BIBENA KUMWEKA MU NTANDA
Kalunga ka Mexico
Mu April 2010, kingijisho kya kufumishako manyi pa kalunga kyasabikile. Kino kyalengelejile manyi avula ne mwela wa bulembe kutendeka kupomokela mu kalunga pepi na bañondo basatu. Byo papichile ba ñondo babiji ne kichika kufuma pamwekejile ano mapuso, kipanyi kimo kipesapesa kyapimine kwingijisha mwela wa methane, kyataine kuba’mba manyi onse asalañenamo. Pano bino, bashayuka bamo bazhinauka, bamba kuba’mba ano manyi ashikamine panshi ya kalunga.
[Russia
Kwesakana na kupesapesa kumo, bena Russia bavula baji na myaka pakachi ka 18 ne 35, bamba kuba’mba muntu pa kuba’mba “ekale bulongo mu bwikalo, kimye kimo kechi wafwainwa kulondelatu mizhilo ne,” byo byaamba pepala wa byambo wa Rossiiskaya Gazeta.
Peru
Mataba a matubatuba o bajimanga kala (nabiji o bamwesha peulu) kyatanyiwa kuba’mba bangikazhi baikelanga ku kabeta ka ku buyeke mu kyalo kya Peru, beengijishanga kulengelamo matubatuba ne bunga bwa shinkwa pa myaka 3,000 yapitapo.
Italy
Lucio Soravito De Franceschi Bishopu wa mu Katolika mu Adria-Rovigo, waitabila amba bantu pa kuba’mba bafunde mambo a Lesa kikebewa “kwibalondela kobekala.” Kabiji waambile’mba “mwingilo wetu wa bupashita kechi wafwainwa kwikala wa kujizhangatu mangengele pa machechi ne, ke kuyanga na kukonkonsha pa bibelo bya bantu.”
South Africa
Mutengo wa meno a bilangwa o bengijisha ku muchi wailako peulu kya kuba kinemenezhi kya 1 kg kipotwa na mali afika ku 65,000 a kina Meleka. Mu 2011, mu kyalo kya South Africa, bibinda byaipaile bilangwa 448. Mazubo mo balamina bintu bya kala (Museum) ne bibamba mwa kupoteshesha mu Europe bebikundawile na mata ku bangivi na mambo akukebatu meno a bilangwa. Nangwatu bilangwa byajinga mo balelela banyama bakutambisha byajinga mu kizumba.