Kechi Twaubile Moyo Ne, Yehoba Wajinga Ne Atweba
Byaambiwe na Egyptia Petridou
Mu 1972, Bakamonyi bapwijile pamo mu Kipilusa mu muzhi wa Nicosia na kumvwa ku jashi jiikajila jaambilenga mulongo Nathan H. Knorr, waingijile myaka yavula bingi mu kutangijila mwingilo wa Bakamonyi ba kwa Yehoba. Uno mulongo wafikenejiletu kungyuka, saka nkyangye kwilumbulwila amiwa mwine, wangipwizhe’mba: “Nanchi ujipo na sawakya kufuma ku Ijipita nyi?” Namonañene na mulongo Knorr mu myaka 20 yapichilepo ku muzhi kwetu ku Alekesandiliya, mu Ijipita.
NASEMEKELWE mu muzhi wa Alekesandiliya pa January 23, 1914, yami mukulumpe pa baana bana. Twaikelangatu kwipi na kalunga ka mema. Alekesandiliya wajinga muzhi wawama mwavujile bya kubauba wayukanyikilwe na bishimikwa ne bya kishakulu. Bena Europe byo bevwangile na bena Alabya, Atweba baana twafunjile kwamba Kizungu, Kifulenchi, Kiitalyani, ne Kingiliki mulaka waambiwanga mu kisemi kyetu.
Panyuma ya kupwisha sukulu, natwelele nkito mu kishimikwa mo naingilanga mwingilo wa kusona bya kuvwala bya banabakazhi byawama bya kuvwala pa bimye biikajila. Nabambakene bingi mu kupwila, kabiji natemenwe bingi kutanga Baibolo, nangwa naumvwangakotu bicheche pa byo natanganga.
Mu kyonkakya kimye mu ma 1930, namonañene na nsongwalume wawama bingi mwina Kipilusa. Theodotos Petrides wayukile bingi bulwi bwa kwifina tukono, kabiji wafunjile nkito ya kupanga maswiti ne shinkwa, kabiji bamutwezhezhe nkito mushitolo imo yayukanyikilwe bingi mo basokanganga bashinkwa bulongo. Theodotos wantememwe bingi mambo najinga wakepa mubiji ne nsuki ifita. Javula wañimbilanga nyimbo ya butemwe ya mu Kingiliki pangye ya kipenze. Twisongwele pa June 30, 1940. Ano ajinga moba a lusekelo. Twaikalanga mu mazubo atentakana, ya bamama peulu yetu mushi. Mwanetu mubeji John wasemekelwe mu 1941.
Kufunda Bukine bwa mu Baibolo
Kimye kimo, Theodotos kechi watondelwetu na bupopweshi bwetu ne, bino waipuzhanga mepuzho pa Baibolo. Kwakubula nangwa kuyukatu ne, Bakamonyi ba kwa Yehoba batendekele kumufunjisha Baibolo. Juba jimo, byo najinga pa nzubo na mwana, wamukazhi umo wakonkonsheshe ku kinzhilo ne kumpa kakipepala panembelwe byambo bya mu Baibolo. Nekatambwile na mushingi ne kwikatanga. Wabwelele wampa buku walumbulula Baibolo. Nakuminye bingi pakutana kuba amba ae o mabuku aletelepo Theodotos muno mu nzubo!
Naambile’mba: “Ee njinao ano mabuku. Beye batwele mwane.” Uno Kamonyi Eleni Nicolaou namukulakenye mepuzho. Mubutekanye waingijishe Baibolo pa kunkumbula. Natemenwe bingi. Ponkapotu, natendekele kumvwa mambo a mu Baibolo. Byo twatulumeneko pacheche Eleni wamwene kipikichala kya benakwami. Kepo aambile’mba “nebayukabe babalume!” Bya bufyamfya bya kwa Theodotos byasolokele. “Naishile kuyuka ba Theodotos byo baubilenga, kabiji nakuminye bingi.” Ba Theodotos pa kuya na kupwila na Bakamonyi ba kwa Yehoba banshanga, kabiji kechi bambulangako ne! Byo babwelele ku nzubo jojo juba nebambijile’mba: “Kumpuzha komwaile mulungu wapwa, uno mulungu mbena kuya nenu!”
Kimye kitanshi kyonaile na kupwila, bantu jikumi besambilenga pa buku wa Mika. Naumvwinetu byonse! Kufumatu popo, jonse Pakitanu mabanga George ne Katerini Petraki baiyanga na kwitufujisha Baibolo. Batata ne bakolojami bonse ne bankasami betukainyenga kufunda na Bakamonyi, pano bino nkasami wamukazhi kechi wakananga ne, nangwa kyakuba kechi waishile kwikala Kamonyi ne. Nangwa byonkabyo, Bamama baswile bukine bwa mu Baibolo. Mu 1942 Bamama, Theodotos ne amiwa twabatizhe mu kalunga ka mema ku Alekesandiliya mu kumwesha kwipana kwetu kwi Yehoba.
Bwikalo Bwetu Bwavulañene
Mu 1939, Nkondo ya Kibiji ya Ntanda yonse po po yatendekele kabiji yailenga na kubailako. Ku ntendekelo ya mu ma 1940 Mukulumpe wabashilikale wa jizhina ja Erwin Rommel wa mu kyalo kya German ne bashilikale banji bajinga na myotoka ya nkondo bajinga kwipi na muzhi wa El Alamein, ne muzhi wa Alekesandiliya mwayujile bashilikale ba ku Britain. Twalamijile jimo bya kuja. Theodotos bamwambijile kusunga shitolo wakatataka mobapoteshanga maswiti mu taunyi wa ku Kito kya Taufiq kwipi na Suez, ko twavilukijile. Bakamonyi babiji bamba mulaka wa Kingiliki batendekele kwitufumpila. Nangwa kyakuba kechi bayukile keyala wetu ne, basapwijilenga ku nzubo ku nzubo kufikilatu ne kimye kyo betutaine.
Byo twaikalanga ku Taunyi wa ku Kito kya Taufiq, twafundanga Baibolo na ba Stavros, ba Giula Kypraios, ne baana babo ba Totos ne ba Georgia baikele ke balunda netu ba pa muchima. Stavros wiyowanga bingi lufujisho lwa Baibolo kya kuba’mba wabwezhanga makoloko kunyuma naawala umo mu nzubo yanji pa kuba’mba shitima wapelangako pa kuya ku nzubo etushe ne kwikalako kimye kyabaya. Lufunjisho lwetu lwatwajijilangatu kufika ne bufuku.
Twaikele ku kito kya Taufiq bañondo 18, kepo twabwelele na kumona bamama babelele mu muzhi wa Alekesandiliya. Bamama bafwile na bukishinka bwabo kwi Yehoba, mu 1947. Nejikwabo, Yehoba witukoseshe kupichila mu kupwanañana na bakwetu ba bwina Kilishitu. Ne atweba twatambwilanga bamishonale bayanga na kwingijila mu byalo bingi inge mato aimana ka kimye kacheche mu muzhi wa Alekesandiliya.
Lusekelo ne Makatazho
Mu 1952, mo mo nasemene mwanetu wa bubiji, aye James. Atweba bansemi, twamwene kuba’mba kyanema kukomesha baana ku mpunzha kuji mpopwelo yawama, onkao mambo twapaine nzubo yetu kwingijishiwa na kupwilamo lufujisho lwa Baibolo kimye kyonse kabiji javula twatambwilanga bamwingilo ba kimye kyonse. Mu jino jishinda mwanetu mukulumpe wamulume John, watendekele kutemwa bukine bwa mu Baibolo, byo afikizhe myaka ya kusemwa pakachi ka 13 ne 19 watendekele bupainiya. Pa kimye kimotu, wayanga ku sukulu ye bafunda bufuku pa kuba’mba akapwishe sukulu wa ku mubiji.
Kechi pabanjile ne kubandatu ne, Theodotos bamutaine na kikola kyabaya bingi kya ku muchima kabiji bamwambijile’mba aleke nkito yo aingilanga. Mwanetu James wajingatu na myaka ya kusemwa ina. Pano ki ka kyo twafwainwe kuba? Nanchi Yehoba kechi walayile’mba: “Kuba moyo ne, mambo amiwa nji nobe” nenyi? (Isa. 41:10) Akifwanyikizhai byo twakuminye ne lusekelo lo twajinga nalo mu 1956 kimye kyo betwichile kuya na kwingila mwingilo wa bupainiya ku Ismailia, kwipi na Suez Canal! Myaka yalondejilepo yajinga yakatazha mu Ijipita, kabiji balongo betu ba bwina Kilishitu bakebewenga kwibakosesha.
Mu 1960 twafumine mu Ijipita na sutukesi umo umo pa muntu. Twavilukijile ku Kipilusa, ku jikuji ja ku muzhi wa bena kwami. Pa kino kimye, Theodotos wabelele bingi kabiji kechi wakonsheshe kwingila ne. Nangwa byonkabyo, mulongo umo wa bwina Kilishitu ne mukazhanji betupele kibamba mwakulaala mu nzubo yabo. Kya bulanda, ke kya kuba’mba byo papichile myaka ibiji bena kwami bafwile, kabiji nashajiletu bunke na mwanyike James. John naye waishile ku Kipilusa wasongwele, kabiji wajinga na kisemi kyanji kyo asunganga.
Kusungwa mu Kimye kya Makatazho
Ba Stavros ne ba Dora Kairis bepaine kuba’mba twikalenga bonse mu nzubo yabo. Nafukamine jikwabo ne kusanta kwi Yehoba pakwitupa bintu byo twakajijilwe. (Sala. 145:16) Ba Stavros ne ba Dora byo bafukwile’mba bapoteshe nzubo yabo batungemo ikwabo yakatataka ya peulu kepo ne Nzubo ya Bufumu munshi, mu lusa lwabo betutungijile bibamba bibiji mwakwikala James ne amiwa.
Mu kuya kwa moba, James wasongwele, aye ne mukazhanji baingilanga mwingilo wa bupainiya kufikilatu ne kimye kyasemekelwe mwana wa buna. Mu 1974, myaka ibiji yapichilepo kufuma pafwakashijile Mulonga Knorr, kwajinga milukuchi ya bya bumulwila ntanda mu Kipilusa.a Bantu bavula, kuvwangakotu ne Bakamonyi, bashile mazubo abo ne kuya na kutendeka bwikalo kungi. John naye byo byo aubile. Wavilukijile ku Canada na bakazhi banji ne baana bonse. Pa kimye kimo, nangwa kya kuba bavula bailenga, twasangalele mambo a kuvujilako kwa basapwishi ba Bufumu mu Kipilusa.
Byo natambwile penshonyi, natendekele kwingila bingi mwingilo wa kusapwila. Myaka icheche yapichilepo, nabelele kikola kya kalepu, kepo naile na kwikala na mwanami James ne kisemi kyanji. Palutwe kacheche, kikola byo kyabaile, bambikile mu kipatela pa milungu icheche kabiji kufuma popo bantwajile ku nzubo ko basungila balwazhi. Nangwa kya kuba, misongo kechi yalekanga ne, nasapwilanga ku banasi, balwazhi, ne ku benyi. Naikalanga na lufunjisho lwa pa bunke pa maawala avula, kabiji na bukwasho bwa balongo ba ku mupashi natanwangako ku Lufunjisho lwa Buku lwa Kipwilo.
Lutekenesho mu Bukote Bwami
Ntekeneshiwa bingi inge naumvwa sawakya wa boba bo twakwashanga ne Theodotos kimye kyo twajinga na mashuko. Baana babo bavula ne bankana babena kwingila mwingilo wa kimye kyonse. Bamo babena kwingijila ku Australia, Canada, England, Greece, ne ku Switzerland. Lelo jino, mwanami John ne mukazhanji bekala ku Canada na mwanabo. Mwanabo wamukazhi ne bena kwanji ke bapainiya. Nkasabo wa mukazhi aye Linda ne bena kwanji abo ba Joshua Snape, bebechile kutanwa ku sukulu wa Gileada wa bunambala 124.
Mwanami James ne mukazhanji luno babena kwikala ku Germany. Baana babo babiji babena kwingijila pa Betele, umo uji ku Athens, mu Greece ne mukwabo uji ku Selters, mu Germany. Mwanabo wamulume mukala, ne mwanabo wamukazhi ne bena kwanji, babena kwingila mwingilo wa bupainiya mu Germany.
Tukekala na mashimikila avula bingi a kushimikizha ku bamama ne batemwe bami ba Theodotos inge bakasangulwe! Bakatemwa bingi pakumona kya buswanyi kyo bashijile kisemi.b
[Tubyambo twa mushi]
a Monai Awake! wa October 22, 1974, peja 12-15.
b Auno mutwe byo anengezhiwenga, Nyenga Petridou wafwile na myaka ya kusemwa 93.
[Mabulañano pa peja 24]
Yehoba witukoseshe ne jikwabo kupichila mu kupwanañena pamo na balunda netu ba bwina Kilishitu bafikapo
[Mapu pa paja 24]
(Umvwe mukeba bine byambo, monai mu buku)
KIPILUSA
NICOSIA
KALUNGA KA MEDITELANYA
IJIPITA
CAIRO
El Alamein
Alekesandiliya
Ismailia
Suez
Kito kya Taufiq
Suez Canal
[Byambo bya Muntu Ungi]
Based on NASA/Visible Earth imagery
[Kipikichala pa peja 23]
Amiwa ne Theodotos mu 1938
[Kipikichala pa peja 25]
Mwanami John ne bakazhi banji
[Kipikichala pa peja 25]
Mwanami James ne bakazhi banji