BA SARAH,a ba ku Ghana, basongolwa kwi ba Jacob kabiji baikala mu masongola myaka 17 baambile’mba: “Javula tupusena pa mali. Nzhingila bingi mambo a kuba’mba yami ñingila mingilo yonse pa nzubo, pano ba Jacob kechi bambapo ne pa byo twafwainwa kwingijisha mali ne. Papita ne milungu yavula kwa kubula kwisamba.”

Bamwatawabo ba Jacob nabo baswile’mba: “Ibyo, kwikala kimye kimo kyo twiambila byambo byatama. Javula kilengela ke kubula kuyila mumo ne kubula kwisamba bulongo. Kabiji makatazho ekalako na mambo a kukizhamo kuzhingila.”

Mwanamulume wa ku India wasongolatu katataka wa jizhina ja Nathan walumbululwile kyamwekele juba jimo kimye bako banji babalume kyo banenene bako banji babakazhi. Waambile’mba: “Bazhingijile bingi kabiji bafuminepo ne pa nzubo. Byo naipwizhe bako bami babalume ene mambo o baambijile byobya, abo balangulukile’mba amiwa muko wabo mbena kwibatuka. Kepo nayukile kuba’mba nanchi banenenengatu atweba bonse.”

Kampe ne anweba mwakimonapo kala ñambilo yatama byo yakonsha kulengela mutende kupwa mu kisemi. Misambo yawama mu kimye kichechetu yakonsha kwaluka ke lutobo. Kafwako muntu wambatu byawama kimye kyonse ne. Onkao mambo, kyapeela bingi kulumbulwila mungi byaamba bakwenu nangwa milanguluko yabo. Nangwa byonkabyo, mwakonsha kwikala mu mutende ne kuyila mumo.

Mwakonsha kuba byepi umvwe kya kuba paikala mapata akatampe? Ñanyi bintu byo mwafwainwa kuba pa kuba’mba mubwezhe mutende mu kisemi kyenu? Bisemi byakonsha kuba byepi pa kuba’mba bekala mutende? Tangai mwiumvwine.

MWAKONSHA kuba byepi inge makatazho mu kisemi kyenu kechi apwa ne? Kampe lutobo kechi lupwa ne, kabiji lubena kubayilakotu. Kimo kimye kechi muyuka ne kyaji kulengela kuba’mba mutendeke kutoboka ne. Pano bino, mwitemwa bingi, kabiji kechi mukeba kwifichisha ku muchima ne.

Kyanema bingi kuyuka’mba kwikala na makatazho mu kisemi kechi kulumbulula’mba lumvwañano kafwamo ne. Makatazho kechi afwainwa kulengela mu kisemi kubula kumvwañana ne, bino, kyakonsha kulengela ke jishinda jo mupwishishamo oo makatazho. Monai bimo byakonsha kwimukwasha kupwisha makatazho.

1. KUSHINKANYANGA NE.

Inge kya kuba bantu babiji babena kutoboka, bino umo waleka kwamba ke ateleketu, lutobo lwakonsha kupwa. Onkao mambo, ibikishaingako kwikanya kubwezha kibi na kibi ku mukwenu wimuzhingijisha. Ibikaingako kwinemeka ne kuyuka bya kwikanya. Vulukai kuba’mba mutende mu kisemi wanema bingi kukila kushinda mapata.

“Pabula nkunyi, mujilo uzhima, ne popa pabula muntu wa luntepentepe, lutobo lupwa.”—Byambo bya Maana 26:20.

2. MWAFWAINWA KUYUKA BYUMVWA BA MU KISEMI KYENU.

Kutelekesha kwa kubula kuchibikizha mukwenu nangwa kulengulula byo abena kwamba kwakonsha kwimukwasha kufwomona bukaji ne kubwezha mutende. Kechi mwafwainwa kulanguluka’mba mukwenu uji na milanguluko yatama ne. Bino mwafwainwa kuyuka byo abena kumvwa ku muchima. Nangwa umvwe mukwenu wimufichisha ku muchima mambo a bumbulwa kulumbuluka kechi mwafwainwa kulanguluka’mba ubena kwimutamishisha jizhina ne. Muntu wakonsha kwamba byambo byatama na mambo a kubula kulangulukapo bulongo nangwa kukola ku muchima, kechi na mambo a kuba’mba awo muntu watama muchima nangwa’mba uji na muchima wa kushinkanya ne.

“Vwalai muchima wa kifyele, wa lusa, wa kwipelula, wakooka ne wa butekanye.”—Kolose 3:12.

3. MONAINGAPO MASHINDA MWA KUFOMWENA BUKAJI.

Inge muzhingila bibi, kyawama kufumapo pa kakimye kacheche ne kupembelela mwatontoloka. Kampe mwafwainwa kuya mu kibamba kikwabo nangwa kuzhokolokako pa ka kimye kacheche pa kuba’mba mupitweko mwela. Kino kechi kilumbulula kuleka kumvwañana nangwa kwichinuzhuka ne, kabiji kechi kilumbulula kuleka kwisamba ne. Kino kyo kimye kyawama kyo mwafwainwa kulomba kwi Lesa pa kuba’mba emupe bulume bwa kutekanya, maana ne milangwe.

“Lutobo saka lukyangye kutendeka, fumapo.”—Byambo bya Maana 17:14.

4. LANGULUKAIPO BULONGO PA BYO MUKEBA KWAMBA NE BYA KWIBYAMBA.

Kukumbula mu jishinda jakonsha kukozha mukwenu ku muchima kechi kwakonsha kwimukwasha ne. Esekai kwamba byafwainwa kutekenesha mukwenu wazhingila. Kechi mwafwainwa kusopelelanga byo abena kulanguluka ne, bino mwafwainwa kumwipuzha kwimulumbulwila byo abena kulanguluka ne kumusanchila pa bukwasho bwanji nangwa inge wimufundako.

“Byambo bya kupulumukatu byasañana nobe mpoko, pakuba byambo bya muntu wa maana bibukañana.”—Byambo bya Maana 12:18.

5. AMBAINGA NA JIWI JA PANSHI.

Kubula kutekanya kwa umo mu kisemi kwakonsha kuzhingijisha bakwabo. Inge mwazhingila, chinuzhukainga kwamba byambo byatama nangwa kutukana nangwa kubwazanga. Kabiji chinuzhukainga kwamba byambo nabiji bya kuba’mba, “Kechi mwanta muchima ne” nangwa’mba, “Kechi muteleka ne.” Mwafwainwa kubuula mwina kwenu mu meso anteka byubilo byaji byo bimufichisha ku muchima amba (“Kinzhingijisha bingi inge . . . ”). Kushinjika mwinakwenu, kumupuma lupi, kumupanta kibaka, nangwa byubilo bikwabo bya bukapondo kechi byawama ne. Kyo kimotu ne kwinena, kwiambila byambo bya mukeyu, nangwa kwizakamisha.

“Mfika yonse po yapela, bukaji ne kubuuka bukaji, kubwazanga, mwenga ne bintu byonse byatama mwibifumyemo mwi anweba.”—Efisesa 4:31.

6. PELAWIZHAINGA KULOMBA LULEKELO LWA MAMBO NE KULUMBULULA BYO MUSAKUBA PA KUPWISHA LOLO LUKATAZHO.

Kange muleke bukaji bwimulengele kulubako ku mwingilo wanema ye muji nanji wa kuleta mutende mu kisemi ne. Vulukainga kuba’mba inge mwalwa na mukwenu ko kuba’mba kafwako washinda ne. Bino inge mwapwana ko kuba’mba bonse mwashinda. Onkao mambo, mwafwainwa kuyuka’mba ne anweba kuji kyo mwauba kyalengela’mba mutatule kutoboka. Nangwatu inge mwamona’mba kafwako kyo mwatamisha ne, mwafwainwa kulomba lulekelo lwa mambo pa kuzhingila, pa kukumbula mu jishinda jo mwajikukumbwilamo, nangwa pa kuzhingijisha mwinakwenu kwa kubula kuyuka. Kwikala mu mutende kwanema kukila kwitota ne kushinda. Kabiji umvwe mukwenu wimulomba lulekelo lwa mambo, mwafwainwa kupelawizha kumulekelako mambo.

“Yanga wipelule ne kumusashijila mukwenu ponkapotu.”—Byambo bya Maana 6:3.

Inge lutobo lwapwa, mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mwikale mu mutende mu kisemi? Uno ye mutwe walondelapo.

NANCHI mwayuka kuba’mba Baibolo wakonsha kuleta mutende mukachi ka nzubo yenu nyi? Esakanyai byaamba Baibolo ne byaamba bantu bamo bo baipwizhe. Monai bishinka bimo byakonsha kwimukwasha kuchinuzhuka kutoboka, ne kwimukwasha kwikala mutende ne kukosesha luvwañano.

MAFUNDE A MU BAIBOLO ALENGELA BANTU KWIKALA MUTENDE

IKALAI NA MUCHIMA WA KUNEMEKA BAKWENU.

“Kange mubenga bintu na mapata nangwa na kwitota kwatu ne, bino na muchima wa kwipelula saka mulanguluka’mba bakwenu bemukila, saka muta muchima ku bintu bya bakwenu kabiji kange mulangulukengatu pa bintu byenu byonka ne.”—Filipai 2:3, 4.

Ba C. P, banabakazhi baikala mu masongola myaka 19 baambile’mba: “Kyawama bingi kumona mwinakobe kuba’mba wanema kukila obewa ne bantu bakwabo.”

TELEKESHAINGA BIBENA KWAMBA MUKWENU SAKA MWATEKANYA.

“Saka wibavululamo . . . kechi kwikala wa lutobo ne, kana kwikala wakooka muchima ne kumwesha bukimote bonse ku bantu bonse.”—Titusa 3:1, 2.

Ba P. P., banabakazhi baikala mu masongola myaka 20 baambile’mba: “Twakonsha kukepeshako kutoboka inge kya kuba ketukumbule benakwetu na jiwi jakooka. Kabiji kyanema bingi kuteleka kwa kubula kwibachibikizha ne kunemeka milanguluko yabo nangwa kya kuba kechi twaswisha yoyo milanguluko ne.”

IKALAI BATEKANYA NE KUKOOKA MUCHIMA.

“Kutekanya kufwomona mukulumpe wa nzhita, kabiji lujimi wanekena [“wakooka,” tubyambo twa munshi] wakonsha kumokola kikupa.”—Byambo bya Maana 25:15.

Ba G. A., banabakazhi baikala mu masongola myaka 27 baambile’mba: “Makatazho akonsha kwikalapo, pano bino byo muba na oo makatazho byanema bingi. Twafwainwa kutekanya. Inge twatekanya bintu byenda bingi bulongo.”

KANGE MWIAMBILENGA BYATAMA NANGWA KULWA NE.

“Mwafwainwa kutaya bino bintu byonse: bukaji, kuzhingila, bubi, mwenga ne ñambilo ya bunya kufuma mu kanwa kenu.”—Kolose 3:8.

Ba B. D., baikala mu masongola myaka 20 baambile’mba: “Nkomoka bingi bamwatawami byo bekanya. Kimye kyonse batekanya kabiji kechi banena nangwa kuntuka ne.”

IKALAI NA MUCHIMA WA KULEKELAKO BAKWENU MAMBO NE KUPWANA BUKIJI BUKIJI.

“Itekenyainga anwe bene na bene ne kwilekelako mambo umvwe umo uji na mambo na mukwabo.”—Kolose 3:13.

Ba A. B., baikala mu masongola myaka 34 baambile’mba: “Inge wakooka, wakonsha kwamba nangwa kuba bintu byakonsha kukozha mwinakobe ku muchima. Pa bimye bya uno mutundu kyawama bingi kwilekelako mambo. Masongola kuba awama inge kya kuba kechi mwilekelako mambo ne.”

IUBILANGA BYAWAMA KIMYE KYONSE.

“Saka mupana, ne anweba bantu bakemupa. . . . Mambo kyonka kipimo kyo mupiminako bakwenu, ne anweba kyo kyo bakemupiminako.”—Luka 6:38.

Ba H. K., baikala mu masongola myaka 44 baambile’mba: “Bamwatawami bansangajika bingi, kabiji bangubilapo ne tubintu tumo twawama bingi. Kabiji kino kindengela kulanguluka’mba, ‘Nakonsha kuba byepi pa kuba’mba nabo nebalengele kwikala na lusekelo?’ Kyafumamo twikala bingi na lusekelo.”

TWAJIJILAI NA KUTUNDAIKA MUTENDE MUKACHI KA KISEMI KYENU

Bisemi byo bashikishe ku banemba Labainga! ke bisemi bichechetu pa bisemi byavula bingi mwaya ntanda byo bakwasha ku Baibolo kwikala na byubilo byawama bileta mutende mu kisemi.a Nangwatu mu bisemi bimo mo babulanga kumvwañana bataana kuba’mba kyawama bingi kwibikako kwikala bamutende, mambo Baibolo walaya’mba: “Aba batundaika mutende baji na lusekelo.”—Byambo bya Maana 12:20.