Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
NOVEMBER 7-13
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 5-6
“Baji ne Atweba Bavula Kukila bo Baji Nabo”
it-1 716 jifu. 4
Elisha
Bena Isalela Bebapokolwele ku Bena Silya Bebalukukile. Bena Silya balukukile bena Isalela kyakubazhimukilatu mu bukalama bwa Mfumu Yeholama wa bena Isalela. Pa bimye byavula, Elisha washinjile Benehadada II wakebelenga kwibalukuka kabiji waambijile Mfumu Yeholama byonse byakebelenga kuba bena Silya. Patanshitu, Benehadada walangulukilenga’mba paji umo wibafutukamo mu kampu wabo. Pano bino palutwe kacheche byo ayukile kwine kwafuminenga lukatazho, watumine nzhita ya bashilikale ku Dotanyi yazhokolokele muzhi yense na bambili ne makalaki a nkondo pa kuba’mba bakwate Elisha. (KIPIKICHALA, Vol. 1, ji. 950) Kalume wa kwa Elisha wazumbile bingi na moyo, bino Elisha walombele kwi Lesa kuba’mba alabishe meso a kalume wanji, “ne aye wamwene! kibunji kya mitumba kyonse saka kyakumbana bambili ne makalaki a nkondo a mujilo saka amuzhokoloka Elisha.” Bena Silya byo bakunkulukilenga kuya ko ajinga, Elisha walombele kwi Yehoba kuba’mba obe kyakukumya kyapusanako. Walombele’mba: “Napopwela, pofulai meso a kino kisaka kya bantu.” Kepo Elisha ebambijile’mba, “Ndondelai,” pano bino kechi wibatangijilenga na kuboko ne, kibena kulumbulula’mba bebapofwile mu milanguluko, kechi kwibapofola meso ne. Elisha ye baishile na kukwata kechi bamuyukile ne, kabiji kechi bayukile ko ebatwajilenga ne.—2Mf 6:8-19.
Elisha Wamwene Makalaki a Mujilo—Nanchi ne Anweba Mwiamona nyi?
Nangwa kya kuba Elisha bamuzhokolokele ku balwanyi mu Dotanyi, kechi waakaminwe ne. Mambo ka? Mambo wajinga na lwitabilo lwakosa mwi Yehoba. Ne atweba twafwainwa kwikala na lwitabilo lwa uno mutundu. Onkao mambo, twayai tulombenga mupashi wazhila wa Lesa pa kuba’mba twikale na lwitabilo ne bipangwa bikwabo bya mupashi.—Luka 11:13; Nga. 5:22, 23.
it-1 343 jifu. 1
Kupofula Meso
Kyamweka nzhita ya bena Silya yo bapofwile meso kwi Elisha kechi kilumbulula’mba bebapofwile meso balekele kumona ne, bino kwajinga kwibapofula kwa mu milanguluko. Umvwe kya kuba ino nzhita yonse beipofwile meso, inge bakebewenga kwibatangijila saka bebakwata ku maboko. Pano bino jishimikila jaambatu’mba Elisha wibambijile’mba: “Jino kechi jo jishinda ne, kabiji uno kechi ye muzhi ne. Ndondelai.” Shayuka aye William James waamba pa kino kyamwekele mu buku wanji wa kuba’mba Principles of Psychology (1981, Vol. 1, p. 59) amba: “Kupofula kwa mu milanguluko kwatama bingi. Kino kechi kilumbulula’mba balekele kumona ne, pano bino bakankelwenga kumona bintu byo bamwenenga. Kabiji kupofula mu milanguluko kulengela kukankalwa kukwatakanya bintu byo ubena kumona ne byo bibena kulumbulula; kabiji bulume bwa ku bongo bulengela kuyuka kyo ubena kumona buleka kwingila.” Kyamweka kuno ko kupofula meso Yehoba ko apofwile nzhita ya bena Silya byo yafikile ku Samaliya. (2Mf 6:18-20) Kyamweka kuno ko kupofula kwamwekejile ne banabalume ba mu Sodoma, mambo jishimikila jamwesha kuba’mba mu kifulo kya kulumpalumpa na mambo a kupofula, batwajijile na kukeba pajinga kibelo kya ku nzubo ya kwa Lota.—Nt 19:11.
Bishinka Bikwabo Byanema
w05 8/1 9 jifu. 2
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bubiji wa Bamfumu
2 Bamfumu 5:15, 16—Mambo ka Elisha o abujijile kutambula bupe bwakebelenga kumupa Nemani? Elisha wakaine kutambula bobwa bupe mambo wayukile’mba kyakukumya kyo aubile kya kubuka Nemani, kyaubiwe ku bulume bwa Yehoba, kechi bwanji aye mwine ne. Kechi wafwanyijilwe kumwenamo mu mwingilo wamupele Lesa ne. Ne bapopweshi bakine lelo jino kechi bakeba kumwenamo mu mwingilo wa Yehoba ne. Bomvwina lujimuno lwa kwa Yesu lwa kuba’mba: “Mwatambulatu, panaitu.”—Mateo 10:8.
NOVEMBER 14-20
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 7-8
“Yehoba Waubile Kintu kyo Babujilenga Kuketekela”
it-1 716-717
Elisha
Nangwa byonkabyo, palutwe kacheche, Benehadada II walukukile, bino pa kikye kimye bazhokolokele muzhi wa Samaliya yensetu. Kuno kulukuka kwatamine bingi mambo mfumu bamubuujile kuba’mba mwanamukazhi umo wajiile mwananji wa mulume. Mwana umo wa ba mu nzubo ya kwa Ahaba, “mwana mbanzhi,” aye Mfumu Yeholama wachipile amba kanatu epaye Elisha. Pano bino luno luchipo lo achipile na kanswatu wakankelwe kwilufikizha. Byo afikile pa nzubo ya ngauzhi na wa kibiji kwi aye, Yeholama waambile’mba waleka kuketekela mwi Yehoba mambo kechi wamukwasha ne. Elisha watundaikile uno mfumu amba kukekala kajo kavula pa juba jikalondelapo. Uno mukulumpe wa nzhita walengulwile byaambile Elisha kuba’mba kukekala kajo. Kino kyalengejile Elisha kumwambila’mba: “Ukemwena kino na meso obe, bino kechi ukajako ne.” Yehoba byo aletele kyungwe mu kampu wa bena Silya, kino kibalengejile kushiinwa’mba kubena kwiya nzhita ikatampe ya bisaka byakwatankana bibena kwiya na kwibalukuka. Kino kibalengejile kunyema kabiji bafumine mu kampu ne kusha bintu byabo byonse. Mfumu byo ayukile kuba’mba bena Silya betayako, wakambizhe mukulumpe wa nzhita kuba’mba asopenga ku kibelo kya mu Samaliya. Byo asopelenga ku kino kibelo, jibumba ja bena Isalela jajinga na nzala jamunyantawile byo jatwelele mu kampu na kupukula kajo. Kajo wikamwene bino kechi wikajilepo ne.—2Mf 6:24–7:20.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-2 195 jifu. 7
Lampi
Bamfumu ba mu Kikota kya kwa Davida. Yehoba Lesa watongwele Mfumu Davida kwikala pa jitanda ja bufumu mu Isalela kabiji Davida wajinga ntangi wa maana wa kisaka kyonse kya bena Isalela mambo Lesa wamutangijilenga. O ene mambo o bamutelejile’mba “lampi wa bena Isalela.” (2Sa 21:17) Yehoba byo alayañenenga ne Davida lulayañano lwa bufumu, wamulayile’mba: “Jitanda jobe jikekala myaka ne myaka.” (2Sa 7:11-16) Onkao mambo ba mu bufumu, nangwa’mba bakalama ba mu kikota kya kwa Davida kupichila mu mwananji aye Solomone bajinga “lampi” ku bena Isalela bonse.—1Mf 11:36; 15:4; 2Mf 8:19; 2Mo 21:7.
NOVEMBER 21-27
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 9-10
“Yehu Wachinchikile Kabiji Wajinga na Mukoyo ne Lupata”
Yehu Watundaikanga Na Lupata Mpopwelo Ya Kine
Yehu bamupele mwingilo kimye mukoka wa bena Isalela kyo asatukile. Kyalo kyonse kyalondejilenga byubilo bincha bya kwa Yezebeli wafwishishe mwatawanji Ahaba kabiji wajinga inanja mfumu, aye Yeholama walaminenga pa kyokya kimye. Yezebeli watundaikanga mpopwelo ya Baela ne kunyanchijila mpopwelo ya Yehoba, waipayanga bangauzhi ba Lesa ne kulengela bantu bavula kwikala na byubilo byatama na mambo a “bupite” ne ‘buñanga bwanji bwa lubuko.’ (2 Mfu. 9:22; 1 Mfu. 18:4, 13) Yehoba wakambizhe kuzhiisha bonse ba mu kisaka kya kwa Ahaba kuvwangakotu ne Yeholama ne inanji Yezebeli. Yehu ye watangijilenga buno bulemo.
Yehu Watundaikanga Na Lupata Mpopwelo Ya Kine
Mfumu Yeholama byo akaine kumvwa byamubujile baluwe babiji, aye ne Ahaziya mfumu wa bena Yuda mo bechiine kala bakasambakene Yehu. Kepo Yeholama amwipwizhe Yehu amba: “Mwaiya mu mutende nyi?” Kumvwa aye wakumbula’mba: “Kwikale mutende byepi byo kuji bupite ne buñanga bwa lubuko bwavula bwa kwa inobe Yezebeli?” Byo aumvwine bino, Yeholama waalulwile kalaki wanji kabwelakanye lubilo. Pano bino Yehu wakizhizhemo kunyemesha kalaki wanji. Wavwemwine buta bwanji bwa mukanda ne kumwasa muketo Yeholama kumupulankanya pa muchima ne kufwa wafwijile monka mu kalaki wanji. Nangwa kya kuba Ahaziya waesekele kunyema, bino Yehu wamupupijile ne kumutapa.—2 Mfu. 9:22-24, 27.
Wa bubiji kwipaya mu kisaka kya kwa Ahaba wajinga Ina mfumu wajinga mubi aye Yezebeli. Kyaijilemo Yehu kutela uno inetu amba “wafingwa.” Yehu byo atwelele mu muzhi wa Yezelela, wamwene Yezebeli saka abena kusumbila pa kipenze kya kipango. Yehu wakambizhe bamitonyi ba mu kipango kumwela panshi kupichila pa kipenze. Kepo Yehu apichilepo na bambili ne kumunyantaula uno mubi walengejile bena Isalela bavula kusatuka. Kabiji Yehu waipayile bavula ba mu kisaka kya kwa Ahaba basatukile.—2 Mfu. 9:30-34; 10:1-14.
Yehu Watundaikanga Na Lupata Mpopwelo Ya Kine
Kya kine, kuba’mba Yehu waichijile mashi a bantu avula. Bino Binembelo byaamba’mba wajinga mwanamulume wakosa wapokolwele bena Isalela ku bukalama bwatama bwaangejile Yezebeli ne ba mu kisemi kyanji. Pa kuba’mba ntangi wa bena Isalela engile bulongo uno mwingilo wafwainwe kwikala wakosa,wa mukoyo ne lupata. Kipongo kya Byambo kimo kilumbulula byambo bya mu Baibolo kyaamba’mba: “Wajinga mwingilo mukatampe kabiji wamwingijile na lupata. Muntu wa ntelentele kechi wakonsheshe kuzhiisha bupopweshi bwa Baela mukachi ka bena Isalela ne.”
Bintu bipitamo bena Kilishitu lelo jino bimweshatu patoka kuba’mba nabo bafwainwa kwikala na byubilo byajingapo ne Yehu. Kyakumwenako, twafwainwa kuba byepi inge kya kuba twaesekwa kuba’mba twivwange mu bintu bimo byashikwa Yehoba? Twafwainwa kwikala bakosa, ba mukovyokovyo ne lupata. Pa kubatu’mba twakamwenga Lesa, twafwainwa kwikala na lupata lwa kwingijila Yehoba.
Bishinka Bikwabo Byanema
Yehu Watundaikanga Na Lupata Mpopwelo Ya Kine
Bufumu bwa bena Isalela byo bwapuseneko na bwa bena Yuda, kyamweka Yehu walangulukilenga’mba bafwainwe kupusenamo ne mu bya mpopwelo. Byonkatu byajinga bamfumu bakala babena Isalela, naye wasajilepo kutendeka kupopwela baana ba bañombe kuba’mba bapusaneko nabo. Kino kyakonsheshe kumwesha patoka kubula kuketekela mwi Yehoba wamubikile pa bufumu.
Yehoba wamutakaikile Yehu mambo ‘waubile bulongo pa kuba kintu kyawamine ku meso a Lesa.’ Nangwa byonkabyo, Yehu “kechi watesheshe muchima wanji yense mu kwenda mwayila mizhilo ya Yehoba, Lesa wa Isalela ne.” (2 Mfu. 10:30, 31) Inge mwalanguluka pa byaubile Yehu patanshitu, byo aishile kuba kulutwe byakonsha kwimulengela kukumya ne kumvwa bulanda. Bino kino kitujimunako atweba bonse. Kechi twafwainwa kukwata nzenzekela bulunda bwetu ne Yehoba ne. Pa juba pa juba, twafwainwa kufundanga Mambo anji, kulanguluka pa byo tutanga ne kulomba kufuma panshi ya muchima kwi Shetu wa mwiulu pa kuba’mba tutwajijile kulama bukishinka bwetu kwi Lesa. Onkao mambo, twayai tutwajijile kuteshako muchima kwenda mwayila mizhilo ya Yehoba na muchima yense.—1 Ko. 10:12.
NOVEMBER 28–DECEMBER 4
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 11-12
“Mwanamukazhi Mubi, wa Bwitote ye Bakambwile”
it-1 209
Ataliya
Byonkatu byajinga inanji aye Yezebeli, Ataliya ye walengejile mwatawanji aye Yeholama kuba byatama ku meso a Yehoba mu bukalama bwanji bwa myaka itanu na ibiji. (1Mf 21:25; 2Mo 21:4-6) Kabiji byonka byajinga inanji, Ataliya waichijile mashi a bantu babula mambo kya nshiji. Mwananji wamulume watamine aye Ahaziya byo afwile panyuma ya kwikala pa bufumu mwakatu umo, waipayile bonse ba mu kisemi kya ku bufumu, kufumyakotu mwanyike aye Yehoashi ye bafiile ku ñanga mukatampe ne mukazhanji wajinga inanji wa mwanyike wa kwa Yehoashi. Kepo Ataliya ebikile pa bufumu aye mwine ne kulama myaka itanu na umo, c. 905-899 B.C.E. (2Mo 22:11, 12) Baana banji baibile bintu byazhila bya mu nzubo ya Yehoba ne kwibipana kwi Baela.—2Mo 24:7.
it-1 209
Ataliya
Yehoashi byo afikizhe myaka itanu na ibiji, Ñanga Mukatampe waakamwanga Lesa aye Yehoyada wasolwele uno kalombwana ne kumuvwika munchinya kuba’mba aswane pa bufumu. Ataliya byo aumvwine kyungwe, wayile lubilo ku nzubo ya Lesa kabiji byo amwene byamwekelenga, wajijile ne kubijika’mba: “Basatuka! Basatuka!” Ñanga Mukatampe aye Yehoyada wakambizhe kuba’mba bamulupwile pangye ya nzubo ya Lesa na kumwipayila konka kwatwelelanga bambili; kyamweka ye wapeleleko kufwa mu ba mu nzubo ya kwa Ahaba. (2Mf 11:1-20; 2Mo 22:1–23:21) Abino byambo byafikile bya kuba’mba, “kafwako kyambo kya Yehoba nangwa kimo, Yehoba kyo aambijile ba mu nzubo ya kwa Ahaba kikabula kufika ne”!—2Mf 10:10, 11; 1Mf 21:20-24.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-1 1265-1266
Yehoashi
Kabiji Ñanga Mukatampe aye Yehoyada byo atwajijile kukwasha Yehoashi ne kumufundako maana, Yehoashi bukalama bwanji bwawamine bingi. Byo afikizhe myaka 21, wasongwele banabakazhi babiji. Jizhina ja mwanamukazhi umo wajinga Yehoadana, Yehoashi mo asemejile baana babalume ne baana babakazhi. Kino kyalengejile kuzhikijila ba mu kisemi kya kwa Davida, jishinda mwafumine Mesiasa jo bakebelenga kuzhiya.—2Mf 12:1-3; 2Mo 24:1-3; 25:1.
DECEMBER 5-11
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 13-15
“Kwingijila Lesa na Muchima Yense Kuleta Mapesho”
Nanchi Mubena Kulondela Kilishitu kya Kine Nyi?
11Pa kuba amba tulumbulule buneme buji mu kwikala na kizaku mu mwingilo wa Lesa, monai kyamwekele mu bwikalo bwa Mfumu Yehoashi wa bena Isalela. Byo ayukile amba bena Isalela bakebashinda ku bena Silya, Yehoashi wayile kwi Elisha saka ajila. Ngauzhi wamwambijile amba asobwele bena Silya muketo pa kipenze, kumwesha lushinjilo lwa Yehoba pa yewa mukoka. Kino kyafwainwa kyakoseshe bingi mfumu. Kabiji Elisha wamwambijile Yehoashi kushikula miketo yanji ne kupuma panshi. Yehoashi wapuminetu panshi jisatu ne kwikileka. Kino kyazhingijishe Elisha, mambo kupuma panshi jitanu nangwa jitanu na jimo kwakonsheshe kumwesha amba inge ‘bebashinjile bena Silya poso ne kwibavizha.’ Pakuba Yehoashi wibashinjiletu jisatu. Na mambo a kuba waubile bino kwakubula kizaku, Yehoashi washinjiletu pacheche. (2 Mfu. 13:14-19) Twakonsha kufunjilako ka ku jino jishimikila? Yehoba uketupeshatu umvwe twaingila mwingilo wanji na muchima yense ne na kizaku.
“Ye Ufweta aba Bamukebesha”
Yehoba ufweta bantu ba mutundu ka? Paulo waamba’mba “Aba bamukebesha.” Buku waamba pa bantuntuluzhi ba Baibolo waamba pa kyambo kya Kingiliki kyo batuntulula amba “aba bamukebesha” kechi kilumbulula “kuya na kukeba kintu ne” bino kilumbulula kwiya kwi Lesa “na kumupopwela.” Buku mukwabo ulumbulula amba kino kyambo kya Kingiliki kilumbulula kwibikako kya kine kine. Yehoba ufweta bantu baji na lwitabilo lwibalengela ku mupopwela na muchima yense.—Mateo 22:37.
Pano Yehoba ufweta byepi bapopweshi banji ba kishinka? Walaya kwibapesha kulutwe ko kuba’mba bumi bwa myaka ne myaka mu Paladisa pano pa ntanda, kabiji kino kimwesha amba mpanyi kabiji witutemwa. (Lumwekesho 21:3, 4) Ne pa kinotu kimye, aba bakeba Yehoba batambwila mapesho kabiji wibapesha. Na mambo a bukwasho bwa mupashi wazhila ne maana atanwa mu Mambo anji, bekala bwikalo bwa lusekelo.—Salamo 144:15; Mateo 5:3.
Bishinka Bikwabo Byanema
w05 10/1 ji. 21
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bubiji wa Bamfumu
2 Bamfumu 13:20, 21—Nanchi kino kya kukumya kitundaika’mba inge muntu wafwa, bikupa byanji byafwainwa kunemekwa nyi? Ine, kechi kitundaika ne. Baibolo kechi waambapo’mba bikupa bya kwa Elisha bebinemekanga ne. Ke bulumetu bwa Lesa bwalengejile kino kya kukumya kubiwa, byonkatu byo kyajinga ku byakukumya bikwabo byo aubanga Elisha saka akiji mumi.
DECEMBER 12-18
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 16-17
“Butekanye bwa Yehoba Buji na po Bupelela”
it-2 908 jifu.5
Shalamaneza
Bena Isalela Bebashinjile ne Kwibatwala mu Buzha. Mu kimye kya bukalama bwa Mfumu Hosheya wa mu Isalela (c. 758-740 B.C.E.), Shalamaneza V byo alaminenga kukafika ne monse mu Pelisitina, Hosheya waikele kalume wanji kabiji watendekele ne kumupa milambo. (2Mf 17:1-3) Nangwa byonkabyo, pa kimye kimo kulutwe, Hosheya kechi waletele milambo byonka byo aubanga kikupu ne, kabiji bamutaaine na mambo a kuba’mba ubena kumvwañana na mfumu wa ku Ijipita aye So bya kumwipaya. (Monai SO.) Kino kyalengejile Shalamaneza kubika Hosheya mu kaleya ne kulukuka muzhi wa Samaliya pa myaka isatu. Mu kuya kwa moba, uno muzhi wajinga na nsakwa yakosa bamonawine ne kusenda bena Isalela mu buzha.—2Mf 17:4-6; 18:9-12; esakanyaiko Hs 7:11; Ezi 23:4-10.
it-1 414-415
Mu Buzha
Kyalengejile bufumu bwa bisaka jikumi bwa bena Isalela bwa ku kabeta ka ku buyeke ne bufumu bwa mikoka ibiji bwa ku kabeta ka ku bulenge bwa bena Yuda kuya mu buzha ke kuleka kupopwela Yehoba mu bupopweshi bwa kine ne kutendeka kupopwela bankishi. (Mpi 28:15, 62-68; 2Mf 17:7-18; 21:10-15) Yehoba pa bimye byavula watuminenga bangauzhi banji kuya na kwibajimunako ba mu buno bufumu bonse bubiji, bino kechi bakebelenga kupimpula byubilo byabo ne. (2Ki 17:13) Mu bufumu bwa bisaka jikumi bwa bena Isalela kechi mwajingapo mfumu wakebelenga kulekesha kupopwela bankishi kwatendekele mfumu mutanshi wa mu buno bufumu aye Yeloboma ne. Ba mu Bufumu bwa Yuda bwaikejile ku kabeta ka ku bulenge nabo bakainetu nsalansala kukookela lujimuno lwa Yehoba kabiji kechi bafunjijileko ku byamwekejile bena Isalela bayile mu buzha ne. (Ye 3:6-10) Bangikazhi ba mu buno bufumu bonse bubiji bebatwajile mu buzha kabiji bebatwajile kwapusana pusana pa bimye byavula.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-2 847
Bena Samaliya
Byambo bya kuba’mba “bena Samaliya” bebinembele mu Binembelo kimye bufumu bwa mikoka jikumi bwa bena Samaliya kyo bebushinjile mu 740 B.C.E.; batelwanga bino byambo ke boba baikalanga mu bufumu bwa ku kabeta ka ku buyeke saka bakyangye kwibalukuka kabiji bapuseneko na bisaka bikwabo byaishile byafumine mu Bufumu bwa Asilya. (2Mf 17:29) Kyamweka bena Asilya kechi bapangilemo bena Isalela bonse baikalangamo ne, mambo jishimikila jiji pa 2 Byambo bya Moba 34:6-9 (esakanyaiko 2Mf 23:19, 20) jimwesha’mba mu kimye kya bukalama bwa Mfumu Yosiya, bena Isalela bamo bakijinga mu kyokya kyalo. Mu kuya kwa moba, mu “bena Samaliya” mwavwangilwe bashajile mu Samaliya ne bo baletelemo ku bena Asilya. Onkao mambo, bamo bafumine mu baana bo basemene mambo batendekele kusongozhanya. Mu kuya kwa moba, bino byambo batendekele kwibingijisha kikatakata kwamba pa bupopweshi kechi bya bumulwila ntanda nangwa mutundu wa muntu ne. Byambo bya kuba’mba “bena Samaliya” byaambanga pa muntu wajinga mu bupopweshi bwajinga mu Shekema wa kala ne Samaliya baitabijile mu byapusanako na byaitabijilemo Bayudea.—Yoa 4:9.
DECEMBER 19-25
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 18-19
“Byuba Balwanyi Betu pa Kukeba Kwitongola”
w05 8/1 11 jifu. 5
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bubiji wa Bamfumu
2 Bamfumu 18:19-21, 25—Nanchi Hezekiya walayañene na bena Ijipita nyi? Ine. Byambo bya kwa Labashake byajinga bya bubela, mambo waambile’mba ‘Yehoba iye wamwitabizhe.’ Bino Mfumu wakishinka aye Hezekiya waketekejiletu mwi Yehoba.
“Kechi Wakamwe Ne. Amiwa Nkakukwasha”
Labashake waingijishe byambo bya bujimuku mu kukeba kulengela bantu kutendeka kuzhinauka. Waambile’mba: “Nanchi kechi i ye [Yehoba] ye afumishishepo Hezekiya bipandawilo byanji bya patuntama ne byakusokelapo bitapisho byanji nenyi? . . . Yehoba i ye wañambijile’mba: Yanga ukalwishe yoya ntanda ne kwiyonauna.” (2 Mfu. 18:22, 25) Mu jino jishinda, Labashake wapachikile kuba’mba Yehoba kechi wakonsheshe kulwilako bantu banji ne, mambo bamufichishe kumuchima. Pano bino kechi byo byo kyajinga ne. Yehoba watemenwe bingi byabwelele Hezekiya ne Bayudea ku mpopwelo ya kine.—2 Mfu. 18:3-7.
Bakafunga Batanu na Babiji ne Babineme Batanu na Basatu, bo Bañanyi mu ano Moba?
14 Mfumu wa bena Asilya walengele kampu ku Lakishi, mpunzha yajinga ku kabeta ka bulenge ku muzhika wa Yelusalema. Kepo atumine baluwe basatu kuya ku Yelusalema na kwibazakamisha. Ntomesha wanji, ye batelanga amba Labashake waingijishe mashinda avula bingi kuba’mba ebetabizhe. Patanshi, waambile na bantu mu mulaka wa Kihebelu ne kwibatundaika kuba’mba balukilemo mfumu wabo ne kukokela mfumu wa bena Asilya, kabiji wibabepele kuba’mba ukebafumya ku mpunzha ko bekala ne kwibatwala ku mpunzha yawama ko bakekala ku matwi nzoo. (Tangai 2 Bamfumu 18:31, 32.) Kepo Labashake ebabujile ne kuba’mba balesa ba mikoka ya bantu bakankalwa kupokolola bebapopwela, ne Yehoba naye kechi ukapokolola Bayudea mu maboko a bena Asilya ne. Bantu baubile kintu kya maana pa kubula kumukumbula pa byambo bya bubela byo aambilenga. Ne lelo jino bakalume ba Yehoba byo byo boba.—Tangai 2 Bamfumu 18:35, 36.
yb74 177 jifu. 1
Lubaji 2—Germany
Kafulumende wa Nazi waingijishanga mashinda atama bingi pa kongola muntu kuba’mba anembe pa pepala, pano bino javula banembanga pa pepala bakananga panyuma kabiji kino kyalengelanga kwibamanyika bingi kukila patanshi. Ba Karl Kirscht baitabizha kino kishinka. Baamba’mba: “Bakamonyi ba kwa Yehoba bobo bamanyikanga bingi kukila bantu bonse mu makampu a lumanamo. Bebobanga bino pa kuba’mba baswe kunemba pepala wa kumwesha kuba’mba baleka kwikala Bakamonyi. Javula betukanjikizhanga kuba bino. Bamo baswanga kunemba pepala wa kumwesha kuba’mba baleka kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba, nangwa byonkabyo, papitanga mwaka umo ne kukilapo pa kuba’mba bebafumye mu kampu wa lumanamo. Mu kino kimye, kafulumende wa Nazi wibamanyikanga bingi pa mvula bantu ne kwibatela kuba’mba bajinga bakamfutumfutu kabiji amba bajinga na moyo kabiji bebakanjikizhanga kwenda saka bazhokoloka balongo apa bino bebaswisha kufuma mu kampu.”
Bishinka Bikwabo Byanema
it-1 155 jifu. 4
Bya Kupoyapoya bya Kala
Nabiji Baibolo waamba’mba Mfumu Senakelibu wa Asilya bamwipayile ku baana banji babalume babiji aye Adalameleki ne Shaleza, kabiji mwananji mukwabo wa mulume aye Eshadona ye waswaine pa bufumu. (2Mf 19:36, 37) Nangwa byonkabyo, jishimikila jimo jaamba pa bena Babilona jaamba’mba pa 20 mu Ñondo wa Tibeta, Senakelibu momo bamwipayile ku mwananji wa mulume wamusatukijile. Bonse babiji Berossus ñanga wa mu Babilona wajingako mu myaka kitota kya busatu B.C.E., ne Nabonidasi mfumu wa mu Babilona wajingako mu myaka kitota kya butanu na kamo B.C.E., nabo baambile pa jino jishimikila kuba’mba Senakelibu bamwipayile ku mwananji umo wamulume. Nangwa byonkabyo, mu bya kala byo bazhiikwile katataka kulutwe kuno byaamba pe Eshadona, mwana wamulume waswaine pa bufumu Senakelibu byo afwile, byamwesha’mba balongo banji bamusatukijile ne kwipaya shabo kabiji banyemene. Byo aambilenga pa jino jishimikila, Philip Biberfeld, waambile mu buku Universal Jewish History (1948, Vol. I, p. 27), amba: “Bintu byonse biji mu jishimikila jaamba pa bena Babilona, Nabonidasi, ne Berossus bya bubela; jishimikila ja mu Baibolo jo jonkatu jaamba bya kine. Kabiji byakwatankana na byanembele Eshadona kabiji bimwesha kuba’mba byonse byo baamba pa jishimikila ja kala ja bena Babilona ne bena Asilya bya kine, kukila byaambilepo bena Babilona. Kino kishinka kyanema bingi mambo nangwatu bintu bikwabo bya kala byo bataine ne kupitulukamo kechi byakwatankana na byaamba Baibolo ne.”
DECEMBER 26–JANUARY 1
BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | 2 BAMFUMU 20-21
“Lulombelo Lwalombele Hezekiya Lwalengejile Yehoba Kumukwasha”
ip-1 394 jifu. 23
Hezekiya Bamupesheshe na mambo a lwitabilo lwanji
23 Senakelibu byo aishile na kulukuka muzhi wa Yuda kimye kitanshi, Hezekiya wakolelwe bingi. Isaya wamubuujile’mba usakufwa. (Isaya 38:1) Uno mfumu wajinga na myaka 39 wajinga bingi na bulanda. Kechi wajinga na bulanda na mambo a kuba’mba usakufwa ne, bino walangulukilenga ne pa bantu byo bakekalanga kulutwe. Bena Asilya bakebelenga kulukuka muzhi wa Yelusalema ne muzhi wa Yuda. Umvwe Hezekiya wafwa, kechi kwajingapo muntu wakonsheshe kutangijila nkondo pa kulwa na bena Asilya ne, mambo pa kyokya kimye Hezekiya kechi wajingapo na mwana wamulume wa kuswana pa bufumu ne. Kino kyalengejile Hezekiya kusashijila Yehoba kuba’mba amubile bibusa.—Isaya 38:2, 3.
Ingijilainga Yehoba na Muchima Yense
16 Palutwe kacheche, Hezekiya wakolelwe bingi kwashajiletu kufwa. Wasashijile Yehoba amba avuluke byo aendele mu bukishinka ku meso a Lesa. (Tangai 2 Bamfumu 20:1-3.) Binembelo bimwesha kuba’mba lelo jino kechi twafwainwa kuketekelanga’mba Lesa usakwitubuka mu jishinda ja kukumya nangwa kwitunungilako bumi ne. Nangwa byonkabyo, twakonsha kulomba byonka byalombele Hezekiya kwi Yehoba, amba: “Naenda mu bukishinka ku meso enu ne na muchima yense.” Nanchi mwashiinwa kuba’mba Yehoba wakonsha kwimukosesha inge mwakolwa, kabiji ukebesha bingi kuba bino nyi?—Sala. 41:3.
g01 7/22 13 jifu. 4
Lulombelo Lwakonsha Kunkwasha Byepi?
Mu moba a kala, Yehoba wakumbulanga ponkapotu kabiji mu jishinda ja kukumya milombelo yalombanga banabalume bamo bajinga na lwitabilo. Mfumu Hezekiya byo bamubuujile kuba’mba usakufwa na mambo a kikola kikatampe kyo akolelwe, wasashijile Lesa kuba’mba amukwashe. Lesa wamukumbwile’mba: “Naumvwa lulombelo lobe. Namona mipolo yobe. Nsakukubuka.” (2 Bamfumu 20:1-6) Kabiji Lesa wakumbwile milombelo ya banabalume ne banabakazhi bakwabo bakishinka.—1 Samwela 1:1-20; Danyela 10:2-12; Byubilo 4:24-31; 10:1-7.
Bishinka Bikwabo Byanema
it-2 240 jifu. 1
Kya Kolwelako
Kya kolwelako bakonsha kwikingijisha pa kushimika kishimikwa kuba’mba kyoloke bulongo nangwa pa kuba’mba kikose bulongo. Yehoba waambijile jimo kuba’mba ukengijisha ku bena Yelusalema basatukile ‘muzhinge ye apimijileko Samaliya kabiji ukengijisha kya kolwelako kyo aingijishe ku nzubo ya kwa Ahaba.’ Lesa byo apimine bena Samaliya ne ba mu nzubo ya mfumu Ahaba wibataine na byubilo byatama kabiji kino kibalengejile kwibonauna. Kyo kimotu, Lesa wazhachishe bena Yelusalema ne bakalama bajingamo, wasolwele bubi bwabo ne konauna uno muzhi yense. Bino byonse byamwekele mu 607 B.C.E. (2Mf 21:10-13; 10:11) Isaya waambile pa bya malwa bikamwekela bantu batama betotelenga ne bakalama ba mu Yelusalema ne kwibabuula byambo byaambile Yehoba bya kuba’mba: “Nkalengela bunchibamambo bwaoloka kwikala ke kya kupiminako. Ne bololoke bukekala ke kintu kya kwesakenyako bintu.” Kwingijisha bunchibamambo ne bololoke, Yehoba wasolwele bantu bajinga bakishinka ne babuujile bakishinka, ne kufukulapo kwibapulusha nangwa kwibonauna.—Is 28:14-19.