Chɛhowa Cho Wali Naa Pɛɛkaa Baabuiyo Nɛiyo Chɔmndo o Chieeŋndo Choo
“Ya, Chɛhowa, Ya cho Mɛlɛka nyaa ni. Wana cho nya pɛɛkoo le tɔnɔ nyaa wo. Wana cho tosaa le mila kuɛ o nɛi nya nɔ mila kela choo wo.”—AIS. 48:17, NW.
1. Kpɔkɔsila kuɛɛ Kilisiɔŋnda komallɛ niŋ hau o wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ niŋ?
CHƆŊ o wɔsi 1,900 mɛɛlulaŋ mbo huŋ bii a wɔsi 2,000 kandɔŋndo, mi Sukuwaa Baabuiyaa sɔla simultaŋ puɛɛ. Maa Kilisiɔŋnda o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, ma pɛŋgɛla yooŋgu kɛndɛ wanaa bɔɔ ndaa tuiyɔ le wo. A ve a bɔɔ le, nduyɛ chieeŋndo kpou ndoo chi nda maa wanaa sinaa dɛnɛ bɛndu le. Nduyɛ, Setana Nyina Wɔɔŋndo bɛɛ ndoo nɔ mbo dɔunuŋ ‘tumbe a nda tau tau.’ (Chɔɔmɔŋndo 12:12) Ndaa nɔ le wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ tosaa o “palɛi mɛɛlɛi” chieeŋndo hoo niŋ, i “nyɛ palaa o va niŋ bɔɔ” ve niŋ.—Tim. Diiŋ Ndɔɔ 3:1.
2. Yɛɛ Chɛhowa cho yɛ tosaa le wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ hivioo lachi o teleŋ naa hoo niŋ?
2 Chɛhowa dimi maa wanaa nduaa cho yooŋgu kɛndɔɔ dimi a labɛɛla o teleŋ naa hoo niŋ, nduyɛ nyɛ o nyɛ kuuna ndu le hei tosaa le. A mɛɛ Chɛhowa soli kaaleŋ Isɔluɛi sindɛ Babilɔŋ yɛ, lende koni o soli wanaa nduaa o teleŋ naa hoo niŋ “Babilɔŋ Tɔɔ Bɛndoo” o ba ni, o cho piɛiyii lachoowɛi kpou bolleŋ ndo. (Chɔɔmɔŋndo 18:1-4) Le tɔnɔ naa pilaa o pɛɛku naa ni. O dɔu naa sala, mbo ke naa kɔl nyuloo, nduyɛ mbo mala naa le miŋ pɛɛku wanaa cheleŋ Diom ndɔɔ. (Nuawɔ Aisaiya 48:16-18, NW.) Hoo chɔm naa maa, Chɛhowa nɔ mbo che hiouwɔɔ lachi nɔ le yɔŋnɔŋndo o chilaŋ niŋ o lɛŋndeŋ choo o wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ niŋndo le. Sɔɔŋ pum chɛl le wali poli naa hivioo lachi. Kɛ o chieeŋ cho hoo o kpaaya Setanaa bɛŋgu wo, mi tɔɔndaŋ ndaŋ la komal naa la tosa mii wa ikala le hiouwɔɔ lachi a wali naa tosaa wo. O hei niŋ, mala Chɛhowaa kinɛi tosa ni miŋ biunuŋ.—Ais. 41:13, NW; Chɔŋ Tasoo 5:19.
3. Vɛɛ “kɔlkalu kpeekpeiyo” kui yɛ?
3 Mi Chɛhowa dimul wana suaa le ndu wo Daniɛl le mbo poonyiaa maa “kɔlkalu kpeekpeiyo” cho wa tau a teleŋ mɛɛlula chieeŋndo. (Nuawɔ Daniɛl 12:4, NW) Mi Chɛhowa mala Sukuwaa Baabuiya le ma bii sɔɔŋ kulloŋ o Baabuiyo niŋ bila, sɔɔŋ piɛiyii lachoowɛi veŋ kpiŋ ndoŋ. Suŋ suŋ, o cho wanaa nduaa soliŋndo kpeku le mi waŋnda sina kɔlkalu kpeekpeiyo o chieeŋndo choo kpou. Hau, ŋ cho chɔɔ nyɛ Daniɛl dimi hoo wo peelɔŋndo. Waŋnda sɔŋgɔ 8,000,000 demul tonyaa ni, ma wa ndu vɛlɛ pɛŋgɛlaa chieeŋndo balɔɔ silɔ. Yɛɛ cho yɛ malaa mi hei wa tosaŋndo?
MƐƐ BAABUIYO HIVIOO MALA NAA YƐ
4. Vɛɛ Baabuiyo hivioo ndoo kui yɛ o wɔsiŋ 1,900 niŋ?
4 Nɛiyo opilɛ o mala naa mi yooŋgu kɛndɔɔ hoo wa hiouwɔɔ lachi a dimiŋndo wo cho hivi nda hivi Baabuiyo wo ni. Le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ, mi wanaa bɛnduaa o kaŋii lachoowɛi niŋ kuuna waŋnda nuaa o Baabuiyo niŋ. Nda pɛŋ tosa ni ma dii waŋnda apum a hivi ndu wa. O wɔsiŋ 1,900 niŋ, mi kɔɔnala hivi Baabuiyo laŋ la hivi ndu le sɔɔŋ maŋgalaŋ 400. Lapum la wa la chiŋaa. Lapum yɛ, la ve la chiŋaa le. O wɔsilaŋ ndaŋ mɛɛlulaŋ, mi wanaa siaama sɔla Baabuiyo. Kɛ, ndaa nɔ kɔlkalu kpeekpeiyo a nyɛ Baabuiyo pɛɛku wo le.
5. Yɛɛ Seiyaa Chɛhowaa tosa yɛ a wali hiviaa Baabuiyo okɔɔ?
5 Sukuwaa Baabuiya ndaa sina maa a nɔ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo, nduyɛ a vi ŋdial le tɛɛsiaa nyɛ Baabuiyo pɛɛku wo le. Le handɔɔ lechoo, wanaa Chɛhowaa soliŋ niŋ Baabuilaŋ suulaŋ yɛ yɛ kpeku, nduyɛ ma piɔu laŋ. Chɔŋ o wɔsi 1950 niŋ, a soli niŋ Baabuiyo hoo, New World Translation of the Holy Scriptures (Traduction du monde nouveau) o sɔɔŋ maŋgalaŋ niŋ hiouwɔɔ 120. Opum o chiŋaa. Opum cho o chiŋaa le. Baabui New World Translation nda soli o wɔsi 2013 niŋ o Iŋgilisiiye niŋndo cho wa tɛtɛlɛ le hivioo o sɔɔŋ maŋgalaŋ cheleŋndoŋ niŋ. O fulawɔ okoŋ kɔɔli, Baabui kindu diomnda veelu le wo tosa mi wali pollo wa tɛtɛlɛ.
MƐƐ KƆL NYULOO MALA NAA YƐ
6, 7. (a) Vɛɛ kpɛ chɔulaŋ la pɛŋgɛlaŋ yɛ hau o teleŋ naa hoo niŋ? (b) Vɛɛ kɔl nyulu pɔmbɔ wa o lɛŋnde ipum niŋndo mala yɛ wali naa dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ?
6 Kɛ mi kɔndɔfillo bii num dɔɔ ma nyuna aa, ‘Vɛɛ kpɛ kɔl nyuloo cho yɛ o chieeŋndo choo?’ Le tamaseliiyo, o wɔsiŋ 2,000 niŋ, waŋnda o miiliɔŋndaŋ niŋ sɔla piɔmndo o chɔulaŋ niŋ ni, o bii fau o chɔula basu kuula tiɔɔŋ yɔŋnuŋndaŋ niŋ. Kɛ o wɔsi 1942 niŋ, teleŋ chɔu basu kuu diiŋ ndɔɔ wa o kindaŋ tuaŋ ndo, mi Netaŋ Nɔɔ, o wa chilaŋ chuaa Seiyaa Chɛhowaa tɛɛŋ a boondii keŋ ndo yɔŋgu suɛi o bɔŋaŋ bɛndoo choo. Suɛi nduɛi lebolle wa ni, “Kɔl Nyuloo, O Cho Pa Viouwɔɔ?” Mi suɛi keŋ yaasiaa kpendekele nyɛ cho o Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 17 niŋndo maa, te chɔu koŋ chuu pɛ, o cho Amakɛdɔŋ te cho hunɔɔ le, kɛ teleŋ kɔl nyuloo.—Chɔɔmɔŋndo 17:3, 11.
7 Mɛɛ chɔu basu kuu diiŋ ndɔɔ hiou fokpi, kɔl nyulu kpeekpei ve le mbɔ. Mɛɛ waŋnda chɔm, ma saaluŋ maa chɔula layekpandi yɛyɛlaŋ la wa 331, chɔŋ o wɔsi 1946 mbo huŋ bii a wɔsi 2013. O wɔsilaŋ ndaŋ niŋ, nyɛɛmbɔ koni kɔl nyuloo wa o lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ ni. Nduyɛ mi wanaa Chɛhowaa soliŋ teleŋ koŋ kpeku le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Yɛɛ cho yɛ fulamakɔɔlioo? O wɔsi 1944 niŋ, wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa le 110,000 wa o chieeŋndo choo kpou ni. Kɛ suŋ suŋ, sɔŋgɔ 8,000,000 nda cho ni! (Nuawɔ Aisaiya 60:22, NW.) Vɛ, ŋ mel Mɛlɛka balika maa ŋ cho yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a teleŋ kɔl nyuloo le?
MƐƐ KELA BƐƐŊ BƐƐŊNDO MALA NAA YƐ
8, 9. Te o hiŋ pɛ a kela bɛɛŋ bɛɛŋndo okɔɔ, hiouwɔɔ lachi kuɛɛ yɔŋnuŋ yɛ, nduyɛ vɛɛ hei mala yɛ naa o wali naa niŋ?
8 Hiouwɔɔ lachioo a nɛi nyɛm nyaanaŋndoŋ okɔɔ tosa wali naa bɛɛŋ bɛɛŋ. O wɔsi 1,900 niŋ, le wɔsilaŋ 21 chɔŋ a teleŋ nda toosiaa Bandu Mɛŋgɛlaa tasoo wo, nyɛm nyaanaŋndoŋ 8,000 kinɛi wa Amɛlika ni. Nduyɛ nɛila kɛndɛla nyɛm nyaanaŋndoŋ muŋ kua lechoo laŋ la ve la bɔɔ le, laa bendu vɛlɛ le. Kɛ suŋ suŋ niŋ chieeŋndo balɔɔ silɔ, nyɛm nyaanaŋndoŋ hiouwɔɔ biiliɔŋndo opilɛ a tɛndaa tɛɛŋ cho ni, nduyɛ a nɛila kɛndɛlaŋ kilolaŋ o miiliɔŋndaŋ niŋ. Mɔmbiltaŋ a nɛilaŋ la cho naa malaa tau le kɔlaŋ waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo o fondaŋnda yololɛlaŋ. Kɛ miŋ nɔ bɛɛ nyɛ nyaanaŋ ɔɔ nɛila kɛndɛ le kɔlaŋ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o fondaŋnda leviltaŋ te, ŋ duau sɛmbɛ yeemaŋndo le waŋnda siiŋgoo buɛiyaa Chiisuaa.—Mat. 28:19, 20.
9 Nɛila cheleŋ a nyɛm nyaanaŋndoŋ okɔɔ cho vɛlɛ wali naa malaa. Mɔmbilta bɛndaŋ, dɛndɛla bɛndu mamɛŋndaŋ, a teeniilaŋ la cho naa malaa le mi yaula naala Baabuilaŋ la fuuluu o fondaŋnda yololɛlaŋ o lɔɔla biŋgi bɛŋgu. Dɛndɛla choo laŋ la cho malaa mi buɛiyaa ibuŋgaa, kunda cho lɛuve chilaŋndo, wanaa fula o lɛŋii cheleŋ niŋ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo wa, a wanaa cheleŋ le kɔlaŋ chɔ chɔ o bɔŋaŋndaŋ, ɔɔ o viomɔɔ bɛŋgu le wali Mɛlɛkaa tosaa. Le handɔɔ lechoo, wanaa cho o Dialii Kuumbaŋ Choo ve niŋnda a puaapiliaa cheleŋ a cho o fondaŋnda leboltaŋ nda kua o dɛndɛ choo niŋ o lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ le chaaŋaa naa laalaŋnda dɛɛniaa a nda pɛɛkoo. Kela bɛɛŋ bɛɛŋndo cho malaa mi diompilɔɔ wa wanaa Chɛhowaa tɛɛŋ.—Chon. 133:1-3, NW.
MƐƐ SUƐI MAŊGALƐI MALA NAA YƐ
10. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa suɛi maŋgalɛi lelɛŋnde Iŋgilisiiye cho ni?
10 O wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ, waŋnda o tanda Luomaŋnda niŋ kpou ndaa dimi Kilikii tɛtɛlɛ ve diolaŋ Kuɛnee. Suɛi maŋgalɛi cho pa hau i waŋnda dimi tau ve? Mi wanaa bɔɔbɔɔ dimi dɔɔ maa Iŋgilisiiye (Aŋgilɛɛve). Yauwo hoo English as a Global Language (Iŋgilisiiye, Suɛi Maŋgalɛi Lelɛŋnde) dimi aa, “Te a piɔu pɛ waŋnda o chieeŋndo choo sala hiɔɔlu, kumbuei ipilɛ kinɛi suaa, ɔɔ bii Iŋgilisiiye bila walaŋ ni.” Ndi waŋnda pɛɛku tau o chieeŋndo choo hau ni. Wanaa leyulaa balu o lɛŋnde niŋnda ni, wanaa cho o sɔɔŋ lemasaŋ niŋnda ni, wanaa sinaa dɛniaa bɛnduaa ni, a wanaa toosiaa maŋgaliaala mapuululaŋnda kpou, o Iŋgilisiiye niŋ nda suukaŋ ni.
11. Vɛɛ Iŋgilisiiye hiŋ yɛ a hiouwɔɔ lachioo o piɛile tonyaleŋ niŋ?
11 Iŋgilisii pɛŋgɛlaŋ hei ve mala mi piɛile tonyaleŋ le wa hiouwɔɔ lachi. Le wɔsila bɔɔbɔɔ, o Iŋgilisiiye niŋ fɛŋ nda toosiaa Bandu Mɛŋgɛlaa a yaula Baabui cheleŋ ni. Ndi nda dimi o fondala lebolta Seiyaa Chɛhowaa ni. Ndi nda soliŋ vɛlɛ kpeku ni le sukuuwa pɛɛkoo o Naa Pɛɛkaa Lebollaa Bandu Mɛŋgɛlaa o Patasiŋ niŋ, Niu Yɔk, Amɛlika.
12. Vɛɛ kpɛ buɛiyaa Chɛhowaa hivi yɛ niŋ yaula Baabui laŋ, nduyɛ vɛɛ hiouwɔɔ lachi nyɛm mapuuloo mala yɛ naa le hei tosaa?
12 Le mɛɛ naŋ nɔ dioo le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ o waŋnda lo ba o ba fee yɛ, ŋ cho yaula naalaŋ hivioo o sɔɔŋ maŋgalaŋ niŋ le 700. Hiouwɔɔ lachioo cho tosaŋndo a kɔmpitɛiyo (ɔdinatɛɛloo) okɔɔ wo, a maasii toosiaa layau nda veelu o puuluei niŋ aa “MEPS” wo, mala naa tau le hei tosaa. Sɛmbɔɔ hoo dɔuwɔɔ cho naa malaa miŋ wa yooŋgu kɛndɛ leMasaa hoo pɛŋgɛlaa, nduyɛ mbo tosa mi diompilɔɔ wa naa tɛɛŋ chieeŋndo balɔɔ sɔ. Kɛ nyɛ tosa kpeekpei mi diompilɔɔ wa naa tɛɛŋndo cho suɛi maŋgalɛi sɔvɛ bɛndu naŋ cho dimioo ve ni. Ndi cho suɛi “maŋgalɛi walaŋnde” a tonya Baabuiyo okɔɔ ni.—Nuawɔ Sɛfanaya 3:9, NW.
MƐƐ SAWALAŊ LA CHO MALAA YƐ
13, 14. Vɛɛ Kilisiɔŋnda hau sɔla yɛ tɔnɔɔ o sawalaŋ niŋ a yamaŋ nda kilul nda woŋ?
13 A mɛɛ naŋ pɛɛku o buŋgɛi naŋ hiou ve niŋ yɛ, mi Kilisiɔŋaa tasiaa sɔla tɔnɔɔ tau o sawa maLuomaŋndo bɛŋgu, o ndoo nɔ kpaayaa o tanda koŋ niŋ kpou teleŋ koŋndo. Hau bɛɛ, lende ko Kilisiɔŋnda cho tɔnɔɔ sɔlaa o dila masaleŋ le ke ndalaŋ niŋ ni. Le tamaseliiyo, o fondala naala leboltaŋ o Amɛlika niŋ, mi Sawaa ke naa dioo le piɛileŋ, suɛi, a bɔɔŋiaŋndo. Hoo ke puaapiliaa o Amɛlika niŋ hɛnɛkɛyɛi ni le ma chuuŋgiaŋ kpendekele le Baabuiyo yaasiaa, nduyɛ le ma pɛɛku acheleŋnda nyɛ nda cho pɛɛkoo wo. Kɛ, ŋ nɔ hɛnɛkɛyɛi le miŋ tosa mi dila naalaŋ lapum la sim la kala yi o toŋgola kialaa ŋyamalaŋ niŋ. (Fil. 1:7) Mɛɛ waŋnda chuel wanaa Chɛhowaa sawaa o Amɛlika niŋ, ma hivi suɛi lachi o naa kialaa ŋyama bɛnduaa daandi daandi. Hei tosa ni ma sɔla dioo le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo.
14 Naa kialaa ŋyamaa o lɛŋii cheleŋ niŋ ke naa niŋ dioo le piɛile naaleŋ a le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo kpendekele. O lɛŋnde ipum niŋ, ŋ chɔulaba niŋ le di naa miŋ bumba le ndu sɔlaa. Kɛ, miŋ yaa suɛi o fondala kialaa ŋyama bɛnduaa. Le tamaseliiyo, a Kooŋndo 2014, mi naa kialaa ŋyama bɛnduaa Yulopi sim naa kɔɔli le dila 57 naŋ sɔla laŋ. Mi che bɛɛ naa kaalaŋ kpou la tul naa leyɛ, kɛ naa kialaa ŋyamaa o lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ sim naa kɔɔli maa ŋ nɔ dioo le piɛile naale tonya leŋ tosaa.—Mat. 24:9.
MƐƐ SƆƆŊ CHELEŊNDOŊ MALA NAA O WALI DIMIAA YOOŊGU KƐNDƆƆ NIŊ YƐ
Ŋ cho yaula Baabuiyo toosiaa le waŋnda chieeŋndo balɔɔ silɔ
15. Hiouwɔɔ lachi yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ a yaulaŋ toosiaa okɔɔ, nduyɛ vɛɛ hoo mala yɛ naa?
15 Hiouwɔɔ lachioo o yaulaŋ toosiaa niŋ tosa mi wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ wa pɛŋgɛlaŋndo o chieeŋndo choo kpou. Le wɔsioŋ o kɛmɛlaŋ niŋ, maasii toosiaa layau Yohanas Kutuŋbɔɔ toosiaa o wɔsi 1450 niŋndo siŋgaŋ nyɛɛmbɔ. O wɔsila kɛmɛ lediiŋ hiou laŋ niŋ, mi siŋgaŋ kɔndɔfillo yɔŋnuŋ o wali toosiaa layauwo niŋ. Maasiila bɛndaŋ, la keleŋa laŋ, a la tosa nyɔɔŋ tau laŋ la cho niŋ hau. Pei toosiaa a boolaŋ holɔɔ o yaulaŋ kɔɔ nɔ lɛ baa bɛndu le. Maasii keŋela yaulaŋ toosiaa chɔ chɔ nduyɛ mi la wa nyɛkɛndɛi yo nda soliŋ niŋ waalioo kpeku ni, o cho lɛ o nda kindila chomulta kili kiliaalaŋ ma handu pei lechoo ma kindila wo le. Yɛɛ hoo kpou sim yɛ le wali naa? Tofawɔ hei. Bandu Mɛŋgɛlaa tase toosiaŋndo (Suɛɛsɔɔ 1879) wa le 6,000. Ndoo nɔ lafotuei le, nduyɛ o Iŋgilisiiye niŋ kinɛi o wa ni. Hau, o wɔsilaŋ 136 kɔɔli, a cho Bandu Mɛŋgɛlaa toosiaa 50,000,000 ma wa ndu piɔuwo. Fotueila kɛndɛ kɛndɛlaŋ la cho leniŋ, nduyɛ o cho o sɔɔŋ maŋgalaŋ niŋ hiouwɔɔ 200.
16. Nyɛm yɛɛ waŋnda toosiaa yɛ miŋ wa naa malaa le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo o chieeŋndo choo kpou? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)
16 Tofawɔ vɛlɛ nyɛm waŋnda toosiaa o wɔsiŋ 200 hiou woŋ niŋndo. Muŋ wanaa Mɛlɛkaa soliŋ kpeku o wali nda dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ niŋ ni. Ŋ soo a teeniilaŋ okɔɔ, mɔmbiltaŋ, a dɛndɛla choo laŋ. Kɛ ŋ nɔ vɛlɛ nɛɛsolaŋ, maasii poonyiaa layauwo, maasiila poonyiaa yaula wanaa sumɛiya laŋ, foŋndaŋ, maasiila chuaa lafotueilaŋ, maasiila chua diomndaŋ a vidueilaŋ ndaŋ, alaadilaŋ, tɛlivisiɔŋndaŋ, fotueila kpeŋaŋ ndaŋ, kɔmpitɛilaŋ (ɔdinatɛɛlulaŋ), a Intanɛtiiyo. Nyɔɔŋ muŋ cho naa malaa o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ le wali naa tosaa le waŋnda siiŋgoo buɛiyaa Chiisuaa. Le mi diom Chɛhowaa peeluŋ maa waŋnda cho “mɛɛyaŋ o kaalaŋ niŋ kpou wɛi,” ŋ cho nyɛm chieeŋndo cho toosiaa woŋ soliŋndo kpeku nyɛkɛndɛi, mɛɛ nyɛm mapuuloŋ waalioo cho naa yɛ. Ŋ cho naa malaa le Baabuiyo a yaula Baabui cheleŋ toosiaa o sɔɔŋ maŋgalaŋ bɔɔbɔɔ niŋ.—Nuawɔ Aisaiya 60:16, NW.
17. (a) Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ dimi a nyɛ naŋ cho chɔɔ wo? (b) Le yɛɛ Chɛhowa chɛllɛ naa miŋ tosa wallo a ndu latulu?
17 Hoo chɔm kpendekele maa sala Mɛlɛkaa cho naa choo. Chɛhowa tiindaŋ mala naa le sabula ndɔlaŋ peeloo le. Kɛ Finya naa kaalaa o choo choo niŋ chɛl naa le miŋ tosa wallo a ndu latulu. Nduyɛ hoo cho tosaa miŋ wa kaala naa chɔmndo le ndu a chaaŋaa naa waŋchieeya. (Kɔl. Tasoo 3:9, NW; Mak. 12:28-31) Maa ŋ soliŋ nyɛm naŋ nɔ muŋ ndoŋ kpeku le yooŋgu kɛndɛ leMasaa hoo dimioo, wali sɔvɛ bɛndoo o chieeŋndo choo. O nɛi o nɛi niŋ, ŋ melnuŋ Chɛhowa balikaa le mɛɛ o cho naa nɛiyo chɔmndo, mbo wa naa salaa dɔuwɔɔ le wali pɛɛkaa Baabuiyo hoo tosaa o chieeŋndo choo yɛ!
a O wɔsi 1931 ve niŋ Sukuwaa Baabuiya puu diolaŋ ni aa Seiyaa Chɛhowaa.—Ais. 43:10, NW.