Nanchi Bilengwa Byaishilekotu Abyo Bine nyi, Inyi Paji Wibilengele?

Nanchi waitabila kuba’mba Lesa ye walengele bintu byonse nyi? Inge byobyo kiji yuka’mba kechi yobe yenka ne; banyike ne bakulumpe bavula nabo byobyo baitabila. Pano bino bamo bamba’mba bumi ne jiulu byaishilekotu bine kwakubula “Wabulume Bonse” kwibilenga.

Nanchi wayuka nyi? Bantu bafikenatu kwamba byo baitabilamo kwakubula kuyuka kine kintu kyalengela kwitabila mu byobyo bintu.

• Bantu bamo baitabila mu bilengwa mambo byobyo bafunda ku chechi.

• Bantu bavula baitabila kuba’mba bilengwa bilengeletu bine mambo byobyo bafunda ku sukulu.

Bibaba biji mu mutwe wakuba’mba: Nanchi Bilengwa Byaishilekotu Abyo Bine nyi, Inyi Paji Wibilengele? bisa kukukwasha kumvwisha bishinka ne kuyuka bya kulumbulula byo waitabilamo. Kitanshi, wafwainwa kulanguluka pa mepuzho alondelapo:

Mambo ka o naitabila’mba Lesa koaji?

Mambo ka buno bwipuzho kyo bwanemena? Mambo Baibolo utundaika kwingijisha milangwe koba’mba ‘bulume bobe bwa kulanguluka.’ (Loma 12:⁠1) Kino kibena kulumbulula’mba pa kwitabila mwi Lesa kechi wafwainwa kulondela:

• byo ulanguluka (Nayukatu kuba’mba kuji muntu uji na bulume bwakila)

• byuba bantu (Ngikala mukimasamasa muji bantu batemwa kupopwela Lesa)

• kukukanjikizha (Bansemi bo bandengejile kuba’mba ngitabile mwi Lesa)

Nangwa byonkabyo, wafwainwa kushiinwa kuba’mba Lesa koaji, ne kuyuka kine kintu kyalengela kuba’mba ushiinwe.

Pano ñanyi kintu kyakulengela kushiinwa’mba Lesa koaji? Nemba bishinka “Mambo ka o Naitabila mwi Lesa?” bisa kukulengela kushiinwa. Byaambapo banyike bakwenu bisa kukukwasha kumvwisha.

Teresa waambile’mba “Umvwe mufunjishi ubena kufunjisha mubiji byo engila, kindengela kushiinwa kuba’mba Lesa koaji. Kinungwa kyonse kya mubiji kiji na mwingilo wakyo, pano bino umvwe bibena kwingila,atweba kechi tuyuka ne. Kwambatu kine mubiji bamulenga mu jishinda jakukumya.”

Richard waambile’mba “Umvwe namona bishimikwa byalepa, maato akatampe nangwa motoka neshikisha kuba’mba ñanyi wibilengele?’ Muntu uji na maana ye wafwainwa kulenga motoka. Mambo motoka pa kuba’mbatu ende, tubinungwa to basokankanya twafwainwa kwingila bulongo. Umvwe motoka paji umulenga ko kuba’mba ne atweba bantu paji witulengele.”

Karen waambile’mba “Umvwe wayuka myaka yavula ipitapo pa kubatu’mba muntu uji na maana afunde pa ka kintu kacheche kaji mwiulu, kimwesha kubula maana kulanguluka’mba bintu byaishilekotu bine.”

Anthony waambile’mba “Kufunda sayansi kwandengejile kumona kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine. Nalangulukilenga pa maana aji mu bintu byalenga Lesa, muntu byo apusanako na bintu bikwabo, kuvwangakotu ne byo twafwainwa kwiyuka, kuyuka ko twafuma ne ko tubena kuya. Lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine lwaimena pa kuba’mba bilengwa byonse bingila mu musango wa bunyama, pano bino kechi lwalumbulula ene mambo bantu kyo bapusenako ne. Njina bishinka byavula byandengela kwitabila kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine kukila kwitabila mwi Lesa”

Kulumbulula byo waitabilamo

Wakonsha kuba byepi inge kya kuba bakwenu ke bakwendeleke na mambo a bintu byo waitabilamo? Wakonsha kuba byepi inge baamba’mba sayansi “walumbulula” amba bilengwa bilengeletu bine?

Kitanshi, wafwainwa kushiinwa’mba bintu byo waitabilamo bya kine. Kechi wafwainwa kwakamwa nangwa kumvwa bumvu ne. (Loma 1:16) Wafwainwa kuvuluka kuba’mba:

1. Kechi yobe yenka ne, bantu bavula baitabila mwi Lesa. bantu bafunda nabo baitabila mwi Lesa kubikakotu ne basayansi.

2. Inge bantu baamba’mba kechi baitabila mwi Lesa ne, kimye kimo kilumbulula’mba kechi bamuyuka Lesa ne. Mambo kechi bamba bishinka pa byo baitabilamo ne, pano bino bepuzha’mba “Umvwe Lesa koaji mambo ka o tuyanjila?” Kino kibalengela kutatula kulanguluka pa bintu byo bafunda.

3. Bantu ‘bakeba kuyuka Lesa.’ (Mateo 5:⁠3) Kukeba kuyuka Lesa kwavwangamo kukeba kwitabila mwi aye. Onkao mambo, umvwe muntu waamba’mba Lesa ufwako, awo muntu wakonsha ku mwipuzha kulumbulula kyalengela kuba’mba ambe byobyo.​—Loma 1:​18-20.

4. Kyawama kwitabila mwi Lesa. Mambo kimwesha’mba bumi kechi bwaishilekotu bwine ne. Kafwako bishinka bimwesha’mba bumi bwaishilekotu bwine.

Wakonsha kwamba’mba ka inge muntu wa kwipuzha kine kintu kyalengela kuba’mba witabile mwi Lesa. Mona bino bishinka.

Inge muntu waamba’mba: “Bantu babula kufunda bo baitabila mwi Lesa.”

Wakonsha kumukumbula’mba: Kechi nayuka ne. “Nga obewa wakonsha kuswa kino nyi? Kwesakana na kupesapesa kumo kwaubiwe kyatanyiwe kuba’mba pa bashayuka basayansi kukila 1,600 ba pa masukulu akatampe apusana pusana, bachechetu bo baitabijile mwi Lesa.a Nanchi wakonsha kwamba’mba bano bashayuka kechi bafunda ne, na mambo a kuba’mba baitabila mwi Lesa nyi?

Inge muntu waamba’mba: “Inge Lesa ko aji, mambo ka buyanji kyo bwavujila mu ntanda?”

Wakonsha kumukumbula’mba: “Kiji nobe ubena kulumbulula’mba kechi wayuka Lesa byo engila ne, nangwa kafwako kyo obapo pa buyanji, ke ibyo? [Muleke akumbule.] Nayuka mukumbu wa buno bwipuzho. Pano pa kuba’mba umvwishe wafwainwa kuyuka mafunjisho a mu Baibolo. Nanchi wakonsha kutemwa kuyukilapo byavula nyi?”

Kibaba kyalondelapo kya uno mutwe kikalumbulula ene mambo o kwabujila bishinka bimwesha kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine.

Nanchi ne obewa umvwa byonka byaumvwine Alex ye twaambapo peulupo nyi? Kampe mu bwikalo bobe bonse waitabila byaamba Baibolo kuba’mba: “Lesa walengele bya mwiulu ne ntanda.” (Ntendekelo 1:1) Umvwe bantu bakwambila’mba bilengwa byaishilekotu bine kechi bebilengele ne. Nanchi wakonsha kuswa nyi? Mambo ka o wakonsha kukaina kuba’mba bilengwa kechi byaishilekotu bine ne?

• Bintu bibiji bilengela kubula kuswa’mba bilengwa byaishilekotu bine

• Mepuzho a kulangulukapo

• Byambapo bakwenu

Bintu bibiji bilengela kubula kuswa’mba bilengwa byaishilekotu bine

1. Ba sayasi kechi baji na bishinka pa lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine ne. Pa myaka yavula ba sayansi bapesapesa bishinka. Pano bino, bakyangye kutaana bishinka byakonsha kulengela bantu bonse kuswa’mba bilengwa byonse byaishilekotu bine.

   Bya kulangulukapo: Umvwe ba sayansi bakankalwa kutaana bishinka, kabiji bo bashayuka, nanchi kyatama kukana luno lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine nyi?​—Salamo 10:4.

2. Byo waitabilamo byanema bingi. Zachary waambile’mba, “Inge kya kuba bilengwa biji pano pa ntanda byaishilekotu kya mapuso, ko kuba’mba bilengwa byonse biji mwiulu ne pano pa ntanda byo byatu. Waambile kine. Mambo umvwe lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine lwa kine, ko kuba’mba kafwako kyo twaikela na bumi. (1 Kolinda 15:32) Onkao mambo, umvwe lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bebilengele lwa kine, ko kuba’mba lwitulengela kuyuka kine kintu kyo twaikela na bumi ne kuyuka bwikalo bwa kulutwe.​—Yelemiya 29:11.

   Bya kulangulukapo: Kuyuka bishinka pa lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine ne lwa kuba’mba bilengwa bebilengele, kwakonsha kukukwasha byepi?​—Bahebelu 11:1.

Mepuzho a kulangulukapo

BAMO BAMBA’MBA: ‘Bilengwa byonse biji pano pa ntanda byaishileko na mambo a kutubika.’

• Ñanyi nangwa’mba ki ka kyalengejile kuba’mba bitubike?

• Kyepi kya kine, kwamba’mba bilengwa byaishilekotu bine nyi, inyi kwamba’mba bilengwa bebilengele?

BAMO BAMBA’MBA: ‘Bantu bafumine ku banyama.’

• Umvwe kya kuba bantu bafumine ku banyama, nabiji bampombo. Mambo ka o bapusena na bantu mu byubilo?a

• Mambo ka tu maselo twa mu mubiji o twakatezha kuyuka?b

BAMO BAMBA’MBA: ‘Lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa byaishilekotu bine, lwa kine.’

• Nanchi muntu wamba’mba bilengwa byaishilekotu bine wayuka bishinka nyi?

• Bantu banga baitabila amba luno lufunjisho lwa kine na mambo a kuba paji bebabula’mba bantu bamo baji na maana byo byo baitabila?

Nanchi byaamba Jeanette wibiswa nyi? Inge waswa, ko kuba’mba kyakonsha kukulengela kukana kuba’mba bintu kechi byalengelwe ne. Kafwako ukeba bantu kumumona’mba maana ufwao ne. Ñanyi kintu kyakonsha kukukwasha?

• Bintu bilengela kukana

• Langulukanga pa byo waitabilamo

• Bintu bya kukukwasha kutaana bishinka

• Byambapo bakwenu

Bintu bilengela kukana

1. Inge waswa’mba bintu byalengelwe, bantu bakakumonanga’mba walengulula byamba sayansi.

“Mufunjishi wami waambile’mba bantu baswa’mba bintu byalengelwe boba kino mambo bakankalwa kulumbulula bulongo bingila ntanda.”—Maria.

Wafwainwa kuyuka’mba: Bantu bakana’mba bintu kechi byalengelwe ne, kafwako kyo bayuka ne. Bashayuka ba bya sayansi bayile nkuwa, Galileo ne Isaac Newton baitabijile mu Mulenga walengele bintu byonse. Byo baitabijile amba bintu byalengelwe kechi byapusenejilemo na byaamba sayansi ne. Onkao mambo, bashayuka ba bya sayansi bamo lelo jino, baswa kuba’mba bintu byalengelwe.

Eseka kuba bino: Nemba kyambo kya “waamba pa lwitabilo lwanji” (ubikeko ne tupitulukilo) mu kakitenguluzha ka Watchtower BUTALA BWA MABUKU PA INTANETI, ukebepo bantu bamo bafunda bya michi ne bashayuka ba bya sayansi baswa kuba’mba bintu byalengelwe. Mona kintu kibakwashishe kuswa’mba bintu byalengelwe.

Kishinka kine: Kuswa’mba bintu byalengelwe kechi kulumbulula’mba walengulula bya sayansi ne. Kukeba kuyukilapo bintu byavula byalengele Lesa kwakonsha kukukwasha kuswa’mba bintu byalengelwe.​—Loma 1:​20.

2. Umvwe waketekela byaamba Baibolo amba Lesa ye walengele bintu, bantu bakakumonanga’mba wakilamotu kunemeka bya bupopweshi.

“Bantu bavula bamba’mba kuswa’mba Lesa ye walengele bintu ke kutayatu kimye. Bamba’mba byambo biji mu Ntendekelo ke jishimikilatu.”​—Jasmine.

Wafwainwa kuyuka’mba: Bantu javula bamba bya bubela bingi pa mashimikila a mu Baibolo aamba’mba bintu byalengelwe. Bantu baswa’mba Lesa ye walengele bintu bamba’mba, ntanda beilengeletu katataka nangwa’mba bintu byumi bebilengeletu mu moba atanu na jimo a maola 24. Abino kechi byo bifunjisha Baibolo ne.

• Ntendekelo 1:1 waamba’mba: “Mu ntendekelo Lesa walengele jiulu ne ntanda.” Kino kechi kyapusenamo na byamba bashayuka ba bya sayansi amba ntanda yaikala myaka yavula ne.

• Kyambo kya kuba’mba “juba” kyo baingijisha mu Ntendekelo kyakonsha kulumbulula kimye kyalepa bingi. Kyambo kiji pa Ntendekelo 2:​4, kya kuba’mba “juba” bekingijisha kulumbulwilamo moba onse atanu na jimo Lesa o alengejilemo bintu.

Kishinka kine: Byaamba Baibolo amba bintu byalengelwe byakwatankana bingi na bishinka byamba bashayuka ba bya sayansi.

Langulukanga pa bintu byo waitabilamo

Lwitabilo lukebewa pa kuba’mba muntu aswe’mba “Lesa ye walengele bintu.” Kikebewa kulangulukapo bulongo. Akimona kino:

Bintu byonse byo wikala nabyo mu bwikalo bimwesha’mba kuji wibilengele. Umvwe wamona kamela, ndeke nangwa nzubo, ukayuka’mba kuji wibilengele. Inge watala jiso ja muntu, kañonyi byo kalelemba mwiulu nangwatu ntanda yetu, byakonsha kukulengela kuyuka’mba bintu kechi byaishilekotu bine ne.

Bya kulangulukapo: Balenga bya kulengalenga bafunjila ku bintu byalenga Lesa pa kuba’mba balenge kintu, kabiji bakeba’mba bakwabo bayuke’mba abo bo balengele byobyo bintu. Nanchi kyawama kutotaika bantu pa bintu byo boba ne kubula kuyuka Mulenga ne bintu byonse bya kukumya byo alengele nyi?

Bintu bya kukukwasha kutaana bishinka

Wakonsha kuswa’mba bintu byalengelwe inge saka umona bilengwa na Lesa.

Eseka kuba bino: Nembamo kyambo kya kuba’mba “nanchi kyalengelwe nyi” (ubikeko ne tupitulukilo) mu kakitenguluzha ka Watchtower BUTALA BWA MABUKU PA INTANETI. Salapo mitwe imo yo watemwa mu Labainga! ya kuba’mba “Nanchi Kyalengelwe Nyi?” Pa kibaba kyonse, monapo kintu kimo kyawama kyaamba pa kilengwa na Lesa. Wakonsha kushiinwa byepi amba kuji Wikilengele?

Langulukishapo: Ingijisha mabuloshuwa a mu kizungu aji panshipo kukukwasha kuyuka’mba Lesa ye walengele bintu.

• Was Life Created?

  • Ntanda beilenga bingi bulongo kabiji paji bintu bikwasha bilengwa bijipo.​—Mona mapa 4-​10.

  • Bintu byalenga Lesa bimwekela mu bintu byo tumona na meso.​—Mona mapa 11-​17.

  • Byaamba Baibolo mu Ntendekelo amba Lesa ye walengele bintu, byakwatankana bingi na byamba bashayuka ba bya sayansi.​—Mona mapa 24-​28.

• The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking

  • Bilengwa byumi kechi byakonsha kufuma ku kintu kyabulako ne.​—Mona mapa 4-7.

  • Bilengwa byumi kechi byakonsha kwiyakotu abyo bine kwa kubula wibilengele ne.​—Mona mapa 8-​12.

  • Ndengelo yo balengelamo muntu yakila biñambañamba bijiko lelo jino.​—Mona mapa 13-​21.

  • Kafwako kilengwa kyumi kyafumine ku bashakulu ne. Bazhiikula bya kuzhiikula bamba’mba bikupa bya kintu kyafwile kala, mufuma banyama bapusana pusana, pano bino kechi bimwesha byo byalengelwenga ne.​—Mona mapa 22-​29.

“Bilengwa na Lesa nabiji banyama, jiulu ne bintu bijimo byankwasha kuyuka’mba Lesa koaji.”​—Thomas.

Wakonsha kulumbulula!

Kimye kimo wakonsha kulanguluka’mba: ‘Kechi nakonsha kulumbulula bulongo sayansi ne pa mutwe wa kuba’mba bintu byaishilekotu bine ne.’ Byo byalangulukanga Danielle. Waambile ne kuba’mba, “Kechi nakebanga kwipachika na bafunjishi ne bakwetu motufunjila sukulu ne. Ne Diana naye waambile’mba: “Umvwe ke bengijishe byambo bya sayansi kechi naumvwanga bulongo ne.”

Nangwa byonkabyo, kechi wafwainwa kumweka nobe wayuka byavula pa kwisamba nabo ne. Kyawamakotu ke kya kuba’mba kechi wafwainwa kuyuka sayansi pa kuba’mba ulumbulwile bakwenu walengele bintu ne.

Byo wafwainwa kuba: Balumbulwile byambo bya Baibolo biji mu Bahebelu 3:4 bya kuba’mba: “Nzubo yonse kuji wiishimika, bino walengele bintu byonse, ye Lesa.”

Nsongwakazhi aye Carol walumbulwile bingi bulongo kinembelo kya Bahebelu 3:4 waambile’mba: “Fwanyikizha kuba’mba uji mungye mwine mubula kwikala bantu. Byo ke uye wataana kakichi ko basonga bulongo kakutonkwelako mu meno. Wakonsha kulanguluka’mba ka? Kimo kimye wakonsha kwamba’mba, ‘pano pantu papichijile muntu.’ Umvwe kya kuba kano ka kintu kacheche ka kulengela kuyuka bino, ko kuba’mba bintu byonse biji mwiulu ne pano pa ntanda kuji wibilengele.”

Umvwe muntu waamba’mba: “Umvwe Mulenga koaji, pano nga aye ñanyi wamulengele?”

Wafwainwa kukumbula’mba: “Kubula kuyuka bintu byavula pa Mulenga kechi kulumbulula’mba ufwako ne. Po pamotu ne muntu walengele foni kechi wamuyuka ne, pano bino washiinwa’mba koaji, ke ibyo?” [Leka akumbule.] “Kuji bintu byavula byo twakonsha kufunda pe Mulenga. Kana wakonsha kutemwa kwibiyuka nyi?”

Inengezhe

Baibolo waamba’mba, ‘Inengezhezhai jimo kimye kyonse mwa kwibakumbwila bonse bemwipuzha pa mambo a luketekelo lo muji nalo, bino saka muba kino na kukooka muchima ne na mushingi mukatampe.’ (1 Petelo 3:15) Onkao mambo kyawama kulanguluka pa bino bintu bibiji; bintu byo usa kwamba ne bya kwamba.

1. Bintu byo usa kwamba. Kutemwa Yehoba kwawama bingi kabiji ko kwakonsha kukulengela kwamba pe aye ku bakwenu. Pano bino, kwibalumbulwilatu byo wamutemwa kechi ko kwakonsha kwibalengela kushiinwa’mba Lesa ye walengele bintu byonse ne. Wakonsha kwingijisha bintu bimweka pa kuba’mba etabile’mba bilengwa bebilengele.

2. Bya kwamba. Wafwainwa kwamba na mushingi pa kwisamba nabo. Bantu batemwa bingi kuswa byo ubena kwamba umvwe wibapa mushingi ne kunemeka byo baitabilamo.

   Elaine waambile’mba “Kechi kyawama kwamba byambo byatama nangwa kumweka nobe wayuka bintu byavula kukila ye ubena kwamba nanji ne. Kyawama kwamba saka watekanya.”

Bintu bya kukukwasha kulumbulula byo waitabilamo

Alicia waambile‘mba, “Inge kechi winengezha ne, kikatazha bingi kwambapo kuchina ku kuseka.” Byonka byaambile Alicia kunengezha kwanema bingi pa kuba’mba mulumbulule bulongo. Jenna waambile’mba: “Inge nanengezha bya kwamba kechi ngakamwa kwamba na muntu pa walengele bintu byonse ne.”

Kwepi ko wakonsha kutaana bishinka? Banyike bavula bengijisha ano mabuku a mu kizungu:

• Was Life Created?

• The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking

• The Wonders of Creation Reveal God’s Glory (vidyo)

• Mutwe wa mu Labainga! wa kuba’mba “Nanchi Kyalengelwe Nyi?” (Nembaimo bino byambo bya kuba’mba “Nanchi Kyalengelwe Nyi?” mu BUTALA BWA MABUKU PA INTANETI.)

• Ingijishai BUTALA BWA MABUKU PA INTANETI umvwe mukeba bintu bikwabo.

Kikemukwasha ne kupitulukamo jikwabo mu bibaba bya uno mutwe wa kuba’mba, “Nanchi Bilengwa Byaishilekotu Abyo Bine nyi, Inyi Paji Wibilengele?”

1. Lufunjisho 1: Mambo ka a Kwitabila mwi Lesa?

2. Lufunjisho 2: Nanchi Wakonsha Kuswa’mba Bilengwa Byaishilekotu Bine Nyi?

3. Lufunjisho 3: Mambo ka o Twafwainwa Kuswa Kuba’mba Bintu Byalengelwe?

Byo wakonsha kuba: Ingijisha bintu byo watemwa. Kikamukwasha kwibivuluka ne kwamba saka wakasuluka. Pitulukanga mu byo wakonsha kwamba.