Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
SEPTEMBER 5-11
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 9-10
“Totai Yehoba na Mambo a Maana Anji”
w99 7/1 30 jifu. 6
Mu Kufwakasha Mwafumine Bintu Byawama Bingi
Byo afikile kwi Solomone, mfumu wa mukazhi watatwile “kumweseka na mepuzho akatazha” bingi. (1 Bamfumu 10:1) Bino byambo bya Kihebelu byakonsha kutuntululwa’mba wamwesekelenga na “bishimpi.” Pano bino, kino kechi kibena kulumbulula’mba mfumu wamukazhi waipwizhenga Solomone bishimpi bya kusekesha ne. Mambo pa Salamo 49:4 kino kyonka kyambo kya Kihebelu bekingijisha ne kulumbulula mepuzho akatazha aamba pa bundengamambo, lufu, ne bukuzhi. Onkao mambo, kyamweka mfumu wa mukazhi wa ku Sheba wisambilenga ne Solomone pa bintu byazhika byafwainwe kusolola maana o ajinga nao. Baibolo waamba’mba wamubujile “bintu byonse byajinga ku muchima wanji.” Kabiji ‘Solomone wakumbwile mepuzho anji onse. Kafwako kintu nangwa kimo kyakatezhe mfumu kyo abujile kumulumbulwila ne.’—1 Bamfumu 10:2b, 3
w99 11/1 20 jifu. 6
Muchima wa Bumpanyi
Uno mfumu wa mukazhi wakuminye bingi pa byo aumvwine ne byo amwene, kya kuba waambile’mba: “Bantu benu bo ba lusekelo, kabiji bakalume benu bemana kimye kyonse kwi anweba na kuteleka ku maana enu, bo ba lusekelo!” (1 Bamfumu 10:4-8) Kechi waambijile bakalume ba kwa Solomone amba bo ba lusekelo na mambo a bunonshi bwavula bwajinga ne Solomone ne. Pakuba bajinga ba lusekelo mambo kimye kyonse batelekanga ku maana ajinga ne Solomone o bamupele kwi Lesa. Mfumu wa mukazhi wa ku Sheba ke wakumwenako wawama bingi ku bantu ba Yehoba, mambo nabo baji na jishuko ja kuteleka ku maana a mwine Mulenga ne Mwananji Yesu Kilishitu!
w99 7/1 30-31
Mu Kufwakasha Mwafumine Bintu Byawama Bingi
Mfumu wa mukazhi wa ku Sheba waumvwine bingi bulongo pa kuteleka ku maana a kwa Solomone ne kumona kubaya kwa bufumu bwanji kya kuba “bulume bonse bwamupwile.” (1 Bamfumu 10:4, 5) Bamo bamba’mba bino byambo bilumbulula’mba “kafwako mupashi washajile mwi aye ne.” Shayuka umo waambile ne kuba’mba bino byambo bilumbulula’mba wapungijile! Mfumu wa mukazhi wakuminye bingi pa byo aumvwine ne byo amwene. Waambile’mba bakalume ba kwa Solomone bo ba lusekelo mambo bateleka ku maana a mfumu. Kabiji watotele Yehoba pa kubika Solomone pa jitanda. Kepo apele mfumu bya bupe bya mutengo mukatampe ne ngolode yavula bingi ya mali afika ku $40,000,000 mu mali a katataka. Kabiji Solomone naye wapele mfumu wa mukazhi “bintu byonse byo akebelenga ne byo alombele.”—1 Bamfumu 10:6-13.
Bishinka Bikwabo Byanema
w08 11/1 22 mafu. 4-6
Nanchi Mwayuka Nyi?
Solomone wajinga na ngolode yavula byepi?
Binembelo byaamba’mba Hilama mfumu wa ku Tila watumine ngolode yavula bingi kwi Solomone, kabiji mfumu wa mukazhi wa ku Sheba naye wamupele ngolode yavula bingi. Ku Ofila nako kwafumine ngolode yavula bingi. “Kinemenezhi kya ngolode yo baletelanga Solomone pa mwaka pa mwaka kyajinga matalenta a ngolode 666,” nangwa’mba kukila pa matani 25. (1 Bamfumu 9:14, 28; 10:10, 14) Nanchi kino kipimo kya kine nyi? Bamfumu ba kala bajinga na ngolode yavula byepi?
Byambo bya kala bashayuka byo baketekela amba bya kine byaamba pe Felo Thutmose II Mfumu wa mu Ijipita amba wapaine matani a ngolode (second millennium B.C.E.) nobe 13.5 ku nzubo ya lesa wa bubela aye Amun-Ra at Karnak. Mu myaka kitota kya bu 8 B.C.E., Mfumu wa ku Silya aye Tiglath-pileser III watambwile ngolode kukila pa matani 4 kufuma ku Tila, kabiji Sargon II naye wapaine matani a ngolode 4 ku ba lesa ba mu Babilona. Mfumu Philip II wa ku Makedonya (359-336 B.C.E.) wapoyanga matani 28 a ngolode pa mwaka pa mwaka mu mikochi yajinga mu Pangaeum mu Thrace.
Mwana wamulume wa kwa Philip aye Alexander Mukatampe (336-323 B.C.E.) byo ashinjile muzhi wa Susa wa mu Pelisha wapukwile matani a ngolode nobe 1,180 kufuma mu uno muzhi ne matani akwabo nobe 7,000 kufuma mu kibunji konse kya Pelisha. Abino byonse bimwesha’mba byaamba Baibolo pa ngolode yajinga na Mfumu Solomone bya kine.
SEPTEMBER 12-18
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 11-12
“Salai Bulongo wa Kutwela Nanji mu Masongola”
“Ñanyi uji ku Lubaji lwa Yehoba?”
7 Twakonsha kufunjilako byavula kwi Mfumu Solomone. Byo ajinga mwanyike, watalanga kwi Yehoba kuba’mba amutangijile. Lesa wamupele maana ne mwingilo wa kushimika nzubo ya Lesa mu Yelusalema. Bino Solomone waonawine bulunda bwanji ne Yehoba. (1 Mfu. 3:12; 11:1, 2) Mizhilo ya Lesa yaambile’mba mfumu wa Bahebelu kechi “akevuzhizhe bakazhi ne, pa kuba’mba muchima wanji akabule kuya mungi.” (Mpitu. 17:17) Solomone kechi wakookejile uno muzhilo ne, wasongwele banabakazhi 700. Kabiji wajinga ne na bantombo 300. (1 Mfu. 11:3) Banabakazhi bavula bo asongwele kechi bajinga bena Isalela ne, bapopwelanga balesa ba bubela. Onkao mambo, Solomone walengulwile Muzhilo wa Lesa wakainye kusongola banabakazhi ba ku byalo bingi.—Mpitu. 7:3, 4.
Mwakonsha Kuzhikijila Byepi Muchima Wenu?
6 Satana nsatuki ulengulula mizhilo ya Yehoba kabiji ukebatu bintu byo atemwa mwine, kabiji ukeba’mba ne atweba twikale byonka byo aji. Satana kechi wakonsha kwitukanjikizha kulanguluka byonka byo alanguluka ne kuba bintu byo oba ne. Onkao mambo, wingijisha mashinda avula bingi pa kuba’mba etulengela kwikala byonka byo aji. Jishinda jimo jo engijisha ke kwitulengela kwikala pamo na bantu balondela byubilo byanji. (1 Yoa. 5:19) Uketekela’mba tukatendeka kupwanañana nabo nangwa kya kuba twayuka’mba kupwanañana na babi “kuvulañanya” milanguluko yetu ne byubilo byawama. (1 Ko. 15:33) Kano kakose kaingijile ku Mfumu Solomone. Wasongwele banabakazhi bavula bingi bapopwelanga balesa ba bubela kabiji mu kuya kwa kimye, “bamutwajile mungi” kabiji “baongwelenga muchima wanji pachepache” ne kumufumya kwi Yehoba.—1 Mfu. 11:3; tubyambo twa munshi.
“Ñanyi uji ku Lubaji lwa Yehoba?”
9 Yehoba kechi utalapotu inge muntu walenga mambo ne. Baibolo waamba’mba: “Yehoba wamuzhingijile Solomone, mambo muchima wanji wafumineko kwi Yehoba . . . , yenka wamwekele kwi aye jibiji ne kumujimunako pa mambo a kino kintu, kuba’mba kechi wafwainwa kupopwela balesa bangi ne. Bino aye kechi wakookejile mukambizho wa Yehoba ne.” Kyafuminemo, Lesa walekele kumukwasha. Baswaine Solomone pa bufumu kechi balaminenga kisaka kyonse kya bena Isalela ne, kabiji bisemi byonse byalondejilepo byapichilenga mu bya malwa byavula bingi.—1 Mfu. 11:9-13.
Bishinka Bikwabo Byanema
Inge Bamubijile Bibusa kwi Lesa
Na mambo a kino, Lehoboma wakonkenye nzhita yanji kuba’mba aye na kulwa na bena Isalela bamusatukijile. Bino Yehoba wibalamwijileko kupichila mu kutuma ngauzhi Shemaya kuya na kumwambila’mba: “Kechi mwafwainwa kuya na kulwa na bena Isalela balongo benu ne. Muntu yense wafwainwa kubwela ku nzubo yanji, mambo yami nalengela kino amba kyubiwe.”—1 Mfu. 12:21-24.
Kyamweka Lehoboma waikele bingi na bijikila byo bamukainye ne kuya na kulwa nkondo. Kampe walangulukilenga’mba, bantu basakumona byepi mfumu yenka waambile’mba ukebakambulanga na “bikote bitanta nobe tuminye” pano waswisha bantu banji kusatuka. (Esakanyaiko 2 Byambo bya Moba 13:7.) Nangwa byonkabyo, mfumu ne nzhita yanji “bakookejile byambo bya Yehoba ne kubwela ku mazubo, byonkatu Yehoba byo ebabuujile.
Tufunjilako ka? Kyanema kukookela bitubuula Lesa nangwa kya kuba kuba byobyo kwakonsha kwituletela myendeleko. Kukookela Lesa kuleta bibusa ne mapesho anji.—Mpitu. 28:2.
Ñanyi bintu byamwekejile Lehoboma? Byo alekele mulanguluko wanji wa kuya na kulwa na kisaka kyalengelwe, wabwelele na kushimika mizhi mwaikalanga mikoka ibiji yo alamanga, ko kuba’mba mukoka wa Yuda ne wa Benjamina. Mizhi yapusana pusana “wiikoseshe bingi.” (2 Moba 11:5-12) Kyakijilemo kunema, wakookejile mizhilo ya Yehoba. Bena Isalela bajinga mu bufumu bwa mikoka jikumi bwajinga mu maboko a kwa Yeloboma byo batendekele kupopwela bankishi, bavula bayanga na “kukwasha Lehoboma” kupichila mu kwenda museke walepa kuya ku Yelusalema na kupopwela Lesa wa kine. (2 Moba 11:16, 17) Onkao mambo, Lehoboma wakoseshe bufumu bwanji.
SEPTEMBER 19-25
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 13-14
“Ene Mambo o Twafwainwa Kusekela na Bintu Byonka byo Tuji Nabyo ne Kwipelula?”
Ikalai Bazhijikwa Na Muchima Umotu
4 Kepo Yeloboma aambijile muntu wa Lesa wa kine amba: “Twayai kwami mukakokolokepo nemupepo ne kakilambu.” (1 Mfu. 13:7) Pano ngauzhi waubilepo ka? Abya wakonsheshe kuswa kumutambwila kwi mfumu panyuma ya kumwambila byambo bya luzhachisho nyi? (Sala. 119:113) Inyi wafwainwe kukana byamutewile mfumu, nangwa kya kuba mfumu wamwesheshe lulapilo? Yeloboma kine wakonsheshe kupana bya bupe bya buneme ku balunda nanji. Inge ngauzhi wa Lesa wajinga na muchima wa kukeba bintu bya ku mubiji, inge waswile kutambula bya bupe bya mfumu. Pano Yehoba wamukambizhe ngauzhi amba: “Kukaja kajo nangwa kukatoma mema nangwa kubwelela mu jishinda jo ukayilamo ne.” Kepo ngauzhi akumbwile na kuchinchika’mba: “Nangwa mwampa lubaji lumo lwa nzubo yenu, kechi ntwelemo mwenu ne. Kabiji kechi nsakujapo kajo nangwa kutoma mema kuno ne.” Ponkapo ngauzhi wafumine mu Betele ne kuya jishinda jingi. (1 Mfu. 13:8-10) Lufunjisho ka lo twakonsha kufunjilako ku byafuukwilepo ngauzhi pa mambo a kwikala na buzhile bwa mu muchima?—Loma 15:4.
Ikalai Bazhijikwa na Muchima Umotu
15 Ki ka kikwabo kyo twakonsha kufunjilako ku kilubo kyaubile ngauzhi wafumine mu Yuda? Byambo bya Mana 3:5 byaamba’mba: “Ketekela mwi Yehoba na muchima wobe yense, ne kuta muchima ku milangwe yobe obe mwine ne.” Mu kifulo kya kutwajijilatu na kuketekela mwi Yehoba byonka byo aubile ne kala, pa kino kimye uno ngauzhi wafumine ku Yuda wiketekejile mwine. Kilubo kyo aubile kyamuletejile lufu ne konawinamo jizhina janji jawama na Lesa. Akya kintu kyamumwekejile kimwesha buneme bwa kwikala bepelula ne kwikala bakishinka mu mwingilo wa Yehoba!
Ikalai Bazhijikwa na Muchima Umotu
10 Awa ngauzhi wafumine mu Yuda wafwainwe kuyuka jishinda ja bujimuku ngauzhi mukote jo ajimbaikilangamo bantu. Wafwainwe kwiipuzha aye mwine amba, ‘Mambo ka Yehoba o atumina malaika ku muntu ungi kuba’mba eye ampe mikambizho ingi?’ Ngauzhi wafwainwe kwipuzha Yehoba kuba’mba amubule bya kuba, pano Binembelo kechi byaamba’mba byo byo aubile ne. Mu kifulo kya byobyo, aye “kepo abwelele nanji pamo, ne kuja kajo ku nzubo yanji ne kutoma mema.” Yehoba kechi watemenwe ne. Awa ngauzhi ye babepele byo abwelelenga ku Yuda, bamutaine ku bokwe ne kumwipaya. Po papwijile ne mwingilo wanji wa bungauzhi!—1 Mfu. 13:19-25.
Bishinka Bikwabo Byanema
Ukebamo Byawama
Kyakilamo kunema ke byambo biji pa 1 Bamfumu 14:13. Kino kinembelo kitubuula kintu kyanema bingi kya kuba’mba Yehoba ukebamo byawama mwi atweba. Vulukai kuba’mba Yehoba wamwenemo “kintu kyawama” mwi Abiya. Kyamweka Yehoba wapeselepesele mu muchima wa kwa Abiya ne kutanamo kintu kyawama. Kwesakana na byaambile shayuka umo, Abiya ye yenkatu mu kisemi kyanji wajinga nobe jibwe ja buneme “jiji pa mulumba wa mabwe.” Yehoba wanemekele kintu kyawama kyo ataine mwi Abiya kya kuba wamupesheshe ne kumubila lusa uno muntu wajinga mu kisemi kyatama bingi.
SEPTEMBER 26–OCTOBER 2
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 15-16
“Nanchi Mwakonsha Kuchinchika Byonka Byaubile Asa Nyi?”
“Mingilo Yenu Ikafwetwa”
Pa myaka 20 yalondejilepo panyuma ya kuba bufumu bwa bena Isalela bwaabanwa pabiji, bena Yuda batendekele kupopwela balesa ba bubela. Kimye Asa kyo aikele pa bufumu mu 977 B.C.E., mu kipango kya bufumu batendekele kupopwelamo balesa ba bena Kenana bo balangulukanga’mba bapananga mvula ne kajo. Pano bino, jishimikila ja mu Baibolo jaamba pa bukalama bwa kwa Asa, jamwesha’mba, “Asa waubilenga byawama ne koloka ku meso a Yehoba Lesa wanji. Wafumishemo byakusokelapo bitapisho bya mitundu ingi, ne bipandawilo bya patuntama, ne kwiamokaula mashiki a mabwe a bankishi.” (2 Moba 14:2, 3) Kabiji Asa wapangilemo mu bufumu bwa bena Yuda ‘banabalume belaalanga na banabalume bakwabo pa nzubo ya Lesa’ na kwibepekezha kupopwela Lesa. Asa kechi wapelejiletu mu kuba bino ne. Watundaikile ne bantu ‘kumukebesha Yehoba, Lesa wa bashakulu babo,’ ne kulama ‘mizhilo yanji ne mikambizho yanji.’—1 Mfu. 15:12, 13; 2 Moba 14:4.
Ingijilainga Yehoba na Muchima Yense
7 Atweba bonse twafwainwa kumona inge kine twipana kwi Lesa na muchima yense. Mwakonsha kwishikisha’mba, ‘Nanchi nafuukulapo kusangajika Yehoba, kutundaika mpopwelo ya kine, ne kukwasha kipwilo kwikala kyatoka kyabula kaneneno nyi?’ Kechi kyapeelele Asa kufumyapo bankambo yanji ba Maaka pa kifulo kyabo kya bu “inamfumu” mu Yuda ne. Kimye kimo, ne anweba mwakonsha kupitapo mu bintu bimo bikebewa kuchinchika byonka byaubile Asa. Mwakonsha kuba byepi inge umo wa mu kisemi nangwa mulunda nenu bamupanga mu kipwilo na mambo a kuba’mba walenga mambo kabiji wakana kulapila? Nanchi mwakonsha kuleka kupwanañana nanji nyi? Muchima wenu wakonsha kwimulengela kuba ka?
it-1 184-185
Asa
Nangwa kya kuba pa bimye bimo Asa kechi waakamwanga Lesa ne kuba bintu na maana ne, bino wajinga na byubilo byawama kabiji kechi watundaikanga bansatuki ne. O ene mambo o bamubajila pa bamfumu bakishinka ba mu Yuda. (2Mo 15:17) Asa walamine myaka 41. Mu ino myaka yo alamine, bamfumu 8 bo balaminepo mu bufumu bwa bukwabo bwa bena Isalela. Bano bamfumu bajinga Yeloboma, Nadaba, Baasha, Ela, Zimuli, Omuli, Tibini (walamineko mu Isalela mu moba Omuli), ne Ahaba. (1Mf 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Asa byo afwile, mwananji wamulume Yehoshafwata ye waswaine pa bufumu.—1Ki 15:24.
Bishinka Bikwabo Byanema
w98 9/15 21-22
Nanchi Mwaketekela Lesa Nyi?
Akilangulukai pa bungauzhi bwaambile pa bya malwa bikamwekela muntu ukashimukulula muzhi wa Yeliko ne byo bwafikile. Pa Yoshua 6:26 paamba’mba: “Yoshua wachipile luno luchipo amba: “Afingwe kwi Yehoba muntu ukeba kushimukulula uno muzhi wa Yeliko. Byo akaala kitendekesho kya muzhi, mwananji mubeji akafwe kabiji umvwe akemike binzhilo bya muzhi, mwananji mukala akafwe.’” Buno bungauzhi bwafikile byo papichile myaka nobe 500, mambo pa 1 Bamfumu 16:34 paamba amba: “Mu moba [a Mfumu Ahaba] Hiela mwina Betele washimukulwile Yeliko. Pa kwala kitendekesho kya uno muzhi, wafwishishe mwananji mubeji aye Abilama, kabiji pa kwimika binzhilo bya muzhi wafwishishe mukala wanji aye Seguba, monka mwayijile byambo bya Yehoba byo aambile kupichila mwi Yoshua mwana wa kwa Nuni.” Lesa wa kine ye yenkatu wakonsha kwaula buno bungauzhi ne kwibufikizha.
OCTOBER 3-9
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 17-18
“Bimye Binga byo Mukatwajijila na Kukankazhama na Milanguluko Ibiji?”
Ikalai na Lwitabilo pa Kuba’mba Mufuukulenga Bintu Bulongo
6 Bena Isalela byo bafikile mu Kyalo kya Mulaye, bajinga na bintu bibiji bya kusalapo: Kupopwela Yehoba nangwa kupopwela balesa bakwabo. (Tangai Yoshua 24:15.) Kyakonsha kumweka nobe kyajinga kintu kyapeela kufuukulapo. Pano bino, kyanemene, kabiji mwakonsheshe kufuma lufu inge babula kufuukulapo bulongo. Bimye byavula mu moba a Mitonyi, bena Isalela kechi bafuukwilepo bulongo ne. Basatukijile Yehoba ne kutendeka kupopwela balesa ba bubela. (Mito. 2:3, 11-23) Kabiji kwajinga kimye kikwabo bantu ba Lesa kyo bafwainwe kufuukulapo bya kuba. Ngauzhi Elaija wibabuujile’mba basalepo kimo: Kupopwela Yehoba nangwa kupopwela lesa wa bubela Baela. (1 Mfu. 18:21) Elaija wibakajipijile na mambo a kuba bakankazhaminenga. Mwakonsha kulanguluka’mba kyajinga kintu kyapeela kufuukulapo mambo kupopwela Yehoba kuleta mapesho. Kabiji kafwako muntu ujitu na maana wakonsha kukeba kupopwela Baela lesa wa bubela ne. Pano bino, bena Isalela ‘bakankazhaminenga na milanguluko ibiji.’ Onkao mambo, Elaija wibakambizhe’mba basalepo kupopwela Lesa wa kine, Yehoba.
ia 88 jifu. 15
Walwilangako Bupopweshi bwa Kine
15 Kepo bano bañanga ba kwa Baela “bajijishenga ne kwichibaula bene na mapoko ne na tumafumo monka mwayijile bisela byabo poso mashi byo apokomokelenga pa mibiji yabo.” Nangwa baubilenga bino, bapulwijilemotu mabuula! “Kechi kwajingapo jiwi ne; kafwako nangwa umo wakumbwilepo ne, nangwa kutako muchima ne.” (1 Mfu. 18:28, 29) Ee kine, Baela wajinga ufwako. Kyajinga kintu kya kusombatu Satana kyo aingijishenga kongwelamo bantu kufuma kwi Yehoba. Kwambatu kine, kwingijila bankambo bangi mu kifulo kya kwingijila Yehoba kuletatu bumvu.—Tangai Salamo 25:3; 115:4-8.
ia 90 jifu. 18
Walwilangako Bupopweshi bwa Kine
18 Elaija saka akyangye kulomba, kyamweka mabumba a bantu azhinaukilenga’mba kana Yehoba naye usakumulengeshatu bumvu Elaija byonka byauba Baela nyi nangwa ne. Panyuma ya kulomba, kechi papichile ne kimye ne. Jishimikila jaamba’mba: ‘Ponkapo mujilo wa Yehoba waponene mwiulu zuu! ne kusoka mulambo wa kusoka, ne nkunyi ne mabwe ne mushiji ne kumisha aa mema ajinga mu lufulwa.’ (1 Mfu. 18:38) Byo ajingapo mukumbu wa kukumya! Nga bantu pa kumona kino baubilepo ka?
Bishinka Bikwabo Byanema
w08 4/1 19, kakitenguluzha
Wakenkentelenga ne Kupembelela
Kyashi kya mu Moba a Elaija Kyasendele Myaka Inga?
Ngauzhi wa Yehoba, aye Elaija waambijile Mfumu Ahaba amba kyashi kyatayile moba avula bukumotu kipwe. Kino kyaubiwe mu “mwaka wa busatu”—kampe nobe kutendekela pa juba Elaija jo aambijilemo’mba kukekala kyashi. (1 Bamfumu 18:1) Yehoba wanokeshe mvula aku Elaija wambatu’mba usakunokesha. Bamo bakonsha kwamba’mba umvwe kyajinga byobyo, ko kuba’mba kyashi kyapwile mu mwaka wa busatu, ne onkao mambo, kechi kyasendele myaka isatu ituntulu ne. Nangwa byonkabyo, Yesu ne Yakoba betubula’mba kyashi kyasendele “myaka isatu ne bañondo batanu na umo.” (Luka 4:25; Yakoba 5:17) Nanchi Baibolo wikasa ne kwikasulula mwine pa kino kishinka nyi?
Ine kwalepeshatu. Mu Isalela wa ku kala, kisalo kyalepele bingi, mambo kyasendanga bañondo batanu na umo. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Elaija wayile kwi Ahaba na kumubula pa mambo a kyashi, kisalo byo kyapitaijile pa kimye po kyafwainwe kupwila. Kino kibena kulumbulula’mba pa kino kimye kyashi kyajinga sakyatendeka kala pa bañondo pepi nobe batanu na umo bapichilepo. Elaija byo aambile pa mambo a kupwa kwa kyashi mu “mwaka wa busatu” kufuma po aambijile kimye kitanshi’mba mvula kechi ukanoka ne, kyashi kyajinga sakyasenda ne kala myaka pepi nobe isatu ne kichika. Kimye bantu bonse kyo bakashonkenejile na kukemwena lweseko lukatampe pa Mutumba wa Kamela, ‘myaka isatu ituntulu ne bañondo batanu na umo’ yaubile yapita ne kala.
Pano akilangulukai byo kyajinga Elaija byo ayile kwi Ahaba kimye kitanshi na kukamubula pa mambo a kyashi. Bantu baketekejile’mba Baela ye ‘wenda pa makumbi’ kabiji ye lesa wakonsheshe kunokesha mvula ne kulengela kisalo kupwa. Umvwe kisalo kyakizhizhemo kulepa, kyamweka bantu bazhinaukilenga’mba: ‘Nga Baela uji pi? Ukanokesha mvula mwaka ka?’ Elaija byo aambile’mba kechi kukanokapo mvula nangwa kwikalapo kime ne, kyafwainwa kyalengejile bapopweshi ba kwa Baela kwakamwa.—1 Bamfumu 17:1
OCTOBER 10-16
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 19-20
“Ketekelai mu Lutekenesho lwa Yehoba”
Ketekelai mwi Yehoba Inge Mubena Kupita mu Makatazho
5 Tangai 1 Bamfumu 19:1-4. Elaija waumvwine moyo kimye Muka Mfumu aye Yezebeli kyo akebelenga kumwipaya. Onkao mambo, wanyemejile ku Belesheba. Walefwilwe bingi kya kuba “watatwile kulomba’mba afwe.” Ki ka kyamulengejile kumvwa bino? Elaija “wajinga muntu byonka byo tuji.” (Yako. 5:17) Kampe wakakijilwe na mambo a makatazho ne kukooka. Kyamweka Elaija walangulukilenga’mba byo aubilenga pa kutundaika bupopweshi bwa kine byayilengatu mu mema, kafwako byapimpwilwe mu Isalela ne, kabiji wamwenenga’mba ye yenkatu waingijilenga Yehoba. (1 Mfu. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Twakonsha kukumya pa kumvwa byalangulukilenga uno ngauzhi wa kishinka. Bino Yehoba wayukile byo apichilengamo.
ia 103 jifu. 13
Lesa Wamutekeneshe
13 Mwalanguluka amba Yehoba wiumvwinenga byepi pa kumona ngauzhi wanji ye atemwa saka alaala mungyetu munshi ya kichi na kulomba kuba’mba afwe nyi? Kechi twakonsha kuyuka byo alangulukilenga ne. Panyuma ya kuponena mu tulo, Yehoba watumine malaika. Malaika wamukwachile ne kumusunsunya ne kumwambila’mba “Buka uje.” Kepo Elaija abuukile, mambo malaika wamubikijile kashinkwa kobaoshele pa mabwe a kyuya ne mema. Nanchi wamusanchijile malaika nyi? Jishimikila jaamba’mba Elaija wajiile ne kutoma kabiji wabwelele walaala. Nanchi kulefulwa ko kwamulengejile kukankalwa kwamba nyi? Kabiji malaika waishile jibiji na kumubuusha kampepo kumakya. Malaika wamwambijile jikwabo kuba’mba, “Buka uje” kabiji wanungilepo bino byambo amba “lwendo lusa ku kubayila.”—1 Mfu. 19:5-7.
ia 106 jifu. 21
Lesa Wamutekeneshe
21 Pa bino byonse bibiji byamwekele, jishimikila jitubuula amba Yehoba kechi wajingamo mu mujilo nangwa mu kitentanshi ne. Elaija wayukile kuba’mba Yehoba kechi Lesa wa bubela ne, nabiji Baela, awo wabepanga bapopweshi banji kuba’mba ‘wenda pa makumbi’ nangwa uleta mvula. Yehoba ye Nsulo ya bulume bumwekela mu bino bintu, kabiji wakila byonse byo alengele. Nangwatu mwiulu mwine, mwamukepela. (1 Mfu. 8:27) Nga bino byonse byamukwashishe byepi Elaija? Vulukai kimye kyo aumvwine moyo. Na mambo a kuba waketekejile mwi Yehoba, ubula kukankalwa, Elaija kechi wachiine Ahaba ne Yezebeli ne.—Tangai Masalamo 118:6.
ia 106 jifu. 22
Lesa Wamutekeneshe
22 Mujilo byo azhimine, kwazhindaminetu nzoo, kabiji Elaija waumvwine ‘jiwi jaambilenga bitende, bitende.’ Kabiji kino kyalengejile Elaija kwamba jibiji byonse byajinga ku muchima wanji. Kampe waumvwine bingi bulongo panyuma ya kwamba bino. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Elaija kyamutekeneshe bingi pa kumvwa jiwi ja mubuujilenga “bitende, bitende.” Yehoba wamubuujile Elaija amba wajinga kalume wanji wanemene bingi. Mu ñanyi jishinda? Lesa wamusolwejile bintu byo akebelenga kuba byakunza bupopweshi bwa kwa Baela mu Isalela. Mwingilo wa kwa Elaija kechi wapulwijilemotu mabula ne, mambo Lesa wakebelenga kuzhiisha bupopweshi bwa Baela. Nangwa byonkabyo, Yehoba watwajijile kwingijisha ngauzhi Elaija, kabiji wamubuujile ne bya kuba pa kwingila mwingilo ye amupeele.—1 Mfu. 19:12-17
Bishinka Bikwabo Byanema
w97 11/1 31 jifu. 2
Tufunjilako Kwikala na Muchima wa Kwipana ne Bukishinka
Bantu ba Lesa bavula mu ano moba nabo bamwesha muchima wa kwipana. Bavula basha “majimi” abo, ko kuba’mba mo bamwenanga ne kuya na kusapwila mambo awama kwalepa nangwa kuya na kwingijila pa Betele. Bakwabo bepana kuya na kutundaika mwingilo wa buntungi mu byalo bikwabo. Bavula baswa kwingila ino mingilo imweka nobe ya panshi. Pano bino mingilo yonse yo twingijila Yehoba yanema bingi. Yehoba usanchila bonse bamwingijila na muchima wa kwipana kabiji ukebapesha bingi.—Mak 10:29, 30.
OCTOBER 17-23
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 1 BAMFUMU 21-22
“Ingijishainga Luusa Lwenu Byonka Byuba Yehoba”
it-2 21
Yehoba wa Mabumba
Yosua byo asambakene na Malaika waishile kwi aye kwipi na muzhi wa Yeliko, wamwipwizhe inge uji ku lubaji lwa bena Isalela nangwa ne. Uno Malaika wakumbwile amba, “Ine, bino amiwa naiya mambo nemukulumpe wa nzhita ya Yehoba.” (Yos 5:13-15) Ngauzhi Mikaya naye wabuujile Mfumu Ahaba ne Yehoshafwata amba, “Naji kumona Yehoba saka aikala pa jitanda janji ne jibumba jonse ja mwiulu saka jaimana kwi aye, ku kilujo kyanji ne ku kipiko kyanji,” kyamweka waambilenga pa baana ba ku mupashi ba Yehoba. (1Mf 22:19-21) Byambo byo baingijisha bya kuba’mba “Yehoba wa mabumba” byayilamo bingi, mambo mazhita a Yehoba kechi bealumbulula amba mujitu bakelubi, baselafi ne bamalaika ne (Is 6:2, 3; Nt 3:24; Lum 5:11) bino amba bebanengezha ne mu mabumba. O ene mambo Yesu o aambijile’mba kuji “mazhita a bamalaika kukila pa 12” bo akonsheshe kwita. (Mat 26:53) Hezekiya byo asashijilenga Yehoba kuba’mba amukwashe, wamutelele’mba “Yehoba wa mabumba, Lesa wa Isalela, anweba mwaikala peulu ya bakelubi,” kyamweka waambilenga pa jikwachi ja lulayañano ne bakelubi bajinga pa kya kuzhikapo. Jino jikwachi jaimenangako jitanda ja Yehoba ja mwiulu. (Is 37:16; esakanyaiko 1Sa 4:4; 2Sa 6:2.) Kalume wa kwa Elisha wajinga bingi na moyo. Pano bino watundaikilwe bingi byo amwene mu kibunji kya mitumba kyonse mwaikalanga Elisha “saka kyakumbana bambili ne makalaki a nkondo a mujilo,” lubaji lwa nzhita ya Yehoba ya bamalaika.—2Ki 6:15-17.
“Mutwe wa Mwanamulume Yense ye Kilishitu”
9 Kwipelula. Yehoba ye mwine uji na maana akila; pano bino, uteleka ku milanguluko ya bakalume banji. (Nte. 18:23, 24, 32) Uswisha bakalume banji kwamba milanguluko yabo. (1 Mfu. 22:19-22) Yehoba waoloka, bino kechi uketekela kuba’mba atweba twakonsha kuba byaoloka kimye kyonse ne. Pakuba ukwasha bantu bambulwa kulumbuluka bamwingijila kwingila bulongo. (Sala. 113:6, 7) Kabiji Baibolo wamulumbulula Yehoba amba “nkwasho.” (Sala. 27:9; Hebe. 13:6) Mfumu Davida waambile’mba bintu byonse byo aubile, wibyubile na mambo a kwipelula kwa Yehoba.—2 Sam. 22:36.
it-2 245
Bubela
Yehoba Lesa waswishishe kwibavulañanya kwitabila bya bubela ne kukaana kwitabila mambo awama aamba pe Yesu Kilishitu. (2Te 2:9-12) Kino kyamwekelepo ne kala mu moba a Mfumu wa bena Isalela aye Ahaba. Bangauzhi babubela babepele Ahaba kuba’mba ukashinda mu nkondo ku Lamota-gileada, pa kuba ngauzhi wa kine aye Mikaya waambile kuba’mba bakebashinda. Yehoba waswishishe malaika kubika byambo bya bubela mu tunwa twa bangauzhi ba kwa Ahaba. Kino kilengwa kya mupashi kibavulañenye kuba’mba bambe bya bubela byo bakebelengatu abo bene kwamba kabiji byakebelenga Ahaba kumvwa. Nangwa kya kuba bebajimwineko, Ahaba wasajilepo kukookela bya bubela. Kuba bino kwamwipaishe.—1Mf 22:1-38; 2Mo 18.
Bishinka Bikwabo Byanema
Kulapila kya Kine Kulumbulula Ka?
4 Kepo kimye kyafikile kya kuba’mba Yehoba obepo kimo. Watumine Elaija kuya na kwamba byambo bya luzhachisho lwa kwa Ahaba ne Yezebeli. Abino byambo byajinga bya kuba’mba kisemi kyabo kyonse bakekizhiya. Byambo byaambile Elaija byamufikile pa muchima Ahaba. Kya kukumya kyajinga kya kuba’mba muntu wajinga na bwitote byo aumvwinetu bino byambo ‘wipelwile.’—1 Mfu. 21:19-29.
5 Nangwa kya kuba Ahaba wipelwile pa kyokya kimye, bintu byo aubile pa kupitapo kimye byamwesheshe’mba kechi walapijile kya kine ne. Kechi wakwashishe bantu kuleka kupopwela Baela mu bufumu bwanji ne. Kabiji kechi watundaikilenga bantu kupopwela Yehoba ne. Kuji ne bintu bikwabo byaubile Ahaba byamwesheshe’mba kechi walapijile ne.
6 Mu kuya kwa kimye, Ahaba waichile Yehoshafwata mfumu wa Yuda kuba’mba eye na kumukwasha kulwa na bena Silya. Yehoshafwata wajinga mfumu wawama waketekejile mwi Yehoba, kabiji waambile’mba patanshi bepuzhe ngauzhi wa Yehoba ebabuule bya kuba saka bakyangye kuya ku nkondo. Ahaba kechi wakebelenga kuba bino ne. Waambile’mba: “Kuji muntu umo wakonsha kwitwipwizhako kwi Yehoba; bino namushikwa, mambo kechi waula bintu byawama pe amiwa ne, waulatu byatama.” Nangwa byonkabyo, baipwizhe ngauzhi Mikaya. Ne kya kine, uno muntu wa Lesa kechi wabuujile Ahaba bintu byawama ne. Uno mfumu watamine aye Ahaba kechi walapijile ne kulomba Yehoba kuba’mba amulekeleko mambo ne, bino watayile ngauzhi mu kaleya. (1 Mfu. 22:7-9, 23, 27) Nangwa kya kuba mfumu watayile ngauzhi wa Yehoba mu kaleya, bino kechi wakonsheshe kukanya bungauzhi bo aawile kuba’mba bubule kufika ne. Byo bayile ku nkondo, Ahaba bamwipayile.—1 Mfu. 22:34-38.
OCTOBER 24-30
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 1-2
“Funjilaiko kwi Elaija ku byo Afunjishanga Bakwabo Mingilo”
Bakulumpe mu Kipwilo byo Bafunjisha Bakwabo Mingilo
15 Jishimikila ja kwa Elisha waswaine pe Elaija, jimwesha byafwainwa kuba balongo pa kuba’mba bamweshe munema ku bakulumpe mu kipwilo baingila pa myaka yavula. Elaija ne Elisha byo bafumine na kufwakesha bangauzhi bajinga mu Yeliko, bayile ku Mukola wa Yodano. Byo bafikile kokwa, ‘Elaija washikwile kivwalo kyanji ne kwikivunga ne kwikipuma pa mema, kabiji mema efungijile ku kipiko ne ku kilujo.’ Byo baabukile pa mushiji wauma, “baendejilenga pamo, saka baya na kwisamba.” Elisha kechi walangulukile’mba pano wayuka byonse ne. Kufikatu ne kimye kyo bamushile kwi Elaija, Elisha walamine byonse byo bamubuujile ku mufunjishi wanji. Kepo Elaija bamutwajile na kanzhimbiji. Elisha byo abwelele ku kitulu kya Yodano, watolele kivwalo kya kwa Elaija ne kwikipuma pa mema ne kubijika’mba: “Kwepi kuji Yehoba, Lesa wa kwa Elaija?” Kabiji mema ejingijile jikwabo ku kipiko ne ku kilujo.—2 Mfu. 2:8-14.
Bakulumpe mu Kipwilo byo Bafunjisha Bakwabo Mingilo
16 Nanchi mwamona kuba’mba kya kukumya kitanshi kyaubile Elisha kyajingatu byonka byajinga kya kukumya kyapeleleko kyaubile Elaija nyi? Tufunjilako ka ku kino? Kyamweka Elisha kechi walangulukile’mba pano mwingilo byo aikala wanji, ponkapotu wafwainwa kupimpula mashinda a kubilamo bintu ne. Pakuba aye watwajijile kulondela mashinda aingijishe Elaija mu mwingilo wanji. Onkao mambo, Elisha wamwesheshe kuba’mba wanemekele bingi Elaija wamufunjishe mwingilo, kabiji kino kyalengejile bangauzhi bakwabo kumuketekela. (2 Mfu. 2:15) Nangwa byonkabyo, Elisha byo aingijile mwingilo wa bungauzhi pa myaka 60, Yehoba wamukwashishe kuba bya kukumya byavula bingi kukila ne byaubile Elaija. Anweba babena kufunda mingilo, mwakonsha kufunjilako ka ku kino?
Bishinka Bikwabo Byanema
w05 8/1 9 jifu. 1
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bubiji wa Bamfumu
2 Bamfumu 2:11‘Mwiulu mwatwajilwe Elaija na kanzhimbiji’ mwajinga mu ka? Muno kechi mwajinga mwiulu monkamwe nangwa mu mpunzha ya mupashi mwikala Lesa ne bamalaika banji ne. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 4:19; Masalamo 11:4; Mateo 6:9; 18:10) “Mwiulu” mo ayile Elaija mwajinga mu lwelele. (Masalamo 78:26; Mateo 6:26) Byo apichilenga mulwelele, kalaki wa mujilo wamutwajile Elaija ku mpunzha ingi ponka panopantanda ko atwajijile kwikala na bumi. Myaka yalondejilepo, Elaija ye wanembele ne nkalata kwi Yeholama mfumu wa bena Yuda.—2 Byambo bya Moba 21:1, 12-15.
OCTOBER 31–NOVEMBER 6
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 3-4
“Shikula Mwanobe”
“Nayuka Namba Ukasanguka”
7 Lusanguko lwa bubiji lwanembwa mu Binembelo ke lwaubile ngauzhi Elisha waswaine Elaija. Mwanamukazhi wayile bingi nkuwa mu Shunema watambwijile Elisha. Lesa wapesheshe uno mwanamukazhi wajinga ñumba ne mwatawanji kabiji basemene mwana, byonkatu bibalayile ngauzhi. Byo papichile myaka icheche, uno mwana wafwile. Fwanyikizhai bulanda bwajinga na bainanji uno mwana. Uno inetu walombele luusa ku bamwatawanji kuya ku Mutumba wa Kamela kwajinga Elisha kwalepele makilomita 30. Ngauzhi watumine kalume wanji aye Gehazi kutangilako kubwela ku Shunema. Gehazi wakankelwe kusangula kalombwana. Kepo bainanji uno kalombwana bafikile pamo ne Elisha.—2 Mfu. 4:8-31.
“Nayuka Namba Ukasanguka”
8 Elisha watwelele mu nzubo mwajinga kitumbi, kabiji walombele. Uno kalombwana wasangwilwe mu jishinda ja kukumya kabiji inanji wasangalele bingi. (Tangai 2 Bamfumu 4:32-37.) Kabiji kyamweka uno mwanamukazhi wavulukile byalombele Hana wajinga ñumba kala kimye kyo aletele Samwela na kwingijila pa ntente wa lusambakeno amba: “Yehoba . . . utwala muntu ku Kilende, kabiji usangula muntu.” (1 Sam. 2:6) Lesa byo asangwile uno kalombwana mu Shunema, wamwesheshe kuba’mba uji na bulume bwa kusangula bafwa.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-2 697 jifu. 2
Bangauzhi
“Baana ba Bangauzhi.” Byonka byalumbulula buku wa kuba’mba Gesenius’ Hebrew Grammar (Oxford, 1952, ji. 418), kyambo kya Kihebelu kya ben (mwana wa) nangwa’mba benehʹ (baana ba) kyakonsha kulumbulula jibumba ja bantu (nangwa mukoka wa bantu, nangwa kipamotu kikwabo kyayukanyikwa).” (Esakanyaiko Ne 3:8, po baamba pa muntu umo “wayukile kuvwangakanya binunka bulongo.”) uno wajinga “mwana wa bayukile kuvwangakanya binunka bulongo.” Onkao mambo, baana ba bangauzhi balumbulula sukulu ko bafunjishanga bantu baingilanga uno mwingilo nangwa jibumba ja bangauzhi. Ano mabumba a bangauzhi beambapo kuba’mba ajinga ku Betele, ku Yeliko ne ku Giligala. (2Mf 2:3, 5; 4:38; esakanyaiko 1Sa 10:5, 10.) Samwela watangijilanga jibumba ja bangauzhi jajinga mu Lama (1Sa 19:19, 20), kabiji kyamweka Elisha naye wajinga na kino kifulo. (2Ki 4:38; 6:1-3; esakanyaiko 1Mf 18:13.) Jishimikila ja mu Baibolo jamwesha kuba’mba beshimikilanga mwa kwikala kabiji baingijishenga bya kushimikilako bya kusenga. Kino kimwesha kuba’mba baikalanga bwikalo bwapeela. Nangwa kya kuba baikalanga pamo ne kujiila pamo, bino kyamweka bebapanga mingilo yapusana pusana ya bungauzhi.—1Mf 20:35-42; 2Mf 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.