Nɔɔ Kandɔŋ Ndɔɔ a Sabu Ndɔɔ
“Mi Mɛlɛka Yaawɛɛ dimi aa, “O niŋ mi wana pɔnɔɔ o wa ndu pilɛ kpe le. I cho wana malaa toosiaa le ndu, o bɛnda le ndu wo.””—CHƐNƐSEE 2:18.
1, 2. (a) Vɛɛ nɔɔ ndoo kanduŋ yɛ? (b) Yɛɛ po tasoo a wana lanɔ tasoo ndaa nɔ yɛ ma sina a nɔɔ okɔɔ? (Tofa fotueiyo o peeleŋ ndeŋ choo.)
I CHO suɛi wɔɔŋ le mi waŋnda chal o nɔɔ niŋ te. Kɛ vɛɛ nɔɔ kanduŋ yɛ, nduyɛ yɛɛ cho yɛ sabu ndɔɔ? Keŋ sinaa mala naa le yiyaŋ kɛndɔɔ sɔlaa le nɔɔ nduyɛ a tɔnɔla o chuu naalaŋ. Mɛɛ Mɛlɛka toosiaa po tasoo Adama, mbo dimul ndu le mbo ke visiaa diolaŋ. Mi Adama cha maa visi kɛ kɛ wa o piaandoo a o laandoo. Kɛ le poo ndu, “oo sɔla wɔ wana malaa o ndu oo bɛnda le ndu wo le.” Lelaŋ, mi Mɛlɛka hivi Adama o luaŋ figbi, mbo soli kpɛndɛi nduɛi, okoŋ, mbo toosiaa wana lanɔɔ. Mi Chɛhowa huŋ a wana lanɔɔ o Adama lo, okoŋ, mbo simnuŋ laa ndɔ. (Nuawɔ Chɛnɛsee 2:20-24.) Ŋ che maa ke Chɛhowaa nɔɔ cho ni.
2 Mɛɛ wɔsila bɔɔbɔɔ hiou okoŋ kɔɔli, mi Chiisu miŋgi sondoo o nyɛ Chɛhowa dimi o kpeloo Idɛŋ niŋndo choo. Mbo dimi aa, “ ‘Le sabu koŋ wana pɔnɔɔ o mɛi finya ndɔ a kala ndɔ ni ma chal nda laa ndɔ. O koŋ, mi nda ŋiɔɔŋ ma simnuŋ waŋndo o pilɛ kpe.’ ” (Maatiu 19:4, 5) Le mɛɛ Mɛlɛka soli kpɛndɛi Adama ve mbo toosiaa wana lanɔɔ tasoo yɛ, lelaŋ Adama nda Ifi ndaa nɔ ni ma sina maa nyɛ pilɛ kpe nda cho ni. Kposoŋ bɛɛ Chɛhowa ndoo yeema pɔnɔɔ a lanɔɔ ma kɛyaŋ ɔɔ ma chal a wana cheleŋ o nɔɔ niŋ te.
SABU CHƐHOWAA NƆƆ CHO NI
3. Yɛɛ wa yɛ sabu sɔviɔɔ le nɔɔ?
3 Adama ndoo naŋ bɔɔ kɔl a laa ndɔ, o ndoo ke diolaŋ aa Ifi wo. Wana malaa bɛnda le ndu wo o wa ni. Adama nda Ifi ndaa nɔ ma wa a kɔl kɛndɛ maa pɔnɔɔ a lanɔ (Chɛnɛsee 2:18) Sabu sɔviɔɔ le nɔɔ wa le chieeŋndo peiyo ni. (Chɛnɛsee 1:28) Chuauwa ndaa nɔ ma kaala wanaa velu nda wa. Kɛ ndaa nɔ ma mɛi wanaa velu nda wa le ma chua laanduaa ma kila yuŋgulaŋ la ndalaŋ. Waŋchieeya ndaa nɔ ma pei chieeŋndo cha, nduyɛ mi ndaa siiŋguu chieeŋndo kpou kpele hɛnɛkiɔɔ.
4. Yɛɛ ndoo yɔŋnuŋ yɛ a nɔ tasoo?
4 Mi nɔ tasoo tambu mɛɛ Adama nda Ifi kɛɛ Chɛhowa diikɔŋndo. Mi “kɛu paandu paandoo,” Setana Nyina Wɔɔŋndo hui Ifi. Nduyɛ mbo dimul ndu maa te o de pɛ “yɔm komɔɔ ndɔɔ tosa mi wana sina suɛi wɔɔŋnde a i kɛndɛi yo,” o cho ndu ke kɔlkalu teŋgeŋndo. Mi Setana dimi maa te o de pɛ yɔm koŋ, o cho ndu mala le kɛɛsiaa tosaa ikɛndɛi tɛɛŋ a iwɔɔŋnde. Adama wa bolle yuŋgoo ni, nduyɛ Ifi ndoo ke ndu lebɛɛ le mɛɛ o kɛɛsiaa le yɔm koŋ dioo a ba ndɔ o nyuna fɛŋ pɔnɔ ndɔ le yɛ. Mi Adama kɛɛ Mɛlɛka diikɔŋndo mɛɛ o chɛl le dioo komɔɔ laa ndɔ ke ndu wo.—Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:9; Chɛnɛsee 2:9, 16, 17; 3:1-6.
Le mi nɔɔ sɔla batiuwaa pɔnɔɔ a lanɔɔ nɔ ma diikuŋ Chɛhowa nduyɛ ma chɛl biondɔŋnda ndalaŋ
5. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ a mulila Adama nda Ifi ke Chɛhowa wo?
5 Mɛɛ Chɛhowa nyuna Adama, mbo bii laa ndɔ tɔɔyaŋ. Mbo dimi aa, “Wana lanɔ ŋ ke ya le waa naa ndu wo, ndu ke ya komɔɔ ndɔɔ ni, mi dia.” (Chɛnɛsee 3:12, 13) Mi Adama nda Ifi kɛɛ siɔwii ndɛi chɛlɔɔ a siɛlɛi fuu le diikɔŋ nda kɛɛ Mɛlɛka wo, nduyɛ mi Chɛhowa kilul wanaa nila kaluaa haa yamɛi. A tonya, tamaasi nda wɔɔŋ koŋ ke naa silaa! Le mi nɔɔ sɔla batiuwaa, pɔnɔɔ a lanɔɔ nɔ ma diikuŋ Chɛhowa nduyɛ ma chɛl biondɔŋnda ndalaŋ.
6. Vɛɛ ŋ tɛɛsiaa yɛ Chɛnɛsee 3:15?
6 A nyɛ Setana tosa o kpeloo Idɛŋ niŋndo fau, mi Chɛhowa tosa a sabu le mi waŋchieeya nɔ tiindaŋndo le chilaŋ. Ŋ saaluŋ tiindaŋ koŋ o Baabuiyo niŋ. (Nuawɔ Chɛnɛsee 3:15.) Baabuiyo chɔm maa “yɛyii wana lanɔɔ” cho Setana tɛɛmbuu. Nyaa yoomaa cho o inyinaya o choo choo niŋnda cho sakpo, nduyɛ a nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde nda Mɛlɛka waa. A cho maa lanɔ o Chɛhowa lo. O cho wana pilɛ viomɔɔ o nyaa yoomaa inyinaya kaŋ tɛɛŋ le Nyina Wɔɔŋndo tɛɛmboo. Yɛyii wana lanɔ koŋ cho tosa a sabu le mi waŋchieeya diikuŋ Mɛlɛka wa tuei nyɛ tase hɛluŋ Adama nda Ifi wo yeela. Waŋchieeyaa diikuŋ Mɛlɛka wa cho dioo sɔla le waa achal o lɛŋndeŋ choo lefafɛɛŋ a mɛɛ sabu Chɛhowaa wa yɛ.—Chɔŋ 3:16.
7. (a) Yɛɛ yɔŋnuŋ yɛ a nɔɔ chɔŋ a boondii Adama nda Ifi tosa nila kalulaŋ ndo? (b) Yɛɛ Baabuiyo yeema yɛ piaanduaa a laanduaa ma tosa?
7 Mi nila kalula Adama nda Ifi laŋ la paaliaŋ nɔ ndaa tau vɛlɛ a nɔlaŋ kpou o nda kɔɔli. Le tamaseliiyo, Ifi a waŋlaanduaa wa violɔŋ o ndu kɔɔli wa kpou ndaa nɔ le pulii nɛyɛi sɔlaa a teleŋ nda cho wa violɔɔ wo. Waŋlaanduaa wa yeemɛi nɔ tau le piandaa ndaa, kɛ piaanduaa ndaa nɔ ma wa laandaa ndaa biyɔɔ ŋuasu ŋuasu, nduyɛ ma wa nda lɔɔ pɛŋ, a mɛɛ naŋ cho hau chɔɔ yɛ. (Chɛnɛsee 3:16) Chɛhowa yeema piaanduaa le ma chua chilaŋ a kaalaa o yuŋgoo niŋ. Nduyɛ, o yeema laanduaa le ma diikuŋ piaandaa ndaa. (Ɛfisiaŋnda 5:33) Te Kilisiɔŋaa chal o nɔɔ niŋnda tosa pɛ wallo diompilɛ, a nɔla ma faŋa bahawɛilaŋ tau.
NƆƆ CHƆŊ A BOONDII ADAMA VE MBO HUŊ BII A MƐŊMA KOŊGI BƐNDUAŊ
8. Yɛɛ cho yɛ bundɛi nɔɔ chɔŋ a boondii Adama ve mbo huŋ bii a boondii Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ?
8 Tuupa mi Adama nda Ifi wu, ma vialu chuauwa. (Chɛnɛsee 5:4) Mi po nda tasoo, Keŋ chua wanayɛi nduɛi o nɔɔ niŋ. Po mama Keŋ ndo, Leimɛki, wa wana tasoo o Baabuiyo niŋ le laanduaa a ŋiɔɔŋ chuaa ni. (Chɛnɛsee 4:17, 19) Chɔŋ a boondii Adama ve mbo huŋ bii a boondii Nuuwa ve, waŋnda nyɛɛmbɔ koni wa Chɛhowa piɛiyo ni. Wanaa ndaa dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋnda apum wa Ebɛɛl, Inɔki, Nuuwa a yuŋgu ndɔɔ ni. O boondii Nuuwa ve niŋ, Baabuiyo dimi maa “mi nyaa yoomaa cho o inyinaya choo choo wa a pum a cha mɛɛ waŋ laanduaa veluŋ o chieeŋndo choo wa a naŋ yɛ. O koŋ, ma chɔɔviaa a nda yeema wa nda tɛɛŋ, ma siiŋguu nda laandaa nda.” Kɛ o cho le keŋ te Mɛlɛka ndoo toosiaa nda le. Mi maalikɛiya a waŋlaanduaa kaŋ vialu puaa, nduyɛ dialuŋ kalaŋ pila ndaa nɔ ni. Nɛfilimnda nda wa ni, nduyɛ wanaa niilu latandaa nda wa ni. A boondii keŋ, mi “dɛnɛ wɔɔŋ waŋnda chieeya tiu kpou o chieeŋndo choo.” Nduyɛ mi Mɛlɛka saaluŋ maa “yiyaŋ dɛnɛ wɔɔŋndo koni huŋ wana chioo o kɔl teleŋ o teleŋ ni.”—Chɛnɛsee 6:1-5.
9. Yɛɛ Chɛhowa ndoo tosal lɛ wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda o palɛi Nuuwa ve niŋ? Nduyɛ yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ a nyɛ ndoo yɔŋnuŋ o teleŋ koŋ niŋndo?
9 Mi Chɛhowa dimi maa o cho tosa mi mɛŋma koŋgi bɛnduaŋ ma hiŋ o chieeŋndo choo le wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda kpou tɛɛmboo. Mi “Nuuwa dimul waŋnda diom Mɛlɛkaa a mɛɛ wana wa o nɛi sakpoo choo yɛ.” Mbo dimul nda maa Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ ma cho hunɔɔ. (Pitɛ Diiŋ Ndɔɔ 2:5) Kɛ a yeŋ Nuuwa lani le kanifuule, makola ndalaŋ koni ndaa hau ba ni, mɛɛ nɔlaŋ kɛsioo wa naa yɛ. Mi Chiisu tuu boondii Nuuwa ve a teleŋ naa. (Nuawɔ Maatiu 24:37-39.) Hau, wanaa bɔɔbɔɔ yeŋ lani o yooŋgu kɛndɔɔ a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ le. Ŋ cho yooŋgu kɛndɔɔ hoo dimioo tuupa mi chieeŋ dɛnɛ wɔɔŋndo hoo sɔla tambei. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ chɔŋ a boondii Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ? Ŋ nɔ miŋ chɛl sɔɔŋ mɛɛ nɔɔ chuaa a chuauwa violɔɔ cho naa yɛ nyɛ sɔvɛ bɛndu o yoomu naa niŋ te. Hei tosa miŋ puɛɛnuŋ a paale Chɛhowale cho niŋ kpɛɛluŋ ndeŋ.
NƆƆ CHƆŊ A BOONDII MƐŊMA KOŊGI BƐNDUAŊ MBO HUŊ BII A BOONDII CHIISU VE
10. (a) O naamula bɔɔbɔɔ niŋ, kaa ihini kuɛɛ waŋnda wa yɛ tosaa? (b) Vɛɛ Ebilaham nda Selua kɛsi yɛ taamasi kɛndɔɔ o nɔ ndaa niŋ?
10 Nuuwa a puaa nduaa yaa wa ndaa nɔ laanduaa a pilɛŋ pilɛŋ. Kɛ mɛɛ Mɛŋma Koŋgi Bɛnduaŋ ma hiou, mi waŋpiaanduaa bɔɔbɔɔ kpɔɔndiaa laanduaa. O naamula bɔɔbɔɔ niŋ, mi kaa ihini nɔɔlɛiyo simnuŋ nyɛ tɛtɛlɔɔ, nduyɛ mbo simnuŋ pɛŋ naamu lekaaŋ. Mɛɛ Ebilaham nda Selua kuɛ o lɛŋnde Kenaŋ ndeŋ niŋ, ma kɔ chal wanaa kaa nɔɔlɛiya tɛɛŋ, a ndaa nɔ le bɛɛ le nɔ le wa. Mi Chɛhowa tɛɛmbuu Sodɔm a Komoolua kanifuule, wanaa wa loŋ nda ndaa nɔ bɔɔ kaa nɔɔlɛiyo. Ebilaham wa teŋgeŋ a wanaa kaŋ. Wana yuŋgu lebol sɔviɔɔ o wa ni, nduyɛ mi Selua kɛsi tamasi kɛndɔɔ maa lanɔ diikaŋ. (Nuawɔ Pitɛ Tasoo 3:3-6.) Chɛhowa piɛiyo wo. Nduyɛ mi Aase bɛɛ chua lanɔ wa Chɛhowa piɛiyo wo le Chekɔpu po ndɔ. Nduyɛ mi puaa Chekɔpuaa simnuŋ finyaa mamaa le kayii 12 nde o Isɔluɛi niŋ.
11. Vɛɛ Sawa Muusioo ndoo manda yɛ Isɔluɛiya?
11 Okoŋ kɔɔli, mi Chɛhowa yii kpemaa a Isɔluɛiya. Mbo ke nda Sawa Muusioo, o ndoo manda pɔnɔɔ o lanɔɔ o Chɛhowa piɛiyo niŋndo. Le tamaseliiyo, sawalaŋ la wa a naamula nɔɔ okɔɔ, laanduaa kpɔɔndiaa, nduyɛ Isɔluɛiya ndaa nɔ ma chua wanaa wa o piɛiyii lachoowɛi niŋnda o nɔɔ niŋ te. (Nuawɔ Ditɔnɔmii 7:3, 4.) Te bahawɛila kala kalalaŋ laa wa pɛ o nɔɔ niŋ, bɛnduaa ndaa mala le laŋ solioo ni. Sawalaŋ la wa vɛlɛ a kiɔɔ waa sakpo okɔɔ, paŋalaa, a kiɔɔ waŋndo laalaŋndo. Kɛyaŋndo wa, kɛ sawalaŋ la wa le wanaa chal o nɔɔ niŋnda mandaa. Le tamaseliiyo, poo ndoo nɔ mbo kɛɛ laa ndɔ le “kaa . . . bɛnda le” wo. (Ditɔnɔmii 24:1) Baabuiyo tɛɛsiaa “kaa” koŋ te. Kɛ pɔnɔɔ ndoo nɔ mbo kɛɛ laa ndɔ le biondɔŋ taaniŋndo le.—Lɛvitikɔɔ 19:18.
FƐƐŊ BƐƐ KƐƐ LO LECHOO WO CHƆMNDO O WANA NYA CHO O NƆƆ NIŊNDO LO LE
12, 13. (a) Vɛɛ puaa pum wa yɛ laandaa ndaa biyɔɔ o palɛi Malakai ye niŋ? (b) Hau, te o wa pɛ mi wana yiŋndo suunda a lanɔɔ ɔɔ pɔnɔ pilaa, yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo?
12 O palɛi Malakai ye niŋ, mi piaandaa Chuuwa nuuviaa nɛilaŋ tau le laandaa ndaa kiɔɔ. Mi puaa kaŋ kɛɛ laandaa ndaa le halikpe ma chua waŋlaanduaa feleŋguaa ɔɔ a ve Chɛhowa piɛi le wa o nɔɔ niŋ. O teleŋ Chiisoo niŋ, waŋpiaanduaa Chuuwa wa wɔ laandaa ndaa kiɔɔ “le sabu o sabu.” (Maatiu 19:3) Chɛhowa tul kɛyaŋ nɔ sawa le wo leyɛ.—Nuawɔ Malakai 2:13-16.
13 Hau, wanaa kɛɛ lo lechoo wo chɔmndo o nɔɔ niŋ nda ve wanaa Chɛhowaa tɛɛŋ te. Nduyɛ i lambaŋ ko yɔŋnɔŋ te. Kɛ te o wa yɛ mi wana cho o nɔɔ wo suunda nduyɛ mbo kɛɛ wana nda chal o nɔɔ niŋndo le halikpe mbo chua wana cheleŋ o nɔɔ niŋ. Te wana koŋ siŋgaŋ te, o nɔ mbo sɔla solioo le kunda lekilisiɔŋndo kɛsioo o diandaa walaŋ. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 5:11-13) Wana koŋ nɔ mbo tosa ‘kaa chɔm maa o mal yɔŋ wɔɔŋndo’ wo tuupa ma miŋgi ndu o kunda leKilisiɔŋndo niŋ. (Luku 3:8; Kɔliŋtiaŋ Diiŋ Ndɔɔ 2:5-10) A kɛsi teleŋ kpeekpei nda nɔ ma miŋgi wana koŋ o kunda leKilisiɔŋndo niŋndo le. Lepum, mbo chua wɔsioo ɔɔ hiouwɔɔ okoŋ choo le mi wana tosa koŋ hakioo wo chɔm maa o mal yɔŋndɔ wɔɔŋndo le halikpe ma chɛl ndu vɛlɛ o kunda leKilisiɔŋndo niŋ. Nduyɛ a koŋ fau, wana koŋ nɔ mbo ‘sim Mɛlɛka o hɔl mbo kɔɔsa a ndu.’—Luomaŋnda 14:10-12; tofa Bandu Mɛŋgɛlaa, Bɛŋgufɔnɔɔ 15, 1979, pei 31-32.
NƆƆ KILISIƆŊNDA TƐƐŊ
14. Yɛɛ wa yɛ sabu Sawaa kpou?
14 Isɔluɛiya wa o Sawa Muusioo bɛŋgu le wɔsilaŋ hiouwɔɔ 1,500. Mi Sawa koŋ mala wanaa Mɛlɛkaa o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ. Le tamaseliiyo, mbo ke nda sawala mandaalaŋ le nda malaa bahawɛila yuŋgoo solioo, nduyɛ mbo chɔm nda nɛi yaa nda o Mɛsayanɔɔ lo wo. (Kaleesiaŋnda 3:23, 24) Mɛɛ Chiisu vi, mi Sawaa mɛɛlu, nduyɛ mi Mɛlɛka tosa kɛɛsiaa cheleŋ. (Hibuluiya 8:6) Kɛ Kilisiɔŋnda ve lɛ o nyɛm Sawa Muusioo ŋpum bɛŋgu le.
15. (a) O kunda leKilisiɔŋndo niŋ, yɛɛ nɔ yɛ mbo wa sawa nɔɔ? (b) Sabula kuɛɛ Kilisiɔŋnɔɔ nua yɛ te o wa pɛ yiyaŋndo a kɛyaŋndo okɔɔ?
15 Paale pilɛ, mi Falesiiya nyuna Chiisu a nɔɔ okɔɔ. Mi Chiisu muli maa mi Mɛlɛka chɛl Isɔluɛiya le ma kɛyaŋ o Sawa Muusioo bɛŋgu mi che bɛɛ o cho keŋ te ndoo yeema o kandɔŋndo le. (Maatiu 19:6-8) Mi muli Chiisoo chɔm maa kɛɛsiaa tase Mɛlɛkaa le nɔɔ cho niŋ wa sawaa le Kilisiɔŋnda ni. (Timoti Tasoo 3:2, 12) Maa “waŋndo o pilɛ kpe,” pɔnɔɔ a lanɔɔ nɔ ma lo diompilɛ. Kaala ndaa le Mɛlɛka a kaala cho nda tɛɛŋ vellaa velle wo nɔ mbo mɔɔsa nda diompilɛ. Mɛɛ mi waŋndo suunda malaŋ opilɔɔ chua wana cheleŋ o nɔɔ niŋ. (Maatiu 19:9) Waŋndo hɛli le wana suunda wo malɔɔ haki te o siŋgaŋ pɛ. Hei Hoosiaa ndoo tosa ni teleŋ o mal laa ndɔ suundɛiyo, Koma haki wo. Haki malaa koŋ ndoo sim le teleŋ Chɛhowa mal Isɔluɛiya haki wo, mɛɛ nda mal yɔŋ wɔɔŋndo. (Hoosiaa 3:1-5) Le handɔɔ lechoo, te waŋndo sina pɛ maa pɔnɔ ndɔ ɔɔ laa ndɔ suunda, nduyɛ mbo miŋgi bɔŋa nda ndu a chiɛiniŋndo okɔɔ, hei chɔm ni maa o mal wana nda cho o nɔɔ niŋndo haki. Sabu kɛ kɛ cho lɛ o Baabuiyo niŋ le ma kɛyaŋ te.
16. Yɛɛ Chiisu ndoo dimi yɛ a yembuleŋ okɔɔ?
16 Chiisu dimi maa kaa ihini nɔɔlɛiyo cho saboo kinɛi ni le kɛyaŋndo o nɔɔ niŋ. Okoŋ, mbo suaa a wanaa nɔ kioo le waŋnɔŋndo yembu wa. Mi Chiisu dimi aa, “Wana nɔla waa o nɛiyo hoo choo pɛ, mɛɛ o wanuŋ lende.” (Maatiu 19:10-12) Wanaa bɔɔbɔɔ yeema le waŋnɔŋndo yembu kanifuule, a yeema mi nyɛ o nyɛ pala nda o Chɛhowa piɛiyo niŋ te, nduyɛ ŋ nɔ miŋ chandu nda le kɛɛsiaa nda tosa koŋndo!
17. Yɛɛ mala yɛ Kilisiɔŋnɔɔ mbo tosa kɛɛsiaa le nɔɔ chuaa?
17 Yɛɛ mala yɛ waŋndo le kɛɛsiaa tosaa le loo yembu ɔɔ le nɔɔ chuaa? Waŋndo nɔ mbo kɛɛsiaa te o nɔla pɛ le waa yembu. Mi kiilanɔɔ Pɔɔl dimi maa yembuleŋ le naŋ. Kɛ mbo dimi vɛlɛ aa, “Yɔŋi wana wou baa o niilu suundɛiyo niŋ yɛ, o bɛnda mi wana o wana pɔnɔ nɔ lanɔɔ o ndɔɔ, nduyɛ, mi wana o wana lanɔ nɔ pɔnɔɔ o ndɔɔ.” Mi Pɔɔl chɔɔlu dimi aa, “Kɛ nduyɛ, num nɔla ma tiu kɔl numndo ba le waa lende yembu le, mɛɛ chua lanɔɔ kɛlɛŋgaa pɔnɔɔ. Koŋ hiou naŋɔɔ a waa a yeemɛi bɛndui keŋ o kɔl numndo niŋ.” Lelaŋ, waŋndo nɔla mbo kɛɛsiaa le nɔɔ chuaa le halikpeŋ mbo kpakpala yeemɛi kala kalalɛi yaa ndu le pisultaŋ a labɛŋguniŋndo ɔɔ kaa ihini nɔɔlɛiyo tosaa wo. Kɛ, yembuaa nɔ ma che kpeekpei maa a suiliŋ le nɔɔ chuaa. Mi Pɔɔl dimi aa, “Te waŋndo sina pɛ maa o nɔla yembuleŋ biunɔŋ te, nduyɛ mbo sul le nɔɔ chuaa, mɛɛ o tosa nyɛ cho ndu o kɔllo, koŋ ve yɔŋ wɔɔŋ te, a chua nɔɔ.” (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 7:2, 9, 36, NW; Timoti Tasoo 4:1-3) Ŋ nɔ miŋ dɛɛniaa waŋndo le nɔɔ chuaa le mɛɛ o nɔ yeemɛi ikala kala le hiniei tosaa o feleŋgɔyɛi nduɛi niŋ yɛ le. Wana koŋ suiliŋ ndɔ nyɛkɛndɛi le kalaŋnda nɔɔ chuaa le.
18, 19. (a) Vɛɛ nɔ leKilisiɔŋndo nɔ yɛ mbo kanduŋ? (b) A yɛɛ okɔɔ buŋgɛi cho lachi ve cho yɛ isɔɔ?
18 Nɔ leKilisiɔŋndo nɔ mbo kanduŋ wana pɔnɔɔ a wana lanɔ yiŋndo tɛɛŋ, a kaala Chɛhowa a kɔl ndaa kpou wa. A nɔ ma kaaliaŋ nyɛkɛndɛi vellaa velle nduyɛ ma nɔ yeemɛi le waa diompilɛ. Chɛhowa cho nda salaa dɔuwɔɔ le mɛɛ nda diikuŋ sila ndɔɔ le “wana laalaŋndo” chuaa o nɔɔ niŋ yɛ. (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 7:39) Nduyɛ, a cho batiuwaa sɔla o nɔ ndaa niŋ te a hiou pɛ lachi a sila Baabuiyo tolɔɔ kɔɔli.
19 Ŋ cho hau o “palɛi mɛɛlɛi” niŋ, nduyɛ wanaa bɔɔbɔɔ nɔ suiliŋnda yeemaŋ le batiuwaa sɔlaa o nɔɔ niŋndaŋ te. (Timoti Diiŋ Ndɔɔ 3:1-5) O buŋgɛi cho lachi ve niŋ, ŋ cho yaasiaa sawala mandaala Baabuila sɔvɛla mala Kilisiɔŋnda le batiuwaa a nyaaloo sɔlaa o nɔɔ niŋndaŋ, mi che bɛɛ simultaŋ la balu nda silɔ. Hei cho nda mala le ma hiou lachi a kɔlaŋ o nɛi ke nda yoomu fafɛɛŋndo wo choo.—Maatiu 7:13, 14.