Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
DECEMBER 2-8
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LUMWEKESHO 7-9
“Yehoba Ukapesha Jibumba Jikatampe jo Bakonsha Kubula Kubala”
it-1 997 jifu. 1
Jibumba Jibumba
Kino kileta bwipuzho bwa kuba’mba: Inge ba mu jibumba jikatampe ke bantu bakapuluka ne kutwajijila kwikala pano pa ntanda, mambo ka Baibolo o aambila’mba ‘bakemana kulutwe ya jitanda ja Lesa ne ku Mwana Mukooko’? (Lum. 7:9) Kimo kimye mu Baibolo inge baamba’mba muntu nangwa jibumba ja bantu ‘baimana’ ku meso a muntu kilumbulula’mba baji na bulunda bwawama na yeo muntu. (Sl 1:5; 5:5; Man 22:29 AT; Luk 1:19) Mu bitango bitanshi bya buku wa Lumwekesho, “bamfumu ba pano pa ntanda, binemanga, bakulumpe ba bashilikale, banonshi, bilobo, bazha bonse ne bantu bakasuluka” bebambapo’mba bafyaminenga “ku meso a yewa waikala pa jitanda, ne ku bukaji bwa aye Mwana mukoko mambo juba jikatampe ja bukaji bwabo jafika; kabiji ñanyi wakonsha kwimana?” (Lum. 6:15-17 Buku wa Lesa; esakanyaiko ne Luk 21:36.) Onkao mambo, kyamwekeshatu patoka kuba’mba mu “jibumba jikatampe” mukekala bantu bakapuluka pa joja juba ja bukaji kabiji ‘bakemana’ saka baitabilwa kwi Lesa ne ku Mwana mukooko.
it-2 1127 jifu. 4
Malwa Akatampe
Byo papichile nobe myaka 30 kufuma paonawijilwe Yelusalema, mutumwa Yoano bamubujile pa bantu bafumine mu bisaka byonse, mu mikoka yonse ne mu mitundu yonse ya bantu” amba “Bano bo boba bafuma mu malwa akatampe.” (Lum. 7:13, 14) Byambo bya kuba’mba “bafuma mu malwa akatampe” bimwesha kuba’mba bakapuluka ano malwa. Bino bipasha na byambo biji pa Byubilo 7:9, 10 bya kuba’mba: “Lesa wajinga nanji [Yosefwa], kabiji wamupokolwele mu malwa onse.” Bino byambo bibena kumwesha’mba Lesa kechi wamukwashishetu kuchinchika ne, bino wamupokolwele ne mu bya malwa byo apichilengamo.
it-1 996-997
Jibumba Jikatampe
Bya Kwibayuka. Bya kwitukwasha kuyuka baji mu jibumba jikatampe biji mu byo bebalumbulula mu Lumwekesho kitango 7 ne mu byepelo bikwabo muji byambo bipashako. Lumwekesho 7:15-17 paamba’mba Lesa “ukavungulwila tente wanji pe abo” ne kuba’mba bakebatangijila “ku masulo atupauka mema a bumi. Kabiji amba “Lesa ukashimuna mipolo yonse ku meso abo.” Pa Lumwekesho 21:2-4 paji byambo bipashako na bino. Paamba’mba: “Tente wa Lesa uji na bantu,” kabiji Lesa “ukashimuna mipolo yonse ku meso abo” ne ‘lufu kechi lukekalako jibiji ne.’ Kino kimwesho kechi kibena kwamba pa bantu baji mwiulu mwafumine “Yelusalema Mupya” ne, bino kibena kwamba pa bantu baji pano pa ntanda.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
re 115 jifu. 4
Kubika Tutetesho pa Bena Isalela ba Lesa
4 Kwa kubula ne kuzhinaukatu ne, bano bamalaika bana bemenako mabumba ana a bamalaika Yehoba bo akengijisha kuleta lonaiko, babena kupembelela kuleta lonaiko pa kimye kya Yehoba. Bano bamalaika byo bakalekako luvula lwa bukaji bwa Lesa, luno luvula lukapupila pano pa ntanda pa kimye kimo kufuma ku musela, ku muzhika, ku bulenge ne ku buyeke, kabiji lukonauna byavula bingi. Luno luvula lukabaya kukila luvula Yehoba lo aingijishe pa kupalañanya ne kuvizha bena Elama. (Yelemiya 49:36-38) Ukekala mvula mukatampe wa kinkunkwila kukila ‘kinkunkwila’ Yehoba kyo aingijishe pa kuvizha bena Amonyi. (Amosi 1:13-15) Kafwako lubaji lwa ino ntanda ya kwa Satana lukapuluka pa juba ja bukaji bwa Yehoba, kimye kyo akatumbijika bumfumu bwanji myaka ne myaka ne.—Salamo 83:15, 18; Isaya 29:5, 6.
it-1 ji. 12
Abadoni
Nanchi Abadoni, malaika wa kalengwa kabula kupela ye ñanyi?
Pa Lumwekesho 9:11, kyambo kya kuba’mba “Abadoni” jo jizhina jo batela “malaika wa kalengwa kabula kupela.” Kabiji jizhina janji ja mu Kingiliki ja kuba’mba Apolyona jilumbulula’mba “Onauna.” Mu myaka ya mu ma 1800, kwajinga bantu bafunjishanga’mba uno Abadoni waimenejilengako bantu nabiji Mfumu Vespasian, Muhammad, nangwa Napoleon, kabiji bavula baambanga uno malaika wafumine kwi Satana. Pano bino, kinembelo kya Lumwekesho 20:1-3 kyamba’mba malaika “wajinga na kii wa kalengwa kabula kupela” wafumine mwiulu kwi Lesa, kechi kwi Satana ne, kabiji uno malaika wakwachile Satana ne kumutaya mu kalengwa kabula kupela. Baibolo wa The Interpreter’s Bible waamba pa kinembelo kya Lumwekesho 9:11 amba: “Abadoni kechi malaika wa kwa Satana ne, bino ke malaika wa Lesa, kabiji Lesa ye wamutuma kuleta lonaiko.”
Mu binembelo bya Kihebelu byo twaambapo, twamona kuba’mba kyambo kya ʼavad·dohnʹ kipasha na byambo bya kilende (Sheol) ne lufu. Pa Lumwekesho 1:18 Kilishitu Yesu waambile’mba: “Nemumi myaka ne myaka kabiji nji na makii a lufu ne a Kilende.” Kabiji kinembelo kya Luka 8:31 kimwesha’mba uji na luusa pa kalengwa kabula kupela. Kinembelo kya Bahebelu 2:14 kimwesha’mba uji ne na luusa lwa konauna balwanyi, kubikapotu ne Satana. Kino kinembelo kyaamba’mba Yesu waikele na mubiji wa mashi kuba’mba “kupichila mu lufu lwanji afumyepo awa uleta lufu, ko kuba’mba Diabola.” Pa Lumwekesho 19:11-16 paamba’mba Lesa wamutongola kwikala Onauna nangwa’mba Wipaya babi.—Monai APOLYONA.
DECEMBER 9-15
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LUMWEKESHO 10-12
‘Bakamonyi Babiji’ bo Baipaile Baikele na Bumi Jibiji”
Mepuzho Afuma ku Batanga
Bakamonyi babiji batongolwa mu Lumwekesho kitango 11 bo bañanyi?
Kinembelo kya Lumwekesho 11:3 kyaamba pa bakamonyi babiji bakaula pa moba 1,260. Kino kitango kyaamba ne kuba’mba lukinyama ‘ukebashinda ne kwibepaya.’ Bino pa kupitapo ‘moba asatu ne kichika,’ bano bakamonyi babiji bakekala na bumi jikwabo. Kino kikalengela bakebamona kumvwa bingi moyo.—Lum. 11:7, 11.
Bano bakamonyi babiji bo bañanyi? Byaamba jishimikila bitukwasha kwibayuka. Kitanshi, betubula kuba’mba, “babena kwimenwako na bichi bibiji bya maolivi ne bitulwapo malampi bibiji.” (Lum. 11:4) Kino kituvululamo bitulwapo malampi bibiji ne bichi bibiji bya maolivi byo baambapo mu bungauzhi bwa kwa Zekaliya. Bino bichi bya maolivi bebilumbulula kuba’mba bimenako “boba babiji bashingwa manyi,” ko kuba’mba, Ndamakyalo Zelubabele ne Yoshua Ñanga Mukatampe, “bemana kwipi na Lesa wa pano pa ntanda ponse.” (Zeka. 4:1-3, 14) Kya bubiji, bano bakamonyi bebalumbulula kuba’mba boba bya kukumya bipasha na byaubile Mosesa ne Elaija.—Esakanyai Lumwekesho 11:5, 6 na Kubala 16:1-7, 28-35 ne 1 Bamfumu 17:1; 18:41-45.
Ñanyi bintu bibiji bipasha mu bino binembelo? Ano mashimikila onse aamba pa bashingwa ba Lesa batangijilenga mwingilo mu kimye kyakatazha kya lweseko. Onkao mambo, bungauzhi buji mu Lumwekesho kitango 11, bwafikile kimye balongo bashingwa kyo batangijilenga mwingilo mu kimye kyaikajikilwe Bufumu bwa Lesa mwiulu mu 1914. Basapwijilenga pa myaka isatu ne kichika saka bavwala “bivwalo bya majila.”
Byo bapwishishe kusapwila, bano bashingwa mu bukifwanyikizho bebepaile byo bebataile pa kazhima pa kimye kicheche, nobe moba asatu ne kichika mu bukifwanyikizho. Balwanyi ba bantu ba Lesa bamwenenga nobe balekesha uno mwingilo, kabiji kino kibaletejile bingi lusekelo.—Lum. 11:8-10.
Nangwa byonkabyo, monka mwaambijile buno bungauzhi, moba asatu ne kichika byo apwile bano bakamonyi babiji baikele na bumi jikwabo. Bashingwa bakishinka bebafumishe mu kaleya kabiji kupichila mwi Nkambo yabo Yesu Kilishitu, Lesa wibapele mwingilo wanema bingi. Mu 1919 bajinga pa boba bobatongwele kwikala “kalume wakishinka kabiji wa maana” kuba’mba bakwashenga bantu ba Lesa kwikala na bulunda bwawama ne aye mu moba apelako.—Mat. 24:45-47; Lum. 11:11, 12.
Kinembelo kya Lumwekesho 11:1, 2 kyakwatankanya bino byamwekele na kimye kya kupima nzubo ya Lesa ya ku mupashi. Mu Malakai kitango 3 baamba pa kupikita nzubo ya Lesa ya ku mupashi kwipasha na kuno, bino palondela kimye kya kutokesha. (Mala. 3:1-4) Kimye kya kutokesha ne kupikita kyabayile byepi? Kyatendekele mu 1914 kufika ne kuntendekelo ya mwaka wa 1919. Kino kimye yavwangamo ne moba 1,260 (bañondo 42) ne moba asatu ne kichika a kifwanyikizho o baambapo mu Lumwekesho kitango 11.
Tuji bingi na lusekelo mambo Yehoba wanengezhe kuba’mba kwikale kuno kutokesha kwa ku mupashi kwa kwitokeshesha bantu bakwingila mingilo yawama. (Titu. 2:14) Kabiji tusanta bingi pa byaubile bano balongo bashingwa bakishinka batangijilanga mwingilo mu kimye kya lweseko kabiji beikele bakamonyi babiji mu bukifwanyikizho.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
it-2 880-881
Muvungilo
Byo Bengijisha Mivungilo mu Bungauzhi. Kyambo ka “muvungilo” bekingijisha bimye byavula mu bungauzhi bwa mu Baibolo. Ezikyo ne Zekaliya bamwene mivungilo yo banembelepo ku mbaji yonse ibiji. Kala bantu banembangatu ku lubaji lumo lwa muvungilo, onkao mambo ino mivungilo byo banembelepo ku mbaji yonse ibiji kyalumbulwilenga’mba byambo byajingapo byanemene bingi kabiji byajinga bya luzhachisho lukatampe. (Ezi 2:9–3:3; Zek 5:1-4) Mu kimwesho kya mu buku wa Lumwekesho, awa waikele pa jitanda wajinga na muvungilo ye bashinkile na tutetesho tutanu na tubiji, pa kuba’mba byambo bijipo bakabule kwibiyuka kufikatu ne kimye Mwana Mukooko wa Lesa kyo akashikwile tuno tutetesho. (Lum. 5:1, 12; 6:1, 12-14) Palutwe kacheche mu kyonka kino kimwesho, mutuwa Yoano bamupeele muvungilo ne kumubuula’mba aje. Uno muvungilo watobele bingi mu kanwa, bino walujile bingi munda. Uno muvungilo kechi bamushinkile ne, ko kuba’mba byambo byajingapo kechi byajinga byafyamika ne. Muvungilo ‘watobele,’ ko kuba’mba Yoano wasekejile bingi pa kumvwa byambo byajinga mu uno muvungilo, bino walujile munda, kulumbulula kuba’mba kyakatezhe bingi Yoano kusapwila byambo bya bungauzhi byajinga mu muvungilo. (Lum. 10:1-11) Ezikyo naye bamwambijile’mba aje muvungilo panembelwe byambo “byalengejile bantu kwimba nyimbo ya bulanda ne kujila mabingo.”—Ezi 2:10.
it-2 187 mafu. 7-9
Bisanso bya pa Kusema
Mu kimwesho kya mu buku wa Lumwekesho, mutumwa Yoano wamwene mwanamukazhi wajijilenga bingi “na mambo a bisanso ne misongo ya pa kusema.” Wasemene “mwana wa mulume, ukafunganga bisaka bya bantu byonse na kamama ka kapotwe.” Nsuñunyi wakebele kuja uno mwana, bino mwana “bamusompwele ne kumutwala kwi Lesa ne ku jitanda janji.” (Lum. 12:1, 2, 4-6) Uno mwana byo bamusompwele ne kumutwala kwi Lesa, kimwesha’mba Lesa wamutambulwile uno mwana amba ke mwananji, byonka byo baubanga kala inge mwana wasemwa, bamutwalanga ku bashanji kuba’mba bamutambulwile. (Monai KUSEMWA.) Bino byonse bimwesha kuba’mba uno “mwanamukazhi” wimenako “Yelusalema uji mwiulu” Lesa ye atongola kwikala nobe “mukazhanji,” kabiji ke ina Kilishitu ne balongo banji bashingwa.—Nga 4:26; Heb 2:11, 12, 17.
Uno “mwanamukazhi” wa Lesa wa mwiulu kechi wakonsha kwikala na bisanso pa kusema ne, mambo walumbuluka. Onkao mambo, bino bisanso byatongolwa bibena kulumbululatu kuba’mba “mwanamukazhi” wayukile’mba kimye kyanji kya kusema mwana kyafika; winengezhejile jimo.—Lum. 12:2.
Nga uno “mwana wa mulume” ye ñanyi? Bungauzhi bwaamba’mba “ukafunganga bisaka bya bantu byonse na kamama ka kapotwe.” Kinembelo kya Salamo 2:6-9 kyaamba’mba Mesiasa, Mfumu wa Bufumu bwa Lesa ye ukoba bino. Pano bino, kimye Yoano kyo amwene kino kimwesho, Yesu Kilishitu saka asemwa kala pa ntanda, kabiji saka afwa kala ne kusangulwa. Onkao mambo, kimwesho kya kwa Yoano kyaambilenga pa kusemwa kwa Bufumu bwa Bumesiasa bukalamwanga na Mwana Lesa aye Yesu Kilishitu. Yesu byo bamusangwile, “waikele ku kilujo kya Lesa, kufumatu akya kimye saka apembelela kufikatu ne kimye kya kwalula balwanyi banji ke jitebe ja kunyantapo maulu anji.”—Hebe. 10:12, 13; Sala. 110:1; Lum. 12:10.
DECEMBER 16-22
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LUMWEKESHO 13-16
“Kange Muchinenga Lukinyama Ulenga Moyo Ne”
Yehoba “Ye Usolola Byafyamika”
6 Byo kyafikilenga ku mpelo ya myaka kitota kitanshi C.E., Yesu wasangwilwe wamwesheshe mutumwa Yoano bimwesho bya kukumya byapusana pusana. (Lum. 1:1) Mu kimwesho kimo, Yoano wamwene Diabola wamwekelenga nobe nsuñunyi kasa aimana ku kitulu kya kalunga ka mema kakatampe. (Tangai Lumwekesho 13:1, 2.) Kabiji Yoano wamwene lukinyama wa kukumya saka atuntuka mu kalunga ka mema kabiji watambwile lūsa kufuma kwi Diabola. Palutwe kacheche, malaika wabujile Yoano kuba’mba mitwe itanu na ibiji ya lukinyama wachijisha, ko kuba’mba kipashañano kya lukinyama wa mu Lumwekesho 13:1, imenako “bamfumu batanu na babiji,” nangwa’mba makafulumende. (Lum. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Pa kimye kyanembelenga Yoano buku wa lumwekesho, bamfumu batanu saka bapona kala, umo wakijinga ponka saka abena kulama, kabiji mukwabo wajinga “ukyangye kufika.” Nga kiyukilo kya buno bufumu nangwa’mba bufumu bwa ntanda yonse kyo ki ka? Twayai twisambe pa mutwe umo umo wa lukinyama walumbululwa mu Lumwekesho. Kabiji tusakufunda byavula pa ano makafulumende anembwa mu buku wa Danyela. Ano makafulumende saka akyangye kwikalako, bungauzhi bwa kwa Danyela bwalumbulwijile jimo byo akekala.
re 194 jifu. 26
Kwikatazha na Binyama Bibiji Byashinta
26 Nga uno lukinyama wimenako ka? Wimenako Bufumu bwa Ntanda Yonse bwa Anglo-America. Kabiji ne mutwe wa butanu na bubiji wa yewa lukinyama mutanshi wajinga na mitwe itanu na ibiji naye wimenako bonka buno bufumu. Bino mu kino kimwesho, lukinyama bamutongolatu bunke pa kuba’mba kitukwashe kumona byo abena kuba. Uno lukinyama uji na nsengo ibiji ke bufumu bwalengwa na makafulunde abiji engijila pamo saka aji mu byalo byapusana. Nsengo ya uno lukinyama “yapashishe ya mwana mukooko,” kimwesha kuba’mba uno lukinyama wimwesha nobe kechi washinta ne, kabiji ongola bantu kuba’mba bamonenga’mba ye kafulumende wawama wafwainwa kulondela bantu bonse pano pa ntanda. Bino waamba “nobe nsuñunyi” mambo uzakamisha makafulumende akwabo ne kulwa makondo na bonse bakana kulondela bukalama bwanji. Kechi utundaika bantu kukookela Bufumu bwa Lesa bukalamwanga na Mwana Mukooko wa Lesa ne, aye utundaika bukalama bwa kwa Satana, yenka nsununyi mukatampe. Uno lukinyama utundaika bantu kuba misalululo ne kutemwa bingi kyalo kyabo, kabiji inge bauba bino, ko kuba’mba babena kupopwela lukinyama mutanshi.
re 195 mafu. 30-31
Kwikatazha na Binyama Bibiji Byashinta
30 Bintu byamwekele kala bimwesha kuba’mba kino kipashañano kya yewa lukinyama kimenako kipamo kyatundaikanga kyalo kya Britain ne United States. Kino kipamo kala bekitelanga’mba League of Nations. Kabiji mu Lumwekesho kitango 17, kino kipamo bekimwesha’mba ke lukinyama mumi, wachijisha uji bingi na bulume. Kino kipamo kya ntanda yonse ‘kyamba’ byambo bya kwitota mambo kyaamba’mba kyo kyonkatu kyakonsha kuleta mutende ne luzhikijilo pano pa ntanda. Bino kishinka ke kya kuba byalo biji mu kino kipamo biendelekatu ne kwiuba mukeyu. Kino kipamo kyazakamishanga byalo nangwa bantu bakananga kukookela luusa lwakyo. Kabiji byalo bimo byakaine kulonde mafunde a kipamo kya League of Nations bebipangilemo mu kino kipamo. Malwa akatampe byo akatendeka, “nsengo” ya lukipashañano kya yewa lukinyama ikaleta lonaiko lukatampe bingi.—Lumwekesho 7:14; 17:8, 16.
31 Kufumatu kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse, kipashañano kya yewa lukinyama kyatendekele kutelwa’mba United Nations (UN), kabiji kino kipamo kyaipaya bantu bavula bingi pa myaka yapitapo. Mu 1950 bashilikale ba mu kipamo kya UN bevwangilemo mu nkondo yajinga pakachi kya kyalo kya North Korea kya South Korea. Bashilikale ba UN pamo na bashilikale ba mu kyalo kya South Korea baipayile bantu 1,420,000 ba mu kyalo kya North Korea ne kya China. Kabiji kufuma mu 1960 kufika mu 1964, bashilikale ba kipamo kya United Nations bevwangilemo mu nkondo yajingako mu kyalo kya Congo (Kinshasa). Kunungapo, bandamabyalo bavula ne bantangi bamo nabiji papa wa Bakatolika aye Paul VI ne John Paul II, batwajijile kwamba’mba kino kipamo kyo kyonkatu kikaleta mutende pano pa ntanda. Ne kuba’mba inge bantu babula kwikitundaika, kikafumamo ke kya kuba’mba bantu bonse bakezhiya bene na bene. Onkao mambo, kijitu nobe bano bantangi babena kwipaisha bonse bakana kupopwela kipashañano kya lukinyama.—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 5:8, 9.
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bubiji wa Lumwekesho
13:16, 17. Bwikalo ano moba bwakatazha bingi, bino kechi twafwainwa kuswisha lukinyama kwitutangijila ne, kikale tubena “kupota nangwa kupotolola.” ‘Kutambula kayukilo ka lukinyama pa kuboko kwenu kwa kilujo, nangwa pa kilungi kyenu’ ko kuleta kisonso kya kumuswisha lukinyama kwitutangijila mu byo tuba pa juba pa juba nangwa pa kufuukula bya mu bwikalo.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
Bungauzhi buji mu buku wa Lumwekesho bwaamba pa kimye kyafwenya kala pepi, Satana ne bandemona banji po bakatundaika makafulumende a bantu kupwizha pamo mazhita abo amba bamanyike bantu ba Lesa ne kukanya mwingilo wanji. Kuno kulukukwa kukalengela bantu bavula kufwa, Lesa byo akakambula bano bansatuki.—Lumwekesho 19:11-18.
Bukaji kechi bo bukalengela Lesa kulwa nkondo ya Amagedonyi ne. Lesa ukoba bino pa kuzhikijila bantu banji ku bakakebanga kwibavizha. Bakakebanga kwibavizha ke “bamfumu ba pano pa ntanda ponse,” bantangi ba pano pa ntanda. Pano ki ka kikebalengela kukeba kulukuka bantu ba Lesa? Mambo bakokela nkambo yabo Satana ukalengela makafulumende ne mazhita kwinengezha kulukuka bapopwela Yehoba Lesa.—Lumwekesho 16:13, 14; 19:17, 18.
“Kupokololwa Kwenu Kuji Pepi”
9 Kino kechi kikela kimye kya kusapwila “mambo awama a Bufumu” ne, mambo kimye kya kusapwila kikapita. Kino kyo kimye kikafika “mpelo.” (Mat. 24:14) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, bantu ba Lesa bakataya mbila ya lukabisho. Ino mbila ikekala ya kuba’mba ntanda yatama ya kwa Satana katatakatu beyonaune. Baibolo waesakanya ino mbila ku mvula wa mabwe. Waamba’mba: “Mvula wa mabwe akatampe afumine mwiulu ne kuponena bantu, jibwe jimo janemene nobe talenta umo, kabiji bantu bamubilenga mwenga Lesa na mambo a kinkunka kya mvula wa mabwe kibafikijile, mambo kino kinkunka kyabayile bingi.”—Lum. 16:21.
DECEMBER 23-29
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LUMWEKESHO 17-19
“Nkondo ya Lesa Ikapwisha Makondo Onse”
Amagedonyi—Nkondo ya Lesa Ikapwisha Makondo Onse
Bantu baoloka kechi bakekalapo mu mutende mu ino ntanda ne, mambo ibena kulamwa na bantu bakanama. (Byambo bya Maana 29:2; Musapwishi 8:9) Kabiji kwambatu kine, kechi twakonsha kupwisha mazhikakanwa ne bukapondo mu ntanda mwayulatu bantu baji na bino byubilo ne. Onkao mambo, tukakonsha kwikalatu mu mutende inge babi bonse bebafufyapo pa ntanda. Solomone wanembele’mba: “Mubi ukekala mfuto ya muntu waoloka”—Byambo bya Maana 21:18.
Na mambo kuba’mba Lesa ye Mutonyi, twaketekela kuba’mba luzhachisho lo akazhachisha babi lukebafwainwa. Abalahama waipwizhe’mba: “Nanchi Mutonyi wa ba pano pa ntanda ponse kechi ukoba kintu kyaoloka nenyi?” Yehoba byo aubile byafunjishe Abalahama kuba’mba kimye kyonse Yehoba uba bintu byaoloka. (Ntendekelo 18:25) Kabiji Baibolo witufunjisha kuba’mba Yehoba kechi usekela mu konauna babi ne; wibonaunatu inge babula kulapila.—Ezikyo 18:32; 2 Petelo 3:9.
it-1 1146 jifu. 1
Mbili
Mu kimwesho, mutumwa Yoano wamwene Yesu Kilishitu saka atumbijikwa mwiulu, wakanjila pa mbili utoka, ne mazhita a mwiulu amulondejilenga pa bambili batoka. Yoano bamumwesheshe kino kimwesho kuba’mba tufunjileko’mba nkondo Kilishitu yo akalwilako Shanji kabiji Lesa wanji, aye Yehoba ikekala nkondo ya bololoke, kabiji ukachibila mambo monka mo aolokela. (Lum. 19:11, 14) Kimwesho kikwabo kyamwesha Kilishitu Mfumu waikala pa mbili ubena kushinda, kabiji bya malwa byalondejilepo bebimwesha nobe bambili ba misombelo yapusana pusana ne baikalapo.—Lum. 6:2-8.
re 286 jifu. 24
Mfumu Ukashinda pa Nkondo ya Amagedonyi
24 Lukinyama wajinga na mitwe itanu na ibiji ne nsengo jikumi wafumine mu kalunga ka mema, wimenako makafulumende a mu ntanda ya kwa Satana, bakamonauna pamotu na ngauzhi wa bubela, ko kuba’mba bufumu bwa butanu na bubiji bwa ntanda yonse. (Lumwekesho 13:1, 11-13; 16:13) Bakebataya mu “kizhiba kiteema mujilo” saka bakijitu “bomi,” ko kuba’mba saka bakingijila pamo mu kumanyika bantu ba Lesa. Nga kino kizhiba kya mujilo, nanchi kilumbulula mujilotu yenkawe nyi? Ine, ke bya kifwanyikizhotu, byonkatu lukinyama ne ngauzhi wa bubela byo biji bya kifwanyikizho. Uno mujilo ulumbulula lonaiko lukapelako, lwa myaka ne myaka. Mu yenka uno mujilo mo mo bakataya lufu ne Kilende, kubikapotu ne aye mwine Diabolo. (Lumwekesho 20:10, 14) Kine, uno kechi mujilo mo bakasokanga babi myaka ne myaka ne, mambo Yehoba kechi wakonsha kulanguluka kuba kintu kya uno mutundu ne.—Yelemiya 19:5; 32:35; 1 Yoano 4:8, 16.
re 286 jifu. 25
Mfumu Ukashinda pa Nkondo ya Amagedonyi
25 Aba bonse babujilemo lubaji mu makafulumende a ntanda bino babulanga kulapila ku byubilo byatama bya mu ino ntanda nabo “bebepayile na mpoko yalepa yalupukile mu kanwa ka yewa waikele pa mbili.” Yesu ukebazhachisha kuba’mba bafwainwa lufu. Byo kji kuba’mba binembelo kechi byaambapo’mba bakebataya mu kizhiba kya mujilo ne, nanchi twafwainwa kuketekela’mba bakebasangula nyi? Kafwako panembwa kuba’mba aba bo bakepaya ku Mutonyi wa Yehoba bakebsangula. Yesu waambile’mba aba bonse bakabula kwikala pa “mikooko” yanji bakebataya “mu mujilo wa myaka ye banengezhezha Diabola ne bamalaika banji,” ko kuba’mba “bakafwa lufu lwa myaka.” (Mateo 25:33, 41, 46) Abino byo bikapelako pa joja “juba ja kije ne ja lonaiko lwa bantu babula kwakamwa Lesa.”—2 Petelo 3:7; Nahumi 1:2, 7-9; Malakai 4:1.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
re 247-248 mafu. 5-6
Kintu Kyafyamikile Kyasololwa
5 “Awa lukinyama . . . wajingapo kala.” Ibyo, wajingako kabiji bamutelanga’mba League of Nations. Kino kipamo bekilengele pa 10 January, 1920, kabiji mwajinga byalo 63. Bino palutwe kacheche byalo bya Japan, Germany, ne Italy byafuminemo mu kino kipamo, kabiji byalo byalamwanga na kafulumende wa Soviet Union nabyo bebipangilemo. Mu September 1939, ndamakyalo wa mu Germany watangijilanga kipanyi kya Nazi watendekeshe Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse. Kipamo kya League of Nations kyakankelwe kuleta mutende pa ntanda, kabiji kyaponjile mu kalengwa kabula kupela, ko kuba’mba kyalekele kwingila. Byo kyafikilenga mu mwaka wa 1942, kino kipamo kyashajiletu jishimikila. Pa kyonka kimye kyamwekele bino bintu, Yehoba wasolwejile bantu banji bishinka byabujile kuyukanyikwa pa kino kimwesha kya lukinyama wajingako kala. Pa kubañana kwa New World Theocratic Assembly, Mulongo Nathan H. Knorr waambile monka mwayila bungauzhi amba: “Lukinyama . . . wajingapo kala . . . luno ufwapo.” Kepo aipwizhe luonde amba, “Nanchi kipamo kya League of Nations kikatwajijile kwikala mu kalengwa kabula kupela nyi?” Wakumbwile buno bwipuzho kwesakana na bungauzhi buji pa Lumwekesho 17:8. Waambile’mba: “Kino kipamo kya byalo byonse kikekalako jibiji.” Ne kya kine kyaikeleko jibiji, byonka byaambile bungauzhi bwa Yehoba.
Kufuma mu Kalengwa Kabula Kupela
6 Awa lukinyama wachijisha wafuminemo mu kalengwa kabula kupela. Pa 26 June 1945, mwajinga kusangalala kukatampe mu muzhi wa San Francisco, mu United States, kimye bantangi bya byalo 50 kyo byakonkene ne kusaina mizhilo ya kutendekeshapo kipamo kya United Nations. Kino kipamo bekilengele kuba’mba “kikalete mutende ne luzhikijilo pa ntanda ponse.” Kipamo kya United Nations (UN) ne kipamo kya League of Nations bipashishe bingi. Buku wa The World Book Encyclopedia waamba’mba: “Kipamo kya UN kipasha bingi na kya League of Nations kyo balengele kimye kyapwile Nkondo Itanshi ya Ntanda Yonse . . . Byalo byavula byalengele kipamo kya UN byo byalengele ne kipamo kya League of Nations. Kabiji kipamo kya UN bekilengele’mba kikalete mutende, byonka byafwainwe kuba kipamo kya League of Nations. Kabiji tuvoto tukatampe tuji mu UN twipasha na twajinga mu kipamo kya League of Nations.” Bino bimweshatu patoka’mba kipamo kya UN ke yenkawa lukinyama wachijisha wafuma mu kalengwa kabula kupela. Mu kino kipamo muji byalo 190, kukila ne byalo 63 byajinga mu kipamo kya League of Nations, kabiji kipamo kya UN kyuba bintu byavula kukila byaubanga kipamo kya League of Nations.
Yehoba Wasolola Bintu “Bikamweka Palutwe Kacheche
17 Nangwa byonkabyo, bupopweshi bwa bubela kechi bukapwa bulume ne kuzhimañanatu ne. Mwanamukazhi pite ukatwajijila kwikala na bulume, kutangijila bamfumu kufikatu ne kimye Lesa kyo akabika kintu mu michima ya boba bamfumu. (Tangai Lumwekesho 17:16, 17.) Katatakatu Yehoba akalengele makafulumende a bumulwila ntanda a kwa Satana emenwako na kipamo kya United Nations kulukuka bupopweshi bwa bubela. Bakamonawina pamo na bunonshi bwanji kabiji kechi ukekalapo na bulume pa makafulumende ne. Mu myaka ya kunyumakwe, kino kyamwekelenga nobe kechi kyakonsha kubiwa ne. Pano lelo jino, nangwa kya kuba uno mwanamukazhi pite waikala pa lukinyama wachijisha, kechi ukabandapo ne, ukaponatu kya kubazhimukila kabiji bintu bikamutamina.—Lum. 18:7, 8, 15-19.
DECEMBER 30–JANUARY 5
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | LUMWEKESHO 20-22
“Tala! Mbena Kulenga Bintu Byonse Kwikala ke Bipya”
re 301 jifu. 2
Meulu Apya ne Ntanda Ipya
2 Kala saka kwakishala myaka yavula bingi kuba’mba Yoano asemwe, Yehoba waambijile ngauzhi Isaya amba: “Mambo amiwa mbena kulenga meulu apya ne ntanda ipya; kabiji bintu bya kala kechi bakebivulukapo jibiji ne, kabiji kechi bikeyapo jibiji mu michima yabo ne.” (Isaya 65:17; 66:22) Buno bungauzhi bwafikile patanshi kimye Bayudea bajinga mu buzha mu Babilona pa myaka 70 kyo babwelele ku Yelusalema mu 537 B.C.E. Byo babwelele, batendekele kwikala bwikalo bwapusanako, mu bukifwanyikizho kyajingatu nobe baji mu “ntanda ipya,” ne bukalama bupya bwajingatu nobe “meulu apya.” Mutumwa Petelo, waambile pa bikafika jikwabo buno bungauzhi. Waambile’mba: “Pakuba atweba tubena kutengela meulu apya ne ntanda ipya monka mwayila mulaye wanji, kabiji mu bino mo mukekala bololoke.” (2 Petelo 3:13) Yoano waambile’mba buno bungauzhi bukafika mu juba ja Nkambo. “Jiulu ja kala ne ntanda ya kala,” bimenako makafulumende a bantu ne bwikalo bwa mu ino ntanda bitangijilwa na Satana ne bandemona banji katatakatu bakebifumyepo. Kabiji “kalunga ka mema” kemenako bantu babula kukookela Lesa kechi kakekalako ne. Kepo kukekala “jiulu jipya ne ntanda ipya.” “Ntanda ipya” imenako bantu baitabilwa kwi Lesa, bakalamwanga na “jiulu jipya” jimenako kafulumende mupya, ko kuba’mba Bufumu bwa Lesa.—Esakanyaiko Lumwekesho 20:11.
“Tala! Mbena Kwalula Bintu Byonse Kwikala ke Bipya”
“[Lesa] ukebashimuna mipolo yonse ku meso abo.” (Lumwekesho 21:4) Ñanyi mutundu wa mipolo yo akashiimuna? Kechi mipolo iya na mambo a lusekelo nangwa yoya ya mu mesotu ne. Uno mulaye wa Lesa ubena kwamba pa mipolo iya na mambo a buyanji ne bulanda. Lesa kechi ukashimunatu ino mipolo ne, ukeishimuna kikupu kupichila mu kufumyapo bintu bilengela kujila nabiji, buyanji ne bulanda.
“Ne lufu.” (Lumwekesho 21:4) Kafwako kintu kilengela kujila kukila pa lufu ne. Yehoba ukapokolola bantu balukokelo ku buzha bwa lufu. Ukoba byepi bino? Kupichila mu kufumyapo kine kintu kilengela lufu: bundengamambo bwafumine kwi Adama. (Loma 5:12) Yehoba ukalengela bantu baji na lukokelo kwikala balumbuluka kupichila mu bukuzhi bwa kwa Yesu. Bino, mulwanyi ukapelako ke lufu kabiji ‘ukonaunwa.’ (1 Kolinda 15:26) Bantu bakishinka bakekala byonka Lesa byo akebelenga ko kuba’mba bumi bwawama bwa myaka ne myaka.
“Nangwa misongo kechi bikekalako jibiji ne.” (Lumwekesho 21:4) Misongo ya mutundu ka ikabula kwikalako jibiji? Yonse misongo iya na mambo a bundengamambo ne bumbulwakulumbuluka kabiji ilengela bantu bavula kwikala na bulanda kechi ikekalako jibiji ne.
Yehoba, Lesa wa Bukine
14 Twafwainwa kuteshako bingi muchima ku bintu Yehoba byo etubula mu Byambo byanji. Aye uji byonka byo aamba’mba byo byoaji, kabiji ukoba bintu byo aamba’mba byubiwe. Tuji na bishinka byavula bya kuketekela mwi Yehoba. Twakonsha kwikiketekela umvwe Yehoba waamba’mba ‘ukashinkanya nabo babula kuyuka Lesa, ne abo babula kukokela mambo awama a Nkambo yetu Yesu.’ (2 Tesalonika 1:8) Kabiji twakonsha ne kumuketekela Yehoba umvwe waamba’mba watemwa boba balonda bololoke, umvwe waamba’mba aba baji na lwitabilo ukebapa bumi bwa myaka, kabiji umvwe waamba’mba ukafumyapo misongo, kujila ne lufu. Yehoba waambishetu pa bukine bwa uno mulaye wapelako byo akambizhe mutumwa Yoano amba: “Nemba: mambo bino byambo byo bya kishinka ne bya kine.”—Lumwekesho 21:4, 5; Byambo bya Mana 15:9; Yoano 3:36.
Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema
it-2 249 jifu. 2
Bumi
Byonkatu byaambile Lesa, inge Adama wakookejile mukambizho wamupeele Lesa, inge kechi wafwile ne. (Nt 2:17) Onkao mambo, kimye mulwanyi wapelako ko kuba’mba lufu, kyo bakeluzhiya, bantu balukookelo kechi bakekalapo na bundengamambo mu mibiji yabo bukebalengelanga kufwa. Bakekalanga myaka ne myaka kwa kubula kufwa. (1Ko 15:26) Lufu bakeluzhiya ku mpelo ya bukalama bwa Kilishitu, bo baambapo mu buku wa Lumwekesho amba bukekala myaka kiumbi kimo. Mu buno bukalama, aba bakekala bamfumu kabiji bañanga pamo ne Kilishitu, bebambapo’mba “baikele bomi jibiji ne kulama pamo ne Kilishitu mu bufumu myaka 1,000.” “Aba bafu bashajilepo” babujile kwikala na bumi jibiji “poso aya myaka 1,000 byo yapwile,” bafwainwa ke boba bakekala na bumi ku mpelo myaka kiumbi kimo, Satana saka bakyangye kumufumya mu kalengwa kabula kupela kuba’mba eseke bantu bonse japelako. Ku mpelo ya myaka kiumbi kimo, bantu pano bonse pano pa ntanda bakekala balumbuluka, byonka byajinga Adama ne Evwa saka bakyangye kusatuka. Popo bakekala na bumi bwalumbuluka. Aba bakabula kongolwa kwi Satana byo bakamufumya mu kalengwa kabula kupela pa kakimye kacheche, bo bakekala myaka ne myaka.—Lum. 20:4-10.
it-2 189-190
Kizhiba kya Mujilo
Bino byambo bitanwatu mu buku wa Lumwekesho kabiji kyamwekashatu patoka kuba’mba bino ke byambo kifwanyikizho. Baibolo walumbulula mwatala bino byambo amba: “Kino kilumbulula lufu lwa bubiji, kizhiba kya mujilo.”—Lum 20:14; 21:8.
Byepelo bikwabo bya mu buku wa Lumwekesho po baingijisha bino byambo bitulengela kuyuka’mba kine bino byambo bya kifwanyikizho. Lufu nalo belwambapo’mba bakelutaya mu kizhiba kya mujilo. (Lum 19:20; 20:14) Bino lufu kechi bakonsha kwilusoka mu mujilo ne. Kabiji Diabola naye bakamutaya mu kizhiba kya mujilo. Pano bino, byo aji kilengwa kya mupashi kibula kumweka, kechi bakonsha kumusoka ku mujilo yenkawe ye twayuka ne.—Lum 20:10; Esakanyaiko Lup 3:2; Mit 13:20.
Byo kiji kuba’mba kizhiba kya mujilo kimenako “lufu lwa bubiji,” kabiji pa Lumwekesho 20:14 paamba’mba “lufu ne Kilende” byonse bibiji bakebitaya mu kizhiba kya mujilo, ko kuba’mba kino kizhiba kya mujilo kechi kibena kwimenako lufu lufwa bantu na mambo a bundengamambo bwa kwa Adama ne. (Lo 5:12), kabiji kechi kilumbulula Kilende (Sheol) ne. Onkao mambo, kyafwainwa kimenako musango wa lufu wapusanako, lufu lwabula luketekelo lwa lusanguko, mambo kafwako mu Baibolo paamba’mba baji mu “kizhiba kya mujilo” bakafumamo byonka byo yaamba pa bafwa lufu lwafuma kwi Adama nangwa pa baji mu Kilende ne. (Lum 20:13) Onkao mambo, bonse bo babula kunemba mazhina mu “buku wa bumi,” basatukila bumfumu bwa Lesa kabiji babula kulapila, bakebataya mu kizhiba kya mujilo, kilumbulula lonaiko lwa myaka ne myaka, nangwa’mba lufu lwa bubiji.—Lum 20:15.