Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
JULY 4-10
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 SAMWELA 18-19
“Funjilai Kwipelula kwi Bazilai”
w07 7/15 14 jifu. 5
Bazilai Wayukile’mba Kuji Bintu byo Akankalwanga Kuba
Kwakubula nangwa kuzhinauka ne, Davida wasantanga bingi pa byo bamukwashanga kwi Bazilai. Kino kechi kibena kulumbulula’mba mfumu wakebelenga kupapo Bazilai bya bunonshi kumwesha kusanta pa byo amubijilenga ne. Ene mambo ke a kuba’mba Bazilai kechi wajinga muyanji ne. Kyamweka Davida wakebelenga Bazilai kwikalanga mu kipango na mambo a byubilo byawama byajinga na uno wakilulumpe. Kwikalanga mu kipango kyamfumu wafwainwe kwikala munema bingi, mambo kino kyakonsheshe kulengela Bazilai kumwenamo bintu byawama pa kwikala mulunda na mfumu.
w07 7/15 14 ji. 7
Bazilai Wayukile’mba Kuji Bintu byo Akankalwanga Kuba
Kyamweka kintu kimo kyalengejile Bazilai kufuukulapo byo bya ke na mambo a kukoma ne bintu byo akankalwanga kuba. Bazilai wamwene kuba’mba myaka yanji ya kwikala pano pa ntanda yakepa. (Salamo 90:10) Waingijile papelejile bulume bwanji kukwasha Davida, bino wayukile’mba kuji bintu byo akankalwanga kuba na mambo a bukote. Bazilai kechi waswisheshe bwitote ne kuyukanyikwa na mambo mingilo yo aingijile kumulengela kulanguluka’mba wakonsha kwingilanga byonka byo aingilanga kala ne. Bazilai wipelwile, kechi wajinga nobe Abisalomo witotele wakebanga bifulo bikatampe ne.—Byambo bya Maana 11:2.
w07 7/15 15 mafu. 1-2
Bazilai Wayukile’mba Kuji Bintu byo Akankalwanga Kuba
Jishimikila ja kwa Bazilai jamwesha kuba’mba kyanema kuyuka bintu byo twakonsha kuba ne byo tukankalwa kuba. Kabiji kechi twafwainwa kukana mwingilo nangwa kuleka kukanamina mwingilo na mambo a kuba’mba tukeba kwikalatu nangwa kulanguluka’mba kechi twafikilamo kwingila yeo mwingilo ne. Lesa wakonsha kwitukwasha kwingila inge twaketekela mu bulume ne maana anji.—Filipai 4:13; Yakoba 4:17; 1 Petelo 4:11.
Kishinka kikwabo, twafwainwa kuyuka bintu byo tukankalwa kuba. Twambe’mba, mwina Kilishitu uji na mingilo yavula ya kuba mu jibumba ja Lesa. Wamona kuba’mba kuswa mingilo ikwabo, kusakumulengela kukankalwanga kwingila bulongo mwingilo wamupa Lesa wa kukebela kisemi kyanji bikewa mu bwikalo ne ku mupashi. Inge kyaikala bino, kyawama kusalapo kukana mingilo ikwabo yanungwapo.—Filipai 4:5; 1 Timoti 5:8.
Bishinka Bikwabo Byanema
“Nyemai Kapela Kufika ne ku Mpelo”
19 Inge kya kuba’mba mukankalwa kuba bintu bimo kabiji mumona’mba bakwenu kechi bayuka byo mubena kupitamo ne, mwakonsha kutundaikwa inge mwalanguluka pa byapichilemo Mefibosheta. (2 Sam. 4:4) Mefibosheta wajinga kilema, kabiji Mfumu Davida wamupelemo mambo kwa kubula kuyuka bishinka byonse. Mefibosheta kafwako kyatama kyo aubile kyafwainwe kumuletela ano makatazho ne. Pano bino, kechi watele muchima pa byatama byo apichilengamo ne, pakuba wasanchilenga pa bintu byawama byamumwekejilenga mu bwikalo bwanji. Wasanchijile Davida pa kifyele kyo amumwesheshe kala. (2 Sam. 9:6-10) Onkao mambo, byo bamupelemo mambo kwi Davida, Mefibosheta walangulukile pa kine kintu kyalengejile. Kechi wazhingijile pa byamubile Davida ne. Kabiji kechi wapelemo Yehoba mambo pa byaubile Davida ne. Mefibosheta wateletu muchima pa byo akonsheshe kuba pa kutundaika mfumu ye basajile kwi Yehoba. (2 Sam. 16:1-4; 19:24-30) Yehoba watangijile bannembi ba Baibolo kunemba jishimikila ja kwa Mefibosheta pa kuba’mba tufunjilengako.—Loma 15:4.
JULY 11-17
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 SAMWELA 20-21
“Yehoba Lesa Uchibila Mambo Monka mo Aolokela”
it-1 932 jifu. 1
Gibeona
Pa myaka yavula yapitapo, bena Gibeona batwajijile kwikalako, nangwa kya kuba Mfumu Saulo wakebelenga kwibavizha. Nangwa byonkabyo, bena Gibeona, batekenye ne kupembela Yehoba kuba’mba asolole ino nshiji. Yehoba wasolwele ino nshiji kupichila mu kuleta kipowe kya nzala pa myaka isatu ne kichika mu kimye kya bukalama bwa kwa Davida. Davida byo aipwizhe Yehoba, ne kutaana kuba’mba pajinga mambo a mashi, wayile na kushikisha bena Gibeona kuba’mba ayuke byo bafwainwe kuba pa kufuta ano mambo. Bena Gibeona bakumbwile’mba kechi “tubena kukeba siliva nangwa ngolode” ne, mambo kwesakana na Mizhilo, mbanzhi kechi bafwainwe kumukuula ne. (Ba 35:30, 31) Kabiji kechi bafwainwe kwipaya muntu kwa kubula kwibaswisha kwesakana na mwayijile mizhilo ne. Onkao mambo, Davida byo ebashikishe jikwabo, po po balombele “baana ba balume” ba kwa Saulo batanu na babiji. Byo kiji kuba’mba mambo a mashi ajinga pa bonse, ko kuba’mba Saulo ne ba mu nzubo yanji, kyayilamo kuba’mba nangwa kya kuba Saulo ye mwine waipayile bano bantu, bino ne ‘baana banji ba balume’ nabo bajingamo na lubaji mu buno bumbanzhi. (2Sa 21:1-9) Inge kyajinga bino, ko kuba’mba bano baana ba balume kechi bafwile na mambo a bubi bwa bashabo ne, (Mpi 24:16) bino bebakambwile pa kuba’mba bashinkanye monka mwayijile muzhilo wa kupana ‘bumi pa bumi bukwabo.’—Mpi 19:21.
Bishinka Bikwabo Byanema
Bakulumpe Mu Kipwilo ke ‘Bamwingilo Umo ne Atweba Kuba’mba Twikale Balusekelo’
14 Atweba bantu ba kwa Yehoba kuzhokoloka ntanda yonse tubena kwingila mwingilo wetu nangwa kya kuba kuji mikiika ya kwa Satana ne bantu banji. Bamo twapitapo kala mu makatazho a mama nafwa, pano bino, na mambo a kuketekela mwi Yehoba na muchima yense twashinjile ano makatazho ne kutwajijila kwikala bakishinka, byonkatu Davida byo ashinjile Goliata. Nangwa byonkabyo, pa bimye bimo, kutwajijila kwikala mu makatazho a ino ntanda kwitulengela kukoka ne kulefulwa. Kimye kyo twakoka, kyo kimye kyo twikala mu kizumba kabiji kitukatazha bingi kushinda makatazho o twakonsha kushinda. Pa bimye bya uno mutundu, lutundaiko lufuma ku mukulumpe mu kipwilo lwakonsha kwitulengela kwikala na lusekelo ne kwitukosesha, byonka byo lwakoseshapo kala bamo. Nyenga umo kabiji painiya uji na myaka kukila pa 60 washimikizha’mba: “Pa moba a kunyuma kwe, kechi naumvwinenga bulongo ne, kabiji mwingilo wa kusapwila wankokeshanga bingi. Mukulumpe mu kipwilo umo wamwene kuba’mba nakoka kabiji wansolomokele. Twisambile bingi misambo ya mu Baibolo ya lutundaiko. Naingijishe bishinka byo ambujile, kabiji namwenejilemo bingi.” Wanungilepo amba: “Uno mukulumpe wantele bingi muchima pa kumona byo nakokele ne kwiya na kunkwasha!” Kya kine, kitusangajika bingi pa kuyuka kuba’mba tuji na bakulumpe betuta muchima kabiji byonka byajinga Abishai bakeba bingi ‘kwitukwasha.’
JULY 18-24
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 SAMWELA 22
“Ketekelai mu Bukwasho bwa Yehoba”
Nanchi Kine Mwakonsha ‘Kufwenya Kwipi ne Lesa’ Nyi?
11 Kyapela bingi kutanga’mba Lesa uji na “bukata bwa ngovu.” (Isaya 40:26) Pano bino ke kya kukumya pa kutanga byo apokolwele bena Isalela mu Kalunga Kachila ne kwibalama mu kiselebwa myaka 40. Fwanyikizhai mema apita jonse abwela aabana pakachi. Monai ne mukoka wa bantu, kampe nobe 3,000,000 bonse pamo sa benda pa mushiji wauma panshi ya kalunga ne mema sa ejinga kuku ne kuku nobe bibumbulu bikatampe. (Kulupuka 14:21; 15:8) Mubena kumona kiyukilo kya Yehoba kya byo alama bantu. Mema afumine mu jibwe. Kajo kafuminenga panshi kapashañene nobe ntetele itoka. (Kulupuka 16:31; Kubala 20:11) Yehoba pano kechi wamweshatu’mba uji na bulume ne, wamwesha ne kuba’mba wibwingijisha kukwasha bantu banji. Nanchi kechi kitukosesha pa kuyuka kuba’mba milombelo yetu iya kwi Lesa wa bulume waikala ke ‘kyetu kyakufyamamo, aye ngovu yetu, kabiji nkwasho wetu uji pepitu mu bimye bya malwa’ nenyi?—Masalamo 46:1.
w10 6/1 26 mafu. 4-6
“Mukekala ba Kishinka”
Twayai twisambeko pa byambo byaambile Davida. Byambo bya Kihebelu byatuntululwa’mba “mukekala ba kishinka” byakonsha ne kutuntululwa’mba “mukamwesha butemwe bubula kwaluka.” Butemwe po paimena bukishinka. Yehoba watemwa bantu ba kishinka kwi aye.
Yukai kuba’mba bukishinka bumwekela mu byubilo kechi kwambatu pa kanwa ne. Davida wimwenejile Yehoba byo amwesha bukishinka. Kimye Davida kyo apichilenga mu makatazho akatampe mu bwikalo bwanji, Yehoba wamukwashishe kupichila mu kumuzhikijila ne kumutangijila na mambo a bukishinka bwanji. Davida wamusanchijile bingi Yehoba byo amupokolwele “mu maboko a balwanyi banji bonse.”—2 Samwela 22:1.
Byambo bya kwa Davida bilumbulula ka kwi atweba? Yehoba kechi waluka ne. (Yakoba 1:17) Wikela monka mwayile mizhilo yanji kabiji utwajijila kwikala wa kishinka ku milaye yanji. Davida wanembele mu masalamo akwabo amba: “Yehoba . . . kechi ukalekelela bantu banji ba kishinka ne.”—Salamo 37:28.
Bishinka Bikwabo Byanema
Ikalai na Muchima wa Kwipelula
7 Kwipelula kwa Lesa kwakwashishe bingi nyimbi wa masalamo aye Davida. Waimbile kwi Yehoba amba: “Mwampa jikebo ja lupulukilo lwenu; kabiji kukoka muchima kwenu kwangalula ka nji mukatampe.” (2 Sam. 22:36) Davida wayukile kuba’mba bintu bikatampe byonse byo aubile mu Isalela, wibyubile mambo Yehoba wipelwile kupichila mu kumuta muchima ne kumukwasha. (Sala. 113:5-7) Ne atweba kyo kimotu. Byubilo byo tuji nabyo, busendwe bwetu, ne mingilo yo twingila, byonse byafuma kwi Yehoba. (1 Ko. 4:7) Muntu wipelula wikala “mukulumpe,” mambo a kuba wikala kalume wa Yehoba wanema bingi. (Luka 9:48) Twayai tulanguluke pa ene mambo o kyaikela bino.
JULY 25-31
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 SAMWELA 23-24
“Nanchi Bintu byo Mupana Biji Nobe Milambo kwi Lesa Nyi?”
it-1 146
Alauna
Alauna kyamweka wapaine kyatutu mpunzha pamo na bañombe ne nkunyi ya kusokelapo mulambo, bino Davida wakoseleko kuba’mba eipote. Byambo biji mu 2 Samwela 24:24 bimwesha kuba’mba Davida wapotele kipujilo ne bañombe pa mutengo wa mashekele a siliva 50 ($110). Nangwa byonkabyo, jishimikila jiji pa 1 Byambo bya Moba 21:25 jaamba pe Davida amba wapaine ngolode yanemene mashekele 600 ya kupota yoya mpunzha (c. $77,000). Nnembi wanembele buku wa bubiji wa Samwela waambiletu pa kupota mpunzha ya kya kusokelapo bitapisho ne bintu bya kwingijisha pa kupana milambo yo bapananga pa kyo kya kimye. Onkao mambo, kyamweka waambiletu pa mutengo wa bino bintu. Pakuba wanembele buku Mutanshi wa Byambo bya Moba aye waambile pa bintu byo baingijishe pa milambo yo bapananga pa nzubo ya Lesa yashimikilwe pa yonka ino mpunzha kabiji mutengo ye aambilepo wajinga wa kupota mpunzha po bashimikile ino nzubo. (11Mo 22:1-6; 2Mo 3:1) Byo kiji kuba’mba mpunzha pajinga ya Lesa yabaile bingi, kyamweka ngolode yanemene mashekele 600 yajinga ya kupota mpunzha yabaya kechi kapunzha kacheche kakebelenga Davida ka kushimikilapo kya kusokelapo bitapisho ne.
Funjilaiko ku ‘Musango wa Bukine’
8 Inge mwina Isalela ubena kupana mulambo wa kyaswa muchima wanji kumwesha kusanta kwi Yehoba nangwa inge ke mulambo wa kusoka nangwa mulambo wa kukeba kwitabilwa, kechi kyakonsheshe kumukatazha kusala nyama wawama ne. Uno mupopweshi wakebeshanga kupa Yehoba byawamisha. Bena Kilishitu lelo jino, kechi bapana bitapisho byatongolwa mu Mizhilo ya Mosesa ne. Bino bapana bitapisho kupichila mu kwingijisha kimye, ngovu ne bintu byabo mu mwingilo wa Yehoba. Mutumwa Paulo waambile’mba ‘kuyukanyikisha’ luketekelo lwa mwina Kilishitu ne ‘kuba byawama ne kupapo bakwetu bintu byetu’ amba bitapisho bitokesha Lesa ku muchima. (Heb 13:15, 16) Lusanchilo lwabo pa bintu byonse bibapa Lesa lo lulengela bantu ba Yehoba kwingila ino mingilo. Onkao mambo, bintu bilengela kwingila mingilo ya bwina Kilishitu lelo jino bipasha na byalengelanga bantu bakala kupana bitapisho bya kyaswa muchima wabo.
Bishinka Bikwabo Byanema
w05 7/1 11 jifu. 6
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bubiji wa Samwela
2 Samwela 23:15-17. Davida wanemekele bingi muzhilo wa Lesa waamba pa bumi ne mashi kya kuba pa kikye kimye wakaine kuba kintu kyakonsheshe kumulengela kuzhilulula uno muzhilo. Twafwainwa kwikala na muchima wa uno mutundu wa kunemeka mikambizho ya Lesa.
AUGUST 1-7
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 1-2“Nanchi Mufunjilako ku Bilubo Byenu Nyi?”
it-2 987 jifu. 4
Solomone
Byo aumvwine nyimbo mu Gihona, kipikipitu na ko ajinga ne bantu saka babijika amba: “Mfumu Solomone ekale myaka,” Adoniya ne bonse bamutundaikilenga mu bunsatuki bwanji banyemene na mambo a moyo. Solomone wamwesheshe kuba’mba bukalama bwanji bukekala bwa mutende byo akaine kushinkanya na balwanyi banji kimye kyo bamwikezhe pa jitanda. Umvwe kya kuba Solomone kechi bamuswanyikile bukiji pa bufumu ne, inge bamwipaile. Adoniya wanyemejile ku kyakosekelapo bitapisho pa kuba’mba babule kumwipaya. Onkao mambo, Solomone watumine ba kuya na kufumyako Adoniya ne kumuleta kwi aye. Solomone byo abuujile Adoniya amba inge mwi aye mubule kutanwa kintu kyatama kechi usa kufwa ne, wamwambijile’mba ayenga ku nzubo yanji.—1Mf 1:41-53.
it-1 49
Adoniya
Nangwa byonkabyo, Davida byo afwile, Adoniya wayile kwi Batesheba na kumujimbaika kuba’mba amwambileko kwi Solomone kuba’mba amupe Abishagi, ntombo wa kwa Davida ekale ke mukazhanji. Adoniya waambile’mba “bufumu bwafwainwe kwikala bwami, ne bena Isalela bonse baketekejile amba nsakwikala mfumu.” Kino kyamwesheshenga’mba bamwangachile luusa lwanji lwa kwikala mfumu, nangwa kya kuba mwine waambile’mba Lesa ye walengejile kino kubiwa. (1Mf 2:13-21) Nangwa kya kuba walombele uno nsongwakazhi na mulanguluko wa kuba’mba kipwilemo na mambo a kubula kwikala mfumu, kuba bino kwamwesheshe amba Adoniya wakebelenga bufumu. Mambo kwesakana na mizhilo ya byalo bya ku Musela, bamuka mfumu ne bantombo ba mfumu bafwainwe kwikala ba yewa waswana pa Bufumu. (Esakanyaiko 2Sa 3:7; 16:21.) Onkao mambo, Solomone pa kumvwa byalombele Adoniya kupichila mwi bainanji, wakambizhe’mba Adoniya bamwipaye, kabiji ponkapotu bamwipaile kwi Benaya.—1Mf 2:22-25.
Bishinka Bikwabo Byanema
w05 8/1 ji. 30
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku Mutanshi wa Bamfumu
Mutanshi wa Bamfumu 2:37, 41-46. Kyatama bingi muntu kulanguluka’mba nakonshatu kulala muzhilo wa Lesa kafwako kyakonsha kufumamo ne! Aba bafumamotu kya nshiji mu ‘jishinda jakatazha jiya ku bumi’ bakamanama na mambo a kusalapo kwabo kwabula kufwainwa.—Mateo 7:14.
AUGUST 8-14
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 3-4
“Buneme bwa Kwikala na Maana”
w11 12/15 8 mafu. 4-6
Nanchi Mwakonsha Kufunjilako Kwi Aye Nyi?
4 Ku ntendekelo ya bukalama bwa kwa Solomone, Lesa wamwekele kwi Solomone mu kiloto ne kumwambila’mba alombe kyo abena kukeba. Na mambo a kuba wayukile’mba kuji byavula byo afwainwa kuyuka, Solomone walombele maana. (Tangai 1 Bamfumu 3:5-9.) Byo kyamutokesheshe ku muchima na mambo a kuba’mba mfumu walombele maana kukila bunonshi ne buneme, Lesa wamupele Solomone ‘muchima wa maana ne wa milangwe’ kubikapotu ne bunonshi. (1 Mfu. 3:10-14) Byonka byaambile Yesu, maana a kwa Solomone ayile bingi nkuwa kya kuba ne mfumu wa mukazhi wa ku Sheba waumvwine ino nkuwa ne kukasa lwendo lwa museke walepa kuya na kukemwena.—1 Mfu. 10:1, 4-9.
5 Atweba lelo jino kechi twakonsha kuketekela kutambwila maana mu jishinda ja kukumya ne. Solomone waambile’mba: ‘Yehoba ye upana maana,’ bino wanembele ne kuba’mba twafwainwa kwibikako pa kuba’mba twikale na maana afuma kwi Lesa byo aambile’mba: ‘Ta kutwi kobe ku maana, ne kutesha muchima wobe ku bya milangwe.’ Byo aambilenga pa maana, waingijishe byambo nabiji bya kuba’mba, ‘umvwe wajijila maana,’ ‘umvwe wiakeba,’ ne ‘kwiakebesha.’ (Mana 2:1-6) Twakonsha kwikala na maana.
6 Kyakonsha kuwama kwishikisha’mba, ‘Nanchi nanemeka maana a Lesa byonka bianemekele Solomone nyi?’ Kwakamwa pa bintu bya mu bwikalo kulengela bavula kutatu muchima pa nkito ne pa mali, nangwa kwibalengela kubula kuyuka pa kupelela kufunda. Nga anweba ne kisemi kyenu muba byepi? Abya bintu byo mwasalapo bimwesha’mba mwanemeka kabiji mukebesha maana a Lesa nyi? Nanchi kupimpulako bikonkwanyi byenu kwakonsha kwimulengela kwikala na maana avula nyi? Kya kine, umvwe mwaikala na ano maana ne kwiengijisha mukamwenamo byawama. Solomone wanembele’mba: “Ponkapo ukayuka mo bwayila bololoke, ne mwa kuchibila mambo mo aolokela, ne mo aesakena, ko kumvwa’mba ukayuka mashinda onse awama.”—Mana 2:9.
Bishinka Bikwabo Byanema
w98 2/1 11 jifu. 15
Yehoba ke Lesa wa Lulayañano
15 Yehoba wapesheshe baana ba kwa Abalahama kwesakana na byo alayile mu mizhilo yanji ku mushakulu wabo. Mu mwaka wa 1473 B.C.E., Yoshua waswaine pe Mosesa watangijile bena Isalela mu ntanda ya Kenana. Byo aabenye mapunzha a mikoka ya bena Isalela, wafikizhe mulaye wa Yehoba wa kupana ntanda ku baana ba kwa Abalahama. Bena Isalela byo baikalanga ba kishinka, Yehoba wafikizhanga mulaye wanji wa kwibakwasha kushinda balwanyi babo. Waubile bino kikatakata kimye kya bukalama bwa Mfumu Davida. Byo kyafikilenga kimye kya bukalama bwa kwa Solomone mwana wa kwa Davida, lubaji lukatampe lwa mulaye wa Yehoba ye alayile Abalahama lwafikile. “Bena Yuda ne bena Isalela bavujile bingi nobe busenga bwa ku kalunga ka mema; bajanga ne kutoma ne kusangalala.”—1 Bamfumu 4:20.
AUGUST 15-21
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 5-6
“Bashimikilenga Nzubo ya Lesa na Muchima Yense”
w11 2/1 15
Nanchi Mwayuka Nyi?
Bichi bya sida bya ku Lebanoni byayukanyikilwe na mambo a kukosa kwabyo, buya ne kununkila, kabiji kechi bebija ku bilongolo ne. Onkao mambo, Solomone waingijishe bichi byawama bingi pa kushimika nzubo ya Lesa. Lelo jino, bichi byavula byakumbene mitumba ya Lebanone mwashalatu bicheche mu mapuzha amo amo.
it-1 424
Bichi bya Sida
Kwakebewanga bamingilo bavula bingi ba kutema bichi bya sida ne kwibitwala ku Tila nangwa ku Shidona ku kitulu kya kalunga ka mema ka Meditelanya. Inge byafika kuno, bebikasanga nobe bikwepe pa kuba’mba biye na mema ku kitulu kya Yopa. Apa bino bebikasulula ne kwibitwala ku Yelusalema. Bafwachikile luno lumvwañano ke Solomone ne Hilama. (1Mf 5:6-18; 2Mo 2:3-10) Uno mwingilo watwajijile kya kuba Solomone ‘wavuzhizhe bichi bya sida nobe bichi bya mikuyu’ mu kimye kya bukalama bwanji.—1Mf 10:27; Esakanyaiko Is 9:9, 10.
it-2 1077 jifu. 1
Nzubo ya Lesa
Solomone byo anengezhenga mwingilo wa kushimika nzubo ya Lesa, wasajile banabalume 30,000 kufuma mu bena Isalela. Wibatumanga ku Lebanoni mu mabumba a banabalume 10,000. Baikalanga ku Lebanoni ñondo umo ne bañondo babiji ku mazubo abo. (1Mf 5:13, 14) Solomone wanembele “bantu babujile bena Isalela” 70,000 ba kwingila mingilo ikwabo, ne bantu 80,000 bachibanga mabwe. (1Mf 5:15; 9:20, 21; 2Mo 2:2) Kabiji Solomone watongwele banabalume 550 basopelenga bantu baingijilenga mwingilo. Kwajinga ne bakapitao 3,300 bebakwashanga. (1Mf 5:16; 9:22, 23) Kyamweka pa bano banabalume, 250 bajinga bena Isalela, kabiji bakwabo 3,600 bajinga “bantu babujile bena Isalela” baikalanga mu Isalela.—2Mo 2:17, 18.
Bishinka Bikwabo Byanema
g 5/12 17, kakitenguluzha
Baibolo—Buku Muji Bungauzhi bwa Kine, Lubaji 1
KULAMA KIMYE
Baibolo waamba pa bintu byamwekele kwesakana na kimye kyo baambila’mba bikafika, nabiji kimye Mfumu Solomone kyo atendekele mwingilo wa kushimika nzubo ya Lesa mu Yelusalema kyaambiwa pa 1 Bamfumu 6:1. Paamba’mba: “Mu mwaka wa bu 480 [myaka 479 ituntulu] kufuma pafumijile bena Isalela mu kyalo kya Ijipita, mu mwaka wa buna kufuma Solomone po aikejile mfumu wa bena Isalela, mu ñondo wa Zivi [ko kuba’mba mu ñondo wa bubiji], Solomone watendekele kushimika nzubo ya Yehoba.”
Kwesakana na ndonda ya mu Baibolo, Solomone wafikizhe mwaka wa buna pa bukalama mu 1034 B.C.E. Inge twabala myaka kufuma mu 479 kubwela kunyuma, isakwitufikizha mu 1513 B.C.E. mwaka wafumine bena Isalela mu Ijipita.
AUGUST 22-28
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 7
“Byo Twakonsha Kufunjilako ku Mashiki Abiji”
‘Mu Mitumba mo Mukapoyanga Mukuba’
Mfumu Solomone waingijishe mukuba wavula bingi pa kuwamisha nzubo ya Lesa mu Yelusalema. Uno mukuba wavula ye aingijishe wafumine kwi shanji aye Davida, kimye kyo ashinjile bena Silya. (1 Byambo bya Moba 18:6-8) “Kizhiba kya kyela” kya lubemba, shomeka mukatampe waowelangamo bañanga mwaikalanga mema malita 66,000 kabiji kyanemene kufika ku matani 30. (1 Bamfumu 7:23-26, 44-46) Kabiji kwajinga ne mashiki akatampe abiji a mukuba ajinga pa kibelo kya nzubo ya Lesa. Ano mashiki alepele mamita 8 kabiji ajinga na mitwe ya mukuba yalepele mamita 2.2. Mashiki ajinga na mapako kabiji ajitile masentimita 7.5, mu bwipi ajinga mamita 1.7. (1 Bamfumu 7:15, 16; 2 Byambo bya Moba 4:17) Kikumisha bingi pa kuyuka kuvula kwa mukuba ye baingijishe pa kulenga bino bintu.
it-1 348
Boaza, II
Ku kibelo kya nzubo ya Lesa yashimikile Solomone baimikileko mashiki akatampe abiji. Jishiki jajinga ku buyeke wijitumbile’mba Boaza, kampe kulumbulula’mba “Mu Bulume.” Jishiki jajinga ku bulenge wijitumbile’mba Yakina, kulumbulula’mba “Aye [ko kuba’mba, Yehoba] Ejikoseshe.” Onkao mambo, kubika ano mashiki abiji pamo, ne kutanga bijipo kufuma ku kilujo kuya ku kipiko inge muntu watala ku Musela, bino byambo byatangiwanga’mba, ‘Aye [Yehoba] eikoseshe [nzubo ya Lesa] mu Bulume.’—1Mf 7:15-21; monai MUTWE.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-1 263
Kowa
Butooto bwa ku mubiji ke kintu kikebewa ku bonse bapopwela Yehoba mu buzhile. Kino kyamwekela mu byo baubanga pa kwingila mingilo ya ku tente wa lusambakeno pa nzubo ya Lesa. Kimye kyo batongwele Alona Ñanga Mwine Mukatampe ne baana banji ba balume kwikala bañanga, bebovwele saka bakyangye kwibavwika bivwalo bya buñanga. (Lup 29:4-9; 40:12-15; Le 8:6, 7) Pa kowa ku maulu ne ku maboko, bañanga baingijishanga mema ajinga mu shomeka wa mukuba wajinga mu lubanza wa tente wa lusambakeno. Kabiji mu moba a kwa Solomone, pa nzubo ya Lesa baingijishanga mema o balaminanga mu kizhiba kya kyela. (Lup 30:18-21; 40:30-32; 2Mo 4:2-6) Pa juba ja kufuchilamo mambo, Ñanga Mwine Mukatampe waowanga jibiji. (Le 16:4, 23, 24) Aba batwalanga mungye mbuzhi wa kwa Azazela, ne boba batwalanga bintu byashalangapo bya milambo ne ñombe uchila pangye ya kampu, bafwainwe kowa mubiji yense ne kuchapa bivwalo byabo saka bakyangye kutwela mu kampu.—Le 16:26-28; Ba 19:2-10.
AUGUST 29–SEPTEMBER 4
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 8
“Solomone Walombele na Muchima Yense pa Mvula Bantu”
Wamishainga Milombelo Yenu Kupichila mu Kwikala na Lufunjisho lwa Baibolo
9 Pa kuba’mba lulombelo lumvwanyike, twafwainwa kulombanga kufuma panshi ya muchima. Solomone walombele lulombelo lwa kufuma panshi ya muchima lwanembwa mu 1 Bamfumu kitango 8, bantu saka akyangye kushonkena mu Yelusalema na kuzhijika nzubo ya Yehoba mu 1026 B.C.E. Panyuma ya kutula jikwachi ja lulayañano Mwine Mwazhijisha ne jikumbi ja Yehoba javweta nzubo ya Lesa, Solomone walombele kwi Lesa.
10 Fundai lulombelo lwa kwa Solomone ne kwilulama mu muchima wenu. Solomone wayukile kuba’mba Yehoba ye yenkatu wayuka biji mu muchima wa muntu. (1 Mfu. 8:38, 39) Lulombelo luntutu lumo lumwesha kuba’mba ndengamambo wikala na luketekelo umvwe ‘waalulukila kwi Lesa na muchima wanji yense.’ Umvwe mulwanyi walukuka bantu ba Lesa, misashijilo yabo yakonsha kumvwanyika inge kya kuba balomba na muchima wabo yense kwi Yehoba. (1 Mfu. 8: 48, 58, 61) Kya kine, milombelo yenu yafwainwa kufuma panshi ya muchima.
w99 1/15 17 ¶7-8
Suntulai Maboko Enu mu Bukishinka pa Kulomba
7 Inge tubena kulomba pa mvula bantu, nangwa kwa bunke, twafwainwa kuvulukanga jifunde ja mu Binembele ne kwikala bepelula pa kulomba. (2 Byambo bya Moba 7:13, 14) Mfumu Solomone wamwesheshe kwipelula kimye kyo alombelenga pa mvula bantu pa kupana nzubo ya Yehoba mu Yelusalema. Solomone popo apwishishetu kushimika nzubo ya Lesa ikatampe kukila mazubo onse pa ntanda. Nangwa byonkabyo, wipelwile ne kulomba’mba: “Bino anweba Lesa, nanchi mwakonsha kwikala pano pa ntanda nyi? Talai! Mwiulu, ee kine, mwiulu mwine, mwimukepela; pano nga ino nzubo yo nashimika kyakonsha kupela pi!”—1 Bamfumu 8:27.
8 Byonka byajinga Solomone, ne atweba twafwainwa kwipelula kimye kyo tubena kwimenako bantu mu lulombelo. Pano bino, twafwainwa kuchinuzhuka byambo bimwesha nobe twazhila, mambo kwipelula kwakonsha kumvwanyikila mu jiwi jetu. Kwamba byambo bikatampe nangwa kwimwesha pa kulomba kechi kumwesha kwipelula ne. Mambo kulengela bantu kuta muchima ku ubena kulomba, kechi kwi Lesa ne. (Mateo 6:5) Kabiji kwipelula kumwekela ne mu byambo byo twingijisha mu lulombelo. Inge twipelulula pa kulomba, kechi tukomvwanyikanga nobe tubena kukambizha Lesa kwitubila bintu mu jishinda mo tubena kukebela ne. Pakuba tukamulomba Yehoba kwitubila bintu monka mwayila kyaswa muchima wanji. Nyimbi wa masalamo wamwesheshe muchima ye twafwainwa kwikala nanji pa kulomba. Wasashijile’mba: “Twapopwela anweba Yehoba, tupulushai! Anweba Yehoba, kine tulengelai kushinda!”—Salamo 118:25; Luka 18:9-14.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-1 1060 jifu. 4
Mwiulu
Solomone washimikile Nzubo ya Lesa mu Yelusalema waambile’mba “mwiulu, ee kine, mwiulu” mwamukepela Lesa. (1Mf 8:27) Byo aji Mulenga walengele meulu, Yehoba wakila bonse, kabiji “jizhina janji jo jonkatu jatumbalala. Lukumo lwanji lwakila ntanda ne jiulu.” (Sl 148:13) Yehoba wakonsha kupima jiulu kwa kubula lukatazho, byonkatu muntu byo apima kintu na kuboko kwingijisha minwe. (Is 40:12) Byambo byaambile Solomone kechi bilumbulula’mba Lesa kechi uji na mpunzha ko ekala, ujitu konse konse nangwa mu bintu byonse ne. Kino kyamwekela mu byambo byaambile Solomone kuba’mba Yehoba ‘uteleka monka mo ekala,’ ko kuba’mba mwiulu monka mwikala bilengwa bya mupashi.—1Mf 8:30, 39.
Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
JULY 4-10
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 SAMWELA 18-19
“Funjilai Kwipelula kwi Bazilai”
w07 7/15 14 jifu. 5
Bazilai Wayukile’mba Kuji Bintu byo Akankalwanga Kuba
Kwakubula nangwa kuzhinauka ne, Davida wasantanga bingi pa byo bamukwashanga kwi Bazilai. Kino kechi kibena kulumbulula’mba mfumu wakebelenga kupapo Bazilai bya bunonshi kumwesha kusanta pa byo amubijilenga ne. Ene mambo ke a kuba’mba Bazilai kechi wajinga muyanji ne. Kyamweka Davida wakebelenga Bazilai kwikalanga mu kipango na mambo a byubilo byawama byajinga na uno wakilulumpe. Kwikalanga mu kipango kya mfumu wafwainwe kwikala munema bingi, mambo kino kyakonsheshe kulengela Bazilai kumwenamo bintu byawama pa kwikala mulunda na mfumu.
w07 7/15 14 ji. 7
Bazilai Wayukile’mba Kuji Bintu byo Akankalwanga Kuba
Kyamweka kintu kimo kyalengejile Bazilai kufuukulapo byo bya ke na mambo a kukoma ne bintu byo akankalwanga kuba. Bazilai wamwene kuba’mba myaka yanji ya kwikala pano pa ntanda yakepa. (Salamo 90:10) Waingijile papelejile bulume bwanji kukwasha Davida, bino wayukile’mba kuji bintu byo akankalwanga kuba na mambo a bukote. Bazilai kechi waswisheshe bwitote ne kuyukanyikwa na mambo mingilo yo aingijile kumulengela kulanguluka’mba wakonsha kwingilanga byonka byo aingilanga kala ne. Bazilai wipelwile, kechi wajinga nobe Abisalomo witotele wakebanga bifulo bikatampe ne.—Byambo bya Maana 11:2.
w07 7/15 15 mafu. 1-2
Bazilai Wayukile’mba Kuji Bintu byo Akankalwanga Kuba
Jishimikila ja kwa Bazilai jamwesha kuba’mba kyanema kuyuka bintu byo twakonsha kuba ne byo tukankalwa kuba. Kabiji kechi twafwainwa kukana mwingilo nangwa kuleka kukanamina mwingilo na mambo a kuba’mba tukeba kwikalatu nangwa kulanguluka’mba kechi twafikilamo kwingila yeo mwingilo ne. Lesa wakonsha kwitukwasha kwingila inge twaketekela mu bulume ne maana anji.—Filipai 4:13; Yakoba 4:17; 1 Petelo 4:11.
Kishinka kikwabo, twafwainwa kuyuka bintu byo tukankalwa kuba. Twambe’mba, mwina Kilishitu uji na mingilo yavula ya kuba mu jibumba ja Lesa. Wamona kuba’mba kuswa mingilo ikwabo, kusakumulengela kukankalwanga kwingila bulongo mwingilo wamupa Lesa wa kukebela kisemi kyanji bikewa mu bwikalo ne ku mupashi. Inge kyaikala bino, kyawama kusalapo kukana mingilo ikwabo yanungwapo.—Filipai 4:5; 1 Timoti 5:8.
Bishinka Bikwabo Byanema
“Nyemai Kapela Kufika ne ku Mpelo”
19 Inge kya kuba’mba mukankalwa kuba bintu bimo kabiji mumona’mba bakwenu kechi bayuka byo mubena kupitamo ne, mwakonsha kutundaikwa inge mwalanguluka pa byapichilemo Mefibosheta. (2 Sam. 4:4) Mefibosheta wajinga kilema, kabiji Mfumu Davida wamupelemo mambo kwa kubula kuyuka bishinka byonse. Mefibosheta kafwako kyatama kyo aubile kyafwainwe kumuletela ano makatazho ne. Pano bino, kechi watele muchima pa byatama byo apichilengamo ne, pakuba wasanchilenga pa bintu byawama byamumwekejilenga mu bwikalo bwanji. Wasanchijile Davida pa kifyele kyo amumwesheshe kala. (2 Sam. 9:6-10) Onkao mambo, byo bamupelemo mambo kwi Davida, Mefibosheta walangulukile pa kine kintu kyalengejile. Kechi wazhingijile pa byamubile Davida ne. Kabiji kechi wapelemo Yehoba mambo pa byaubile Davida ne. Mefibosheta wateletu muchima pa byo akonsheshe kuba pa kutundaika mfumu ye basajile kwi Yehoba. (2 Sam. 16:1-4; 19:24-30) Yehoba watangijile bannembi ba Baibolo kunemba jishimikila ja kwa Mefibosheta pa kuba’mba tufunjilengako.—Loma 15:4.
JULY 11-17
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 SAMWELA 20-21
“Yehoba Lesa Uchibila Mambo Monka mo Aolokela”
it-1 932 jifu. 1
Gibeona
Pa myaka yavula yapitapo, bena Gibeona batwajijile kwikalako, nangwa kya kuba Mfumu Saulo wakebelenga kwibavizha. Nangwa byonkabyo, bena Gibeona, batekenye ne kupembela Yehoba kuba’mba asolole ino nshiji. Yehoba wasolwele ino nshiji kupichila mu kuleta kipowe kya nzala pa myaka isatu ne kichika mu kimye kya bukalama bwa kwa Davida. Davida byo aipwizhe Yehoba, ne kutaana kuba’mba pajinga mambo a mashi, wayile na kushikisha bena Gibeona kuba’mba ayuke byo bafwainwe kuba pa kufuta ano mambo. Bena Gibeona bakumbwile’mba kechi “tubena kukeba siliva nangwa ngolode” ne, mambo kwesakana na Mizhilo, mbanzhi kechi bafwainwe kumukuula ne. (Ba 35:30, 31) Kabiji kechi bafwainwe kwipaya muntu kwa kubula kwibaswisha kwesakana na mwayijile mizhilo ne. Onkao mambo, Davida byo ebashikishe jikwabo, po po balombele “baana ba balume” ba kwa Saulo batanu na babiji. Byo kiji kuba’mba mambo a mashi ajinga pa bonse, ko kuba’mba Saulo ne ba mu nzubo yanji, kyayilamo kuba’mba nangwa kya kuba Saulo ye mwine waipayile bano bantu, bino ne ‘baana banji ba balume’ nabo bajingamo na lubaji mu buno bumbanzhi. (2Sa 21:1-9) Inge kyajinga bino, ko kuba’mba bano baana ba balume kechi bafwile na mambo a bubi bwa bashabo ne, (Mpi 24:16) bino bebakambwile pa kuba’mba bashinkanye monka mwayijile muzhilo wa kupana ‘bumi pa bumi bukwabo.’—Mpi 19:21.
Bishinka Bikwabo Byanema
Bakulumpe Mu Kipwilo ke ‘Bamwingilo Umo ne Atweba Kuba’mba Twikale Balusekelo’
14 Atweba bantu ba kwa Yehoba kuzhokoloka ntanda yonse tubena kwingila mwingilo wetu nangwa kya kuba kuji mikiika ya kwa Satana ne bantu banji. Bamo twapitapo kala mu makatazho a mama nafwa, pano bino, na mambo a kuketekela mwi Yehoba na muchima yense twashinjile ano makatazho ne kutwajijila kwikala bakishinka, byonkatu Davida byo ashinjile Goliata. Nangwa byonkabyo, pa bimye bimo, kutwajijila kwikala mu makatazho a ino ntanda kwitulengela kukoka ne kulefulwa. Kimye kyo twakoka, kyo kimye kyo twikala mu kizumba kabiji kitukatazha bingi kushinda makatazho o twakonsha kushinda. Pa bimye bya uno mutundu, lutundaiko lufuma ku mukulumpe mu kipwilo lwakonsha kwitulengela kwikala na lusekelo ne kwitukosesha, byonka byo lwakoseshapo kala bamo. Nyenga umo kabiji painiya uji na myaka kukila pa 60 washimikizha’mba: “Pa moba a kunyuma kwe, kechi naumvwinenga bulongo ne, kabiji mwingilo wa kusapwila wankokeshanga bingi. Mukulumpe mu kipwilo umo wamwene kuba’mba nakoka kabiji wansolomokele. Twisambile bingi misambo ya mu Baibolo ya lutundaiko. Naingijishe bishinka byo ambujile, kabiji namwenejilemo bingi.” Wanungilepo amba: “Uno mukulumpe wantele bingi muchima pa kumona byo nakokele ne kwiya na kunkwasha!” Kya kine, kitusangajika bingi pa kuyuka kuba’mba tuji na bakulumpe betuta muchima kabiji byonka byajinga Abishai bakeba bingi ‘kwitukwasha.’
JULY 18-24
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 SAMWELA 22
“Ketekelai mu Bukwasho bwa Yehoba”
Nanchi Kine Mwakonsha ‘Kufwenya Kwipi ne Lesa’ Nyi?
11 Kyapela bingi kutanga’mba Lesa uji na “bukata bwa ngovu.” (Isaya 40:26) Pano bino ke kya kukumya pa kutanga byo apokolwele bena Isalela mu Kalunga Kachila ne kwibalama mu kiselebwa myaka 40. Fwanyikizhai mema apita jonse abwela aabana pakachi. Monai ne mukoka wa bantu, kampe nobe 3,000,000 bonse pamo sa benda pa mushiji wauma panshi ya kalunga ne mema sa ejinga kuku ne kuku nobe bibumbulu bikatampe. (Kulupuka 14:21; 15:8) Mubena kumona kiyukilo kya Yehoba kya byo alama bantu. Mema afumine mu jibwe. Kajo kafuminenga panshi kapashañene nobe ntetele itoka. (Kulupuka 16:31; Kubala 20:11) Yehoba pano kechi wamweshatu’mba uji na bulume ne, wamwesha ne kuba’mba wibwingijisha kukwasha bantu banji. Nanchi kechi kitukosesha pa kuyuka kuba’mba milombelo yetu iya kwi Lesa wa bulume waikala ke ‘kyetu kyakufyamamo, aye ngovu yetu, kabiji nkwasho wetu uji pepitu mu bimye bya malwa’ nenyi?—Masalamo 46:1.
w10 6/1 26 mafu. 4-6
“Mukekala ba Kishinka”
Twayai twisambeko pa byambo byaambile Davida. Byambo bya Kihebelu byatuntululwa’mba “mukekala ba kishinka” byakonsha ne kutuntululwa’mba “mukamwesha butemwe bubula kwaluka.” Butemwe po paimena bukishinka. Yehoba watemwa bantu ba kishinka kwi aye.
Yukai kuba’mba bukishinka bumwekela mu byubilo kechi kwambatu pa kanwa ne. Davida wimwenejile Yehoba byo amwesha bukishinka. Kimye Davida kyo apichilenga mu makatazho akatampe mu bwikalo bwanji, Yehoba wamukwashishe kupichila mu kumuzhikijila ne kumutangijila na mambo a bukishinka bwanji. Davida wamusanchijile bingi Yehoba byo amupokolwele “mu maboko a balwanyi banji bonse.”—2 Samwela 22:1.
Byambo bya kwa Davida bilumbulula ka kwi atweba? Yehoba kechi waluka ne. (Yakoba 1:17) Wikela monka mwayile mizhilo yanji kabiji utwajijila kwikala wa kishinka ku milaye yanji. Davida wanembele mu masalamo akwabo amba: “Yehoba . . . kechi ukalekelela bantu banji ba kishinka ne.”—Salamo 37:28.
Bishinka Bikwabo Byanema
Ikalai na Muchima wa Kwipelula
7 Kwipelula kwa Lesa kwakwashishe bingi nyimbi wa masalamo aye Davida. Waimbile kwi Yehoba amba: “Mwampa jikebo ja lupulukilo lwenu; kabiji kukoka muchima kwenu kwangalula ka nji mukatampe.” (2 Sam. 22:36) Davida wayukile kuba’mba bintu bikatampe byonse byo aubile mu Isalela, wibyubile mambo Yehoba wipelwile kupichila mu kumuta muchima ne kumukwasha. (Sala. 113:5-7) Ne atweba kyo kimotu. Byubilo byo tuji nabyo, busendwe bwetu, ne mingilo yo twingila, byonse byafuma kwi Yehoba. (1 Ko. 4:7) Muntu wipelula wikala “mukulumpe,” mambo a kuba wikala kalume wa Yehoba wanema bingi. (Luka 9:48) Twayai tulanguluke pa ene mambo o kyaikela bino.
JULY 25-31
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 SAMWELA 23-24
“Nanchi Bintu byo Mupana Biji Nobe Milambo kwi Lesa Nyi?”
it-1 146
Alauna
Alauna kyamweka wapaine kyatutu mpunzha pamo na bañombe ne nkunyi ya kusokelapo mulambo, bino Davida wakoseleko kuba’mba eipote. Byambo biji mu 2 Samwela 24:24 bimwesha kuba’mba Davida wapotele kipujilo ne bañombe pa mutengo wa mashekele a siliva 50 ($110). Nangwa byonkabyo, jishimikila jiji pa 1 Byambo bya Moba 21:25 jaamba pe Davida amba wapaine ngolode yanemene mashekele 600 ya kupota yoya mpunzha (c. $77,000). Nnembi wanembele buku wa bubiji wa Samwela waambiletu pa kupota mpunzha ya kya kusokelapo bitapisho ne bintu bya kwingijisha pa kupana milambo yo bapananga pa kyo kya kimye. Onkao mambo, kyamweka waambiletu pa mutengo wa bino bintu. Pakuba wanembele buku Mutanshi wa Byambo bya Moba aye waambile pa bintu byo baingijishe pa milambo yo bapananga pa nzubo ya Lesa yashimikilwe pa yonka ino mpunzha kabiji mutengo ye aambilepo wajinga wa kupota mpunzha po bashimikile ino nzubo. (11Mo 22:1-6; 2Mo 3:1) Byo kiji kuba’mba mpunzha pajinga ya Lesa yabaile bingi, kyamweka ngolode yanemene mashekele 600 yajinga ya kupota mpunzha yabaya kechi kapunzha kacheche kakebelenga Davida ka kushimikilapo kya kusokelapo bitapisho ne.
Funjilaiko ku ‘Musango wa Bukine’
8 Inge mwina Isalela ubena kupana mulambo wa kyaswa muchima wanji kumwesha kusanta kwi Yehoba nangwa inge ke mulambo wa kusoka nangwa mulambo wa kukeba kwitabilwa, kechi kyakonsheshe kumukatazha kusala nyama wawama ne. Uno mupopweshi wakebeshanga kupa Yehoba byawamisha. Bena Kilishitu lelo jino, kechi bapana bitapisho byatongolwa mu Mizhilo ya Mosesa ne. Bino bapana bitapisho kupichila mu kwingijisha kimye, ngovu ne bintu byabo mu mwingilo wa Yehoba. Mutumwa Paulo waambile’mba ‘kuyukanyikisha’ luketekelo lwa mwina Kilishitu ne ‘kuba byawama ne kupapo bakwetu bintu byetu’ amba bitapisho bitokesha Lesa ku muchima. (Heb 13:15, 16) Lusanchilo lwabo pa bintu byonse bibapa Lesa lo lulengela bantu ba Yehoba kwingila ino mingilo. Onkao mambo, bintu bilengela kwingila mingilo ya bwina Kilishitu lelo jino bipasha na byalengelanga bantu bakala kupana bitapisho bya kyaswa muchima wabo.
Bishinka Bikwabo Byanema
w05 7/1 11 jifu. 6
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bubiji wa Samwela
2 Samwela 23:15-17. Davida wanemekele bingi muzhilo wa Lesa waamba pa bumi ne mashi kya kuba pa kikye kimye wakaine kuba kintu kyakonsheshe kumulengela kuzhilulula uno muzhilo. Twafwainwa kwikala na muchima wa uno mutundu wa kunemeka mikambizho ya Lesa.
AUGUST 1-7
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 1-2“Nanchi Mufunjilako ku Bilubo Byenu Nyi?”
it-2 987 jifu. 4
Solomone
Byo aumvwine nyimbo mu Gihona, kipikipitu na ko ajinga ne bantu saka babijika amba: “Mfumu Solomone ekale myaka,” Adoniya ne bonse bamutundaikilenga mu bunsatuki bwanji banyemene na mambo a moyo. Solomone wamwesheshe kuba’mba bukalama bwanji bukekala bwa mutende byo akaine kushinkanya na balwanyi banji kimye kyo bamwikezhe pa jitanda. Umvwe kya kuba Solomone kechi bamuswanyikile bukiji pa bufumu ne, inge bamwipaile. Adoniya wanyemejile ku kyakosekelapo bitapisho pa kuba’mba babule kumwipaya. Onkao mambo, Solomone watumine ba kuya na kufumyako Adoniya ne kumuleta kwi aye. Solomone byo abuujile Adoniya amba inge mwi aye mubule kutanwa kintu kyatama kechi usa kufwa ne, wamwambijile’mba ayenga ku nzubo yanji.—1Mf 1:41-53.
it-1 49
Adoniya
Nangwa byonkabyo, Davida byo afwile, Adoniya wayile kwi Batesheba na kumujimbaika kuba’mba amwambileko kwi Solomone kuba’mba amupe Abishagi, ntombo wa kwa Davida ekale ke mukazhanji. Adoniya waambile’mba “bufumu bwafwainwe kwikala bwami, ne bena Isalela bonse baketekejile amba nsakwikala mfumu.” Kino kyamwesheshenga’mba bamwangachile luusa lwanji lwa kwikala mfumu, nangwa kya kuba mwine waambile’mba Lesa ye walengejile kino kubiwa. (1Mf 2:13-21) Nangwa kya kuba walombele uno nsongwakazhi na mulanguluko wa kuba’mba kipwilemo na mambo a kubula kwikala mfumu, kuba bino kwamwesheshe amba Adoniya wakebelenga bufumu. Mambo kwesakana na mizhilo ya byalo bya ku Musela, bamuka mfumu ne bantombo ba mfumu bafwainwe kwikala ba yewa waswana pa Bufumu. (Esakanyaiko 2Sa 3:7; 16:21.) Onkao mambo, Solomone pa kumvwa byalombele Adoniya kupichila mwi bainanji, wakambizhe’mba Adoniya bamwipaye, kabiji ponkapotu bamwipaile kwi Benaya.—1Mf 2:22-25.
Bishinka Bikwabo Byanema
w05 8/1 ji. 30
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku Mutanshi wa Bamfumu
Mutanshi wa Bamfumu 2:37, 41-46. Kyatama bingi muntu kulanguluka’mba nakonshatu kulala muzhilo wa Lesa kafwako kyakonsha kufumamo ne! Aba bafumamotu kya nshiji mu ‘jishinda jakatazha jiya ku bumi’ bakamanama na mambo a kusalapo kwabo kwabula kufwainwa.—Mateo 7:14.
AUGUST 8-14
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 3-4
“Buneme bwa Kwikala na Maana”
w11 12/15 8 mafu. 4-6
Nanchi Mwakonsha Kufunjilako Kwi Aye Nyi?
4 Ku ntendekelo ya bukalama bwa kwa Solomone, Lesa wamwekele kwi Solomone mu kiloto ne kumwambila’mba alombe kyo abena kukeba. Na mambo a kuba wayukile’mba kuji byavula byo afwainwa kuyuka, Solomone walombele maana. (Tangai 1 Bamfumu 3:5-9.) Byo kyamutokesheshe ku muchima na mambo a kuba’mba mfumu walombele maana kukila bunonshi ne buneme, Lesa wamupele Solomone ‘muchima wa maana ne wa milangwe’ kubikapotu ne bunonshi. (1 Mfu. 3:10-14) Byonka byaambile Yesu, maana a kwa Solomone ayile bingi nkuwa kya kuba ne mfumu wa mukazhi wa ku Sheba waumvwine ino nkuwa ne kukasa lwendo lwa museke walepa kuya na kukemwena.—1 Mfu. 10:1, 4-9.
5 Atweba lelo jino kechi twakonsha kuketekela kutambwila maana mu jishinda ja kukumya ne. Solomone waambile’mba: ‘Yehoba ye upana maana,’ bino wanembele ne kuba’mba twafwainwa kwibikako pa kuba’mba twikale na maana afuma kwi Lesa byo aambile’mba: ‘Ta kutwi kobe ku maana, ne kutesha muchima wobe ku bya milangwe.’ Byo aambilenga pa maana, waingijishe byambo nabiji bya kuba’mba, ‘umvwe wajijila maana,’ ‘umvwe wiakeba,’ ne ‘kwiakebesha.’ (Mana 2:1-6) Twakonsha kwikala na maana.
6 Kyakonsha kuwama kwishikisha’mba, ‘Nanchi nanemeka maana a Lesa byonka bianemekele Solomone nyi?’ Kwakamwa pa bintu bya mu bwikalo kulengela bavula kutatu muchima pa nkito ne pa mali, nangwa kwibalengela kubula kuyuka pa kupelela kufunda. Nga anweba ne kisemi kyenu muba byepi? Abya bintu byo mwasalapo bimwesha’mba mwanemeka kabiji mukebesha maana a Lesa nyi? Nanchi kupimpulako bikonkwanyi byenu kwakonsha kwimulengela kwikala na maana avula nyi? Kya kine, umvwe mwaikala na ano maana ne kwiengijisha mukamwenamo byawama. Solomone wanembele’mba: “Ponkapo ukayuka mo bwayila bololoke, ne mwa kuchibila mambo mo aolokela, ne mo aesakena, ko kumvwa’mba ukayuka mashinda onse awama.”—Mana 2:9.
Bishinka Bikwabo Byanema
w98 2/1 11 jifu. 15
Yehoba ke Lesa wa Lulayañano
15 Yehoba wapesheshe baana ba kwa Abalahama kwesakana na byo alayile mu mizhilo yanji ku mushakulu wabo. Mu mwaka wa 1473 B.C.E., Yoshua waswaine pe Mosesa watangijile bena Isalela mu ntanda ya Kenana. Byo aabenye mapunzha a mikoka ya bena Isalela, wafikizhe mulaye wa Yehoba wa kupana ntanda ku baana ba kwa Abalahama. Bena Isalela byo baikalanga ba kishinka, Yehoba wafikizhanga mulaye wanji wa kwibakwasha kushinda balwanyi babo. Waubile bino kikatakata kimye kya bukalama bwa Mfumu Davida. Byo kyafikilenga kimye kya bukalama bwa kwa Solomone mwana wa kwa Davida, lubaji lukatampe lwa mulaye wa Yehoba ye alayile Abalahama lwafikile. “Bena Yuda ne bena Isalela bavujile bingi nobe busenga bwa ku kalunga ka mema; bajanga ne kutoma ne kusangalala.”—1 Bamfumu 4:20.
AUGUST 15-21
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 5-6
“Bashimikilenga Nzubo ya Lesa na Muchima Yense”
w11 2/1 15
Nanchi Mwayuka Nyi?
Bichi bya sida bya ku Lebanoni byayukanyikilwe na mambo a kukosa kwabyo, buya ne kununkila, kabiji kechi bebija ku bilongolo ne. Onkao mambo, Solomone waingijishe bichi byawama bingi pa kushimika nzubo ya Lesa. Lelo jino, bichi byavula byakumbene mitumba ya Lebanone mwashalatu bicheche mu mapuzha amo amo.
it-1 424
Bichi bya Sida
Kwakebewanga bamingilo bavula bingi ba kutema bichi bya sida ne kwibitwala ku Tila nangwa ku Shidona ku kitulu kya kalunga ka mema ka Meditelanya. Inge byafika kuno, bebikasanga nobe bikwepe pa kuba’mba biye na mema ku kitulu kya Yopa. Apa bino bebikasulula ne kwibitwala ku Yelusalema. Bafwachikile luno lumvwañano ke Solomone ne Hilama. (1Mf 5:6-18; 2Mo 2:3-10) Uno mwingilo watwajijile kya kuba Solomone ‘wavuzhizhe bichi bya sida nobe bichi bya mikuyu’ mu kimye kya bukalama bwanji.—1Mf 10:27; Esakanyaiko Is 9:9, 10.
it-2 1077 jifu. 1
Nzubo ya Lesa
Solomone byo anengezhenga mwingilo wa kushimika nzubo ya Lesa, wasajile banabalume 30,000 kufuma mu bena Isalela. Wibatumanga ku Lebanoni mu mabumba a banabalume 10,000. Baikalanga ku Lebanoni ñondo umo ne bañondo babiji ku mazubo abo. (1Mf 5:13, 14) Solomone wanembele “bantu babujile bena Isalela” 70,000 ba kwingila mingilo ikwabo, ne bantu 80,000 bachibanga mabwe. (1Mf 5:15; 9:20, 21; 2Mo 2:2) Kabiji Solomone watongwele banabalume 550 basopelenga bantu baingijilenga mwingilo. Kwajinga ne bakapitao 3,300 bebakwashanga. (1Mf 5:16; 9:22, 23) Kyamweka pa bano banabalume, 250 bajinga bena Isalela, kabiji bakwabo 3,600 bajinga “bantu babujile bena Isalela” baikalanga mu Isalela.—2Mo 2:17, 18.
Bishinka Bikwabo Byanema
g 5/12 17, kakitenguluzha
Baibolo—Buku Muji Bungauzhi bwa Kine, Lubaji 1
KULAMA KIMYE
Baibolo waamba pa bintu byamwekele kwesakana na kimye kyo baambila’mba bikafika, nabiji kimye Mfumu Solomone kyo atendekele mwingilo wa kushimika nzubo ya Lesa mu Yelusalema kyaambiwa pa 1 Bamfumu 6:1. Paamba’mba: “Mu mwaka wa bu 480 [myaka 479 ituntulu] kufuma pafumijile bena Isalela mu kyalo kya Ijipita, mu mwaka wa buna kufuma Solomone po aikejile mfumu wa bena Isalela, mu ñondo wa Zivi [ko kuba’mba mu ñondo wa bubiji], Solomone watendekele kushimika nzubo ya Yehoba.”
Kwesakana na ndonda ya mu Baibolo, Solomone wafikizhe mwaka wa buna pa bukalama mu 1034 B.C.E. Inge twabala myaka kufuma mu 479 kubwela kunyuma, isakwitufikizha mu 1513 B.C.E. mwaka wafumine bena Isalela mu Ijipita.
AUGUST 22-28
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 7
“Byo Twakonsha Kufunjilako ku Mashiki Abiji”
‘Mu Mitumba mo Mukapoyanga Mukuba’
Mfumu Solomone waingijishe mukuba wavula bingi pa kuwamisha nzubo ya Lesa mu Yelusalema. Uno mukuba wavula ye aingijishe wafumine kwi shanji aye Davida, kimye kyo ashinjile bena Silya. (1 Byambo bya Moba 18:6-8) “Kizhiba kya kyela” kya lubemba, shomeka mukatampe waowelangamo bañanga mwaikalanga mema malita 66,000 kabiji kyanemene kufika ku matani 30. (1 Bamfumu 7:23-26, 44-46) Kabiji kwajinga ne mashiki akatampe abiji a mukuba ajinga pa kibelo kya nzubo ya Lesa. Ano mashiki alepele mamita 8 kabiji ajinga na mitwe ya mukuba yalepele mamita 2.2. Mashiki ajinga na mapako kabiji ajitile masentimita 7.5, mu bwipi ajinga mamita 1.7. (1 Bamfumu 7:15, 16; 2 Byambo bya Moba 4:17) Kikumisha bingi pa kuyuka kuvula kwa mukuba ye baingijishe pa kulenga bino bintu.
it-1 348
Boaza, II
Ku kibelo kya nzubo ya Lesa yashimikile Solomone baimikileko mashiki akatampe abiji. Jishiki jajinga ku buyeke wijitumbile’mba Boaza, kampe kulumbulula’mba “Mu Bulume.” Jishiki jajinga ku bulenge wijitumbile’mba Yakina, kulumbulula’mba “Aye [ko kuba’mba, Yehoba] Ejikoseshe.” Onkao mambo, kubika ano mashiki abiji pamo, ne kutanga bijipo kufuma ku kilujo kuya ku kipiko inge muntu watala ku Musela, bino byambo byatangiwanga’mba, ‘Aye [Yehoba] eikoseshe [nzubo ya Lesa] mu Bulume.’—1Mf 7:15-21; monai MUTWE.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-1 263
Kowa
Butooto bwa ku mubiji ke kintu kikebewa ku bonse bapopwela Yehoba mu buzhile. Kino kyamwekela mu byo baubanga pa kwingila mingilo ya ku tente wa lusambakeno pa nzubo ya Lesa. Kimye kyo batongwele Alona Ñanga Mwine Mukatampe ne baana banji ba balume kwikala bañanga, bebovwele saka bakyangye kwibavwika bivwalo bya buñanga. (Lup 29:4-9; 40:12-15; Le 8:6, 7) Pa kowa ku maulu ne ku maboko, bañanga baingijishanga mema ajinga mu shomeka wa mukuba wajinga mu lubanza wa tente wa lusambakeno. Kabiji mu moba a kwa Solomone, pa nzubo ya Lesa baingijishanga mema o balaminanga mu kizhiba kya kyela. (Lup 30:18-21; 40:30-32; 2Mo 4:2-6) Pa juba ja kufuchilamo mambo, Ñanga Mwine Mukatampe waowanga jibiji. (Le 16:4, 23, 24) Aba batwalanga mungye mbuzhi wa kwa Azazela, ne boba batwalanga bintu byashalangapo bya milambo ne ñombe uchila pangye ya kampu, bafwainwe kowa mubiji yense ne kuchapa bivwalo byabo saka bakyangye kutwela mu kampu.—Le 16:26-28; Ba 19:2-10.
AUGUST 29–SEPTEMBER 4
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 8
“Solomone Walombele na Muchima Yense pa Mvula Bantu”
Wamishainga Milombelo Yenu Kupichila mu Kwikala na Lufunjisho lwa Baibolo
9 Pa kuba’mba lulombelo lumvwanyike, twafwainwa kulombanga kufuma panshi ya muchima. Solomone walombele lulombelo lwa kufuma panshi ya muchima lwanembwa mu 1 Bamfumu kitango 8, bantu saka akyangye kushonkena mu Yelusalema na kuzhijika nzubo ya Yehoba mu 1026 B.C.E. Panyuma ya kutula jikwachi ja lulayañano Mwine Mwazhijisha ne jikumbi ja Yehoba javweta nzubo ya Lesa, Solomone walombele kwi Lesa.
10 Fundai lulombelo lwa kwa Solomone ne kwilulama mu muchima wenu. Solomone wayukile kuba’mba Yehoba ye yenkatu wayuka biji mu muchima wa muntu. (1 Mfu. 8:38, 39) Lulombelo luntutu lumo lumwesha kuba’mba ndengamambo wikala na luketekelo umvwe ‘waalulukila kwi Lesa na muchima wanji yense.’ Umvwe mulwanyi walukuka bantu ba Lesa, misashijilo yabo yakonsha kumvwanyika inge kya kuba balomba na muchima wabo yense kwi Yehoba. (1 Mfu. 8: 48, 58, 61) Kya kine, milombelo yenu yafwainwa kufuma panshi ya muchima.
w99 1/15 17 ¶7-8
Suntulai Maboko Enu mu Bukishinka pa Kulomba
7 Inge tubena kulomba pa mvula bantu, nangwa kwa bunke, twafwainwa kuvulukanga jifunde ja mu Binembele ne kwikala bepelula pa kulomba. (2 Byambo bya Moba 7:13, 14) Mfumu Solomone wamwesheshe kwipelula kimye kyo alombelenga pa mvula bantu pa kupana nzubo ya Yehoba mu Yelusalema. Solomone popo apwishishetu kushimika nzubo ya Lesa ikatampe kukila mazubo onse pa ntanda. Nangwa byonkabyo, wipelwile ne kulomba’mba: “Bino anweba Lesa, nanchi mwakonsha kwikala pano pa ntanda nyi? Talai! Mwiulu, ee kine, mwiulu mwine, mwimukepela; pano nga ino nzubo yo nashimika kyakonsha kupela pi!”—1 Bamfumu 8:27.
8 Byonka byajinga Solomone, ne atweba twafwainwa kwipelula kimye kyo tubena kwimenako bantu mu lulombelo. Pano bino, twafwainwa kuchinuzhuka byambo bimwesha nobe twazhila, mambo kwipelula kwakonsha kumvwanyikila mu jiwi jetu. Kwamba byambo bikatampe nangwa kwimwesha pa kulomba kechi kumwesha kwipelula ne. Mambo kulengela bantu kuta muchima ku ubena kulomba, kechi kwi Lesa ne. (Mateo 6:5) Kabiji kwipelula kumwekela ne mu byambo byo twingijisha mu lulombelo. Inge twipelulula pa kulomba, kechi tukomvwanyikanga nobe tubena kukambizha Lesa kwitubila bintu mu jishinda mo tubena kukebela ne. Pakuba tukamulomba Yehoba kwitubila bintu monka mwayila kyaswa muchima wanji. Nyimbi wa masalamo wamwesheshe muchima ye twafwainwa kwikala nanji pa kulomba. Wasashijile’mba: “Twapopwela anweba Yehoba, tupulushai! Anweba Yehoba, kine tulengelai kushinda!”—Salamo 118:25; Luka 18:9-14.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-1 1060 jifu. 4
Mwiulu
Solomone washimikile Nzubo ya Lesa mu Yelusalema waambile’mba “mwiulu, ee kine, mwiulu” mwamukepela Lesa. (1Mf 8:27) Byo aji Mulenga walengele meulu, Yehoba wakila bonse, kabiji “jizhina janji jo jonkatu jatumbalala. Lukumo lwanji lwakila ntanda ne jiulu.” (Sl 148:13) Yehoba wakonsha kupima jiulu kwa kubula lukatazho, byonkatu muntu byo apima kintu na kuboko kwingijisha minwe. (Is 40:12) Byambo byaambile Solomone kechi bilumbulula’mba Lesa kechi uji na mpunzha ko ekala, ujitu konse konse nangwa mu bintu byonse ne. Kino kyamwekela mu byambo byaambile Solomone kuba’mba Yehoba ‘uteleka monka mo ekala,’ ko kuba’mba mwiulu monka mwikala bilengwa bya mupashi.—1Mf 8:30, 39.