BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w12 7/1 pp. 13-16
  • Baibolo Watuntululwa mu Mulaka Wamba Bantu

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Baibolo Watuntululwa mu Mulaka Wamba Bantu
  • Kyamba kya Usopa—2012
  • Tumitwe tucheche
  • Bantuntuluzhi Batumbijika Lesa
  • Uno Baibolo Wazhijika Jizhina ja Lesa
  • Watuntululwa Bulongo ne Kumvwanyika
  • Kutuntulula Mambo a Lesa Mwaya Ntanda
Kyamba kya Usopa—2012
w12 7/1 pp. 13-16

Baibolo Watuntululwa mu Mulaka Wamba Bantu

1 Timoti 3:16, watanwa ne mu manyusikilipiti atelwa’mba Codex Sinaiticus a mu myaka kitota kya buna C.E.

HAYUKA umo wa jizhina ja Alan Duthie wanembele mu buku wanji amba: “Umvwe mwaketekela’mba Baibolo mambo a Lesa o apa bantu, ko kuba’mba Lesa ubena kwamba kwi atweba. . . . Umvwe bupopweshi bwimukwasha mu bwikalo bwenu bonse, ko kuba’mba Baibolo wafwainwa kutuntululwa mu mulaka wamba bantu.” (Bible Translations: And How to Choose Between Them).

Bantu batemwa Mambo a Lesa baitabila na muchima yense amba, “Binembelo byonse byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa kabiji byo byawamina kwibafunjisha bantu, kwibakajipila, kwibolola ne kwibajimuna mu bololoke.” (2 Timoti 3:16) Baibolo kechi bukutu wa kala ye bengijisha mu bupopweshi ne. Baibolo ‘mumi kabiji uji bingi na bulume’ upana mashinda mwa kupwishisha makatazho a mu bwikalo a pa juba pa juba. (Bahebelu 4:12) Pa kuba’mba bantu bamutange uno buku wazhila, kumumvwa ne kumwingijisha, wafwainwa kutuntululwa mu mulaka wamba bantu. Mambo nangwatu lubaji lo batela’mba Lulayañano Lupya kechi lwanembelwe mu Kingiliki kine kyazhika kyaambanga bantemwamaana nabiji Plato ne, bino lwanembelwe mu Kingiliki kyapela kyaambanga bantu kyo batelanga’mba Koine. Baibolo wanembelwe’mba bakamutangenga ne kumumvwisha ku bantu babula kufunda kufika palepa.

Onkao mambo, kuji ma Baibolo avula bingi atuntululwa mu milaka yavula mu ino myaka. Byafumamo byawama bingi. Jishinda jashinkuka kuba’mba bantu bavula bayuke Binembelo. Pano bino, ano ma Baibolo avula a katataka kechi atuntululwa bulongo ne. Kyakumwenako, ma Baibolo amo kechi alumbulula bulongo mafunjisho a mu Baibolo ayukanyikwa aamba pa byo kikala umvwe muntu wafwa, pa mweo ne pa jizhina ja Lesa wa kine ne.

Onkao mambo, anweba mwatemwa Mambo a Lesa, mwasekejile bingi pa kulupulwa kwa Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu mu mulaka wa Kikaonde. Bakamonyi ba kwa Yehoba balupwile uno Baibolo pa 2 September, 2011. Kechi na mambo a mafunjisho a bupopweshi ne, uno Baibolo watuntululwa bingi bulongo kabiji ukakwasha bantu babulanga kumvwisha Baibolo na mambo a kubula kuyuka milaka yaambiwanga kala. Mwakonsha kwishikisha’mba nanchi bañanyi batuntulwile uno Baibolo?

Bantuntuluzhi Batumbijika Lesa

Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu wakonsha kwikala mupya ku bantu bamba mulaka wa Kikaonde, bino uno Baibolo wa kala kufumatu mu 1950. Awe yenka mwaka mo mo alupwilwe mu Kizungu na ba Watch Tower Bible and Tract Society—kavoto kaingila myaka yavula pa kunembwa kwa ma Baibolo. Mutwe wa uno Baibolo, kechi waingijisha byambo bya kuba’mba lulayañano lwa “kala” ne “lupya” ne, jino jo jishinda jimo pa mashinda avula jamwesha’mba uno Baibolo wapusanako bingi na ma Baibolo akwabo. Kyamba kya Usopa kya September 15, 1950 kyaambile amba: “Bano banabalume bajinga mu kano kavoto ka kunemba kechi . . . bakebele kwiyukanyikisha ne kunemba mazhina abo byo bakijinga bomi nangwatu byo bafwile ne. Ene mambo a kutuntulwila Baibolo ke kuzhijika jizhina ja Lesa wa kine.”

Baibolo yense wa Binembelo Byazhila bya Ntanda Ipya walupwilwe mu 1961. Byo kiji kuba’mba ne lelo jino kechi twayuka mazhina a batuntulwile uno Baibolo ne, kechi twakonsha kuzhinauka kwipana kwabo ne. Byambo bitanshi biji mu Baibolo wa mu 1984 byaambile amba: “Kutuntulula Binembelo Byazhila kulumbulula kufumya milanguluko ne byambo bya Yehoba Lesa mu mulaka ungi ne kwibitwala mu mulaka mukwabo . . . Batuntulwile uno Baibolo, bakamwa ne kutemwa Lesa Mwine mwina Binembelo Byazhila. Bayuka’mba baji na mwingilo mukatampe bingi kwi Lesa wa kutuntulula bulongo milanguluko yanji ne byambo byanji.”

Nanchi bano banabalume bajinga mu kano kavoto bafikijilemo kwingila uno mwingilo nyi? Bashayuka bamo bazhinauka’mba kubula kuyuka mazhina ne mfunjilo ya bantuntuluzhi, kibena kulumbulula amba baingijile uno mwingilo kechi bafikijilemo ne. Bino kechi bashayuka bonse baji na ino milanguluko yabula kulumbuluka ne. Alan S. Duthie wanembele’mba: “Umvwe twayuka bantuntuluzhi nangwa banembi ba ma Baibolo amo, nanchi kyakonsha kwitukwasha kuyuka umvwe ayo ntuntulwilo yawama nangwa yatama nyi? Ine. Kintu kyanemako ke kupesapesa bulongo ntuntulwilo ine.”a

Bantu bavula banemeka bingi Baibolo. Lelo jino ma Baibolo 171,231,268 a Binembelo bya Ntanda Ipya yense nangwa lubaji lumo mu milaka 101 apulintwa ntanda yonse. Ñanyi bintu bantu batanga uno Baibolo byo batanamo?

Uno Baibolo Wazhijika Jizhina ja Lesa

Pa Mateo 6:9, Yesu wafunjishe baana banji ba bwanga kulomba’mba: “Tata wetu wa mwiulu, jizhina jenu jizhile.” Nangwa byonkabyo, mu ma Baibolo avula, jizhina ja Lesa kechi jayukanyikwa ne, wayukanyikwatu na byambo bya munema bya kuba’mba “Lesa” nangwa “Nkambo.” Pano bino, kechi byo byo kyajinga kala ne. Lesa wayukanyikilwe na jizhina ja kyanji kyanji jakuba’mba “Yehoba” jatainwemo pepi bimye 7,000 mu Binembelo bine bitanshi bya Kihebelu. (Kulupuka 3:15; Salamo 83:18) Mu kuya kwa moba, kuchina bingelekezha kwalengejile Bayudea kuleka kwingijisha jizhina ja Lesa. Batumwa ba kwa Yesu byo bafwile, kuno kuchina bingelekezha kwatwelele ne mu kipwilo kya bena Kilishitu. (Monai byaamba Byubilo 20:29, 30; 1 Timoti 4:1.) Bantu banembulwilenga bibese bimo bya Binembelo bya Kingiliki batatwile kupingizhapo pa jizhina ja Lesa ja kyanji kyanji ja Yehoba na byambo bya Kingiliki bya kuba’mba Kyʹri·os ne The·osʹ, bilumbulula’mba “Nkambo” ne “Lesa.”

Pano bino, Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya wabwezhamo jizhina ja Yehoba mu Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu (“Lulayañano Lupya”), jino jizhina jitanwamo bimye 237. Kuno kubwezhamo jizhina kechi kwaimena pa milanguluko ya bantuntuluzhi ne, bino kwaimena pa kupesa pesa bulongo. Kyakumwenako, Luka 4:18 waingijisha byambo biji mu Isaya 61:1. Jizhina ja Yehoba janembelwe mu kino kyepelo kya Isaya mu binembelo bine bitanshi bya Kihebelu.b Onkao mambo, mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya, pa Luka 4:18 watuntululwa amba: “Mupashi wa Yehoba uji pe amiwa mambo wanshinga manyi amba nsapwile mambo awama ku balanda.”

Kuno kutuntululwa kwitukwasha kuyuka lupusano luji pakachi ka Yehoba Lesa ne Mwananji yenkawa umotu Yesu Kilishitu. Kyakumwenako, ma Baibolo avula atuntulula Mateo 22:44 amba: “Nkambo waambila Nkambo yami.” Pano kyakonsha kuyukanyikwa byepi ubena kwambila mukwabo? Kino kyepelo kyaingijisha byambo biji mu Salamo 110:1, paji jizhina ja Lesa mu binembelo bine bitanshi bya Kihebelu. Onkao mambo, mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya kino kyepelo kyatuntululwa’mba: “Yehoba waambijile Nkambo yami amba: ‘Ikala ku kuboko kwa Kilujo kyami poso nkabike balwanyi bobe munshi ya maulu obe.’” Kine kyanema bingi kuyuka lupusano lwaamba Binembelo pe Yehoba Lesa ne Mwananji. (Mako 13:32; Yoano 8:17, 18; 14:28) Mambo po paimena lupulukilo lwa muntu. Byubilo 2:21 byaamba’mba: “Yense wita pa jizhina ja Yehoba ukapuluka.”

Watuntululwa Bulongo ne Kumvwanyika

Mbaji ikwabo yawama yanungwako mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya. Kingiliki kyo bapitulukilemo bulongo ku ba Westcott ne Hort kyo kyo baingijishe kutuntulwilamo uno Baibolo. Kwajinga kupesa pesapo bingi bulongo pa kuba’mba Kingiliki kine kitanshi kituntululwe bulongo mu mulaka wapela wamba bantu. Kuba bino kechi kwalengejiletu kulamawizha nembelo ine ya binembelo bya Baibolo mutanshi ne, bino kwakwashishe ne kuyukilapo bintu bikwabo.

Kyakumwenako, byambo biji pa Loma 13:1, mutumwa Paulo wakambizhe bena Kilishitu amba “bakokelenga bakulumpe balama kyalo,” nangwa’mba makafulumende. Ma Baibolo avula atuntululwa’mba ano makafulumende “beasala kwi Lesa” nangwa’mba ‘be atongola kwi Lesa.’ (Buku wa Lesa; Jerusalem Bible) Bamfumu bamo bengijisha bino byambo kwibingishishamo pa mambo a byubilo byabo bya kukanama. Bino na mambo a kukeba kutuntulula bulongo kino kyepelo monka mo kyafwainwa, mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya, kino kyepelo kyatuntululwa’mba, “bano Lesa wibaswisha kwikala pa bifulo byabo.”c Onkao mambo, twakonsha kumvwisha’mba byo kiji kuba’mba Lesa kechi ye usala bantangi ba pano pa ntanda ne, aye uswisha bantu ba uno mutundu kwikala pa bifulo byaesakana na bya bakwabo, bino byabula kwesakana ne aye.

Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya waesekesha bingi kutuntulula mwatala byambo bya Kingiliki. Mu milaka yavula ya ano moba, byambo bimo bimwesha mulanguluko wa kuba’mba akyo kintu kyaubiwe kala, kibena kubiwa nangwa kikobiwa kulutwe. Mu Kingiliki, byambo bimo bimwesha kana akyo kyubilo kyaubiwe pa kimye kicheche, kyapwile nangwa kyatwajijile. Akimonai byambo byaambile Yesu biji pa Mateo 6:33. Kyambo kya Kingiliki kwafuma kyambo kya kuba’mba “kukeba” kilumbulula kutwajijila kuba kintu. Byambo byaambile Yesu byatuntululwa mu uno Baibolo kuba’mba: “Onkao mambo, twajijilai na kukeba bufumu patanshi ne bololoke bwanji ne bino bintu byonse bikemubikilwapo.” Kyo kimotu ne pa Mateo 7:7 patuntululwa’mba: “Lombainga, mukekitambula; kebainga, mukekitana; konkonshainga, bakemushinkwilako.”—Monai ne byaamba Loma 1:32; 6:2; Ngalatiya 5:15.

Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya, watuntulula bingi bulongo byambo bine bikatampe. Kyakumwenako, kyambo kya Kingiliki kya psy·kheʹ, kyatuntululwa’mba “mweo” ponse po kyafwainwa kutanwa. Onkao mambo, bantu batanga bakonsha kuyuka bukiji amba kupusanako na mufunjishisha bupopweshi, mweo kechi kintu kibula kufwa ne. Mweo ufwa.—Mateo 2:20; Mako 3:4, Luka 6:9; 17:33.

Kutuntulula Mambo a Lesa Mwaya Ntanda

Kulupulwa kwa Baibolo wa Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu mu mulaka wa Kikaonde yo ntendekelotu. Kuji lunengezho lwa kutuntulula Baibolo yense. Nanchi mwaketekela’mba Baibolo wa Kikaonde ukatuntululwa bulongo kwesakana nabiji wa Kizungu nyi?

Ee. Kiji bino mambo mwingilo wa kutuntulula utangijilwa na Jibumba Jitangijila ja Bakamonyi ba kwa Yehoba. Onkao mambo, kyafuukwilwepo kuba’mba ma Baibolo a mu milaka ingi afwainwa kutuntululwa na jibumba jamba yewo mulaka. Onkao mambo, mabumba a kutuntulula Baibolo alengelwe mu mapunzha avula mwaya ntanda yonse. Kipamo kitelwa’mba Translation Services (Kipamo Kitala pa Mwingilo wa Kutuntulula Mabuku) kyalengelwe pa ofweshi mukatampe wa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu Brooklyn New York, kuba’mba kikwashenga oo mabumba, kwibakumbula mepuzho, ne kumona’mba milaka yonse ibena kutuntulula Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya kechi yapusenamo ne. Kuji kingijisho kyawama bingi kyalengwa kya kukwasha bantuntuluzhi ba Baibolo, kitelwa’mba computerized system. Yukai’mba: Mwingilo wa kutuntulula ukebewa kwibikako bingi. Bino mitanchi ya pa kompyuta ipeezhako kikonkwanyi kikatampe kya mabumba a bantuntuluzhi ba Baibolo kyo baji nakyo, kya kutuntulula bulongo Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya byonka biji wa Kizungu. Pa bintu bikwabo, mutanchi wa pa kompyuta wa translation system umwesha byambo bya Kihebelu ne Kingiliki byo byatuntululwa mu Baibolo wa Kizungu, kino ke kingijisho kyawama bingi kikwasha bantuntuluzhi kusala bulongo byambo byayilamo bya mu mulaka wabo.

Kwingila bulongo kwa luno lunengezho kwamwekela mu bintu bibena kufumamo. Onkao mambo, tubena kwimutundaika kupesa pesa bulongo Baibolo wenu wa Binembelo bya Ntanda Ipya bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu. Mwakonsha kutambula uno Baibolo ku banembi ba uno magazini. Kabiji musakutemwa bingi kutanga mbaji yapusana pusana ijimo nabiji; nembelo ilengela kutanga bulongo, tumitwe twa peulu twakonsha kwimukwasha kutana bukiji byepelo byo mwayuka; mapu; ne bya kulumbulula. Mwakonsha kutanga uno Baibolo na muchima umo mambo watuntulula bulongo byambo bya Lesa mu mulaka yenka wamba bantu.

Binembelo bya Ntanda Ipya bya ngiliki bya Bwina Kilishitu

[Tubyambo twa mushi]

a Ku bya kulumbulula biji mu Baibolo wa New American Standard Bible wa mu mwaka wa 1971 naye banembelemo’mba: “Kechi twanembelemo mazhina a bantu baingijileko uno mwingilo nangwa kwambapo pa bintu byo baubile ne, mambo kintu kyo twanemekako ke kuketekela mu Mambo a Lesa.”

b Baibolo wa Kingiliki wa Septuagint ye ye baingijishe pa kutuntulula Binembelo bya Kihebelu bitelwa’mba Lulayañano Lupya. Uno Baibolo wa Septuagint byo bamunembulwile palutwe kacheche, jizhina ja Lesa kechi jatainwemo ne. Kabiji bashayuka bavula bamba’mba jizhina ja Lesa bafwainwe kwijifumyamo mu Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu. Nangwa byonkabyo, Baibolo mwine mutanshi wa Septuagint jizhina ja Yehoba jajingamo mu binembelo bine bitanshi bya Kihebelu. Kino kibena kumwesha’mba jizhina ja Yehoba bafwainwa kwijibwezhamo mu Binembelo bya Kingiliki.

c Monai byaamba buku wanembele G. Abbott Smith wa kuba’mba Manual Greek Lexicon of the New Testament ne wa kuba’mba Greek-English Lexicon wanembele Liddell ne Scott. Kwesakana na ano mabuku ne akwabotu, bino byambo mu Kingiliki bilumbulula’mba “kuswisha kwikala pa kifulo.”

[Kipikichala pa peja 13]

Banembele Baibolo nabiji mutumwa Paulo, baingijishe mulaka wamba bantu

[Kipikichala pa peja 14]

Mbaji iji mu Baibolo wa Binembelo bya

Ntanda Ipya:

[Kipikichala pa peja 14]

Kwajinga kupesa pesapo bingi bulongo pa kuba’mba Kingiliki kine kitanshi kituntululwe bulongo mu mulaka wapela wamba bantu

[Kipikichala pa peja 14]

Nembelo ilengela kumutanga bulongo

[Kipikichala pa peja 15]

Tumitwe twa peulu twakonsha kwimukwasha kutana bukiji byepelo bya mu Baibolo byo mwayuka

[Kipikichala pa peja 15]

Muji mapu akonsha kwimukwasha kuyuka bulongo mapunzha aambiwapo mu Baibolo

[Kipikichala pa peja 16]

Kutuntululwa bulongo kwa Baibolo wa “Binembelo bya Ntanda Ipya” kukemukwasha bingi mu mwingilo wa kusapwila

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu