CHAPTA FIFTIN
Rɛspɛkt Yu Mama ɛn Papa We Dɔn Ol
1. Wetin wi mama ɛn papa dɛn dɔn du fɔ wi? Aw wi go sho se wi gladi fɔ wetin dɛn dɔn du fɔ wi?
WAN man we gɛt sɛns we bin de trade trade bin tɔk se: “Lisin to yu papa we bɔn yu ɛn nɔ fɔgɛt fɔ mɛn yu mama we i ol.” (Prɔvabs 23:22) Sɔntɛm yu go tɔk se, ‘A nɔ go ɛva du dat!’ Bikɔs bɔku pan wi rili lɛk wi mama ɛn papa, wi nɔ go fɔgɛt dɛn. Wi no se dɛn dɔn du bɔku tin fɔ wi. Fɔs, na wi mama ɛn papa gi wi layf. Pan ɔl we na frɔm Jiova layf kɔmɔt, if wi mama ɛn papa dɛn nɔ bin de, wi nɔ fɔ de alayf. Natin nɔ de we wi go gi wi mama ɛn papa dɛn we go gɛt valyu rich layf. Dɔn, jɔs tink bɔt di we aw mama ɛn papa dɛn nɔ kin jɔs bisin bɔt dɛnsɛf, aw dɛn bin de wɔri fɔ kia fɔ di pikin, di mɔni we dɛn spɛn, ɛn aw dɛn bin de pe atɛnshɔn to di pikin frɔm we i smɔl te i big. Na dat mek Gɔd in Wɔd advays wi se: “Rɛspɛkt yu papa ɛn mama, so dat ɔltin go fayn fɔ yu ɛn yu go gɛt lɔŋ layf.”—Lɛta Fɔ Ɛfisɔs 6:2, 3.
NO AW DƐN DE FIL
2. Aw pikin dɛn we dɔn big, go gi dɛn mama ɛn papa dɛn “ɔl wetin dɛn fɔ gɛt”?
2 Di apɔsul Pɔl bin rayt to Kristian dɛn se: “If uman we in man dɔn day gɛt pikin ɔ grampikin, in pikin ɔ grampikin fɔ du wetin ɔl pikin ɛn grampikin fɔ du fɔ dɛn mami ɛn dadi ɛn fɔ dɛn grani ɛn grandadi dɛn fɔ gi dɛn ɔl wetin dɛn fɔ gɛt, bikɔs if dɛn du dat, Gɔd go satisfay wit dɛn.” (Fɔs Lɛta To Timoti 5:4) Di pikin dɛn we dɔn big, fɔ gi dɛn mama ɛn papa dɛn “ɔl wetin dɛn fɔ gɛt” bay we dɛn sho se dɛn gladi fɔ di tɛm we dɛn mama ɛn papa sho dɛn lɔv, wok tranga wan fɔ dɛn, ɛn aw dɛn mama, papa, grani, ɛn granpa dɛn kia fɔ dɛn. Wan we we pikin dɛn go du dis, na bay we dɛn no se lɛk ɔda pipul dɛn ivin di wan dɛn we dɔn ol nid lɔv ɛn nid fɔ no se pɔsin de we kia fɔ dɛn. Lɛk wi ɔl, dɛnsɛf nid fɔ no se dɛn gɛt valyu. Dɛn nid fɔ no se dɛn layf impɔtant.
3. Aw wi go sho se wi rɛspɛkt wi mama ɛn papa ɛn wi grani ɛn granpa dɛn?
3 So wi go sho se wi rɛspɛkt wi mama ɛn papa dɛn ɛn wi grani ɛn granpa dɛn bay we wi mek dɛn no se wi lɛk dɛn. (Fɔs Lɛta Fɔ Kɔrint 16:14) If wi nɔ de na di sem os wit wi mama ɛn papa dɛn, wi fɔ mɛmba se dɛn go fil fayn if dɛn de yɛri frɔm wi. We wi rayt lɛta to dɛn, kɔl dɛn, ɔ we wi go fɛn dɛn, dat de mek dɛn gladi. Miyo, we de na Jepan we ol 82 ia bin rayt se: “Mi gyal pikin [we in man na travlin ovasia] kin tɛl mi se: ‘Duya mama “travul” wit wi.’ I kin sɛn di nem fɔ di kɔngrigeshɔn we dɛn fɔ go, ɛn di tɛlifon nɔmba so dat a go ebul tɔk to dɛn ɛni wik. A kin opin mi map ɛn tɔk se: ‘Ahan! Na ya dɛn de naw!’ A kin tɛl Jiova tɛnki ɔltɛm fɔ we i blɛs mi wit dis kayn pikin.”
ƐP DƐN WIT MƆNI ƐN ƆDA TIN DƐN
4. Aw di bigman dɛn pan Gɔd biznɛs bin de ɛnkɔrej pipul dɛn fɔ trit dɛn mama ɛn papa dɛn bad?
4 Yu tink se fɔ ɔnɔ wi mama ɛn papa dɛn min bak se wi fɔ ɛp dɛn wit mɔni ɛn ɔda tin dɛn? Yɛs, sɔntɛnde, na dat i kin min. Insay Jizɔs in tɛm, di bigman dɛn pan Gɔd biznɛs bin de tɔk se if pɔsin dɔn “prɔmis fɔ gi Gɔd” in mɔni ɛn prɔpati, i nɔ nid fɔ kia fɔ in mama ɛn papa dɛn igen. (Matyu 15:3-6). Dat nɔ bin de sho sɔri-at atɔl! Fɔ tru, dɛn bigman dɛn pan Gɔd biznɛs nɔ bin de ɛnkɔrej di pipul dɛn fɔ rɛspɛkt dɛn mama ɛn papa bɔt dɛn bin de ɛnkɔrej dɛn fɔ trit dɛn bad bay we dɛn jɔs bisin bɔt dɛnsɛf ɛn nɔ kia fɔ wetin dɛn mama ɛn papa dɛn nid. Wi nɔ fɔ ɛva du dat!—Ditarɔnɔmi 27:16.
5. Pan ɔl we sɔm gɔvmɛnt dɛn kin gi pɛnshɔn to ol pipul dɛn, wetin mek sɔntɛnde fɔ sho se wi rɛspɛkt wi mama ɛn papa dɛn, wi fɔ ɛp dɛn wit mɔni ɛn ɔda tin dɛn?
5 Na sɔm kɔntri dɛn, di gɔvmɛnt kin gi pɛnshɔn to di wan dɛn we dɔn ol fɔ ɛp dɛn wit tin dɛn we dɛn go nid. Apat frɔm dat, sɔm pipul dɛnsɛf kin dɔn bil os ɛn dɛn kin de rɛnt am to pipul dɛn so dat dɛn go de gɛt mɔni fɔ sɔpɔt dɛnsɛf we dɛn ol. Bɔt if wetin dɛn de gɛt nɔ de du fɔ ɔl wetin dɛn nid, di pikin dɛn go sho se dɛn rɛspɛkt dɛn mama ɛn papa dɛn bay we dɛn du wetin dɛn ebul fɔ ɛp dɛn. Infakt, we pɔsin kia fɔ in mama ɛn papa dɛn we dɔn ol, dat de sho se i de fred Gɔd ɛn i rɛspɛkt aw Jiova Gɔd se famili fɔ de.
SHO SE YU LƐK DƐN ƐN DU WETIN DƐN WANT
6. Wetin sɔm pikin dɛn dɔn du fɔ mek dɛn ebul kia fɔ dɛn mama ɛn papa?
6 Bɔku pikin dɛn we dɔn big kin ɛp dɛn mama ɛn papa dɛn we dɔn sik ɔ ol ɛn dɛn kin du dat wit lɔv ɛn dɛn nɔ kin jɔs bisin bɔt dɛnsɛf. Sɔm pikin dɛn kin gri fɔ mek dɛn mama ɛn papa dɛn kam de wit dɛn ɔ dɛn kin muf go de nia dɛn. Sɔm ɔda pikin dɛn kin disayd fɔ go de wit dɛn mama ɛn papa. Bɔku tɛm, dis we dɛn we dɛn kin arenj, kin rili ɛp di mama, papa, ɛn di pikin dɛn.
7. Wetin mek i nɔ fayn fɔ rɔsh we yu de disayd wetin fɔ du fɔ yu mama ɛn papa we dɔn ol?
7 Sɔntɛnde, tin nɔ kin kɔmɔt fayn. Wetin mek? Na bikɔs dɛn kin rɔsh fɔ disayd wetin fɔ du ɔ na aw dɛn de fil mek dɛn disayd fɔ du sɔntin. Di Baybul se: “Udat gɛt sɛns de luk bifo i jomp.” (Prɔvabs 14:15) Fɔ ɛgzampul, lɛ wi se yu mama nɔ ebul fɔ de na os in wan ɛn yu tink se i go bɛtɛ fɔ lɛ i kam de wit yu. Fɔ sho se yu gɛt sɛns, yu fɔ tink bɔt dɛn kwɛstyɔn dɛn ya: Wetin i rili nid? Ɛni kɔmni de ɔ di gɔvmɛnt gɛt ɛni program fɔ ɛp ol pipul dɛn? Gɔvmɛnt gɛt say fɔ pipul dɛn we dɔn ol ɔ pɔsin de we go ebul fɔ kia fɔ yu mama? I want fɔ muf? If i muf, aw dis go afɛkt am? I go nid fɔ lɛf in padi dɛn? Aw dis go afɛkt di we aw i de fil? Yu ɛn in dɔn tɔk bɔt dis? If i muf, aw dis go afɛkt yu, yu man ɔ wɛf, ɛn yu pikin dɛn? If yu mama nid pɔsin fɔ kia fɔ am, udat go ɛp am? Una go ebul fɔ sheb di wok? Yu dɔn tɔk wit ɔlman na di famili bɔt dis?
8. Udat-ɛn-udat i go fayn fɔ mek yu tɔk to we una de disayd aw fɔ ɛp yu mama ɛn papa we dɔn ol?
8 Bikɔs na ɔlman na di famili fɔ kia fɔ mama ɛn papa we dɔn ol, i go fayn fɔ mek una gɛt famili mitin so dat ɔlman go de fɔ disayd wetin fɔ du. I fayn bak fɔ tɔk to di ɛlda dɛn na di kɔngrigeshɔn ɔ to padi dɛn we dis sem kayn tin dɔn apin to. Di Baybul advays wi se: “If yu nɔ gɛt bɔku advays yu plan go fel yu, bɔt if yu gɛt bɔku advays, bɛtɛ go fala yu.”—Prɔvabs 15:22.
GƐT SƆRI-AT ƐN ƆNDASTAND DƐN
I nɔ fayn fɔ disayd fɔ du sɔntin fɔ yu mama ɛn papa we yu nɔ tɔk to dɛn fɔs
9, 10. (a) Wetin wi go du fɔ sho se wi rili kia bɔt ol pipul dɛn? (b) Ilɛk wetin di pikin disayd fɔ du fɔ in mama ɛn papa, wetin dɛn fɔ mɛmba fɔ du ɔltɛm?
9 Fɔ sho se wi rɛspɛkt wi mama ɛn papa, wi fɔ gɛt sɔri-at ɛn wi fɔ ɔndastand dɛn. As dɛn de ol, dɛn kin gɛt ɔda prɔblɛm dɛn we kin mek i nɔ kin izi fɔ waka, fɔ it, ɛn fɔ mɛmba sɔntin. Dɛn nid pɔsin fɔ ɛp dɛn. Bɔku tɛm di pikin dɛn kin want fɔ protɛkt dɛn mama ɛn papa ɛn dɛn kin want fɔ sho dɛn wetin fɔ du. Bɔt di wan dɛn we dɔn ol dɔn gɛt bɔku sɛns ɛn ɛkspiriɛns, dɛn bin dɔn de kia fɔ dɛnsɛf ɛn disayd wetin dɛn want fɔ du. Udat dɛn bi ɛn di we aw dɛn de tink bɔt dɛnsɛf gɛt fɔ du wit wetin dɛn de du as mama ɛn papa ɛn as big pipul dɛn. Mama ɛn papa dɛn kin rili fil bad bɔt dɛnsɛf ɔ dɛn kin vɛks we dɛn tink se na dɛn pikin dɛn fɔ kɔntrol dɛn layf. Sɔm kin tawa ɛn nɔ gri fɔ du ɛnitin we dɛn fil se go mek dɛn nɔ du tin fɔ dɛnsɛf.
10 Dɛn kayn prɔblɛm dɛn ya nɔ kin izi fɔ sɔlv, bɔt i gud fɔ mek yu alaw mama ɛn papa dɛn we dɔn ol fɔ kia fɔ dɛnsɛf ɛn disayd wetin fɔ du wans i nɔ go ambɔg dɛn. I nɔ mek sɛns fɔ disayd fɔ yu mama ɛn papa we dɔn ol we yu nɔ tɔk to dɛn fɔs. Dɛn go dɔn lɔs bɔku tin bikɔs dɛn dɔn ol. Alaw dɛn fɔ du wetin dɛn stil ebul fɔ du. Yu go kam fɔ si se di mɔ we yu nɔ tray fɔ kɔntrol dɛn layf na di mɔ yu ɛn dɛn go gri. Dɛn go gladi mɔ ɛn yusɛf go gladi. Pan ɔl we sɔntɛnde i go bɛtɛ fɔ lɛ yu pin pan sɔntin we go bɛnifit dɛn, sho dɛn di rɛspɛkt we dɛn rili nid. Gɔd in Wɔd advays wi se wi fɔ “rɛspɛkt old pipul” dɛn.—Lɛvitikɔs 19:32.
KƆNTINYU FƆ TINK DI RAYT WE
11-13. If pikin we dɔn big nɔ bin gɛt tayt padi biznɛs wit in mama ɛn papa, aw i go ebul fɔ bia di prɔblɛm dɛn we i de gɛt we i de kia fɔ dɛn we dɛn dɔn ol?
11 Sɔntɛnde, di prɔblɛm we pikin dɛn we dɔn big kin gɛt wit dɛn mama ɛn papa we dɔn ol na di kayn padi biznɛs we bin dɔn de bitwin dɛn frɔm we dɛn smɔl. Sɔntɛm yu papa nɔ bin gɛt sɔri-at ɛn i nɔ bin de sho se i lɛk yu, yu mama in bin lɛk fɔ kɔntrol ɔltin ɛn i bin bad. Yu go stil de fil bad ɔ vɛks bikɔs dɛn nɔto bin di kayn mama ɛn papa we yu bin want dɛn fɔ bi. Yu go ebul lɛf fɔ fil da kayn we de?a
12 Bas we mɛn na wan kɔntri we nem Finland bin tɔk se: “Mi stɛp-papa na bin SS sojaman na Nazi Jamani. I bin de vɛks kwik ɛn i bin bad pasmak. Bɔku tɛm i bin de bit mi mama rayt bifo mi. Wantɛm we i bin vɛks pan mi, i wap mi wit in bɛlt ɛn di bɔkul nak mi na mi fes. Di nak we i nak mi mek a tɔnoba na di bed.”
13 Bɔt ɔda tin bin de we difrɛn bɔt am. Bas bin tɔk bak se: “I bin de wok tranga wan fɔ kia fɔ di famili. I nɔ ɛva sho se i lɛk mi bɔt a no se na di kayn we aw i gro ɔp. In mama drɛb am na os di tɛm we i bin smɔl. I bin de fɛt we i de gro ɔp ɛn i jɔyn di wɔ di tɛm we in na bin yɔŋman. A kin ɔndastand wetin de apin to am ɛn a nɔ de blem am. We a big ɛn mi papa sik, a bin want fɔ ɛp am di bɛst we we a ebul te i day. I nɔ bin izi, bɔt a bin du wetin a ebul. A tray fɔ bi gud bɔy pikin ɛn a tink se insɛf bin si mi lɛk dat.”
14. Us skripchɔ de ɛp wi pan ɔltin ilɛksɛf na tin we gɛt fɔ du wit aw fɔ kia fɔ ol pipul dɛn?
14 We i kam to famili layf ɛn ɛni ɔda tin, di Baybul advays wi se: “Una gɛt sɔri at fɔ una kɔmpin, una fɔ de du gud to una kɔmpin, una nɔ fɔ tink se una bɛtɛ pas ɔda pipul, una nɔ fɔ dil wit ɔda pipul traŋa wan, ɛn una fɔ de bia wit pipul. Una nɔ fɔ vɛks if pɔsin du una bad, ɛn una fɔ padin dɛn if dɛn du una ɛnitin. Una fɔ padin una kɔmpin lɛkɛ aw di Masta dɔn padin una.”—Lɛta Fɔ Kɔlɔse 3:12, 13.
DI WAN WE DE KIA FƆ DƐN NID ƐP
15. Wetin mek fɔ kia fɔ mama ɛn papa dɛn nɔ kin rili izi?
15 I nɔ rili izi fɔ kia fɔ mama ɛn papa we sik; yu gɛt fɔ du bɔku wok ɛn spɛn bɔku tɛm fɔ du am. Bɔt di tin we mɔna pas ɔl na aw pɔsin go fil. I nɔ kin rili izi fɔ si yu mama ɛn papa nɔ gɛt bɛtɛ wɛlbɔdi, bigin fɔgɛt wetin dɛn sabi, ɛn nɔ ebul du tin fɔ dɛnsɛf. Sandi, we kɔmɔt Poto Riko tɔk se: “Mi mama na bin di men pɔsin na wi famili. I nɔ bin rili izi fɔ kia fɔ am. Fɔs, i bigin fɔ drɛg in fut, dɔn i bigin yuz wɔkin stik, afta dat i bigin yuz wɔka, dɔn i bigin yuz wilchia. Afta dat, tin bigin wɔs te i day. I bin kam gɛt wan sik we dɛn kɔl bon kansa ɛn i bin nid kia ol de ɛn ol nɛt. Wi bin de was am, fid am, ɛn rid to am. I nɔ bin rili izi mɔ di we aw pɔsin de fil. We a si se mi mama de kam day, a kray bikɔs a bin rili lɛk am.”
16, 17. Us advays go ɛp di wan dɛn we de kia fɔ dɛn mama ɛn papa dɛn fɔ tink di rayt we bɔt tin dɛn?
16 If tin lɛk dat apin to yu, wetin yu go du fɔ ebul bia? Lisin to Jiova bay we yu de rid di Baybul ɛn tɔk to am tru prea. Dat go rili ɛp yu. (Lɛta Fɔ Filipay 4:6, 7) Mek shɔ se yu it gud it ɛn tray fɔ de slip gud gud wan. We yu du dat, yu go ebul fɔ kia gud wan fɔ yu mama ɛn papa we dɔn ol. Sɔntɛnde yu kin arenj fɔ rɛst smɔl ɛn gɛt chans fɔ du ɔda tin. Ilɛk tɛm nɔ go de fɔ mek yu go ɔlide, i stil mek sɛns fɔ mek tɛm so dat yu go blo smɔl ɛn ɛnjɔy yusɛf. Fɔ mek yu go ebul fɔ gɛt smɔl tɛm fɔ yusɛf, yu kin arenj wit ɔda pɔsin fɔ lɛ i kam de wit yu mama ɔ papa we nɔ wɛl.
17 I kɔmɔn fɔ mek di wan dɛn we de kia fɔ dɛn mama ɛn papa dɛn tink se dɛn fɔ ebul fɔ du ɔltin. Bɔt nɔ fil bad fɔ wetin yu nɔ ebul fɔ du. Sɔntɛnde, yu go nid fɔ aks ɔda pipul dɛn fɔ ɛp yu. Yu fɔ rili tek tɛm bɔt aw yu de kia fɔ yu mama ɛn papa, yu pikin dɛn, yu man ɔ yu wɛf, ɛn aw yu de kia fɔ yusɛf.
YU GO EBUL FƆ DU SƆNTIN WE YU TINK SE YU NƆ EBUL FƆ DU
18, 19. Us prɔmis Jiova dɔn mek? Us ɛkspiriɛns sho se i de du wetin i dɔn prɔmis?
18 Jiova de yuz in Wɔd di Baybul fɔ gayd di wan dɛn we de kia fɔ dɛn mama ɛn papa dɛn we dɔn ol bɔt nɔto da ɛp de nɔmɔ Jiova de gi. Wan pan di man dɛn we rayt di Sam buk bin rayt se: “PAPA GƆD rɛdi fɔ ɛp ɔl udat kɔl am fɔ ɛp . . . i de ansa dɛn prea ɛn sev dɛn.” Jiova go sev in fetful savant dɛn ilɛk uskayn prɔblɛm dɛn gɛt.—Sam 145:18, 19.
19 Mayna, we de na di Filipins bin kam fɔ no se dis na tru di tɛm we i bin de kia fɔ in mama we nɔ bin de ebul fɔ du natin bikɔs i gɛt strok. Mayna bin se: “I rili at fɔ wach pɔsin we yu lɛk de sɔfa ɛn i nɔ ebul fɔ tɛl yu usay de at am. I jɔs tan lɛk we pɔsin de lɛf na wata smɔl smɔl ɛn a nɔ ebul fɔ du ɛnitin fɔ ɛp am. Bɔku tɛm a kin nil dɔŋ ɛn tɛl Jiova fɔ se a dɔn rili taya. A kray lɛk Devid we bin beg Jiova fɔ kip in kray wata na bɔtul ɛn i fɔ mɛmba am. [Sam 56:8] Ɛn as Jiova bin prɔmis, i bin gi am di trɛnk we i bin nid. ‘Jiova bin rili ɛp ɛn sɔpɔt mi.’”—Sam 18:18.
20. Us prɔmis de insay di Baybul we de gi op to di wan dɛn we bin de kia fɔ dɛn mama ɛn papa dɛn bifo dɛn day?
20 Pipul dɛn kin tɔk se fɔ kia fɔ mama ɛn papa we dɔn ol tan lɛk “stori we nɔ ɛnd fayn.” Pan ɔl wetin yu kin du fɔ kia fɔ yu mama ɛn papa, dɛn kin stil day lɛk Mayna in mama. Bɔt di wan dɛn we abop pan Jiova no se we pɔsin day ɔltin nɔ dɔn. Di apɔsul Pɔl bin tɔk se: “A biliv . . . se Gɔd go mek ɔlman, gud ɔ bad, rayz frɔm dɛn grev.” (Di Apɔsul Dɛn Wok [Akt] 24:15) Di wan dɛn we dɛn mama ɛn papa dɔn day kin gɛt kɔrej fɔ se dɛn mama ɛn papa go gɛt layf bak na di nyu wɔl usay Gɔd go mek “dɛn nɔ go day igen.”—Rɛvɛleshɔn 21:4.
21. Us gud tin kin apin we pɔsin rɛspɛkt in mama ɛn papa we dɔn ol?
21 Di wan dɛn we de sav Gɔd rili gɛt rɛspɛkt fɔ dɛn mama ɛn papa dɛn pan ɔl we dɛn kin dɔn ol. (Prɔvabs 23:22-24) Dɛn rɛspɛkt dɛn. Dat de mek dɛn ebul fɔ du wetin wan parebul tɔk we i se: “Pikin fɔ . . . mek in mama ɛn papa gladi; nɔ fɔgɛt fɔ de mek yu mama we bɔn yu gladi.” (Prɔvabs 23:25) Ɛn apat frɔm dat, di wan dɛn we de rɛspɛkt dɛn mama ɛn papa dɛn we dɔn ol, de mek Jiova gladi.
a Wi nɔ de tɔk bɔt dɛn bad bad tin we mama ɛn papa dɛn kin du we de sho se dɛn nɔ fit fɔ mɛn pikin ɔ we go mek dɛn go jel.