Byambo byo aambile byanembwa mu Mambo a Lesa. (Tangai Luka 1:46-55.) Byo byambo byavula pa byambo byo aambile byanembwa mu Baibolo kabiji byaamba byavula pe aye. Byambo byanji bimwesha byo asanchijilenga ne kutota Yehoba pa kumupesha ne kwikala inanja Mesiasa. Kabiji bimwesha lwitabilo lwanji byo lwakosele byo aambilenga pe Yehoba byo alengela bantu betota ne baji na bulume ne kukwasha bepelula ne bayanji bakeba kumwingijila. Kabiji bimwesha ne maana o ajinga nao. Kwesakana na shayuka wa Baibolo umo, watongwele byambo byanembwa mu mabuku a Binembelo bya Kihebelu bimye 20.

16 Maliya watemenwe bingi Mambo a Lesa. Aye wipelwile, walekanga Binembelo kumutangijila kukila milanguluko yanji. Mwana wajinga munda naye wipelwile byo asemenwe byonka byajinga inanji, waambile’mba: “Byo mfunjisha kechi byami ne, bino bya yewa wantumine.” (Yoa. 7:16) Twafwainwa kwishikisha kuba’mba: ‘Nanchi nanemeka Mambo a Lesa nyi? Nanchi nanemeka milanguluko yami nyi?’ Maliya aye kechi byo ajinga ne.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

(Luka 1:69) Kabiji wituletela lusengo wa lupulukilo mu nzubo ya kwa Davida kalume wanji,

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Luk 1:69

lusengo wa lupulukilo: Nangwa’mba “mupulushi wa bulume.” Mu Baibolo, masengo emenako bulume ne kushinda. (1Sa 2:1; Sl 75:4, 5, 10; 148:14; tubyambo twa panshi.) Kabiji bufumu ne bakalama baoloka ne babi bonse batelwa mu bukifwanyikizho amba nsengo mambo kushinda balwabo babo bekwesakanya kubishinjika nyama na nsengo. (Mpi 33:17; Da 7:24; 8:2-10, 20-24) Mu kino kyepelo, byambo bya kuba’mba “lusengo wa lupulukilo” bibena kwamba pe Mesiasa mambo uji na bulume bukatampe bwa kupulusha bantu, ye mupokolweshi uji na bulume bukatampe.

(Luka 1:76) Pakuba obewa mwana mucheche, ukatelwa’mba ngauzhi wa Mwine Wakila, mambo Yehoba ukakutangizhako na kunengezhezha jimo mashinda anji,

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Luk 1:76

Yehoba ukakutangizhako: Yoano Mubatizhi ‘Yehoba wamutangizheko’ kulutwe yanji mambo watangijileko kulutwe ya kwa Yesu. Yesu waimenejilengako Shanji, kabiji waishile mu jizhina ja Shanji.—Yoa 5:43; 8:29; monai byambo byo balumbulula biji mu kino kyepelo pa jizhina ja Yehoba.

Kutanga Baibolo: Luka 1:46-66

JUNE 18-24

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LUKA 2-3

“Anweba Banyike—Koseshainga Bulunda Bwenu ne Yehoba?”

(Luka 2:41, 42) Bansemi banji bayanga kimye kyonse ku Yelusalema ku Kijiilo kya Lupitailo pa mwaka pa mwaka. 42 Byo afikizhe myaka ya kusemwa 12, bayile ku kijiilo monka mo baubilanga kimye kyonse.

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Luk 2:41

bansemi banji bayanga kimye kyonse: Mizhilo Lesa yo apele Mosesa kechi yakambizhe banabakazhi kuya ku Kijiilo kya Lupitailo ne. Bino Yosefwa ne Maliya bayanga kimye kyonse pa mwaka pa mwaka ku kino kijiilo. (Lup 23:17; 34:23) Pa mwaka pa mwaka kuya ne kubwela baendanga museke walepa makilomita 300.

(Luka 2:46, 47) Byo papichile moba asatu, bamutaaine mu nzubo ya Lesa saka aikala mukachi ka bafunjishi na kuteleka kwi abo kabiji saka ebepuzha mepuzho. 47 Bino aba bonse bamutelekelenga bakuminyenga bingi maana anji ne mikumbu yanji.

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Luk 2:46, 47

saka ebepuzha mepuzho: Kwesakana na byaubilenga bamutelekelenga Yesu, mepuzho o aipwizhenga kechi ajinga a bwanyike ne. (Luk 2:47) Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “saka ebepuzha” kilumbulula kwipuzha mepuzho nabiji o ebepuzha pa kutebawisha muntu pa kuchiba mambo. (Mat 27:11; Mak 14:60, 61; 15:2, 4; By 5:27) Bashayuka ba bya mpito bamba’mba bakulumpe bo banemeka bingi bashalanga mu nzubo ya Lesa inge kijiilo kyapwa na kufunjisha pa mutuntamo wawama bingi. Bantu baikalanga munshi ya mutuntamo na kuteleka ne kwipuzha mepuzho.

bakuminyenga bingi: Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “kukumya” kilumbulula kulekamatu na kuteleka.

(Luka 2:51, 52) Kabiji wayile nabo ne kubwela ku Nazala, ne aye watwajijile kwibanekenena. Ne inanji wibilamine bino byambo byonse mu muchima. 52 Kabiji Yesu wakomenenga mu maana ne mu kimino saka bamutemwa kwi Lesa ne ku bantu.

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Luk 2:51, 52

watwajijile kwibanekenena: Nangwa’mba “wibakookejilenga.” Byambo bya Kingiliki bimwesha kuba’mba byo afumine ku nzubo ya Lesa ko alengejile bakulumpe kukumya pa kumvwa byo alumbulwilenga Mambo a Lesa, Yesu watwajijile kukookela ne kunekenena bansemi yanji. Wakookelanga kukila banyike bakwabo bonse; kufikizha byaambile Mizhilo Lesa yo apele Mosesa.—Lup 20:12; Nga 4:4.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

(Luka 2:14) “Lukumo kwi Lesa mwiulu, ne mutende pano pa ntanda mu bantu baubilwa bibusa.”

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Luk 2:14

mutende pano pa ntanda mu bantu baubilwa bibusa: Mu manyusikilipiti amo, pano paji byambo bya kuba’mba “mutende pano pa ntanda ne ku bantu,” bino byambo bitanwa ne mu ma Baibolo avula atuntululwa. Bino mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya muji byambo bitanwa mu manyusikilipiti avula. Byambo byaambile bamalaika kechi byajinga bya kuba’mba Lesa ukobila bibusa bantu bonsetu, nangwa baji na byubilo byatama ne. Byaambilenga pa bantu bo bakobila bibusa kwi Lesa mambo baji na lwitabilo lwa kine kabiji baana ba bwanga ba Mwananji.—Monai byo balumbulula byambo bya kuba’ba bantu baubilwa bibusa mu kino kyepelo.

bantu baubilwa bibusa: Bamalaika baambilenga pa “bibusa” bya Lesa kechi bya bantu ne. Kyambo kya Kingiliki kya eu·do·kiʹa kyakonsha kutuntululwa ne kuba’mba “kutalwa bulongo; bamutokesha ku muchima; baitabilwa.” Kyambo kikwabo kipashako na kino ke kya Kingiliki kya eu·do·keʹo, kiji pa Mat 3:17; Mak 1:11; ne pa Luk 3:22 (monai kulumbulula byambo biji pa Mat 3:17; Mak 1:11), paji byambo byaambile Lesa aku Mwananji ubatizhiwatu. Kilumbulula, “bo atemwa; bamutokesha ku muchima; bo atala bulongo; bamuletela lusekelo.” Mu kino kyepelo, byambo bya kuba’mba “bantu baubilwa bibusa” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) bilumbulula bantu bamutokesha ku muchima, bo atala bulongo, kabiji byakonsha ne kutuntululwa’mba “bantu baitabilwa kwi aye, bo atemwa.” Byambo byaambile ba malaika byaambilenga pa bantu bamutokesha ku muchima, bonse baji na lwitabilo lwa kine mwi aye, baana ba bwanga ba Mwananji, kechi bantu bonsetu ne. Nangwa kya kuba mu Kingiliki kyambo kya eu·do·kiʹa kyakonsha kulumbulula bibusa Lesa byo obila bantu bonse, (Lo 10:1; Fp 1:15), bino javula kingila pa kwamba pa bantu Lesa bo atala bulongo, bamutokesha ku muchima. (Mat 11:26; Luk 10:21; Ef 1:5, 9; Fp 2:13; 2Te 1:11). Mu Septuagint pa Sl 51:18 [50:20, LXX], bino byambo byatuntululwa’mba “kyaswa muchima” wa Lesa.

(Luka 3:23) Yesu byo atendekele mwingilo wanji, wajinga na myaka nobe 30, kyayukanyikilwe amba mwana wa kwaYosefwa, mwana wa kwa Heli,

wp16.3 9 mafu. 1-3

Nanchi Mwayuka Nyi?

Bashanji Yosefwa bajinga bañanyi?

Yosefwa, kalipentala wa mu muzhi wa Nazala, ye shanji wa kushinda Yesu. Pano Yosefwa bashanji bajinga bañanyi? Ndonda ya kisemi mwafumine Yesu iji mu buku wa Mambo Awama anembele Mateo yaamba’mba Yakoba ye wasemene Yosefwa, bino mu buku wa Luka amba wajinga “mwana wa kwa Heli.” Mambo ka o paikela lupusano.—Luka 3:23; Mateo 1:16.

Buku wa Mateo waamba’mba: “Yakoba wasemene Yosefwa,” kwingijisha byambo bya mu Kingiliki bimwesha kuba’mba Yakoba ye wasemene Yosefwa. Onkao mambo, Mateo walumbulwilenga kikota mwafumine Yosefwa, kikota kya mfumu Davida, mwasemenwe Yosefwa, shanji wa kushinda Yesu.

Pa kuba buku wa Luka waamba’mba: “Yosefwa, mwana wa kwa Heli.” Byambo bya kuba’mba, “mwana wa kwa,” bilumbulula ne kuba’mba “muko wa kwa.” Byo byambo bitanwa ne pa Luka 3:27, po baamba pe Shalachele, shanji wamusemene wajinga Yekoniya, bino pa kino kinembelo bamutongola’mba “mwana wa kwa Neli.” (1 Byambo bya Moba 3:17; Mateo 1:12) Shalachele kyamweka wajinga muko wa kwa Neli, wasongwele mwananji wamukazhi ye babula kutongola jizhina, kyo kyalengejile kumutongola’mba mwana wa kwa Neli. Yosefwa naye bamutela’mba “mwana” wa kwa Heli, mambo wasongwele Maliya mwana wa mukazhi wa kwa Heli. Luka walumbululwile kisemi kya kwa Yesu kulondela ndonda ya bena inanji ba Maliya. (Loma 1:3) Onkao mambo, mu Baibolo muji ndonda ya bisemi bibiji mwafumine Yesu.

Kutanga Baibolo: Luka 2:1-20.

JUNE 25–JULY 1

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LUKA 4-5

“Shindainga Meseko Byonka Byaubile Yesu”

(Luka 4:1-4) Yesu byo ayujile na mupashi wazhila, wafumineko ku Yodano, kabiji bamutwajile mungye ku mupashi 2 pa moba 40, saka bamweseka kwi Diabola. Kabiji kafwako kyo ajiile pa ano moba onse ne, byonkabyo ano moba byo apwile, wafwile nzala. 3 Kepo Diabola amwambijile’mba: “Umvwe wi mwana Lesa, ambila jino jibwe jaLuka ke shinkwa.” 4 Bino Yesu wamwambijile’mba: “Kyanembwa’mba: ‘Muntu kechi ukamwena bumi mu kajo konkatu ne.’”

w13 8/15 25 jifu. 8

Mwafwainwa Kwikala Muntu wa Mutundu Ka?

8 Satana waingijishe jonka jino jishinda ja bujimuku pa kweseka Yesu mu kiselebwa. Yesu byo aikele moba 40 mu kiselebwa, Satana wamwesekele kwingijisha bintu byo akebelenga, ko kuba’mba kajo. Satana wamwambijile’mba: “Umvwe wi mwana Lesa, ambila jino jibwe jaLuka ke shinkwa.” (Luka 4:1-3) Yesu wafwainwe kusalapo: Wakonsheshe kusalapo kubula kwingijisha bulume bwanji bwa kuba bya kukumya mu kukeba kajo, nangwa kusalapo kuba byobyo. Yesu wayukile kuba’mba kechi wafwainwe kwingijisha buno bulume mu kuba bintu byo akebatu aye mwine ne. Nangwa kya kuba wafwile nzala, kuja kechi kyo kyajinga kintu kyanema kukila bulunda bwanji ne Yehoba ne. Yesu wakumbwile’mba: “Binembelo byaamba amba: ‘Muntu kechi ukamwena bumi mu kajo konkatu ne, poso ne mu byambo bifuma mu kanwa ka Yehoba.’”—Mat. 4:4.

(Luka 4:5-8) Ponkapo wamukanjizhe peulu ne kumumwesha mu kakimyetu kacheche bufumu bonse bwa pano pa ntanda. 6 Kepo Diabola amwambijile’mba: “Nsakukupa luusa lwa pa buno bufumu bonse ne lukumo lwabo mambo bampalo kabiji ku yense ye nasaka kupa, namupabo. 7 Onkao mambo, obewa umvwe umpopwele, abye byonse bisakwikala ke byobe.” 8 Yesu wamwambijile’mba: “Kyanembwa’mba: ‘Wafwainwa kupopwelatu Yehoba Lesa wobe ne kumwingijila aye yenka kwapwa.’”

w13 8/15 25 jifu. 10

Mwafwainwa Kwikala Muntu wa Mutundu Ka?

10 Nga kwi Yesu kyajinga byepi? Satana ‘wamwesheshe Yesu mu kakimyetu kacheche bufumu bonse bwa pano pa ntanda. Kepo Diabola amwambijile amba: “Nsakukupa lūsa lwa pa bufumu bonsebwe ne lukumo lwabo.”’ (Luka 4:5, 6) Kyamwene Yesu kechi bwajinga bufumu bonse bwa pano pa ntanda ne, bino wamwene lukumo lwa buno bufumu mu kimwesho. Onkao mambo, Satana wafwainwa walangulukilenga’mba luno lukumo lwa bufumu lusakulengela Yesu kongolwa. Kwa kubula ne kumvwa bumvu, Satana wamwambijile: “Umvwe umpopwele, abye byonse bisakwikala ke byobe.” (Luka 4:7) Kafwakotu nangwa pamo Yesu po aikele mutundu wa muntu Satana ye akebelenga ne. Aye wamukumbwile kwa kubula nangwa kutayatu kimye ne. Waambile’mba: “Binembelo byaamba amba: ‘Wafwainwa kupopwelatu Yehoba Lesa wobe, ne kumwingijila aye yenka kwapwa.’”—Luka 4:8.

(Luka 4:9-12) Kabiji wamutwajile ku Yelusalema ne kumwikazha peulu ya jikonka ja nsakwa ya nzubo ya Lesa ne kumwambila’mba: “Umvwe wi mwana Lesa, itaye panshi kufuma pano, 10 mambo kyanembwa’mba: ‘Ukakambizha bamalaika banji na mambo a obewa, kuba’mba bakuzhikijile,’ 11 ne abo, ‘Bakakusenda mu maboko abo, pa kuba’mba ukabule kwikozha kulu kobe ku jibwe.’” 12 Yesu wamukumbwile’mba: “Binembelo byaamba’mba: ‘Kechi wafwainwa kweseka Yehoba Lesa wobe ne.’”

nwtsty bipikichala ne mavidyo

Peulu ya Jikonka ja Nsakwa ya Nzubo ya Lesa

Satana kyamweka watwajile Yesu “peulu ya jikonka ja nsakwa ya nzubo ya Lesa” ne kumwambila’mba itaye panshi, pano bino pene Yesu po aimene kechi payukanyikwa ne. Byambo bya kuba’mba “nzubo ya Lesa” byakonsha kulumbulula mpunzha yonse pajinga nzubo ya Lesa, kampe Yesu bamwimikile peulu ku kabeta ka bulenge (1) bwa nzubo ya Lesa. Nangwa kampe waimene ku lubaji lukwabo lwa nzubo ya Lesa. Inge waji witayile kufuma peulu poimene, inge wafwile, kanatu inge kya kuba Lesa wamukwashishe.

w13 8/15 26 jifu. 12

Mwafwainwa Kwikala Muntu wa Mutundu Ka?

12 Kupusanako ne Evwa, Yesu ke wakumwenako wawama mu kwipelula. Satana waingijishe jishinda jikwabo pa kumweseka, pano bino, Yesu wakaine kuba kintu kya kwimwesha kyafwainwe kumulengela kweseka Lesa. Kuba kino kintu inge kwamwesheshe kwitota. Mu kifulo kya kuba byo byo, Yesu pa kukumbula waambile’mba: “Binembelo byaamba amba: ‘Kechi wafwainwa kumweseka Yehoba Lesa wobe ne.’”—Tangai Luka 4:9-12.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

(Luka 4:17) Onkao mambo, bamupele muvungilo wa ngauzhi Isaya, byo amuvungulwile muvungilo, wataaine po kyanembelwe’mba:

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Luk 4:17

muvungilo wa ngauzhi Isaya: Muvungilo wa buku wa Isaya utelwa’mba Dead Sea Scroll, uji na mbaji 17 yo banungakanya, walepa mamita atanu na abiji, kwasubuka ne kacheche (7.3 m), kabiji uji na tunkwenkwe twa byambo 54. Muvungilo ye baingijisha mu nshinagoga ya mu Nazala naye wafwainwa byobyo alepele. Mu myaka kitota kitanshi kechi mwajinga byepelo ne bitango ne, nangwa byonkabyo Yesu wakebele ne kumona kino kibaaba kyo akebelenga kutanga. Kumonapo pajinga bungauzhi ne kutanga kumwesha’mba Yesu wayukile bingi Mambo Lesa.

(Luka 4:25) Mbena kwimubuula kine namba: Mu Isalela mwajinga banabakazhi bavula bafwijilwe mu moba a kwa Elaija kimye mwiulu kyo bashinkilemo myaka isatu ne bañondo batanu na umo, ne kipowe kya nzala kikatampe kyaishile mu kyalo kyonse.

nwtsty kulumbulula byambo biji pa Luk 4:25

myaka isatu ne bañondo batanu na umo: Pa 1Mf 18:1 paamba’mba Elaija waambile’mba kyashi kikapwa “mu mwaka wa busatu.” Bamo bamba’mba Yesu waambile byapusana na biji mu jishimikila ja mu buku wa Bamfumu mutanshi. Bino jino jishimikila ja mu Binembelo bya Kihebelu kechi jimwesha’mba kyashi kyapwile myaka isatu saka ikyangye kupwa ne. Byambo bya kuba’mba “mu mwaka wa busatu” kyamweka kyatendekele kimye Elaija kyo abujile Ahaba kuba’mba kukekala kyashi. (1Ki 17:1) Bafwainwa bamubujile kuba’mba kukekala kyashi mu kimye kya kisalo. Kyamweka kyashi kyaikalanga bañondo batanu na umo. Mvula kyamweka kechi waishile bukiji kwesakana po aishilanga ne. Kabiji kyashi kechi kyapwiletu aku Elaija umonañanatu ne Ahaba ne, kyapwile “mu mwaka wa busatu” panyuma ya lweseko lwa mujilo kwiya na kusoka bitapisho pa Mutumba wa Kamela. (1Mf 18:18-45) Onkao mambo, byambo byaambile Yesu ne byaambile nkasanji pa Ya 5:17, byakwatankana na byaamba 1Mf 18:1.

Kutanga Baibolo: Luka 4:31-44

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu