1, 2. Ñanyi lukatazho lwataana bakalama ba mwanzo mu bipwilo byavula?

KALAMA wa mwanzo umo wajinga pepi kupwisha kusambakana kwanji na jibumba ja bakulumpe mu kipwilo. Byo ebatajile, waumvwine bingi bulongo pa kumona bano bakafunga byo baingijilenga na bulume bwabo bonse, nangwa kya kuba bamo pe abo bakomene kya kuba bajingatu nobe bashanji. Nangwa byonkabyo, wibashikishe’mba, “Mwaubapo ka pa kufunjisha bakwenu kuba’mba bengilengako mingilo mu kipwilo?” Bano bakulumpe bavulukile’mba mu kufwakasha kwanji kwapeleleko, kalama wa mwanzo wibatundaikile kuta muchima pa kufunjisha bakwabo. Kepo mukulumpe umo akumbwile’mba, “Mwane kwambatu kine, kechi twateshako muchima ne.” Bakulumpe bakwabo nabo baitabizhe.

² Umvwe mwi bakulumpe mu kipwilo, nanchi byamwekele pa kuno kusambakana byakimumwekelapo kala nyi? Kampe byakimumwekelapo. Lukatazho lwataana bakalama ba mwanzo kuzhokoloka ntanda yonse ke lwa kuba’mba mu bipwilo byavula mubena kukebewa kufunjisha balongo, banyike ne bakulumpe, ba kulama jitanga. Kino kechi kyapeela ne. Mambo ka?

3. (a) Binembelo byaambapo’mba ka pa buneme kufunjisha bakwenu mingilo, kabiji mambo ka atweba bonse o twafwainwa kutelako muchima ku kino? (Monai tubyambo twa munshi.) (b) Mambo ka bakulumpe mu kipwilo bamo o kibakatezha kufunjisha bakwabo mingilo?

³ Byo muji bakafunga, mwayuka kuba’mba kufunjisha muntu mingilo kwanema bingi.a Mwayuka ne kuba’mba balongo bavula babena kukebewa ba kukwasha bipwilo kwikala byakosa ne kukwasha kulenga bipwilo bikwabo. (Tangai Isaya 60:22.) Kabiji mwayuka’mba Mambo a Lesa emukambizha ‘kufunjisha bakwenu.’ (Tangai 2 Timoti 2:2.) Nangwa byonkabyo, byonka biji bakulumpe bo twaji kwambapo pa kutendeka, kyakonsha kwimukatazha kuba bino. Inge muji na kisemi, mwingila nkito ya ku mubiji, ya mu kipwilo ne mingilotu ikwabo yo mwafwainwa kwingilapo bukiji, kyakonsha kumweka nobe kechi muji na kimye kya kufunjisha bakwenu mu kipwilo ne. Onkao mambo, twayai twisambe pa buneme bwa kufunjisha bakwenu mingilo.

KUFUNJISHA BAKWENU KYO KINTU KITANSHI KYO MWAFWAINWA KUBA

4. Ki ka kyakonsha kulengela bakulumpe mu kipwilo kubanda kufunjisha bakwabo mingilo?

⁴ Mambo ka bakulumpe mu kipwilo bamo o kibakatezha kumonapo kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo? Bamo kampe balanguluka’mba: ‘Mwingilo wa kufunjisha wanema, bino kuji mingilo ikwabo ya mu kipwilo ibena kukebewa kwingijilapo lonka luno. Inge naamba namba mwingilo wa kufunjisha nkamwingile kulutwe, kipwilo kisakutwajijila kwingilatu bulongo.’ Ibyo kuba’mba kuji bintu byavula bikebewa’mba mwingijilepo bukiji, pano bino, kubanda kufunjisha bakwenu kwakonsha kulengela kipwilo kubwela panshi.

5, 6. Twakonsha kufunjilako ka ku dalaivwa wa motoka ubula kutako maana ku mwingilo wa kuwamisha injinyi? Kabiji kino kipasha byepi na mwingilo wa kufunjisha balongo mingilo mu kipwilo?

⁵ Langulukai pa kino: Dalaivwa wakonsha kuyuka’mba pa kuba’mba alame bulongo motoka wanji ne kuba’mba injinyi ingilenga bulongo, wafwainwa kufumyangamo oilo ya kala mu injinyi ne kubikamo ya katataka. Pano bino, wakonsha kulanguluka’mba kitanshi kyo afwainwa kuba bukiji ke kubika manyi mu tanki wa motoka, apa bino akapimpule oilo mu injinyi kimye kikwabo. Mambo inge wabula kubika manyi mu tanki, motoka usakuzhima. Wakonsha kulanguluka’mba, ‘Nangwa inge nabula kupimpula oilo lonka luno, injinyi isakutwajijila kwingila pa moba acheche.’ Pano kuba bino kwatamina ka? Inge dalaivwa keabule kuwamisha injinyi, juba jimo motoka ukafwa ne kuleka kwenda. Kino inge kyamweka, ukataya kimye kyabaya ne mali avula na kuwamisha motoka pa kuba’mba ikatendeke kwenda jikwabo. Twakonsha kufunjilako ka ku kino?

⁶ Bakulumpe mu kipwilo bengila mingilo yavula yanema ikebewa kwingijilapo bukiji, mambo inge ne, kipwilo kyakonsha kwikala mu lukatazho. Onkao mambo, byonkatu dalaivwa ye twaji kwambapo byo amona kuba’mba wabika manyi mu tanki, ne bakulumpe mu kipwilo nabo bafwainwa ‘kuyuka bintu byanemesha.’ (Fili. 1:10) Nangwa byonkabyo, bakulumpe bamo bapayankana na mingilo ikebewa kwingijilapo bukiji kya kuba bakankalwa ne kwikalapo na kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo, byonka bikankalwa dalaivwa kuwamisha injinyi. Bino inge bakulumpe kebabule kufunjisha bukiji bakwabo, mu kuya kwa kimye, kipwilo kikashalatu kwa kubula balongo bafikilamo ba kwingila mingilo ikebewa.

7. Twafwainwa kumonanga byepi bakulumpe mu kipwilo bamonapo kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo?

⁷ Onkao mambo, kechi twafwainwa kulangulukanga’mba mwingilo wa kufunjisha bakwetu tukamwingila kimye kikwabo ne. Bakulumpe mu kipwilo bamwena bintu kulutwe bamonapo kimye kya kufunjisha balongo babula kuyuka mingilo. Kuba bino kumwesha kuba’mba ke bakalama ba maana kabiji kipwilo kimwenamo bingi mu mingilo yabo. (Tangai 1 Petelo 4:10.) Kipwilo kimwenamo byepi?

MWINGILO UKEMUKWASHA KULUTWE

8. (a) Ñanyi bintu bilengela bakulumpe mu kipwilo kufunjisha bakwabo mingilo? (b) Ñanyi mwingilo ubena kukebewa kwingijilapo bukiji uji na bakulumpe “bengijila kuji kukajilwa”? (Monai ka kitenguluzha ka kuba’mba, “Mwingilo Wanema.”)

⁸ Nangwatu bakulumpe mu kipwilo baingila pa myaka yavula bakonsha kuswa’mba kukoma kwakonsha kwibalengela kukankalwa kwingila mingilo ya kipwilo. (Mika 6:8) Kabiji bafwainwa kuyuka’mba “bimye ne bintu bya kubula kuketekela” byakonsha kulengela bintu kwaluka ne kwibalengela kukankalwa kwingila mingilo ya kipwilo. (Sapwi. 9:11, 12; Yako. 4:13, 14) Onkao mambo, na mambo a kutemwa mikooko ya Yehoba, bakulumpe bamwena bintu palutwe bafunjishako balongo bakyanyike mingilo yo bafunda pa myaka yo baingila mu bukishinka.—Tangai Salamo 71:17, 18.

9. Ñanyi bintu bikamweka kulutwe bilengela mwingilo wa kufunjisha balongo kunema?

⁹ Mu ñanyi jishinda jikwabo jitanga mo jimwenamo mu bakulumpe bafunjisha bakwabo mingilo? Balengela kipwilo kuzhikijilwa. Mu ñanyi jishinda? Kwibikishako kwa bakulumpe mu kufunjisha bakwabo kulengela kwikala na balongo bavula bepana kukosesha kipwilo ne kwikilengela kukwatankana mu kino kimye, ne mu bimye byakatazha bikeya kimye kikafika malwa akatampe. (Ezi. 38:10-12; Mika 5:5, 6) Onkao mambo, anweba bakulumpe, twimulomba’mba funjishainga bakwenu mingilo kimye kyonse.

10. Mukulumpe mu kipwilo wakonsha kuba byepi pa kuba’mba ekale na kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo?

¹⁰ Twayuka’mba mwingila kimye kyabaya mingilo yanema ya mu kipwilo kabiji ino mingilo imulengela kukooka bingi. Pano bino, mwafwainwa kwabanyapo kimye kya kufunjisha bakwenu mingilo. (Sapwi. 3:1) Inge mwauba bino, kikemukwasha kulutwe.

LENGELAI YE MUBENA KUFUNJISHA KUKASULUKA

11. (a) Mikumbu yaambile bakulumpe baji mu byalo byapusana pusana pa mashinda a kufunjishishamo bantu yajinga byepi? (b) Byonka byaamba Byambo bya Maana 15:22, mambo ka o kyawamina kunemeka bibena kwamba bakulumpe mu kipwilo bakwetu?

¹¹ Katataka papo, bakulumpe mu bipwilo bengila bulongo mwingilo wa kukwasha balongo kukoma ku mupashi bebashikishe kwambapo mashinda o bengijisha pa kufunjisha bakwabo mingilo.b Nangwa kya kuba bekala mu mapunzha apusana pusana, bino mashinda o baambile epasha bingi. Kino kibena kumwesha ka? Kibena kumwesha’mba kufunjisha muntu mwayila mafunde a mu Baibolo kwingila ku bonse babena kufunda “konse konse mu bipwilo byonse,” byonkatu byo kyajinga mu moba a mutumwa Paulo. (1 Ko. 4:17) Onkao mambo, mu uno mutwe ne walondelapo, tusakwisamba pa mashinda amo aambilepo bano bakulumpe. (Maana 15:22) Mu ino mitwe tusakutela aba bafunjisha bakwabo amba, “bafunjishi,” ne boba bo babena kufunjisha’mba, “bafunda.”

12. Mufunjishi wafwainwa kunengezha ka, kabiji mambo ka?

¹² Mufunjishi wafwainwa kulengela muntu ye abena kufunjisha kukasuluka. Byonkatu njimi byo anengezha bulongo mushiji saka akyangye kubyalapo nkunwa, mufunjishi naye wafwainwa kunengezha muchima wa muntu saka akyangye kutendeka kumufunjisha mingilo. Pano bafunjishi bakonsha kunengezha byepi michima ya bantu bo babena kufunjisha? Bakonsha kuba bino kupichila mu kulondela jishinda jaingijishe ngauzhi umo wajingako kala. Ñanyi jishinda jo aingijishe?

13-15. (a) Ñanyi mwingilo ye bapele ngauzhi Samwela? (b) Samwela waingijile byepi uno mwingilo? (Monai kipikichala kitanshi.) (c) Mambo ka bakulumpe mu kipwilo o bafwainwa kutelako muchima ku jishimikila ja mu Baibolo jaamba pe Samwela?

¹³ Myaka kukila pa 3,000 yapitapo, Yehoba wabuujile ngauzhi wakikulumpe aye Samwela amba: “Kesha pa kyonka kino kimye, nkatuma muntu kwi obewa ukafuma mu kyalo kya bena Benjamina. Wafwainwa kumushinga manyi kwikala ntangi wa bantu bami bena Isalela.” (1 Sam. 9:15, 16) Samwela wayukile’mba mwingilo wanji wa buntangi wapwa, kabiji Yehoba wamubuujile kushinga manyi muntu wa kumuswana. Samwela wafwainwa walangulukile’mba, ‘Nsakukwasha byepi uno muntu kwinengezha kuba’mba engile uno mwingilo?’ Walangulukilepo jishinda ja kumukwashishamo.

¹⁴ Juba jalondejilepo, Samwela byo amwene Saulo, Yehoba wamubuujile uno ngauzhi amba: “Uno ye muntu ye nakubuujile.” Kepo Samwela aubile mwayijile jishinda jo alangulukijile jimo. Waichile Saulo ku kijiilo mu kibamba kya kujiilamo. Monkamwa wapeele Saulo ne wa mwingilo wanji bipona byawama ne nyama yawama, kabiji Samwela wamwambijile’mba: “Janga, mambo baji kwibilamina obewa pa kino kijiilo.” Byo bapwishishe kuja, Samwela ne Saulo bayile ku nzubo ya kwa ngauzhi, benda besamba mu jishinda. Samwela wakebelenga kwingijisha bulongo kimye kyawama kyo bajilenga ne kyo baendelenga. Onkao mambo, waichile Saulo ne kukanjila nanji peulu ya nzubo. Mabanga saka kubena kupita kamwela, Samwela “watwajijile kwisamba ne Saulo peulu ya nzubo” kufikatu ne byo bayile mu kulaala. Juba jalondejilepo, Samwela washingile Saulo manyi, kumufyompa ne kumupa mikambizho ikwabo. Byo apwishishe, waambijile Saulo kuya, saka enengezhezha jimo ku bintu bikeya kulutwe.—1 Sam. 9:17-27; 10:1.

¹⁵ Kushinga muntu manyi kuba’mba ekale ntangi wa kisaka kya bantu kechi kwaesakana na kufunjisha mulongo kuba’mba ekale mukulumpe mu kipwilo nangwa nkwasho ne. Nangwa byonkabyo, bakulumpe mu kipwilo lelo jino bakonsha kufunjilako byavula ku jishinda jaingijishe Samwela. Twayai twisambeko pa bintu bibiji byo bakonsha kufunjilako.

IKALAI BAFUNJISHI BEPANA KABIJI BALUNDA BAKINE

16. (a) Samwela waumvwine byepi kimye bena Isalela kyo bakebelenga mfumu? (b) Ñanyi kyubilo kyakwashishe Samwela mu mwingilo wa kushinga Saulo manyi?

¹⁶ Ikalai bepana, kuba mukose ne. Kimye kitanshi Samwela kyo aumvwine’mba bena Isalela babena kukeba muntu wa kwikala mfumu, waumvwine bibi amba bantu banji bamukana. (1 Sam. 8:4-8) Kechi wakebelenga kuba byakebelenga bantu ne, kya kuba Yehoba wamwambijile bimye bisatu amba omvwe byaambilenga bantu. (1 Sam. 8:7, 9, 22) Nangwa byonkabyo, Samwela kechi wazhingijile nangwa kubila kichima muntu wamuswaine ne. Yehoba byo amwambijile kushinga Saulo manyi, uno ngauzhi wakookejile, kechi waubile bino na mukose amba mambo bamwambila ne, bino waingijile na muchima wanji yense na mambo a butemwe.

17. Bakulumpe mu kipwilo balondela byepi muchima wajingapo ne Samwela, kabiji kino kibalengela kumvwa byepi?

¹⁷ Byonka byajinga Samwela, ne bakulumpe mu kipwilo baingila pa myaka yavula bamwesha butemwe ku bantu bo bafunjisha mingilo. (1 Pe. 5:2) Bakulumpe ba uno mutundu kechi boba mukose pa kufunjisha bakwabo mingilo na mambo a kuchina amba bakebangata mingilo ku babena kufunda ne. Bafunjishi bawama kechi bamona boba babena kufunda mingilo nobe ba kwikyombesha nabo ne, bino amba ke “ba mwingilo umo” ne abo, ko kuba’mba banema bingi mu kipwilo. (2 Ko. 1:24; Hebe. 13:16) Bano bafunjishi babula kwitemwa bomvwa bingi bulongo pa kumona balongo bo bafunjisha mingilo saka bengila bulongo kuba’mba kipwilo kimwenemo.—Byu. 20:35.

18, 19. Nga mukulumpe mu kipwilo wakonsha kulengela byepi muntu ubena kufunda mingilo kukasuluka, kabiji mambo ka o kyanemena?

¹⁸ Ikalai balunda, kechi bafunjishitu ne. Juba jo asambakene Saulo, ngauzhi Samwela kechi wafikenejiletu kwitulwila manyi ajinga mu fukuta wanji pa mutwe wa kwa Saulo ne kumwambila’mba yanga pano wi mfumu, kwa kubula kumufunjisha ne. Pakuba Samwela watendekejilepo kumufunjisha pachepache pa kuba’mba afikilemo kwingila uno mwingilo. Panyuma ya kupwisha kuja, kwendela pamo, kwisamba kimye kyabaya ne kukokoloka, ngauzhi po po amwene’mba pano ke kimye kyawama kya kushinga Saulo.

¹⁹ Nangwatu lelo jino, mufunjishi wafwainwa kutendekelapo kulengela ye abena kufunjisha kukasuluka ne kwikala balunda. Mashinda akonsha kwingijisha mukulumpe mu kipwilo kulengelamo bulunda bwawama na ye abena kufunjisha akonsha kupusana kwesakana na kyalo, biji bwikalo ne bisho. Kuji konse ko mwikala, anweba bakulumpe mu kipwilo nangwa kya kuba mwapayankana, inge mwaikalapo na kimye kya kwisamba na ubena kufunda mingilo, kiji nobe mubena kumwambila’mba, “Wanema kwi amiwa.” (Tangai Loma 12:10.) Byambo bya uno mutundu bitundaika bonse babena kufunda mingilo mu mapunzha onse.

20, 21. (a) Mwakonsha kulumbulula byepi mufunjishi wawama? (b) Tukesamba pa ka mu mutwe walondelapo?

²⁰ Anweba bakulumpe mu kipwilo, vulukai’mba: Mufunjishi wawama kechi yewa watemwatu kufunjisha muntu ne, bino wafwainwa ne kutemwa muntu ye abena kufunjisha. (Esakanyaiko Yoano 5:20.) Kino kyubilo kyanema kya mufunjishi kikayukanyikwa bukiji ku ubena kufunda ne kumulengela kutako muchima. Onkao mambo, anweba bakulumpe mu kipwilo, byo mubena kufunjisha bakwenu mingilo, kange mwikaletu bafunjishi ne, bino mwafwainwa ne kwikala balunda bawama.—Maana 17:17; Yoa. 15:15.

²¹ Panyuma ya kulengela muntu ye abena kufunjisha kukasuluka, mukulumpe mu kipwilo popo afwainwa kumufunjisha mingilo. Ñanyi mashinda akonsha kwingijisha mukulumpe? Tukesamba pa ano mashinda mu mutwe walondelapo.

1. (a) Bakalume ba Lesa kufumatu ne ku kala bayukapo ka pa kufunjisha bakwabo mingilo, kabiji kino kingila byepi lelo jino? (b) Tusakwisamba pa ka mu uno mutwe?

BAKALUME ba Lesa kufumatu ne ku kala bayuka kuba’mba kufunjisha muntu mingilo kumulengela kwingila bulongo. Mushakulu aye Abulama ‘wanengezhe bakalume banji bafunda bya kulwa nkondo’ kuba’mba bapokolole Lota, ne kine bamupokolwele. (Nte. 14:14-16) Mu moba a Mfumu Davida, banyimbi ba mu nzubo ya Lesa ‘bebafunjishe kwimbila Yehoba’ kabiji baletanga lukumo kwi Lesa. (1 Moba 25:7) Lelo jino, tubena kulwa bulwi bwa ku mupashi na Satana ne bamwingijila. (Efi. 6:11-13) Kunungapo, tubena kwibikako kuba’mba tulete lukumo kwi Yehoba. (Hebe. 13:15, 16) Onkao mambo, byonka byajinga bakalume ba Lesa ba kala, ne atweba twafwainwa kufunda pa kuba’mba twingile bulongo. Mu kipwilo, Yehoba wapa bakulumpe mu kipwilo mwingilo wa kufunjisha bakwabo. (2 Timo. 2:2) Ñanyi mashinda abena kwingijisha bakulumpe mu bipwilo baingila myaka yavula pa kuba’mba bafunjishe balongo kufikilamo kulama jitanga?

KWASHAI BO MUBENA KUFUNJISHA MINGILO KUKOSA MU LWITABILO

2. Mukulumpe mu kipwilo wafwainwa kuba byepi saka akyangye kutendeka kufunjisha mulongo mingilo, kabiji mambo ka?

² Byo muji bakulumpe mu kipwilo, twakonsha kwimwesakanya ku njimi. Saka akyangye kubyala nkunwa, njimi ubika mbolezha ku mushiji pa kuba’mba bijimwa bikakome bulongo. Kyo kimotu, saka mukyangye kufunjisha mulongo mingilo, mwafwainwa kwisambapo nanji Binembelo bimo pa kuba’mba akasuluke ne kufunda bulongo mingilo.—1 Timo. 4:6.

3. (a) Mwakonsha kwingijisha byepi byambo bya kwa Yesu bitanwa pa Mako 12:29, 30 kimye kyo mubena kwisamba na ye mubena kufunjisha mingilo? (b) Lulombelo lwa mukulumpe mu kipwilo lwakonsha kukwasha byepi ubena kufunda?

³ Pa kuba’mba muyuke inge muntu ye mubena kufunjisha ubena kutangizhako Bufumu mu byubilo ne mu ndangulukilo yanji, mwakonsha kumwipuzha’mba, ‘Kwipana kwenu kwi Yehoba kwimulengela byepi kupimpula ndangulukilo yenu pa byo mukeba kuba mu bwikalo bwenu?’ Buno bwipuzho bwakonsha kulengela ye mubena kwisamba nanji kuyuka ene mambo mwingilo wetu wazhila o twafwainwa kumwingijila na muchima yense. (Tangai Mako 12:29, 30.) Kampepo ku mpelo ya mwisambo mwakonsha kulomba, pa kuba’mba Yehoba ape ubena kufunda mingilo mupashi wazhila wa kumukwasha kufunda bulongo. Kyakonsha kumutundaika bingi pa kumvwa byo mubena kumulombelako.

4. (a) Ambaiko mashimikila a mu Baibolo akonsha kulengela ubena kufunda mingilo kukosa mu lwitabilo. (b) Ñanyi kikonkwanyi kibikila bakulumpe mu kipwilo kimye kyo babena kufunjisha bakwabo mingilo?

⁴ Pa kimye kyo mwatendekatu kufunjisha muntu, isambai nanji mashimikila a mu Baibolo akonsha kumukwasha kwikala na muchima wa kwipana, kwikala waketekelwa ne kwipelula. (1 Mfu. 19:19-21; Ne. 7:2; 13:13; Byu. 18:24-26) Kwikala na bino byubilo kwanema bingi ku ubena kufunda, byonkatu mbolezha byo yanema ku mushiji. Abino byubilo bimukwasha kukoma bukiji mu lwitabilo. Mukulumpe mu kipwilo ku France, aye Jean-Claude waambile’mba: “Kine kintu kyo nkeba inge mbena kufunjisha muntu ke kumukwasha kukosa mu lwitabilo. Nebikako kutanapo kimye kyo nakonsha kutangapo nanji kinembelo kimo ne ‘kumulabisha meso kuba’mba amone bulongo bintu byawama’ biji mu Mambo a Lesa.” (Sala. 119:18) Ñanyi mashinda akwabo o mwakonsha kukosesheshamo lwitabilo lwa ubena kufunda?

BAKWASHAI KWIBIKILA BIKONKWANYI NE KWIBALUMBULWILA BULONGO MINGILO

5. (a) Mambo ka o kyanemena kwisamba pa bikonkwanyi bya ku mupashi na ye mubena kufunjisha mingilo? (b) Mambo ka bakulumpe mu kipwilo o bafwainwa kufunjisha balongo mingilo saka bakiji banyike? (Monai tubyambo twa munshi.)

⁵ Mwakonsha kwipuzha ye mubena kufunjisha’mba, ‘Ñanyi bikonkwanyi bya ku mupashi byo wibikila?’ Umvwe kechi wibikila bikonkwanyi ne, mukwashai kwibikila bikonkwanyi byaesakana kabiji byo akonsha kufikizha. Mubuulaiko kikonkwanyi kimo kya ku mupashi kyo mwibikijile, ne kumulumbulwila lusekelo lo mwajinga nalo byo mwafikizhe kyokyo kikonkwanyi. Nangwa kya kuba jino jishinda jakonsha kumweka nobe kechi janema ne, bino jingila bingi bulongo. Ba Victor, bakulumpe mu kipwilo, kabiji bapainiya mu Africa bavuluka’mba: “Byo nakijinga nsongwalume, mukulumpe mu kipwilo wangipwizhepo mepuzho amo pa bikonkwanyi byami. Ano mepuzho ankwashishe kutendeka kulangulukapo bulongo pa mwingilo wami.” Bakulumpe baingila pa myaka yavula baambapo pa buneme bwa kutendeka kufunjisha balongo kimye kyo bakijitu banyike, saka bakyangye kufika mu myaka ya ma 20, kupichila mu kwibapa mingilo ya mu kipwilo yaesakana na kimino kyabo. Inge bebafunjisha saka bakiji banyike, kikebakwasha kuta muchima pa bikonkwanyi bya ku mupashi kimye kyo bakakoma ne kupayankana na bintu byavula.—Tangai Salamo 71:5, 17.a

6. Ñanyi kintu kyawama kyaubanga Yesu pa kufunjisha bakwabo mingilo?

⁶ Inge pa kumupa mwingilo mwamulumbulwila bya kwingila ne ene mambo o afwainwa kwingijila yewo mwingilo, mukalengela ye mubena kufunjisha kwikala na kizaku kya kwingila. Inge mwamulumbulwila ene mambo o kyanemena kwingila yewo mwingilo, mukalondelanga Mufunjishi Wayukisha, aye Yesu. Saka akyangye kukambizha batumwa banji kuya na kulenga baana ba bwanga, Yesu wibabuujile ene mambo o bafwainwe kukokela uno mukambizho. Waambile’mba: “Lesa wampa luusa lonse pa bintu bya mwiulu ne bya pano pa ntanda.” Kepo anungilepo amba: “Onkao mambo, yainga na kufunjisha bantu ba mu bisaka byonse bya bantu kwikala ke baana bami ba bwanga.” (Mat. 28:18, 19) Mwakonsha kulondela byepi jishinda jafunjishishangamo Yesu?

7, 8. (a) Bakulumpe mu kipwilo bakonsha kulondela byepi jishinda jafunjishishangamo Yesu? (b) Mambo ka o kyanemena kusanchila ye mubena kufunjisha mingilo? (c) Ñanyi mashinda akonsha kukwasha bakulumpe mu kipwilo kufunjisha bakwabo mingilo? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Bya Kufunjisha Bakwenu.”)

⁷ Lumbulwilai muntu ye mubena kufunjisha Binembelo byo byaambapo pa mwingilo ye mwamupa. Mu jino jishinda, mukamukwasha kulangulukanga pa mafunde a mu Baibolo mu byonse byo akobanga. Fwanyikizhai kuba’mba mwaambila mulongo kuwamisha pa kibelo kya Nzubo ya Bufumu pa kuba’mba pabule kuleta mapuso. Mwakonsha kwisamba nanji kinembelo kya Titusa 2:10 ne kumulumbulwila mwingilo wanji wa kuwamisha Nzubo ya Bufumu byo alengela “lufunjisho lwa Mupulushi wetu aye Lesa, kutotwa.” Kabiji mwakonsha ne kumutundaika kulangulukilako bakikulumpe mu kipwilo ne byo bakonsha kumwenamo inge waingila uno mwingilo. Inge kemwikale na misambo ya uno mutundu kimye kyo mubena kumufunjisha, mukamukwasha kuta muchima pa bantu kukila pa mizhilo ya kubilamo bintu. Pa kumona balongo ne bayenga mu kipwilo byo bamwenamo mu mingilo yanji, kikamuletela bingi lusekelo.

⁸ Kunungapo, mwafwainwa kumusanchilanga pa byo abena kwibikako kulondela byo mubena kumufunjisha. Mambo ka o kyanemena kuba bino? Kusanchila ye mubena kufunjisha kumulengela kwikala na kizaku kya kwingila, byonkatu mema byo alengela bijimwa kukoma bulongo.—Esakanyaiko Mateo 3:17.

LUKATAZHO LWATAANA BAKULUMPE MU KIPWILO

9. (a) Ñanyi lukatazho lwikala na bakulumpe mu bipwilo mu byalo binonshi pa kufunjisha bakwabo mingilo? (b) Mambo ka balongo bakyanyike bamo o babujila kutangizhako bukine mu bwikalo bwabo?

⁹ Bakulumpe mu bipwilo bekala mu byalo binonshi bataana lukatazho: kibakatazha bingi kutundaika balongo baji mu myaka ya ma 20 ne ma 30 kuba’mba bengilengako mingilo ya mu kipwilo. Twaipwizhe bakulumpe mu bipwilo ba mu byalo 20 bya ku muzhika kuba’mba betubuuleko kilengela balongo bakyanyike kukana mingilo ya mu kipwilo. Mukumbu umo ye bapaine bavula ke wa kuba’mba: Kimye kyo bakomenenga, banyike bamo kechi bebatundaikile kwibikila bikonkwanyi bya ku mupashi ne. Kyatainwe ne kuba’mba banyike bamo bakebelenga kwibikila bikonkwanyi bya ku mupashi, bino bansemi babo bebakainye ne kwibatundaika kutangizhako bya ku mubiji. Kino kibena kumwesha’mba kechi bebafunjishe kutangizhako bukine mu bwikalo bwabo ne.—Mat. 10:24.

10, 11. (a) Mukulumpe mu kipwilo wakonsha kukwasha byepi mulongo umweka nobe kechi watako muchima ku mingilo ya mu kipwilo ne? (b) Ñanyi Binembelo byakonsha kwingijisha mukulumpe mu kipwilo pa kwisamba na uno mulongo, kabiji mambo ka? (Monai tubyambo twa munshi.)

¹⁰ Umvwe mulongo wamweka nobe kechi ubena kutako muchima ku mingilo ya mu kipwilo ne, kyakonsha kukatazha, pano bino, mwakonsha kumukwasha kupimpula milanguluko yanji. Byonkatu njimi byo akonsha kwalulula pachepache bijimwa bitaabakana, ne anweba pachepache mwakonsha kukwasha balongo bamo kuyuka buneme bwa kupimpula milanguluko yabo kuba’mba baswe mingilo. Mwakonsha kuba byepi bino?

¹¹ Mwafwainwa kumonapo kimye kya kwikala balunda na yewo mulongo. Mulekai ayuke kuba’mba wanema mu kipwilo. Apa bino mu kuya kwa moba, mwakonsha kwikala nanji panshi ne kwisamba nanji binembelo ne kumukwasha kulanguluka pa kwipana kwanji kwi Yehoba. (Sapwi. 5:4; Isa. 6:8; Mat. 6:24, 33; Luka 9:57-62; 1 Ko. 15:58; 2 Ko. 5:15; 13:5) Mwakonsha kumwipuzha’mba, ‘Mwamulayile’mba ka Yehoba kimye kyo mwipaine kwi aye?’ Mwakonsha ne kumuzakula muchima pa kumwipuzha‘mba, ‘Mwalanguluka’mba Yehoba waumvwine byepi juba jo mwabatizhiwe?’ (Maana 27:11) ‘Nga Satana waumvwine byepi?’ (1 Pe. 5:8) Byambo bya mu Baibolo byo mwatanga byakonsha kumufika bingi pa muchima.—Tangai Bahebelu 4:12.b

ANWEBA BABENA KUFUNDA MINGILO, IKALAI BAKISHINKA

12, 13. (a) Elisha wamwesheshe muchima wa mutundu ka kimye kyo bamufunjishenga? (b) Yehoba wapesheshe byepi Elisha pa bukishinka bwanji?

¹² Anweba bakyanyike, kwashai kipwilo. Muchima wa mutundu ka ukemukwasha kwingila bulongo? Pa kuba’mba tukumbule buno bwipuzho, twayai twisambe pa bintu byamwekejile muntu umo wa kala wafunjilenga mingilo.

¹³ Myaka pepi na 3,000 yapitapo, ngauzhi Elaija waichile Elisha saka akiji mwanyike kwikala wa mwingilo wanji. Ponkapotu, Elisha waswile kabiji wamwingijile mu bukishinka mingilo yo balengulula ku bantu. (2 Mfu. 3:11) Panyuma ya kufunda mingilo pa myaka itanu na umo, Elisha waishile kuyuka’mba mwingilo wa kwa Elaija mu Isalela wajinga pepi na kupwa. Pa kyonkakya kimye, Elaija wakambizhe Elisha ye afunjishe mingilo kuba’mba aleke kumulondela, pakuba Elisha waambijile Elaija bimye bisatu amba: “Amiwa kechi nsakwimusha ne.” Elisha wakebeshe bingi kwikala na mufunjishi wanji. Kyafuminemo, Yehoba wamupesheshe pa bukishinka bwanji ne kumulengela kumonako Elaija byo bamusendele mu jishinda ja kukumya.—2 Mfu. 2:1-12.

14. (a) Aba babena kufunda mingilo bakonsha kulondela byepi byaubile Elisha? (b) Mambo ka o kyanemena ku ubena kufunda mingilo kwikala wa kishinka?

¹⁴ Mwakonsha kulondela byepi byaubile Elisha? Mwafwainwa kuswa mingilo yo bemupa, kubikapotu ne mingilo yo balengulula ku bantu. Mwafwainwa kumona bemufunjisha kuba’mba balunda nenu, kabiji mwafwainwa kwibalengela kuyuka amba mubena kusanta bingi pa byo babena kwimubila. Inge mwakookela byo babena kwimubuula, kikekalatu nobe mubena kwibabuula’mba: “Amiwa kechi nsakwimusha ne.” Kyakilapo kunema, mwafwainwa kwikala bakishinka mu mingilo yonse yo bemupa. Kuba bino kwanemena ka? Mambo inge mwauba bino, popo mukamwesha kuba’mba mwi bakishinka kabiji bakulumpe mu kipwilo bakemuketekela ne kuyuka kuba’mba Yehoba ukeba kwimupa mingilo ikwabo mu kipwilo.—Sala. 101:6; tangai 2 Timoti 2:2.

NEMEKAINGA BABENA KWIMUFUNJISHA MINGILO

15, 16. (a) Mu ñanyi mashinda Elisha mo amwesheshe mushingi ku mufunjishi wanji? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Ñanyi kintu kyaubile Elisha kyalengejile bangauzhi bakwabo kumuketekela?

¹⁵ Jishimikila ja kwa Elisha waswaine pe Elaija, jimwesha byafwainwa kuba balongo pa kuba’mba bamweshe munema ku bakulumpe mu kipwilo baingila pa myaka yavula. Elaija ne Elisha byo bafumine na kufwakesha bangauzhi bajinga mu Yeliko, bayile ku Mukola wa Yodano. Byo bafikile kokwa, ‘Elaija washikwile kivwalo kyanji ne kwikivunga ne kwikipuma pa mema, kabiji mema efungijile ku kipiko ne ku kilujo.’ Byo baabukile pa mushiji wauma, “baendejilenga pamo, saka baya na kwisamba.” Elisha kechi walangulukile’mba pano wayuka byonse ne. Kufikatu ne kimye kyo bamushile kwi Elaija, Elisha walamine byonse byo bamubuujile ku mufunjishi wanji. Kepo Elaija bamutwajile na kanzhimbiji. Elisha byo abwelele ku kitulu kya Yodano, watolele kivwalo kya kwa Elaija ne kwikipuma pa mema ne kubijika’mba: “Kwepi kuji Yehoba, Lesa wa kwa Elaija?” Kabiji mema ejingijile jikwabo ku kipiko ne ku kilujo.—2 Mfu. 2:8-14.

¹⁶ Nanchi mwamona kuba’mba kya kukumya kitanshi kyaubile Elisha kyajingatu byonka byajinga kya kukumya kyapeleleko kyaubile Elaija nyi? Tufunjilako ka ku kino? Kyamweka Elisha kechi walangulukile’mba pano mwingilo byo aikala wanji, ponkapotu wafwainwa kupimpula mashinda a kubilamo bintu ne. Pakuba aye watwajijile kulondela mashinda aingijishe Elaija mu mwingilo wanji. Onkao mambo, Elisha wamwesheshe kuba’mba wanemekele bingi Elaija wamufunjishe mwingilo, kabiji kino kyalengejile bangauzhi bakwabo kumuketekela. (2 Mfu. 2:15) Nangwa byonkabyo, Elisha byo aingijile mwingilo wa bungauzhi pa myaka 60, Yehoba wamukwashishe kuba bya kukumya byavula bingi kukila ne byaubile Elaija. Anweba babena kufunda mingilo, mwakonsha kufunjilako ka ku kino?

17. (a) Nga babena kufunda mingilo bakonsha kulondela byepi byajinga Elisha? (b) Mu kuya kwa kimye, Yehoba wakonsha kwingijisha byepi babena kufunda mingilo?

¹⁷ Umvwe bemupapo mingilo imo mu kipwilo, kechi mwafwainwa kulanguluka’mba ponkapotu mwafwainwa kupimpula jishinda ja kubilamo bintu ne. Bintu kechi bipimpulwa na mambo a kuba’mba anweba mukeba’mba bipimpulwe ne, bino bipimpulwa kwesakana na bibena kukebewa mu kipwilo ne na lutangijilo lwa jibumba ja Yehoba. Byonkatu Elisha byo atundaikile bangauzhi bakwabo ne kunemeka Elaija kupichila mu kulondela mashinda o aubijilengamo bintu, ne anweba mwakonsha kutundaika bakwenu ne kumwesha kuba’mba mwanemeka bakulumpe mu kipwilo baingila pa myaka yavula kupichila mu kulondela mashinda a mu Baibolo o bobilamo bintu. (Tangai 1 Kolinda 4:17.) Bino mu kuya kwa kimye, mukayukilangako mingilo kabiji mukengijilanga pamo na bakwenu mu kulondela lupimpu lukakwashanga kipwilo kwendela pamo na jibumba ja Yehoba. Kabiji byonkatu byo kyajinga kwi Elisha, mu kuya kwa kimye Yehoba ukemukwasha anweba babena kufunda mingilo kuba bintu byavula kukila ne bafunjishi benu.—Yoa. 14:12.

18. Mambo ka mwingilo wa kufunjisha balongo mu kipwilo kyo anemena mu ano moba?

¹⁸ Twaketekela kuba’mba byambo byo twisambapo mu uno mutwe ne mu wafumako bisa kulengela bakulumpe mu bipwilo kumonapo kimye kya kufunjisha bakwabo mingilo. Anweba balongo mwafikilamo swainga kwimufunjisha mingilo kabiji kookelainga byo babena kwibafunjisha ne kwibingijisha bulongo mu kulama mikoko ya Yehoba. Kuba bino kukakosesha bipwilo byonse mwaya ntanda ne kwitukwasha atweba bonse kwikala bakishinka mu bimye byakatazha bibena kwiya kulutwe.