Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
OCTOBER 1-7
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOANO 9-10
nwtsty kipikichala
Kipaka
Kipaka kyajinga kintu kyo bazhokolwesheko luvimba wa kuzhikijila mikooko kubula kwiiba ku bangivi ne kwiipaya ku banyama bakaji. Bufuku bakafunga bashinkilanga mikooko yabo mu kipaka. Kala balenganga bipaka byapusana pusana kabiji kechi byajinga na musemi ne, javula bipaka bebishimikanga na mabwe ne kusaba pa kutwelela mikooko. (Ba 32:16; 1Sa 24:3; Zef 2:6) Yoano waambile’mba muntu wafwainwa “kutwelela pa kibelo” mu kipaka kyo basopanga ku “ulama kibelo.” (Yoa 10:1, 3) Mu kipaka kimo, inge bwayila babikangamo mikooko yavula, kabiji ulama kibelo wiisopanga. Inge bwakya, ulama kibelo washinkwilanga kibelo bakafunga. Kafunga yense wasendangamo mikooko yanji pa kwiita pa mazhina kabiji mikooko nayo yayukanga jiwi ja kafunga wayo ne kutendeka kumulondela. (Yoa 10:3-5) Yesu waesakenye kino kyubilo kyuba kafunga pa kuba’mba akwashe bantu kuyuka’mba wata bingi muchima baana banji ba bwanga.—Yoa 10:7-14.
Anweba Bisemi bya Bwina Kilishitu, ‘Labainga ne Kukenkenta’
5 Mu ñambilo ya kifwanyikizho, bulunda buji pakachi ka kafunga ne mikooko bwaimena pa kwiyuka ne kwiketekela. Kafunga wiiyuka bulongo mikooko yanji kabiji ne mikooko nayo imuyuka ne kumuketekela bingi. Mikooko imuyuka ne kukookela jiwi janji. Yesu waambile’mba: “Bami nebayuka, ne bami nabo bangyuka.” Wibayuka bulongo bonse mu kipwilo. Kyambo kya Kingiliki kyo batuntulula’mba “nebayuka” kilumbulula “kuyuka bulongo mulunda.” Kya kine, Kafunga Wawama uyuka mikooko yanji umo umo. Uyuka byo ikeba, makatazho ne bulume bwa mukooko yense. Kafwako nangwa kimo kyo aluba Wakumwenako wetu pa mikooko yanji ne. Kabiji mikooko nayo yamuyuka bulongo kafunga ne kumuketekela.
“Kwa Kubula Kishimpi Kechi Waambilenga Nabo Ne”
17 Kwesakana na mwamwenejile aye George Adam Smith, wanembele mu buku wanji wa The Historical Geography of the Holy Land amba: “Kimye kimo mute twaikalanga ku mishima ya mu Yudea, ko twamonanga bakafunga basatu nangwa bana saka beya na matanga abo. Matanga evwanganga pamo na akwabo, kabiji twakumyanga bingi kafunga umo umo byo asalululangapo jitanga janji ne kwijisenda jibiji. Bino inge mikooko yapwisha kutoma mema ne kukokoloka, bakafunga batuntukanga kufuma mu kinkunenke awu kuku awu kuku. Yense waitanga mikooko yanji na jiwi janji mu mapunzha mo bajinga, ne mikooko nayo yafumanga mu kipanyi kikwabo kuya kwi kafunga wayo kwa kubula kwishindaika.” Yesu wasajile kyakumwenako kyawama kulumbulwilamo kishinka kyanji kya kuba’mba, umvwe twayuka ne kukookela mafunjisho anji ne kulondela lutangijilo lwanji, ko kuba’mba twakonsha kwikala mu maboko a “kafunga wawama.”
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 10:16
kwiileta: Nangwa’mba “kwiitangijila.” Kyambo kya Kingiliki kya aʹgo kyo baingijisha pano kyakonsha kulumbulula’mba “kwiileta (mukachi)” nangwa “kwiitangijila,” kwesakanatu ne kyo babena kwambapo. Manyusikilipiti umo wa Kingiliki ye banembele mu 200 C.E. waingijishe kyambo kya Kingiliki kipasha na (sy·naʹgo) javula bekituntulula’mba “kuleta pamo.” Byo aji Kafunga Wawama, Yesu uleta pamo, utangijila, uzhikijila ne kujiisha mikooko ya mu kino kipaka (kabiji ino mikooko beitela ne kuba’mba “kajitanga kacheche” pa Luk 12:32) ne mikooko ikwabo. Aino yonse yaikala ke jitanga jimo jiji na kafunga umo. Ino ñambilo ibena kumwesha kukwatankana kuji pa baana ba bwanga ba kwa Yesu.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 9:38
wamulambijile: Nangwa’mba “wakunyikile kilungi kwi aye; wamufukamijile; wamupele mushingi.” Inge kyambo kya Kingiliki kya pro·sky·neʹo bekingijisha kwamba pa kupopwela lesa nangwa kintu, bekituntulula’mba “kumwingijila.” (Mat 4:10; Luk 4:8) Onkao mambo, pa kino kinembelo, awa muntu ye babukile kechi wamwenenga Yesu amba Lesa ne, wamumwenenga’mba “Mwana muntu” walayilwe, Mesiasa ye bapa bulume kwi Lesa. (Yoa 9:35) Byo alambijile Yesu, waubiletu byonka byaubile bantu bo baambapo mu Binembelo bya Kihebelu. Nabo inge baya na kumonañana na bangauzhi bebalambilanga nangwatu bantu bakwabo baimenangako Lesa. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Mf 1:16; 2Mf 4:36, 37) Pa bimye byavula, bantu balambilanga Yesu, bamweshanga lusanchilo lwabo kwi Lesa nangwa’mba kumwesha’mba Yesu bamutemwa bingi kwi Lesa.—Monai byo balumbulula byambo biji pa Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 10:22
Kijiilo kya Kuzhijika: Mu Kihebelu, kino kijiilo bekitela’mba Hanukkah (chanuk·kahʹ) kwimenako “Kupana; Kuzhijika.” Baikalanga nakyo moba atanu na asatu kutendeka pa juba ja bu 25 ja ñondo wa Kiselevu kunangijila ku mpelo ya ñondo wa December (monai byo balumbulula kimye kya mashika mu kino kyepelo ne bya Kulumbulula B15) po bavulukilanga pa kuzhijika jikwabo nzubo ya Lesa mu Yelusalema mu mwaka wa 165 B.C.E. Mfumu wa bena Silya aye Antiochus IV Epiphanes walengulwile bingi Yehoba, Lesa wa Bayudea byo azhilulwile nzubo ya Lesa. Aye washimikijile kya kusokelapo bitapisho pa kine kya kusokelapo kikatampe po balambwilanga milambo ya kusoka. Pa 25 ñondo wa Kiselevu mu 168 B.C.E., uno Antiochus waonawile nzubo ya Yehoba yonse byo alambwilenga bankumba pa kya kusokelapo bitapisho kabiji wasanshile nzubo ya Lesa yonse na masuku afumine ku bano bankumba. Wasokele binzhilo byonse bya nzubo ya Lesa, wakundawile bibamba byonse mwaikalanga bañanga ba Lesa, wasendele kya kusokelapo bitapisho kya ngolode, tebulu wa bashinkwa ba kupana kwi Lesa ne kya kutulapo malampi kya ngolode. Kabiji uno mfumu wapaine nzubo ya Yehoba ku nkishi utelwa’mba lesa Zuse wa Olympus. Byo papichile myaka ibiji, Judas Maccabaeus waangachile uno muzhi ne nzubo ya Lesa. Byo bapwishishe kuwamisha nzubo ya Lesa, beipaine jibiji pa 25 ñondo wa Kiselevu mu 165 B.C.E., papichiletu myaka isatu kufuma Antiochus po alambwile kitapisho kya bunya pa kitapisho kwi lesa Zuse. Mwingilo wa kulambula bitapisho bya kusoka kwi Yehoba watendekele jikwabo. Mu Binembelo kafwamo po baamba mu kushinkamika’mba Yehoba ye walengejile Judas Maccabaeus kushinda ne kumutundaika’mba bawamishe nzubo ya Lesa ne. Pano bino, Yehoba waingijishe banabalume bafumine mu byalo bingi nabiji Kilusa wa ku Pelisha kwingila mingilo imo ya kuwamisha nzubo ya Lesa. (Is 45:1) Nanchi kyayilamo kwamba’mba Yehoba waingijishe muntu wa bantu banji bepana kufikizha kyaswa muchima wanji. Binembelo bimwesha’mba nzubo ya Lesa yafwainwe kwikalako ne kwiingijisha pa kuba’mba bungauzhi bwaamba pe Mesiasa, mwingilo wanji ne kitapisho kyanji bifike. Kabiji bitapisho bya bena Levi bafwainwe kwibilambula kufikatu ne kimye Mesiasa kyo akalambula kitapisho kyakila byonse ko kuba’mba kupana bumi bwanji na mambo a bantu. (Da 9:27; Yoa 2:17; Heb 9:11-14) Baana ba bwanga ba kwa Kilishitu kechi bebakambizhe kuvulukanga Kijiilo kya Kuzhijika Nzubo ya Lesa ne. (Kol 2:16, 17) Nangwa byonkabyo, kafwako po baambapo’mba Yesu nangwa baana banji ba bwanga bakainye bantu kuvuluka kino kijiilo ne.
OCTOBER 8-14
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOANO 11-12
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Yoa 11:24, 25
Nayuka namba ukasanguka: Mata walangulukilenga’mba Yesu ubena kwamba pa lusanguko lwa kulutwe mu juba jikapelako. (Monai byambo byo balumbulula biji pa Yoa 6:39.) Luketekelo lwanji lwakosejileko bingi pa byaambile Yesu. Basadusea bantangi ba bupopweshi bakaine’mba kafwako lusanguko nangwa kya kuba Binembelo byaambapo pa lusanguko. (Da 12:13; Mak 12:18) Kabiji Bafaliseo nabo baitabijile’mba mweo kechi ufwa ne. Pakuba Mata wayukile’mba Yesu wafunjishenga pa lusanguko kabiji wakisangwilepo ne bamo, Lazalasa saka bakyangye kumusangula.
Amiwa yami lusanguko ne bumi: Yesu wafwile ne kusanguka, akino kibena kumwesha kuba’mba bantu bafwa bakasanguka. Yesu byo bamusangwile, Yehoba wamupa bulume kechi bwa kusangulatu bantu ne, bino bamupa ne bulume bwa kupa bantu bumi bwa myaka ne myaka. (Monai byambo byo balumbulula biji pa Yoa 5:26.) Pa Lum 1:18, Yesu witongwele mwine amba “ne mumi” ye uji “na makii a lufu ne a Kilende.” Onkao mambo, Yesu lo luketekelo lwa bantu bomi ne bafwa. Walayile kushinkula bilende ne kusangula bantu bafwa, bakaya mwiulu ne kwikala bamfumu nangwa bakekala pano pa ntanda bakebalama ku kafulumende wanji wa mwiulu.—Yoa 5:28, 29; 2Pe 3:13.
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Yoa 11:33-35
wajijile: Nangwa’mba “kujila.” Kyambo kya Kingiliki kya “wajijile” javula kilumbulula kujila kwa kuba ne baji kwalepa baumvwa. Akino kyonka kyambo bekingijisha ne kwi Yesu byo aubile pa kwamba pa konauna Yelusalema.—Luk 19:41.
bulanda kabiji kyamukolele bingi ku muchima: Kuvwanga pamo bino byambo mu Kingiliki byamwesha Yesu byo kyamukolele ku muchima. Kyambo kya Kingiliki kya “bulanda” (em·bri·maʹo·mai) kilumbulula kumvwa kutama ku muchima, pano bino byo bekingijisha pano kyamwesha’mba Yesu waumvwine bingi bulanda. Kyambo kya Kingili kya “kyamukolele bingi ku muchima” (ta·rasʹso) kyalumbulula’mba kuzhingila. Shayuka umo waambile’mba, akino kyambo kyalumbulula’mba “kukatazha muntu mu muchima; kukola ku muchima nangwa kumvwa bulanda.” Akino kyonka kyambo kiji ne pa Yoa 13:21 po balumbulula Yesu byo aumvwine ku muchima pa kumusolola kwi Yudasa.—Monai byo balumbulula kyambo kiji pa Yoa 11:35.
wajijile ne mipolo: Kyambo kyo baingijisha kya (da·kryʹo) kyafuma ku ñambilo ya Kingiliki ya “mipolo” kyo kyambo kyo baingijisha ne pa Luk 7:38; By 20:19, 31; Heb 5:7; Lum 7:17; 21:4. Kyamweka kyo babena kwambapo bingi ke mipolo kukila kujila na jiwi ja peulu. Mu Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu, kino kyambo kitanwatu pano ponka kabiji kyapusanako na byo bekingijisha pa Yoa 11:33 (monai kulumbulula byambo) kulumbulula byajijile Maliya ne Bayudea. Yesu wayukile’mba usakusangula Lazalasa, nangwa byonkabyo kyamukolele bingi ku muchima pa bulanda bwajinga na balunda nanji. Na mambo a kutemwa balunda nanji ne kwibomvwina lusa, wajijile mipolo ne bantu saka bamutala. Jino jishimikila jamwesha’mba Yesu kimukola bingi ku muchima bantu byo babena kufwa na mambo a kwa Adama.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 11:49
ñanga mwine mukatampe: Inge bena Isalela bepaatula ku bisaka bikwabo, ñanga mwine mukatampe watwajijilanga kwikala pa kino kifulo. (Ba 35:25) Pano bino, bena Loma byo batujile kasala bena Isalela, bantangi bo batongwele ku bena Loma, bajinga na luusa lwa kutongola ne kufumyapo ñanga mwine mukatampe. (Monai Mutanchi wa byambo, “Ñanga mwine mukatampe.”) Kaifasa ye batongwele ku bena Loma, wayukile bingi mingilo kabiji waikele myaka yavula pa kino kifulo kukila bonse bamuswaine. Bamutongwele mu mwaka wa 18 C.E. kabiji waikele pa kino kifulo kufikatu ne mu mwaka wa 36 C.E. Kwamba’mba Kaifasa wajinga ñanga mwine mukatampe mu yewa mwaka, ko kuba’mba mu 33 C.E., kyamweka Yoano walumbulwilenga’mba myaka yaikele Kaifasa ñanga mwine mukatampe yavwangilemo ne bintu byamwekele kimye kyo baipayile Yesu.—Monai bya Kulumbulula B12 kuba’mba muyuke kwaikejile nzubo ya kwa Kaifasa.
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 12:42
bantangi: Mu Kingiliki “bantangi” babena kwimenako bajinga mu kije kikatampe kya Bayudea, ko kuba’mba Saniedilini. Kino kyambo pa Yoa 3:1 bekingijisha kwamba pe Nikodema wajinga wa mu kino kije.—Monai byo balumbulula kyambo kiji pa Yoa 3:1.
kwibapanga mu nshinagoga: Nangwa’mba “kwibafumyamo; kwibakanya kwiya mu nshinagoga.” Mu Kingiliki kyambo kya a·po·sy·naʹgo·gos kitanwatu pano ponka ne pa Yoa 12:42; 16:2. Muntu ye bapanga mu nshinagoga kechi besambanga nanji ne, kabiji bamumonangatu’mba kincha. Umvwe waleka kupwanañana na bakwabo Bayudea kwalengelanga kisemi kya muntu ye bapanga kuyanda mu bya mali. Mashinagoga ajinga mapunzha kikatakata o baingijishanga pa kufunjisha bantu bintu, kabiji kimye kimo mo mo bachibilanga ne mambo a kuzhipawilamo muntu ne kumupangamo.—Monai byo balumbulula kyambo kiji pa Mat 10:17.
OCTOBER 15-21
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOANO 13-14
“Nemushila mwa Kulondela”
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 13:5
waovwele ku maulu a baana banji ba bwanga: Ku bena Isalela kala, makwabilo o o bavwalanga bingi. Makwabilo ajinga apapakana, babikangapo ne tutambo twa kukwata mu kapokoso. Kabiji ano makwabilo akwatanga bingi lukungu nangwa mateshi. Onkao mambo, kyajinga kisho muntu kuvuula makwabilo saka akyangye kutwela mu nzubo, kabiji muntu wamutambwila naye waovwanga ku maulu auno mwenyi. Baibolo waamba pa bantu bavula balondelanga kino kisho. (Nt 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Yesu byo aovwele ku maulu a baana banji ba bwanga, waubile bino kuba’mba ebafunjisha kwipelula ne kwingijila bakwabo.
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 13:12-14
mwafwainwa: Nangwa’mba “bemukambizha kwikyuba.” Kyambo kya Kingiliki kyo baingijisha pano kibena kwamba kikatakata pa mali, kulumbulula’mba “kwikala na nkongole na muntu; kubwezha nkongole ya muntu.” (Mat 18:28, 30, 34; Luk 16:5, 7) Mu ñambilo ikwabo kino kyambo kilumbulula byavula nabiji amba twafwainwa kwikyuba nangwa’mba betukambizha kwikyuba.—1Yo 3:16; 4:11; 3Yo 8.
w99 3/1 31 jifu. 1
Muntu Waya Nkuwa Waingijile Mwingilo Umweka Kubula Kunema
Yesu byo aovwele ku maulu a baana banji ba bwanga, wibafunjishenga kwipelula. Onkao mambo, bena Kilishitu kechi bafwainwa kulangulukanga’mba banema kukila bakwabo, ne kukebangatu bakwabo kwibengijila nangwa kukeba bifulo kuba’mba bebatote ne kuya nkuwa ne. Pakuba boba byonka byajinga Yesu, aye “byo aishile, kechi waishile’mba bamwingijile ne, poso amba ebengijile ne kupana bumi bwanji kwikala bukuzhi bwa kukuula bavula.” (Mat 20:28) Bonse babena kulondela Yesu bafwainwa kwipana kwingijila bakwabo.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 14:6
Amiwa yami jishinda ne bukine ne bumi: Yesu ye jishinda mambo ye yenkatu mo twafwainwa kupichila pa kulomba kwi Lesa. Kabiji ye “jishinda” ja kupwainyamo bantu ne Lesa. (Yoa 16:23; Lo 5:8) Yesu ye bukine kulumbulula’mba aye waambanga ne kuba bintu mwayila bukine. Kabiji wafikizhe bungauzhi bwavula kumwesha’mba mwi Yesu mo mukafikila milaye yonse ya Lesa. (Yoa 1:14; Lum 19:10) Abuno bungauzhi bonse bwaikele “‘ee’ [nangwa’mba bwafikile] na mambo a aye.” (2Ko 1:20) Yesu ye bumi na mambo a bukuzhi bo apaine kikalengela bantu kwikala na “bumi bwa kine kine” kulumbulula’mba “bumi bwa myaka ne myaka.” (1Ti 6:12, 19; Ef 1:7; 1Yo 1:7) Kabiji ukekala “bumi” ku bantu bavula bo akasangula ne kwibekazha mu Paladisa myaka ne myaka.—Yoa 5:28, 29.
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 14:12
mingilo yakila ino: Yesu kechi walumbulwilenga’mba baana banji ba bwanga bakooba bya kukumya kukila byo aubile ne. Pakuba watazhizhe mu kuba’mba abo bakasapwila ne kufunjisha bantu bavula kukila aye. Baana banji ba bwanga bakengijila mu mapunzha avula, kusapwila bantu bavula pa kimye kyabaya kukila aye. Byambo byaambile Yesu byamwesha’mba waketekela baana banji ba bwanga kutwajijila kwingila mwingilo wanji.
OCTOBER 22-28
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOANO 15-17
Anweba Kechi mwi ba “Pano pa Ntanda” Ne
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 15:19
ntanda: Mu Kingiliki kyambo kya koʹsmos kilumbulula bantu bakana Lesa, babula koloka befumya bene kwi Lesa. Yoano ye yenkatu pa bonse banembele mabuku a Mambo Awama waambile pe Yesu byo aambijile baana banji ba bwanga amba abo kechi bo ba pano pa ntanda ne nangwa’mba kechi bevwanga mu bya pano pa ntanda ne. Kabiji Yesu wabwezhezhepo bino byambo jibiji byo alombejileko japelako batumwa banji bakishinka.—Yoa 17:14, 16.
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 15:21
na mambo a jizhina jami: Mu Baibolo, kyambo kya “jizhina” kimye kimo kimenako muntu mwina jizhina, byubilo byanji ne bintutu bikwabo. (Monai byambo byo balumbulula biji pa Mat 6:9.) Ko kuba’mba mu jizhina ja kwa Yesu, kibena kwimenako luusa ne kifulo kyo bamupa kwi Shanji. (Mat 28:18; Fp 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Yesu walumbulwile ene mambo bantu ba pano pa ntanda o bakobilanga bintu byatama baana banji ba bwanga: mambo kechi bamuyuka wamutumine ne. Kuyuka Lesa kukebakwasha kumvwisha ne kuyuka bimenako jizhina ja Yesu. (By 4:12) Bafwainwa kuyuka kifulo kijipo Yesu amba ke Mfumu, Lesa ye asala, Mfumu wa bamfumu. Bantu bonse bafwainwa kumukookela pa kuba’mba bakekale na bumi bwa myaka ne myaka.—Yoa 17:3; Lum 19:11-16; esakanyaiko Sl 2:7-12.
(Yoano 16:33) Nemubuula bino bintu kuba’mba kupichila mwi amiwa mwikale mutende. Mukapitanga mu bya malwa pano pa ntanda, bino kosai! Amiwa nepashinda pano pa ntanda.”
it-1 516
Kosai
Bena Kilishitu bafwainwa kukosa pa kuba’mba babule kwikala na byubilo bya bantu ba pano pa ntanda bealula bene ke balwanyi ne Yehoba Lesa ne kutwajijila kwikala bakishinka nangwa kya kuba bebashikwa. Yesu Kilishitu wabuujile baana banji ba bwanga amba: “Mukapitanga mu bya malwa pano pa ntanda, bino kosai! Amiwa nepashinda pano pa ntanda.” (Yoa 16:33) Mwana Lesa kechi waswishishe byubilo bya pano pa ntanda kumutwala mungi ne, pakuba aye washinjile pano pa ntanda mu bwikalo bwanji bonsetu. Kulanguluka pe Yesu Kilishitu byo ashinjile pano pa ntanda ne byo atokeshe Shanji ku muchima, kwakonsha kwitukwasha kukosa ne kubula kwikala ba pano pa ntanda.—Yoa 17:16.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 17:21-23
umo: Nangwa’mba “bakwatankana.” Yesu walombele’mba baana banji ba bwanga bakekala ke “umo,” saka bakwatankana kwingila mwingilo umo, byonkatu Yesu ne Shanji byo baji “umo,” kumwesha kukwatankana pa kuba kintu. (Yoa 17:22) Pa 1Ko 3:6-9, Paulo waambilepo pa kuno kukwatankana kuji pa bena Kilishitu byo babena kwingijila pamo na bakwabo ne Lesa.—Monai 1Ko 3:8 ne byo balumbulula byambo biji pa Yoa 10:30; 17:11.
bakwatankane kwikala ke umo: Nangwa’mba “bakwatankane mu kuba kintu kimo.” Mu kino kinembelo Yesu wavwangile pamo kukwatankana ne na kwibatemwa kwi Shanji. Kino kyakwatankana na byaamba Kol 3:14 amba: “Butemwe bukwatankanya bantu bulongo.” Kuno kukwatankana kechi kubena kulumbulula’mba kyapwa pano tukaleka kupusenamo na bakwetu, tukesakana mu bintu byo twayuka, miteto ne kulangulukangatu bintutu bimo ne. Akuno kukwatankana kubena kulumbulula’mba baana ba bwanga ba kwa Yesu bakengilanga mwingilo umo, kwitabila mu kintu kimo ne kufunjisha bintutu bimo.—Lo 15:5, 6; 1Ko 1:10; Ef 4:3; Fp 1:27.
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 17:24
pano pa ntanda saka pakyangye kulengwa: Kyambo kya “kulengwa” mu Kingiliki bekituntulula’mba “kwimita” pa Bahebelu 11:11. Byo baingijisha kyambo kya “pano pa ntanda saka pakyangye kulengwa,” kibena kulumbulula baana basemekelwe kwi Adama ne Evwa. Yesu waingijishe kyambo kya “ku ntendekelo ya pano pa ntanda” kwamba pe Abela, kyamweka watazhizhe mu kuba’mba ye muntu mutanshi kukuula ne kupa jizhina ‘janembwa mu muvungilo wa bumi kufumatu ku ntendekelo ya pano pa ntanda.’ (Lum 17:8; Luka 11:50, 51) Abino byambo byaingijishe Yesu pa kulomba kwi Shanji nabyo byamwesha’mba kufumatu kala kene Adama ne Evwa saka bakyangye kusema baana, Lesa watemenwe Mwananji yenkawa umotu.
OCTOBER 29–NOVEMBER 4
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOANO 18-19
‘Yesu Washimwine Bukine’
nwtsty kulumbulula byambo biji pa Yoa 18:37
kushimuna bukine: Mu Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu, byambo bya Kingiliki byo batuntulula’mba “kushimuna bukine” byalumbulula bintu byavula bingi. Abino byambo byonse bibiji bibena kulumbulula muntu kwamba bishinka byo amwene nangwa bintu byo ayuka, pano bino byakonsha ne kulumbulula “kusolola; kushiina; kwamba bya kine.” Yesu kechi wasolweletu ne kusapwila bukine ne, bino watemenwe bingi bukine mu bwikalo bwanji bonse ne kufikizha byambo bya bungauzhi bya Shanji ne milaye yanji. (2Ko 1:20) Kyaswa muchima wa Lesa ku Bufumu bwanji ne Mfumu wa Bumesiasa bebyambijilepo jimo kala. Bwikalo bonse bwa kwa Yesu byo ajinga pano pa ntanda, kufikatu ne byo afwile wafikizhe bungauzhi bonse bwaambilenga pe aye kuvwangakotu ne bimvuletu biji mu lulayañano lwa Mizhilo. (Kol 2:16, 17; Heb 10:1) Onkao mambo, mu byo aambanga ne mu byubilo byanji, Yesu ‘washimwine bukine.’
bukine: Yesu kechi waambilenga pa bukine bonkabwetu ne, bino waambilenga pa bukine bwakwatankana na kyaswa muchima wa Lesa. Kyaswa muchima wa Lesa ke kya kuba’mba Yesu “mwana wa kwa Davida” ye ñanga mukatampe kabiji Mfumu wa mu Bufumu bwa Lesa. (Mat 1:1) Yesu walumbulwile ene mambo o aishijile pano pa ntanda ne kusapwila kuba’mba waishile’mba ashimune bukine pa Bufumu. Bamalaika nabo baambile mambo awama kimye kyasemekelwe Yesu mu Yelusalema wa mu Yuda, muzhi mwasemekejilwe Davida.—Luk 1:32, 33; 2:10-14.
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 18:38a
Nanchi bukine bo bu ka?: Pilato waipwizhengatu pa bukine mu kimvwange kechi pa “bukine” Yesu bo aambilengapo ne. (Yoa 18:37) Inge kya kuba Pilato kine wakebelenga kuyuka bukine, Yesu inge wamukumbwile mu kushinkamika. Pakuba Pilato waipwizhenga kapunyi kumwesha milengulwila, kijitu nobe waipwizhe’mba “Bukine? Kyo ki ka? Kafwako bukine ne!” Pilato kechi wakebele kumvwa mukumbu ne, aku wipuzhatu walupukile pangye ne kuya pajinga Bayudea.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
(Yoano 19:30) Ponkapo byo atompelepo pa binyu byasasa, Yesu waambile’mba: “Byonse byaubiwa!” kabiji byo anyengekele mutwe, wafwile.
Byafumine mu Lufu lwa kwa Yesu
15 Yesu byo ajinga pa kichi kya lumanamo pepi na kufwa lufu lwatama, waambile amba: “Kwapwa.” (Yoa. 19:30) Yesu waingijile mingilo yanema bingi na bukwasho bwa Lesa pa myaka isatu ne kichika kufuma kimye kyo abatizhiwe kufika ne ku lufu lwanji! Yesu byo afwile, kwaubiwe kitentanshi kikatampe, kabiji mukulumpe wa bashilikale wamwenengako byo afwilenga, waambile’mba: “Kine uno waji Mwana Lesa.” (Mat. 27:54) Uno mushilikale wamumwene Yesu kimye kikwabo saka bamuseka na mambo a kwamba’mba wajinga Mwana Lesa. Nangwa kya kuba wamanamine mu bintu byavula, Yesu watwajijile kwikala wakishinka ne kumushinawina Satana amba wa bubela. Pa mambo a bonse batundaika bumfumu bwa Lesa, Satana waambile’mba: “Byonse byo aji nabyo muntu ukebipana mu kupulusha mweo wanji.” (Yoba 2:4) Na mambo a bukishinka bwanji, Yesu wamwesheshe’mba ba Adama ne Evwa nabo bakonsheshe kwikala bakishinka mu lweseko lucheche lo bapichilemo. Kyakijilemo kunema, bwikalo ne lufu lwa kwa Yesu byatundaikile ne kunemeka bololoke bwa bumfumu bwa kwa Yehoba. (Tangai Byambo bya Mana 27:11.) Nanchi lufu lwa kwa Yesu lwaingilapo kala mingilo ikwabo nyi? Ee, lwaingila!
16 Bakalume bavula ba kwa Yehoba bajingako Yesu saka akyangye kwiya pano pa ntanda. Bajinga baoloka kwi Lesa kabiji bebapele luketekelo lwa lusanguko. (Isa. 25:8; Da. 12:13) Pano ki ka kyalengejile Lesa wazhila aye Yehoba kupesha bantu bandengamambo mu jino jishinda jawama? Baibolo walumbulula’mba: “[Yesu Kilishitu] ye amwesheshe Lesa amba ekale mfuto ya mambo, ya mu lwitabilo lwa mu mashi anji, mu kumwesha bololoke bwa Lesa bwa kuleka ao mambo alengelwe kala, monka mu kukokamuchima kwa Lesa; naamba namba mambo a kumwesha bololoke bwanji pa kyo kino kimye: amba mwine ekale waoloka, ne wa kumubingisha awa waitabila mwi Yesu.”—Loma 3:25, 26.
nwtsty kulumbulula kyambo kiji pa Yoa 19:31
juba ja Sabado jajinga jikatampe: Juba ja Nisanyi 15 inge Kijiilo kya Lupitailo kyapwa, jaikalanga juba ja sabado, pa juba jonse ja mu mulungu po jafikila. (Le 23:5-7) Ajino juba ja Sabado byo jafikile na jine juba jo baikelangapo na Juba ja Sabado (juba ja butanu na bubiji ja mu mulungu wa Bayudea, jatendekanga pa kuzhika juba pa Kitanu kufika pa kuzhika juba pa Kibelushi), jajinga juba ja Sabado “jikatampe.” Jino juba ja sabado jafikile ne pa juba jafwijilepo Yesu, pajinga pa Kitanu. Kufuma mu mwaka wa 29 kufika mu 35 C.E., awe ye mwakatu pafikijile Nisanyi 14 pa Kitanu mu mwaka wa 33 C.E. Onkao mambo, abino bishinka bibena kumwesha kuba’mba Yesu wafwile pa Nisanyi 14, 33 C.E.