BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w10 12/15 pp. 26-30
  • Nayuka Bulume Buji Mu Bukine Bwa Mu Baibolo

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Nayuka Bulume Buji Mu Bukine Bwa Mu Baibolo
  • Kyamba kya Usopa—2010
  • Tumitwe tucheche
  • Mwingilo wa Bumishonale
  • Kwitukanya Kwingila Mwingilo wa Kusapwila
  • Muzhi wa Florence Wawama Bingi
  • Kwingijila mu Africa
  • Twabwelele Jibiji ku Italy
  • Twafuukwilepo Bulongo
Kyamba kya Usopa—2010
w10 12/15 pp. 26-30

Nayuka Bulume Buji Mu Bukine Bwa Mu Baibolo

Byashimikizha ba Vito Fraese

KYAMWEKA mukyangye kumvwapo jizhina ja kuba amba Trentinara. Uno ke muzhi mucheche waikela ku kabeta ka ku bulenge bwa muzhi wa Naples, ku Italy. Kuno ko kwasemekejilwe bansemi bami ne bakolojami babalume ba Angelo. Ba Angelo byo basemenwe, bansemi bami bayile na kwikala ku United States mu muzhi wa Rochester, ku New York ko nasemekejilwe mu mwaka wa 1926. Kimye kitanshi batata kyo bamonañene na Bakamonyi ba kwa Yehoba saka bakitelwa amba, Bafunda Baibolo mu 1922. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, Batata ne Bamama nabo baikele Bafunda Baibolo.

Batata batekenye bingi ne kulanguluka pa bintu, pano bino bazhingilanga bingi pa kumona bantu byo boba nshiji. Bazhingilanga bingi pa kumona nshiji yaubanga bantangi ba bupopweshi ya kubula kufunjisha bantu bukine, kino kibalengelanga kubulako bantu bukine bwa mu Baibolo. Byo batambwile penshonyi, batendekele kwingila mwingilo wa kimye kyonse wa kusapwila, kabiji batwajijile mu uno mwingilo kufikatu ne kimye kubelabela kabiji ne bañondo ba mashika kyo bibalengejile kuleka uno mwingilo byo bafikizhe myaka ya kusemwa 74. Nangwa kyajinga bino, batwajijile kusapwila maola pakachi ka 40 ne 60 pa ñondo pa ñondo kufikatu ne byo bafikizhe myaka ya kusemwa ya mu ma 90. Batata bankwashishe bingi pa byo baingijilenga. Nangwa kya kuba baubanga bisela na bantu, pano bino batele bingi muchima ku bukine. Batemenwe kwamba amba: “Twafwainwa kunemeka bukine.”

Batata ne Bamama bebikileko bingi kwitufunjisha atweba baana babo bonse batanu Mambo a Lesa. Nabatizwe pa 23 August, 1943, kabiji mu June 1944 natendekele bupainiya. Banyenga yami ba Carmela baingijilenga bupainiya mu Geneva, ku New York, pamo ne ba Fern. Fern wajinga kamwale ye namwene kuba amba ye nakebelenga kusongola. Onkao mambo, twisongwele mu August 1946.

Mwingilo wa Bumishonale

Mingilo yetu itanshi ibiji ya kwingijila pamo yajinga bupainiya bwiikajila mu muzhi wa Geneva ne wa Norwich, ku New York. Mu August 1948, twajinga na jishuko ja kutanwa ku sukulu wa Gileada wa nambala 12. Kepo betutumine mu muzhi wa Naples, ku Italy, na bamulume ne mukazhi bakwabo ba Carl ne ba Joanne Ridgeway. Pa kyokya kimye nkondo po po yapwiletu mu muzhi wa Naples. Kyashupile bingi kumonapo nzubo mwakwikala, kino kyalengejile kuba’mba twikalengatu mu ka kazubo kacheche ka tubibamba tubiji pa bañondo bamo.

Byo twakomanga, bansemi bami baambangako mulaka wa Neapolitan, onkao mambo mulaka wa Italian ye naambanga nangwa kya kuba waumvwanyikanga nobe wa kina America, bantu bamumvwanga. Ba Fern mulaka wibashupile bingi. Pano bino kwambatu kine, batendekele kwamba bingi bulongo uno mulaka kukila ne amiwa.

Kimyetu kitanshi, bantu bo twataine mu muzhi wa Naples bamwesheshe lusekelo lwa kukeba kufunda bukine ke kisemi mwajinga banabalume basatu ne mwanamukazhi umo. Bano bantu bapoteshanga fwanka ye babujile kuswisha ne. Mu moba a kwingila, umo wa mu kino kisemi wa jizhina ja Teresa mwekelo yanji yapusana pusananga. Kimye kya lukelo wamwekananga wabaya na mambo a kuba amba wafyanga fwanka mu mafwangalito avula a mu shikechi wanji. Pakuba mabanga wamwekananga kunyana. Pano bukine bwapimpwile bingi bwikalo bwa kino kisemi. Mu kuya kwa kimye, bantu 16 ba mu kino kisemi baikele ke Bakamonyi. Pa kino kimye mu muzhi wa Naples, muji Bakamonyi pepi na 3,700.

Kwitukanya Kwingila Mwingilo wa Kusapwila

Byo twaikeletu bañondo batanu na bana mu Naples, kafulumende witupangilemo bonse bana mu uno muzhi. Twakekele pepi nobe ñondo umo ku Switzerland, kabiji ku Italy twabwelelekotu kimye kyo twatambwile bitupa. Amiwa ne ba Fern betutumine mu muzhi wa Turin. Byo twakifikile twasonkejilenga kibamba kimo kya mwanamukazhi, kabiji twaingijishanga kibamba kyanji kya kowelamo ne kya kutekelamo. Kimye kyafikile ba Ridgeway ne bakazhi babo, twatendekele kusonkela nzubo imo. Mu kuya kwa kimye, bisemi bitanu bya bamishonale ba mulume ne mukazhi twatendekele kwikala mu yonka ino nzubo.

Mu 1955, kafulumende byo etwambijile kufuma mu Turin, twashile twaala bitendekesho bya kulengwa kwa bipwilo bina. Kwajinga balongo bafikilamo ba kutangijila mu bipwilo. Kafulumende witwambijile amba: “Twayuka kuba’mba umvwe anweba bena America mwaya, byonse byo mwauba bikapwila pa mpuki.” Pano kuvujilako kwa bibelengelo kwamwesheshe amba Lesa ye ulengela uno mwingilo kuyilako palutwe. Lelo jino mu muzhi wa Turin muji Bakamonyi kukila pa 4,600 ne bipwilo 56.

Muzhi wa Florence Wawama Bingi

Betutumine jikwabo kuya na kwingijila ku Florence. Uno muzhi twamumvwangatu mambo ko kwaingijilanga banyenga yami ba Carmela ne bamwata wabo ba Merlin Hartzler mwingilo wa bumishonale. Pano akifwanyikizhai kwikala mu ano mapunzha. Mapunzha nabiji Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo ne Palazzo Pitti alengela uno muzhi kumweka bulongo! Kyaletanga bingi lusekelo pa kumona bantu ba mu Florence byo batambwijilenga mambo awama.

Twafunjishenga kisemi kimo, kabiji bansemi ba mu kino kisemi babatizwe. Nangwa byonkabyo, nsemi wa mulume wapepanga fwanka. Mu 1973, Kyamba kya Usopa kyaambile kuba’mba kupepa ke kyubilo kyatama kabiji watundaikile bantu kwikileka. Na mambo a kino, baana banji bakomeneko basashijile shabo kwikileka kupepa. Uno nsemi waambile amba usakuleka, pano kechi wikilekele ne. Juba jimo bufuku, bakazhi banji baambijile baana babo bajinga mapasa kuya na kulaala saka bakyangye kulomba lulombelo lwa pa kulaala. Byo papichile ka kimye, walondejile ku kino kibamba kuba’mba akalombele pamo nabo. Pano wataine balomba kala abo bene. Wibepwizhe amba: “Mwakulomba pa ka?” Abo baambile amba twakulomba amba: “Anweba Yehoba twimusashilapo kwashai batata kuleka kupepa fwanka.” Kepo bainabo baichile bamwatawabo ne kwibambila amba: “Iyai mumvwe byakulomba baana benu.” Bamwata wabo byo bebabujile bino, batendekele kujila ne kwamba amba: “Kechi nkapepapo fwanka jibiji ne!” Kufumatu pa kyokya kimye kechi bakipepapo fwanka ne, kabiji bantu kukila pa 15 ba mu kyokya kisemi baikala ke Bakamonyi.

Kwingijila mu Africa

Mu 1959, betutumine ku Mogadishu, mu Somalia na bamishonale bakwabo babiji, ba Arturo Leveris ne bakolojami ba Angelo. Byo twafikile twataine makatazho a bya bumulwila ntanda aubile ne woo. Kafulumende wa bena Italy wafwainwe kukasulula bena Somalia kutambula bwana bwa bene kupichila mu kipamo kya United Nations, pano bino makatazho aijilengakotu palutwe. Bena Italy bamo bo twafunjishenga bafumine mu kyalo, kabiji kino kyaletele lukatazho lwa kulenga bipwilo mu kino kyalo.

Pa kyokya kimye, kalama wendela misampi wañambijile kwikala nkwasho wanji. Onkao mambo, twatendekele kufwakesha byalo bya kipi kipi. Bamo bo twafunjishanga bakomene ku mupashi, pano bino bafumine mu mapunzha mo baikalanga na mambo a kwibamanyika. Bakwabo nabo bashajile mu oa mapunzha nangwa kya kuba bamanyikilwenga.a Ne luno tutundaikwa bingi byo tulanguluka pa butemwe bwabo pe Yehoba ne bintu byo bachinchikile na mambo a kutwajijila kwikala bakishinka.

Mu Somalia ne mu Eritrea javula mwatwanga bingi kyuya. Kajo ko batekanga mu kino kyalo ketulengelanga kumvwinako kyuya. Kimye kitanshi kyo twajiile kajo ketunengezhejile mwanamukazhi umo ye twafunjishanga Baibolo, mukazhami waambile mu ñambilo ya kuseka amba, pa kuja kano kajo naji kumvwa ne kyuya tukuu!

Ba Angelo ne ba Arturo byo bebatumine kuya na kwingijila kukwabo, twashajile bunke. Kechi kitupelejile ne, mambo kechi kwajinga wa kwitutundaika ne. Pano bino, luno lukatazho lwitulengejile kufwenya kwipi ne Yehoba ne kumuketekela na muchima yense. Kuya na kwingijila mu byalo mo bakanyanga kusapwila kwitutundaikanga bingi.

Byo twajinga mu Somalia, twapitanga mu makatazho avula bingi. Kechi twajinga na filiji ne, onkao mambo twapotanga kajo ka kujatu pa juba pa juba, kikale masabi nangwa bipangwa bya mu yonkaya mpunzha nabiji mango, mañanzañanza, nyimu nangwa makonde. Javula betukatazhanga bingi ku tulongolo. Tuno tulongolo twaiyanga na kwitwikala mu mashingo kimye kyo twafunjishanga mafunjisho a Baibolo. Kitukwashangakotu ke kya kuba amba twajinga na motoka mucheche, onkao mambo kino kituzhikijilangako kimye kyabaya kyo twaendanga mu mute wazonga.

Twabwelele Jibiji ku Italy

Tusanchila bingi bakwetu pa kwitukwasha kubwela ku Italy na bwato bwatwalanga makonde kuya na kutanwa ku kukonkana kwa byalo kwaikejile mu muzhi wa Turin mu 1961. Betubujile amba baketutuma kuya na kwingijila kukwabo. Mu September 1962, twakabwelele ku Italy, ko nakengijilenga mwingilo wa bukalama bwa mwanzo. Twapotele motoka mucheche ye twaingijishenga pa myaka itanu mu myanzo ibiji.

Panyuma ya kwikala mu Africa mwakabile bingi, twakekele ku mpunzha kwatalele bingi. Mu kimye kya bañondo ba mashika byo twafwakashijilenga kipwilo kyaikejile munshi ya Mitumba, twalajile mu kibamba mwabujile mujilo, pa mwanya wa peulu wa nsono. Kwatalele bingi kya kuba twalaajiletu na bivwalo. Pa joja juba bufuku kwafwile banzolo bana ne bakabwa babiji pa muzhi wa pepi na mashika!

Palutwe kacheche, naikele kalama wa nkambi. Mu yoya myaka, twapitañenenga monse mu Italy. Twafwakashijilenga mapunzha amo nabiji ku Calabria ne Sicily bimye byavula bingi. Twatundaikile bakyanyike kukoma ku mupashi ne kukanamina mwingilo wa kwikala bakalama mu bipwilo, ba mwingilo benda nangwa kwingijila pa Betele.

Twafunjilako bintu byavula bingi ku bakwetu bakishinka baingijila Yehoba na muchima wabo yense. Twanemeka bingi byubilo byabo nabiji bukishinka bwabo kwi Yehoba, bumpanyi, butemwe bwabo bo bamwesha ku balongo ne muchima wabo wa kubula kukoselatu ku bintu byo bakeba ne wa kwipana. Twatanwa ku masongola mu Mazubo a Bufumu. Ano masongola atangijilwanga na Bakamonyi bayukanyikwa amba ba mwingilo ba mu bupopweshi bapewa lūsa lwa kusongwesha kwesakana na mizhilo, nangwa kya kuba kino kintu kechi kyaubiwanga mu kyokya kyalo myaka ya kunyuma ne. Luno bipwilo kechi bipwila mu bibamba bya balongo bya kutekelamo nangwa kwikala pa myandalo, byonka byo baubanga kala mu Turin ne. Pakuba, bipwilo byavula bipwila mu Mazubo a Bufumu awama apana munema kwi Yehoba. Kechi tubuñena mu bishimikwa byatama ne, tubuñena mu Mazubo a Kupwilamo Kukatampe awama. Kabiji kibena kuleta bingi lusekelo pa kumona kibelengelo kya basapwishi kyakila pa 243,000. Kimye kyo twafikile mu Italy, mwajingatu basapwishi 490.

Twafuukwilepo Bulongo

Twapitapo mu makatazho avwangamo kuvuluka ku nzubo ne kukolwa. Ba Fern bavulukanga bingi ku nzubo inge bamona kalunga ka mema. Kabiji bebatumbwile jisatu ku kipatela. Juba jimo byo bayilenga na kufunjisha lufunjisho lwa Baibolo, bebalukukile mu jishinda ku muntu washikilwe mwingilo wetu wajinga na kyela kyaubile nobe foloko. Kino kintu kibalengejile kuya ku kipatela.

Nangwa kya kuba kimye kimo twalefulwanga, bino ‘twaketekela mwi Yehoba’ kwesakana na byambo biji mu Majilo a Yelemiya 3:24. Yehoba ke Lesa utekeneshañana. Kimye kimo byo twalefwilwe, ba Fern batambwijile nkalata yafumine ku Mulongo Nathan Knorr. Wanembele kuba’mba wayukishetu byakosele uno mwanamukazhi mu mwingilo ne byo ebikishako na mambo a kuba’mba naye wasemejilwe kwipi na Betelema, Pennsylvania kwatendekejile ba Fern mwingilo wa bupainiya. Uno mulongo waambile kine. Pa myaka yavula bantu bavula betutundaika bingi mu mashinda avula.

Nangwa kya kuba tupita mu makatazho, twatwajijila kubayisha kizaku kyetu mu mwingilo. Byo baesakenye muchima wabo wa kwingila na kizaku ku waini wawama utelwa amba Lamburusco ye batoma bena Italy, ba Fern baambile na bisela amba: “Kechi twafwainwa kuleka kizaku kyetu kubwela panyuma ne.” Panyuma ya kupitapo myaka kukila pa 40 yo twaendelenga mu mwingilo wa mwanzo ne nkambi, twatambwijile mwingilo mukwabo wa kufwakesha ne kunengezha mabumba ne bipwilo mu milaka ikwabo yabulanga kwingijisha mulaka wa ki Italian. Ano mabumba asapwila ku bantu bafuma ku Bangladesh, China, Eritrea, Ethiopia, Ghana, India, Nigeria, Philippines, Sri Lanka ne byalotu bikwabo. Kechi twakonsha kunemba bintu byonse byawama byo twamona byaubiwa na mambo a Mambo a Lesa byo apimpula bwikalo bwa bantu baubilwa lusa kwi Yehoba ne.—Mika 7:18, 19.

Tulomba pa juba pa juba kuba amba Yehoba atwajijile kwitupa bulume ne kwitukosesha kuba’mba twingilenga mwingilo wetu wa kusapwila. Lusekelo lwa Nkambo bo bulume bwetu. Kintu kitupa bulume ke kwikala na lusekelo mwi Nkambo. Luno lusekelo lwitulengela kumona kyeya ne kwitulengela kusumininwa amba twafuukulapo bulongo mu bwikalo bwetu byo tusapwila bukine bwa mu Baibolo.—Efi. 3:7; Kolo. 1:29.

[Tubyambo twa mushi]

a Monai 1992 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, mapa 95-184.

[Caption on page 27]

(Umvwe mukeba bine byambo, monai mu buku)

Bansmi bami mu Rochester, NY

1948

Ku sukulu wa Gileada wa nambala 12 waikejile ku Kabeta ka ku Bulenge bwa Lansing

1949

Amiwa ne ba Fern saka tukyangye kuya ku Italy

Mu muzhi wa Capri, ku Italy

1952

Mu muzhi wa Turin ne wa Naples na bakwetu bamishonale

1963

Ba Fern pamo na bamo bo bafunjishanga Baibolo

“Kechi twafwainwa kuleka kizaku kyetu kubwela panyuma ne”

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu