Ketekelai Mwi Yehoba Lesa Wa “Bimye Ne Myaka”
“Ye upimpula bimye ne myaka; ye upana bufumu kabiji i ye wangata bufumu; ye upana mana ku ba mana ne mana a kuyuka ku ba milangwe.”—DA. 2:21.
MUSAKUKUMBULA’MBA KA?
Bilengwa ne kufika kwa bungauzhi bimwesha byepi kuba’mba Yehoba ye Mwine Ulama Kimye?
Kuyuka kuba’mba Yehoba ye Lesa wa “bimye ne myaka” kwafwainwa kwitulengela kuba ka?
Mambo ka kimye Yehoba kyo obilamo bintu o kyabujila kwimena pa bintu bimweka mu ntanda ne milanguluko ya bantu?
1, 2. Ki ka kimwesha’mba Yehoba wayuka bingi bulongo kimye?
YEHOBA LESA wanengezhezhe mashinda a kupiminamo kimye saka akyangye ne kulenga bantu ne. Pa juba ja buna ja kulengwa kwa bintu, Lesa waambile’mba: “Mwikale byeya mu mpunzha ya mwiulu bya kwabanya mute ne bufuku amba bikale ke biyukilo bya kuyukilako bimye byatongolwa, ne moba, ne myaka.” (Nte. 1:14, 19, 26) Yehoba waubile bino kwesekana na kyaswa muchima wanji.
2 Nangwa byonkabyo, kufikatu ne luno basayansi bakipesapesatu kukeba kuyuka kimye byo kiji. Buku umo waamba’mba; “Kimye kyo kintu kyakatazha bingi bantu kwikiyuka pano pa ntanda. Kafwako wakonsha kulumbulula bulongo mwatala kimye ne.” Pano bino, Yehoba wayuka bulongo kimye byo kiji. Mambo ye “walengele bya mwiulu, . . . wabumbile ntanda ne kwiilenga.” Kabiji Yehoba ye “yenka usapwila jimo mu ntendekelo bintu bikamweka ku mpelo, ne kusapwila jimo mu bimye bya kala kene bintu bikyangye kumweka.” (Isa. 45:18; 46:10) Pa kuba’mba tukoseshe lwitabilo lwetu mwi aye ne mu Mambo anji, Baibolo, twayai twisambe pa bilengwa ne pa kufika kwa bungauzhi byo kumwesha’mba Yehoba ye Mwine Ulama Kimye.
BILENGWA BITULENGELA KWIKALA NA LWITABILO MWI AYE MWINE ULAMA KIMYE
3. Bilengwa bimwesha byepi kuba’mba bilondela kimye?
3 Bintu bya pano pa ntanda byo tumona ne byo twakonsha kubula kumona na meso, byonse bilondela bulongo kimye. Tubukuuku tuchuchu tutwajijilatu na kwenda mu kintu kwa kubula kuleka. Makoloko alondela bantu bonse mu ntanda engila na tuno tubukuuku tuchuchu twenda mukachi kao kechi ataya kimye nangwa kya kuba papita myaka 80 milyonyi ne. Bilengwa bya mwiulu nabiji mapulaneti ne tubangabanga nabyo bilondela kimye bulongo. Kimye po bimwekela mwiulu ne ñendelo yabyo bitulengela kuyuka bimye ne myaka. Mulenga wa bino bimye byanema, aye Yehoba kine uji bingi na “bulume” kabiji twafwainwa kumutota.—Tangai Isaya 40:26.
4. Nga kimye kilondela bilengwa byumi kimwesha byepi maana a Lesa?
4 Twakonsha kuyuka bulongo kimye byo kiji kupichila mu kumona byuba bilengwa byumi. Bijimwa biji na kimye kyo bipilamo kabiji banyama nabo baji na kimye kyo bobilamo bintu. Bañonyi bavula bayuka bimye byabo bya kuvilukilamo. (Yele. 8:7) Bantu nabo baji na kimye kyabo kyo balondela kyaabanwa mu maola 24, mute ne bufuku. Umvwe kañenda uji mu ndeke wapita mu mapunzha apusana pusana, pakonsha kupita moba pa kuba’mba bongo bukwatankanye kimye kya ku oo mapunzha. Kya kine, byakumwenako byavula bya bilengwa biji na kimye kyabyo kyo bilondela, bimwesha bulume ne maana a Lesa wa “bimye ne myaka.” (Tangai Salamo 104:24.) Ee kine, Mwine Ulama Kimye ye wa maana onse ne bulume bonse. Twafwainwa kuketekela mba, ufikizha kyaswa muchima wanji.
KUFIKA KWA BUNGAUZHI PA KIMYE KYAFWAINWA KWITULENGELA KWIKALA NA LWITABILO
5. (a) Mu ñanyi jishinda jimotu mo twafwainwa kuyukila bikobiwa ku bantu kulutwe? (b) Mambo ka Yehoba o akonshesha kwambila jimo bintu bikamweka ne kimye kyo bikamwekelapo?
5 Bilengwa bitufunjisha byavula pa “byubilo” bya Yehoba, pano bino, bitulengela kwipuzha bwipuzho bwanema bwa kuba’mba: Ñanyi bintu bikobiwa ku bantu kulutwe? (Loma 1:20) Pa kuba’mba tutane mukumbu, twafwainwa kupesapesa bitusolwela Lesa mu Mambo anji Baibolo. Umvwe twapesapesa mu Baibolo, tukatana’mba bungauzhi bwavula bwafikanga kimye kyonse pa kimye kyafwainwa. Yehoba wafwainwa kusolola bintu bikyangye kumweka mambo umwena jimo biji kulutwe. Kunungapo, inge Binembelo byaambila jimo bintu bikamweka, bimweka pa kimye kyafwainwa mambo Yehoba Lesa wakonsha kulengela bintu kubiwa pa kimye kyafwainwa kwesakana na moakebela.
6. Ki ka kimwesha’mba Yehoba ukeba atweba kuyuka mwatala kufika kwa bungauzhi bwa mu Baibolo?
6 Yehoba ukeba bapopweshi banji kuyuka bungauzhi buji mu Binembelo ne kumwenamo. Nangwa kya kuba Lesa kechi umona kimye byonka byo twikimona ne, bino umvwe waambila jimo kuba’mba akye kintu kikamweka pa kikye kimye, wambila mu jishinda japela kumvwa. (Tangai Salamo 90:4.) Kyakumwenako, buku wa Lumwekesho waamba pa “bamalaika bana bonka bo batongwejile jimo akya kimye, juba, ñondo ne mwaka.” Bino ke bimye byo twakonsha kuyuka. (Lum. 9:14, 15) Kumona bungauzhi bwafikilenga pa bimye byatongolwa kwakonsha kwitulengela kwikala na lwitabilo mwi Lesa wa “bimye ne myaka” ne mu Mambo anji. Pano twayai twisambe pa byakumwenako bicheche.
7. Kufika kwa bungauzhi bwa kwa Yelemiya pa mambo a muzhi wa Yelusalema ne Yuda kumwesha byepi kuba’mba Yehoba ye Mwine Ulama Kimye?
7 Patanshi, twayai twisambe pa bintu byamwekele pa myaka nobe 700 Yesu saka akyangye kwiya pano pa ntanda. “Mu mwaka wa buna wa bufumu bwa Yehoyakimu mwana Yosiya, mfumu wa bena Yuda,” jiwi ja Mwine Ulama Kimye “jaishile kwi Yelemiya na mambo a bena Yuda bonse.” (Yele. 25:1) Yehoba waambijile jimo lonaiko lwa Yelusalema ne kutwalwa kwa Bayudea mu buzha mu Babilona kufuma mu ntanda ya Yuda. ‘Ko ko bakamwingijilanga mfumu wa Babilona myaka makumi atanu na abiji.’ Nzhita ya bena Babilona yaonawine Yelusalema mu 607 B.C.E., kabiji kya kine Bayudea batwajilwe mu buzha ku Babilona. Pano ki ka kyafwainwe kubiwa pa kupwa myaka 70? Yelemiya waawile’mba: “Yehoba waamba bino amba: Pa kupitapo myaka makumi atanu na abiji yo namutongwela Babilona, amiwa nkemubila lusa anweba, ne kufikizha byambo byami byawama ko muji, ne kwimubwezha kuno.” (Yele. 25:11, 12; 29:10) Buno bungauzhi bwafikile pa kimye kyafwainwa mu mwaka wa 537 B.C.E. kimye bena Media ne bena Pelisha kyo baswishishe Bayudea kufuma mu Babilona.
8, 9. Bungauzhi bwa kwa Danyela bwaamba pa kwiya kwa Mesiasa ne kwikajikwa kwa Bufumu bwa mwiulu bumwesha byepi kuba’mba Yehoba ye Lesa wa “bimye ne myaka”?
8 Akilangulukai pa bungauzhi bukwabo bwavwangamo bantu ba Lesa bajingako mu bimye bya kala. Myaka ibiji Bayudea saka bakyangye kufuma mu Babilona, Lesa waambijile jimo kupichila mwi ngauzhi Danyela amba Mesiasa ukamweka pa kupitapo myaka 483 panyuma ya kupana mukambizho wa kushimukulula Yelusalema. Mfumu wa bena Media ne Pelisha wapaine uno mukambizho mu 455 B.C.E. Kya kine, pa kupitapo myaka 483, ko kuba’mba mu 29 C.E., Yesu mwina Nazala washingilwe na mupashi wazhila kimye kyo abatizhiwe kabiji waikele ke Mesiasa.a—Ne. 2:1, 5-8; Da. 9:24, 25; Luka 3:1, 2, 21, 22.
9 Pano monai byaambijile jimo Binembelo pa mambo a Bufumu. Bungauzhi bwa mu Baibolo bwaambijile jimo kuba’mba Bufumu bwa Bumesiasa bukekajikwa mwiulu mu 1914. Kabiji Baibolo waambijile jimo ne “kiyukilo” kya “kwikalapo” kwa Yesu, kyaamba pa kimye Satana kyo bamupangile mwiulu ne kuleta makatazho avula pano pa ntanda. (Mat. 24:3-14; Lum. 12:9, 12) Kunungapo, bungauzhi bwa mu Baibolo bwalumbulwile kino kimye bulongo kuba’mba mu 1914, kyo kimye kikafika “bimye byatongolwa bya bino bisaka,” kabiji amba kyo kimye Bufumu kyo bukatendeka kulama mwiulu.—Luka 21:24; Da. 4:10-17.b
10. Ñanyi bintu bikamweka kulutwe pa kimye kyatongwelwa jimo?
10 Kulutwe kuji “malwa akatampe” aambijile jimo Yesu kuba’mba akamweka. Kikalondelapo ke Bukalama bwanji bwa Myaka Kiumbi. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, bino bintu bikafika pa kimye kyatongolwa. Yehoba watongwejile jimo “juba ne kimye” kikobiwa bino bintu Yesu saka akyangye kwiya pano pa ntanda.—Mat. 24:21, 36; Lum. 20:6.
“INGIJISHAINGA KIMYE KYENU BULONGO”
11. Kuyuka kuba’mba tubena kwikala mu kimye kya ku mpelo kwafwainwa kwitulengela kuba ka?
11 Kuyuka kuba’mba Bufumu bwatendeka kulama kabiji amba tubena kwikala mu “kimye kya ku mpelo” kwafwainwa kwitulengela kuba ka? (Da. 12:4) Bavula babena kumona bintu byo bibena kutaminako pa ntanda, pano bino, bakankalwa kuyuka’mba bino bintu bibena kufikizha bungauzhi bwa mu Baibolo bwaamba pa moba apelako. Bakonsha kuketekela’mba juba jimo bwikalo bwa ino ntanda bwakonsha kupwa nangwa kwitabila’mba bantu byo babena kwingila na ngovu bakaleta “mutende ne luzhikijilo!” (1 Tesa. 5:3) Pano kiji byepi kwi atweba? Inge twayuka kuba’mba tubena kwikala mu moba apelako a bwikalo bwa ntanda ya kwa Satana, abya kechi twakonsha kwibikako kwingijisha kimye kyashalako kwingijilamo Lesa wa “bimye ne myaka” ne kukwasha bantu kumuyuka nenyi? (2 Timo. 3:1) Twafwainwa kufuukulapo bulongo pa byo twingijisha kimye kyetu.—Tangai Efisesa 5:15-17.
12. Twakonsha kufunjilako ka ku byaambile Yesu pa mambo a moba a Nowa?
12 ‘Kwingijisha bulongo kimye’ mu ino ntanda mwavula bya kutabataba kechi kwapela ne. Yesu wajimwineko amba: “Byonkatu byo kyajinga mu moba a Nowa, byo byo kikekala ne pa kwikalapo kwa Mwana muntu.” Nga moba a Nowa ajinga byepi? Kyaambijilwe jimo kuba’mba ntanda yajingako mu oa moba ikapwa. Kabiji amba pa kyokya kimye, bantu babi bakafwa ku muyulo wa mema. Byo ajinga “musapwishi wasapwilanga bololoke,” Nowa wasapwijile mu bukishinka mambo a Lesa ku bantu ba mu oa moba. (Mat. 24:37; 2 Pe. 2:5) Bino bantu “bajiilenga ne kutoma, basongwelenga ne kusongolwa, . . . abo kechi bateleko muchima ne, kufikatu ne kimye Muyulo kyo aishile ne kwibalobeshatu bonse shata.” Onkao mambo, Yesu wajimwineko baana banji ba bwanga’mba: “Inengezhezhai jimo, mambo Mwana muntu ukeya pa kimye kyo mwabula kuketekela.” (Mat. 24:38, 39, 44) Twafwainwa kwikala byonka byajinga Nowa, kechi byajinga bantu ba mu moba anji ne. Pano ki ka kiketukwasha kwinengezhezha jimo?
13, 14. Ñanyi kintu kyo twafwainwa kuvulukanga pe Yehoba kiketukwasha kumwingijila mu bukishinka byo tubena kupembela kwiya kwa Mwana muntu?
13 Nangwa kya kuba Mwana muntu ukeya pa kimye kyo twabula kuketekela, twafwainwa kuvulukanga’mba Yehoba ye Mwine Ulama Kimye. Kabiji kimye kyo obilamo bintu kechi kyaimena pa bibena kubiwa mu ntanda ne milanguluko ya bantu ne. Yehoba ulondela kimye kyanji kwesakana na bine bintu byo biji kuba’mba afikizhe kyaswa muchima wanji. (Tangai Danyela 2:21.) Byambo bya Mana 21:1 bitubula’mba: “Muchima wa mfumu wauba nobe kakola ka mema kaji mu kuboko kwa Yehoba; umwalulwila konse ko asaka.”
14 Yehoba wakonsha kulengela bintu kubiwa pa kuba’mba afikizhe kyaswa muchima wanji ne kwikyuba pa kimye kyafwainwa. Bintu byavula bibena kubiwa mu ntanda bibena kufikizha bungauzhi, kikatakata mwingilo wa kusapwila mambo awama a Bufumu bwa Lesa kuzhokoloka ntanda yonse. Akilangulukai pa byamwekele kimye kyaponene Soviet Union ne byafuminemo. Bavula kechi balangulukilenga amba luno lupimpu lukatampe mu bya bumulwila ntanda lwakonsha kubiwa bukiji ne. Nangwa byonkabyo, na mambo a luno lupimpu, mambo awama abena kusapwilwa mu byalo byavula mo bakainye uno mwingilo. Onkao mambo, twayai twingijishenga kimye kyetu bulongo pa kuba’mba twingijilenga Lesa wa “bimye ne myaka” mu bukishinka.
KETEKELAI YEHOBA BYO OBA NA KIMYE KYANJI
15. Twakonsha kumwesha byepi luketekelo inge kwaikala lupimpu mu jibumba ja Yehoba?
15 Pa kutwajijila kwingila mwingilo wa Bufumu mu ano moba apelako kikebewa kuketekela Yehoba byo oba na kimye kyanji. Kwaluka kwa bintu mu ntanda kwakonsha kulengela kupimpulako mashinda a kwingijilamo mwingilo wa kulenga baana ba bwanga. Byo tuji basapwishi ba Bufumu, bimye bimo jibumba ja Yehoba jakonsha kupimpulako mashinda a kwingijilamo mwingilo wetu. Tumwesha’mba twaketekela Lesa wa “bimye ne myaka” kupichila mu kulondela lolo lupimpu kimye kyo tubena kumwingijila mu bukishinka na lutangijilo lwa Mwananji, aye “mutwe wa kipwilo.”—Efi. 5:23.
16. Mambo ka o twafwainwa kuketekela’mba Yehoba uketupa bukwasho pa kimye kyafwainwa?
16 Yehoba ukeba atweba kulomba kwi aye saka twakasuluka ne kuketekela’mba uketupa bukwasho “pa kimye kyo tubena kukeba.” (Hebe. 4:16) Nanchi kino kechi kimwesha amba wituta muchima pa muntu pa muntu nenyi? (Mat. 6:8; 10:29-31) Onkao mambo, tumwesha lwitabilo mwi Yehoba Lesa umvwe ketulombe kwi aye kimye kyonse kuba’mba etukwashe ne kuba bintu mwayila lulombelo lwetu ne lutangijilo lwanji. Kabiji twafwainwa kulombelangako ne bakwetu ba mu lwitabilo.
17, 18. (a) Katatakatu Yehoba akobe ka ku balwanyi banji? (b) Ñanyi kitewa kyo twafwainwa kuchinuzhuka?
17 Kino kechi kyo kimye kya ‘kukoka mu lwitabilo ne’; ke kimye kya kukosa mu lwitabilo. (Loma 4:20) Balwanyi ba Lesa, ko kuba’mba Satana ne bonse bamulondela babena kweseka kulekesha mwingilo wapaine Yesu ku baana banji ba bwanga, kubikakotu ne atweba. (Mat. 28:19, 20) Nangwa kya kuba Diabola witulukuka, twayuka kuba’mba “Lesa mumi, Mupulushi wa bantu bonse, kikatakata bantu bakishinka.” Kabiji “wayuka bya kupokolola bantu bamwakamwa mu meseko.”—1 Timo. 4:10; 2 Pe. 2:9.
18 Katatakatu Yehoba akafumyepo bwikalo bwatama bwa ino ntanda. Nangwa kya kuba kechi betubula bishinka byonse pa mambo a kimye kikobiwa bino ne, twayuka’mba pa kimye kyafwainwa, Kilishitu ukonauna balwanyi ba Lesa bonse, kabiji bumfumu bwa Yehoba bukabinga. Onkao mambo, kyakonsha kwikala kilubo kukankalwa kuyuka “bimye ne myaka” yo tubena kwikalamo. Twayai twibikeko kuchina’mba twakafwa mu kitewa kya kulanguluka’mba “bintu byonse bijitu byonka byo byajinga kufumatu ku ntendekelo ya lulengelo.”—1 Tesa. 5:1; 2 Pe. 3:3, 4.
‘IKALAI NA MUCHIMA WA KUPEMBELELA’
19, 20. Mambo ka o twafwainwa kwikela na muchima wa kupembelela Yehoba?
19 Pa bintu byakebelenga Yehoba Lesa ku bantu pavwangwa ne kutwajijila kufunda pe aye ne pa bilengwa byanji byawama. Musapwishi 3:11 waamba’mba: “Aye Lesa walenga byonsetu ke bya buya mu kimye kyabyo; kabiji walengela bantu kulanguluka bya kala ne bya kulutwe bya muyayaya, bino nangwa byonkabyo wauba kya kuba muntu kechi wakonsha kuyuka kyauba Lesa kufuma ku ntendekelo kufika ne ku mpelo ne.”
20 Tuji bingi na lusekelo pa kuyuka kuba’mba Yehoba kechi waalula mulanguluko wanji pa bantu ne. (Mala. 3:6) Kwi Lesa kechi kuji “kwaluka byaluka kimvule” ne. (Yako. 1:17) Kimye kyanji kyo obilamo bintu kechi kyaimena pa bipima bantu kimye, nabiji kumwena ku kuzhokoloka kwa ntanda ne. Yehoba ye “Mfumu wa myaka.” (1 Timo. 1:17) Onkao mambo, twayai tutwajijile ‘kwikala na muchima wa kupembelela Lesa wa lupulukilo lwetu.’ (Mika 7:7) Ee kine, ‘kosai, michima yenu ichinchike, anweba bonse mutengela Yehoba.’—Sala. 31:24.
[Tubyambo twa mushi]
a Monai buku wa Angweniko ku Kusesema kwa kwa Daniele! mapa 186-195.
b Monai buku wa Angweniko ku Kusesema kwa kwa Daniele! mapa 94-97.
[Kipikichala pa peja 19]
Danyela waketekejile mu kufika kwa bungauzhi bwa Lesa
[Kipikichala pa peja 21]
Nanchi mwingijisha kimye kyenu bulongo kubilamo kyaswa muchima wa Yehoba nyi?