KUFUMA MU BUTALA BWETU
“Naendangatu na Nzubo Yami Nobe Nkovu”
NOBE mu kukopatu kwa jiso, bapwishishe kusapwila kyalo kyonse kya United States mu mobatu atanu na ana. Basapwishi 10,000 bo baingijile mu uno mukwekele wajingako pakachi ka August ne September mu 1929. Bashile mabuku ne mabuloshuwa 250 000. Pa bano basapwishi ba Bufumu pajinga bakoputala (bapainiya) 1000. Bino mu kuya kwa moba bavujijileko bingi. Bulletina waambile’mba, ke “kya kukumya bingi” pa kumona bapainiya byo bavujijileko kukila pa 3,000 kufuma mu 1927 kufika mu 1929.
Ku mpelo ya mwaka wa 1929 bunonshi bwa kyalo bwabwelele panshi. Pa Kibiji pa October 29, 1929, juba jo batela ne kuba’mba Black Tuesday, jo juba bunonshi bwa kyalo po bwatendekele kupona mu muzhi wa New York, kya kuba buyanji bwaangele mwaya ntanda yonse. Bipao bya mali bebishinkile. Banjimi balekele kujima. Makampanyi akatampe alenga bintu beashinkile. Kabiji bantu bavula bebapangile makito. Mu kyalo kya U.S. mu 1933, pa juba pa juba baangachilenga mazubo a bantu 1000 na mambo a kukankalwa kubwezha nkongole.
Pano nga ba mu mwingilo wa kimye kyonse bamwenanga mu ka bwikalo byo bwakatezhe bino? Mazubo a mawilo o ebakwashishe bingi. Mazubo a mawilo a kukoka na motoka nangwa’mba myotoka iji na mazubo kunyuma yakwashishe bapainiya bavula kuta muchima pa mwingilo wa kusapwila, mambo kechi basonkelanga nangwa kupana misonko ne, bakebewangatu mali acheche a kwikwashishamo.b Ano onka mazubo abo momo balaalanga ne mu moba a kushonkena kwa nkambi. Mu 1934, Bulletin waalumbulwile bya kulenga ano mazubo akonsha kwikala na mema mukachi, kitofu, mwanya wa kuvunga ne kulamikamo bya kulengela mashika kubula kutwela.
Bapainiya bavula mwaya ntanda balengele mazubo a mawilo. Ba Victor Blackwell baambile’mba: “Nowa kechi wayukile bya kushimika bwato ne, ne amiwa kechi nayukile bya kulenga nzubo ya mawilo ne.” Nangwa byonkabyo, balengele ino nzubo.
Ba Avery ne ba Lovenia Bristow bajinga na nzubo ya mawilo. Ba Avery baambile’mba: “Naendangatu na nzubo yami nobe nkovu.” Ba Bristow baingilanga bupainiya ne ba Harvey ne Anne Conrow bajinga na nzubo ya mawilo yo balamikile bipepala mukachi na manenekela. Bino bipepala javula byalamukanga ne kuponena mu nzubo inge beivilula. Ba Avery bavuluka’mba, “Kafwako bamwenepo kala motoka wa uno mutundu ne, kabiji kafwako wakiimonapo ne.” Ba Avery baambile’mba, ba Conrow ne baana babo babalume babiji “kyajinga kisemi kya lusekelo bingi .” Ba Harvey Conrow baambile’mba, “Kechi twakajilwanga kintu nangwa kimo ne, twamwene kuba’mba Yehoba ubena kwituzhikijila ne kwitulama mu mwingilo wanji.” Bonse bana ba mu kisemi kya ba Conrows baile ku Sukulu wa Gileada, kabiji bebatumine kuya na kwingijila bumishonale ku kyalo kya Peru.
Bena Battaino nabo kisemi kyabo kyonse kyaingilanga bupainiya. Ba Giusto ne Vincenza byo bayukile kuba’mba basa kwikala na mwana, baalwile motoka wabo wa kimbayambaya kya Ford kyalengelwe mu 1929 ke nzubo “yajingatu nobe hotela” inge mwiyesakanya ku matente o baikalangamo. Na uno mwanabo kashimbi batwajijile mu uno mwingilo ye batemenwe bingi, wa kusapwila ku bena Italy baikalanga mu United States.
Bantu bavula batambwilanga mambo awama, pano bino, bayanji ne boba babulanga kwingila bakankalwanga kupanako mali ku mabuku alumbulula Baibolo o batambulanga. Bapanangakotu byonse byo bajinga nabyo. Bapainiya babiji banembele bintu 64 byo bebapele ku bantu bakebanga kufunda bukine. Uno mutanchi wa bintu “wajingatu nobe mutanchi wa bipe bya mu shitolo.”
Ba Fred Anderson bataine njimi wakebelenga mabuku etu, kabiji mu kifulo kya kupanako mali, wapaine makalashi a kutangilamo ajinga a bainanji. Byo bayile pa fwamu mukwabo bataine mwanamulume wakebelenga mabuku etu, bino wambile’mba: “Kechi nji na makalashi a kutangilamo ne.” Byo avwajile makalashi apaine mukwabo mo bekela kinkalankulo, watangiletu bulongo, kabiji waumvwine bingi bulongo kya kuba wapaine mali a mabuku ne a makalashi.
Ba Herbert Abbott baendanga na kitangaji kya ba nzolo mu motoka wabo. Inge bebapa banzolo basatu nangwa bana, bebatwalanga ku kisankanyi na kupotesha, bino bapota manyi a mu motoka. Banembele’mba: “Kimye kimo twaikalangatu kwa kubula mali. Pano bino, kino kechi kitulengejile kuleka mwingilo wetu ne. Inge twaikala na manyi mu motoka twatwajijilanga kwingila mwingilo wetu na lwitabilo ne kuketekela mwi Yehoba.”
Kuketekela mwi Yehoba ne kuchinchika kwalengejile bantu banji kutwajijila kumwingijila mu ino myaka yakatezhe. Ba Maxwell ne ba Emmy Lewis juba jimo jo kwanokele mvula wa kinkunkwila, baubiletu aku bafumatu mu ino nzubo yabo ya mawilo, ne kichi kitulapo. Ba Maxwell banembele’mba: “Nangwa kya kuba twatalañananga na miikika, twiimonanga’mba ke bintu bimweka mwekatu, kabiji kechi bitulengelanga kuleka ne. Mwingilo wabayile, kabiji twakebeshe bingi kwingila.” Balunda nabo bakwashisheko ba Maxwell ne ba Emmy kulenga jikwabo nzubo yabo ya mawilo.
Mu ano moba akatazha, uno muchima wa kwipana ye uji na Bakamonyi ba kwa Yehoba bavula. Byonka byaingilanga bano bapainiya batanshi, ne atweba tukeba kutwajijila kusapwila kufikatu ne kimye Yehoba kyo akamba’mba pano kyapwa.
[Tubyambo twa mushi]
a Uno Bulletin luno ye utelwa amba Mwingilo Wetu wa Bufumu.
b Mu oa moba bapainiya bavula kechi baingilanga nkito ne. Batambulanga mabuku alumbulula Baibolo pa mutengo mucheche kabiji bupe bwapananga bantu ku mabuku o batambulanga bobo bajilangamo.
[Kipikichala pa peja 31]
[Caption pa peja 32]
Nzubo ya mawilo yo baabwishenga kimye kya mayo mu kyalo kya India