Kwɛstyɔn dɛn we Pipul dɛn Kin Aks
Jiova Witnɛs dɛn kin gri fɔ tek ɛni smɔl frakshɔn dɛn pan blɔd?
Di ansa we de dɔŋ ya kɔmɔt frɔm di Jun 15, 2000 atikul.
Di dayrɛkt ansa na dat Jiova Witnɛs dɛn nɔ de tek blɔd. Wi biliv tranga wan se Gɔd in lɔ bɔt blɔd nɔ de chenj chenj. Nyu kwɛstyɔn dɛn dɔn kam ɔp bikɔs naw dɛn kin ebul prosɛs blɔd to 4 men pat dɛn ɛn dɛn kin mek frakshɔn dɛn bak frɔm dɛn 4 men pat dɛn de. We Kristian de disayd if i fɔ tek dɛn kayn tritmɛnt dɛn de, i nɔ fɔ jɔs tink bɔt aw dɛn go bɛnifit am ɛn di risk we i go gɛt. Di tin we i fɔ tink bɔt mɔ na wetin di Baybul se ɛn aw dat go afɛkt in padi biznɛs wit di Ɔlmayti Gɔd.
Di men tin dɛn we wi fɔ tink bɔt rili simpul. Lɛ wi tɔk bɔt sɔm tin dɛn we dɛn bin dɔn rayt na di Baybul, istri, ɛn mɛdikal bagrawn fɔ ɛp wi ɔndastand wetin mek wi se so.
Jiova bin tɛl Noa se i fɔ trit blɔd as sɔntin we spɛshal. (Jɛnɛsis 9:3, 4) Leta, di lɔ we Gɔd bin gi di Izrɛlayt dɛn bin sho bak se blɔd na sɔntin we oli. I bin tɛl dɛn se: “If ɛni Izrɛlayt ɔ fɔrina we tap wit dɛn it ɛnitin we gɛt blɔd, PAPA GƆD go dison da pɔsin de.” So if ɛni Izrɛlayt nɔ du wetin Gɔd in lɔ se, i go ambɔg ɔda pipul dɛn. So Gɔd bin tɔk bak se i nɔ go mek di pɔsin “miks wit di Izrɛlayt dɛn igen.” (Lɛvitikɔs 17:10) Leta, na wan mitin na Jerusɛlɛm, di apɔsul dɛn ɛn di bigman dɛn bin tɔk se wi fɔ “avɔyd blɔd.” Dis bin impɔtant jɔs lɛk aw i impɔtant fɔ avɔyd mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want ɛn fɔ wɔship aydɔl.—Akt 15:28, 29.
Wetin i bin min fɔ “avɔyd” insay di fɔstɛm Kristian dɛn tɛm? Kristian dɛn nɔ bin de it blɔd ilɛksɛf i frɛsh ɔ i tik; ɛn dɛn nɔ bin de it animal we dɛn nɔ kɔt in trot. Dɔn bak dɛn nɔ go it ɛni fud we dɛn ad blɔd pan, lɛk blɔd sɔsej. If dɛn it blɔd ɛni pan dɛn we dɛn ya, i de go agens Gɔd in lɔ.—Fɔs Samiɛl 14:32, 33.
Frɔm wetin Tatulian bin rayt, (second and third centuries C.E.) bɔku pipul dɛn we bin de trade nɔ bin de si am se i bad fɔ it blɔd. We Tatulian bin de tɔk bɔt di lay we dɛn bin de lay pan Kristian dɛn se dɛn bin de it blɔd, i bin kɔl sɔm trayb dɛn we bin de tes blɔd we dɛn bin de mek agrimɛnt. I bin tɔk bak se: “We dɛn bin de gɛt sɔm gem dɛn na di arina, [sɔm] pipul dɛn bin de tek di frɛsh blɔd frɔm kriminal dɛn . . . ɛn yuz am as mɛrɛsin fɔ mɛn dɛn fiks.”
Dɛn kayn tin dɛn de (pan ɔl we sɔm Roman dɛn bin de it blɔd fɔ wɛlbɔdi biznɛs) nɔ fayn fɔ Kristian dɛn. Tatulian bin rayt se: “Wi nɔ de ivin ad animal blɔd na wi fud.” Di Roman pipul dɛn bin de yuz fud we gɛt blɔd fɔ tɛst tru tru Kristian dɛn if dɛn go kɔntinyu fɔ fetful. Tatulian bin tɔk bak se: “Naw, mek a aks una dis, if una shɔ se Kristian dɛn nɔ de it animal blɔd, wetin mek una fɔ tink se dɛn go it mɔtalman blɔd?”
Tide, na wan wan pipul dɛn de tink se di Ɔlmayti Gɔd in lɔ dɛn impɔtant if dɔktɔ tɛl dɛn fɔ tek blɔd. Na tru se Jiova Witnɛs dɛn want fɔ gɛt lɔng layf, bɔt di men tin we wi want na fɔ obe Jiova in lɔ bɔt blɔd. Wetin dis min we i kam to di kayn we aw dɔktɔ dɛn de du dɛn wok naw?
Afta Wɔl Wɔ Tu, fɔ gi blɔd bin bi tin we kɔmɔn, bɔt Jiova Witnɛs dɛn bin si se dat de agens Gɔd in lɔ, ɛn na dat wi stil biliv. Bɔt di we aw dɔktɔ dɛn de du dɛn wok dɔn chenj frɔm da tɛm de. Naw, dɛn nɔ de gi pipul dɛn wan ol blɔd igen bɔt dɛn kin gi dɛn wan pan di 4 men pat dɛn we na: (1) rɛd sɛl; (2) wayt sɛl; (3) pletlɛt; (4) plasma (serum), dat na di pat we wata-wata. Di dɔktɔ kin wach di peshɛnt in kɔndishɔn ɛn sɔntɛnde i kin tɛl am fɔ tek rɛd sɛl, wayt sɛl, pletlɛt, ɔ plasma. If dɛn disayd fɔ gi wan pan dɛn men pat ya na di blɔd, dɛn kin ebul sheb wan paynt blɔd to difrɛn peshɛnt dɛn. Jiova Witnɛs dɛn biliv se if dɛn gri fɔ tek wan ol blɔd ɔ ɛni wan pan di 4 men pat dɛn pan di blɔd, i de go agens Gɔd in lɔ. We dɛn dɔn disayd fɔ fala wetin Gɔd in lɔ se, dat dɔn protɛkt dɛn frɔm bɔku sik dɛn, lɛk hepatitis ɛn AIDS we pɔsin kin gɛt frɔm blɔd.
Bɔt bikɔs dɛn kin ebul fɔ prosɛs dɛn 4 men pat dɛn de frɔm di blɔd, pipul dɛn dɔn bigin aks kwɛstyɔn bɔt frakshɔn dɛn we kin kɔmɔt frɔm dɛn 4 men pat dɛn de. Aw dɛn kin yuz dɛn frakshɔn dɛn de, ɛn wetin Kristian fɔ tink bɔt we i de disayd if i fɔ tek dɛn frakshɔn dɛn de ɔ i nɔ fɔ tek dɛn?
Blɔd na tin we nɔ izi fɔ ɔndastand. Ivin di plasma we gɛt 90 pasɛnt wata, gɛt tin dɛn lɛk hormones, inorganic salts, enzymes, ɛn nutrients, ɛn ivin minerals ɛn sugar. Plasma gɛt protin dɛn lɛk albumin, clotting factors, ɛn antibodies we de fɛt sik dɛn. Tɛknishian dɛn kin pul ɛn yuz bɔku plasma protin dɛn. Fɔ ɛgzampul, dɛn kin gi clotting factor VIII to pipul dɛn we izi fɔ blid. Ɔ if dɛn sɔspɛkt se sɔmbɔdi dɔn ɛkspoz to wan patikyula sik, dɔktɔ dɛn kin tɛl am fɔ tek injɛkshɔn dɛn we nem gamma globulin, we dɛn pul frɔm blɔd plasma dɛn ɔf pipul dɛn we bin dɔn ɔlrɛdi wɛl frɔm da sik de. Dɛn kin yuz ɔda plasma protin dɛn as tritmɛnt, bɔt di wan we wi jɔs tɔk bɔt de sho aw dɛn kin yuz wan pan di 4 men pat dɛn pan di blɔd (plasma) ɛn prosɛs am fɔ gɛt frakshɔn dɛn.a
Jɔs lɛk aw dɛn kin yuz blɔd plasma fɔ mek difrɛn frakshɔn dɛn, dɛn kin prosɛs di ɔda men pat dɛn (rɛd sɛl, wayt sɛl, pletlɛt) fɔ mek smɔl pat dɛn. Fɔ ɛgzampul, dɛn kin gɛt sɔntin we dɛn kɔl interferons ɛn interleukins frɔm wayt blɔd sɛl we dɛn kin yuz fɔ trit kansa ɛn infɛkshɔn dɛn we pɔsin kin gɛt frɔm vayrɔs. Dɛn kin prosɛs pletlɛt fɔ mek tin dɛn we de mɛn wund. Ɛn dɛn de mek ɔda mɛrɛsin dɛn we dɛn pul frɔm di men pat dɛn pan blɔd. Nɔto di 4 men pat dɛn pan di blɔd dɛn kin yuz fɔ dɛn kayn tritmɛnt dɛn de; bɔku tɛm dɛn kin yuz sɔm pat dɛn ɔ frakshɔn dɛn fɔ dat. Kristian fɔ yuz dɛn frakshɔn dɛn de as tritmɛnt? Wi nɔ go ebul fɔ ansa. Di Baybul nɔ tɔk bɔku bɔt dat, so Kristian fɔ yuz in kɔnshɛns ɛn disayd fɔ insɛf bifo Gɔd.
Sɔm nɔ go gri fɔ tek ɛnitin we kɔmɔt frɔm blɔd (ivin frakshɔn dɛn we go mek dɛn wɛl smɔl). Na so dɛn ɔndastand Gɔd in kɔmand we se fɔ “avɔyd blɔd.” Dɛn kin si am se di lɔ we Gɔd bin gi Izrɛl bin se ɛni blɔd we dɛn pul pan sɔntin we gɛt layf, dɛn fɔ ‘trowe am na grɔn.’ (Ditarɔnɔmi 12:22-24) Wetin mek dis impɔtant? Wɛl, dɛn kin yuz blɔd ɛn prosɛs am fɔ lɛ dɛn mek tin dɛn we dɛn kɔl, gamma globulin, blood-based clotting factors, ɛn ɔda tin dɛn. So sɔm Kristian dɛn nɔ kin gri fɔ mek dɛn gi dɛn, dɛn kayn tin dɛn de, jɔs lɛk aw dɛn nɔ kin gri fɔ mek dɛn gi dɛn wan ol blɔd ɔ di 4 men pat dɛn pan blɔd. Dɛn fɔ rɛspɛkt wetin dɛn kɔnshɛns alaw dɛn fɔ du.
Ɔda Kristian dɛn kin disayd fɔ du difrɛn tin. Dɛn sɛf nɔ kin gri fɔ mek dɛn gi di wan ol blɔd, rɛd sɛl, wayt sɛl, pletlɛt, ɔ plasma. Bɔt sɔntɛm dɛn go alaw dɛn dɔktɔ fɔ trit dɛn wit frakshɔn dɛn we dɛn pul frɔm di 4 men pat dɛn pan blɔd. Ivin dis sɛf kin difrɛn. Sɔntɛm wan Kristian go gri fɔ mek dɛn gi am gamma globulin injɛkshɔn, bɔt sɔntɛm i go gri ɔ i nɔ go gri fɔ mek dɛn gi am injɛkshɔn we gɛt sɔntin we dɛn pul frɔm rɛd ɔ wayt sɛl. Bɔt wetin go mek sɔm Kristian dɛn disayd fɔ tek blɔd frakshɔn dɛn?
Di Jun 1, 1990, Wachtawa bin gɛt wan “Kwɛstyɔn dɛn we Pipul dɛn Kin Aks” atikul we se plasma protin dɛn (frakshɔn) kin kɔmɔt frɔm di bɛlɛ-uman in blɔd ɛn go to di pikin we de na in bɛlɛ, in blɔd. So di mama de ebul fɔ pas sɔntin we dɛn kɔl immunoglobulins to in pikin we de mek di pikin in bɔdi ebul fɔ fɛt sik dɛn. As di rɛd blɔd sɛl we de insay di pikin de dɔn di tɛm we i fɔ de, i kin de prosɛs di ɔksijɛn we de insay di rɛd blɔd sɛl. Sɔm pan dɛn kin bi sɔntin we dɛn kɔl bilirubin, we kin pas na di placenta (afta-bat) ɛn go to di mama ɛn kɔmɔt na in bɔdi as west. Sɔm Kristian dɛn kin disayd se ɛnti blɔd frakshɔn dɛn kin kɔmɔt frɔm wan pɔsin ɛn go to ɔda pɔsin dis kayn nachɔral we, dɛn go gri fɔ tek blɔd frakshɔn we kɔmɔt frɔm blɔd plasma ɔ sɛl dɛn.
Yu tink se bikɔs pipul dɛn kɔnshɛns go alaw dɛn fɔ disayd fɔ du difrɛn tin, dat min se dis tɔpik nɔ impɔtant? Nɔ, nɔto so i bi. Dis na sɔntin we siriɔs. Bɔt na tin we klia ɛn simpul fɔ ɔndastand. Di tin dɛn we wi dɔn tɔk bɔt ɔp sho se Jiova Witnɛs dɛn nɔ de gri fɔ tek wan ol blɔd ɛn ɛni wan pan di 4 men pat dɛn pan blɔd. Di Baybul se Kristian dɛn fɔ ‘avɔyd tin dɛn we dɛn sakrifays to aydɔl, fɔ avɔyd blɔd, ɛn mami ɛn dadi biznɛs di we aw Gɔd nɔ want.’ (Akt 15:29) Apat frɔm dat, we i kam to frakshɔn dɛn frɔm ɛni wan pan di 4 men pat dɛn, ɛni Kristian fɔ tek tɛm tink fayn, pre ɛn yuz in kɔnshɛns fɔ disayd fɔ insɛf.
Bɔku pipul dɛn kin gri fɔ tek ɛni tritmɛnt we dɛn tink se go mek dɛn wɛl kwik kwik wan, ilɛksɛf na tritmɛnt we dɛn no se go mek dɛn gɛt prɔblɛm lɛk aw pipul dɛn kin gɛt prɔblɛm we dɛn gi dɛn tritmɛnt we gɛt blɔd. Tru Kristian dɛn kin tray fɔ ɔndastand ɔltin fayn fayn wan ɛn nɔ jɔs tink bɔt di bɛnifit we dɛn go gɛt. Jiova Witnɛs dɛn kin gladi fɔ gɛt gud tritmɛnt ɛn dɛn kin tink bɔt di risk ɛn di bɛnifit we dɛn go gɛt frɔm ɛni tritmɛnt. Bɔt we i kam pan tritmɛnt we dɛn pul frɔm blɔd, dɛn kin tink gud wan bɔt wetin Gɔd se ɛn dɛn padi biznɛs wit di Wan we gi wi layf.—Sam 36:9.
Na blɛsin fɔ mek Kristian gɛt di kayn kɔnfidɛns we wan pan di man dɛn we rayt di Sam buk bin gɛt we i se: “PAPA GƆD [“Jiova,” NWT] we na wi Gɔd na san we de gi layt ɛn big shild we de protɛkt wi; i de sho wi in lɔv bay aw i de mek bɛtɛ fala wi; i nɔ go se i nɔ de gi wi gud tin dɛn wans i nɔ fɛn fɔlt pan wetin wi de du. PAPA GƆD [“Jiova,” NWT] . . . , pɔsin we put in trɔs pan yu gladi ɛn gɛt blɛsin”!—Sam 84:11, 12.
[Futnot]
a Rid “Kwɛstyɔn dɛn we Pipul dɛn Kin Aks” insay di Jun 15, 1978, ɛn Ɔktoba 1, 1994 Wachtawa. Dɛn dɔn mek sɔm mɛrɛsin dɛn we dɛn nɔ pul frɔm blɔd ɛn naw dɛn kin yuz dɛn pan peshɛnt dɛn we dɛn bin fɔ dɔn gi blɔd frakshɔn dɛn trade.
[Bɔks]
SƆM KWƐSTYƆN DƐN WE YU KIN AKS YU DƆKTƆ
If yu gɛt fɔ du ɔpreshɔn ɔ dɛn gɛt fɔ gi yu tritmɛnt we sɔntɛm go gɛt blɔd, i go fayn mek yu aks dis kwɛstyɔn:
Ɔl di wan dɛn we gɛt fɔ trit mi no se as Jiova Witnɛs, a dɔn tɔk se ilɛk wetin apin a nɔ want mek dɛn gi mi blɔd (di wan ol blɔd, rɛd sɛl, wayt sɛl, pletlɛt, ɔ blɔd plasma)?
If dɛn gɛt fɔ gi yu ɛni mɛrɛsin we dɛn mek frɔm blɔd plasma, rɛd ɔ wayt sɛl, ɔ pletlɛt, i go fayn mek yu aks dɛn kwɛstyɔn dɛn ya:
Dɛn mek di mɛrɛsin frɔm wan pan di 4 men pat dɛn pan blɔd? If na so i bi, duya ɛksplen wetin dɛn put insay di mɛrɛsin?
Ɔmɔs pan dis mɛrɛsin we dɛn mek wit blɔd yu go gɛt fɔ yuz? Aw yu go yuz am?
If mi kɔnshɛns alaw mi fɔ tek dis frakshɔn, us risk dɛn i gɛt?
If mi kɔnshɛns nɔ alaw mi fɔ tek dis frakshɔn, us ɔda tritmɛnt una go yuz?
Afta a dɔn tink bɔt ɔl wetin wi dɔn tɔk bɔt, ustɛm a fɔ tɛl yu wetin a disayd?