Bundɛi A Ndu Okɔɔ
Mi “I Simnuŋ Mɛɛ Wana o Wana Cho Yɛ”
“Te a sɔla pɛ yiŋɔɔ, I cho num malɔɔ!” Lende finya nuu kɔŋgɔlaŋ kala nuu o wɔsi 1941 niŋ ni. Kɛ a kɔŋgɔlaŋ ndɔ koŋ fau, mi kala nuu kɛɛsiaa le mbo sɔla yiŋɔɔ. Nduyɛ lekɛndɛi, mi finya nuu mal ndu. Wɔsilaŋ la ŋɔmaa kinɛi ya wa a teleŋ koŋ ni.
TUUPA mi hei yɔŋnuŋ, yaa nɔ niŋ yeemɛi o tonyaa niŋ. Ma ke kala nuu yaula Baabuilaŋ lapum, nduyɛ mi naŋ kɔl tau le yaula laŋ. Yaa yeema bɔɔ a fotueilaŋ. Finya nuu ndoo yeema mi kala nuu ndoo soo o yalo a nyɛ o wa pɛɛkoo wo okɔɔ le. Kɛ, yaa yeema le sinaa nduyɛ I wa nyuuniaalaŋ. Okoŋ, mi ndoo pɛɛku ya teleŋ finya nuu ve o bɛɛ le wo. Nduyɛ mi ya bɛɛ kɛɛsiaa le yoomu nuu yɔŋgoo o Chɛhowa lo. Teleŋ ya wa wɔsilaŋ tɔ wo, mi sɔla yiŋɔɔ o wɔsi 1943 niŋ, o chiee nɔ diolaŋ aa Blackpool lo, o Iŋkilaŋ niŋ.
MI KANDU CHƐHOWA PIƐIYO
Chɔŋ a boondii keŋ, mi naa kala nuu naŋ kuɛ lɔɔlɔɔ o wali pollo niŋ. Mi naŋ soliŋ ŋgalamafueilaŋ kpeku le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. La wa la bɛndu nduyɛ laa lusul le kilolaŋ la hiɔɔlu a tɛndaa tɛɛŋ (pandaŋ 10). Yiyaŋndɔ a poombɔ pɔmbɔɔ maa ya, le kɔlaŋ a nyɛ lusulɛi waa lende!
A teleŋ ya fuuluu wɔsilaŋ 14 wo, yaa nɔ niŋ yeemɛi le kɔɔfaleŋ. Mi kala nuu dimi maa I nɔ fɛlɛŋ mi suukaŋ a buɛi puaapiliaa, (ŋ veelu ndu hau aa buɛi ibuŋgaa). Mbo kɛɛsiaa maa I nɔ mi kindiŋ le pɛɛkoo wali nɔla mbo mala ya o kɔɔfaleŋ niŋndo. Nduyɛ mi tosa keŋ. Mɛɛ ya tosa wallo le wɔsilaŋ latiɔɔŋ, mi nyuna vɛlɛ buɛi ibuŋgaa a kɔɔfaleŋ okɔɔ. Mbo dimi aa, “Kɔ ma kandu!”
A Nyaakuɛiyo 1949, mi naa kala nuu faŋaŋ nyɛmkɛŋ naŋ o ba kpou. Okoŋ, miŋ kua Midiletiŋ, Maŋchɛsta ikɛi le kɔɔfaleŋ kandɔɔ. Mɛɛ paŋgoŋ ŋhiɔɔlu hiou, mi bii puaapilɛnɔɔ ichaŋya le kɔɔfaleŋ tosaa. Mi lɛuve kɛɛsiaa maa naŋ kɔ o kunda sɛnɛi nda kila o Ilam niŋndo. Mi kala nuu tosa kɔɔfaleŋ a ndepilɛnɔɔ o kunda cheleŋ niŋ.
Yaa nɔ wɔsilaŋ 17 kinɛi. Kɛ naa chaaŋ ni kɔɔfanɔɔ nɔ ni miŋ naŋ yɔŋgu sɔɔŋ o bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ. Kanifuule, puaapiliaa suiliaŋaa bɔɔ ve o kunda sɛnɛi koŋ niŋ te. Okoŋ, mi hiau o kunda wa Bɔɔstiŋ ndo, o ndoo nɔ wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa bɔɔ le wa. Nduyɛ kunda koŋ ndoo yeema malaa. Mi siŋgaŋndaŋ ndaŋ la bɛɛndiaa ya le walta cheleŋ o chilaŋ niŋ.
Suɛi luŋnde yondaa naa acheleŋnda o Lochɛsta niŋ, Niu Yɔk, wɔsi 1953
O wɔsi 1951 niŋ mi poonyiaa yauwo le kɔlaŋ o Sukuuwo Kiiliadi. A Yindimiiyo 1952, ma veelu ya le wali puaa chɔuwa tosaa. Mi dimul nda maa I tiu niŋ ba le wali koŋ tosa le kanifuule, I cho o wali lɔɔlɔɔ Mɛlɛkaa niŋ. Kɛ wanaa kialaa ŋyamaa chɛl nyɛ ya dimul nda wo le. Okoŋ, ma duau ya o chiɛi manyumndo niŋ le paŋgoŋ ŋɔmpum. I wa o chiɛi manyum koŋ niŋ, ma yooŋgu ya le kɔlaŋ o toŋgola 22 o Sukuuwo Kiiliadi. Mɛɛ ya sɔla dɔɔ malɔɔ a Suɛɛsɔɔ o 1953 niŋ, mi chua dɛndɛ mamɛŋndo diolaŋ Georgic le kɔlaŋ Niu Yɔk.
Mɛɛ ya fuuluu dɔɔ, mi bii bɔŋaŋndo diolaŋ “New World Society Assembly” o wɔsi 1953 niŋ. Okoŋ kɔɔli, mi chua teeniiyo le kɔlaŋ Saut Laŋsiŋ, o Niu Yɔk niŋ, naa sukuu koŋ o wa wa. Yaa fula sɛnɛi o chiɛi manyumndo niŋ, nduyɛ kanii bɔɔ ve ya o ba le. Mɛɛ ya tol o teeniiyo niŋ, mi chua bɔɔsiiyo le kɔlaŋ Saut Laŋsiŋ. Kɛ mi bii kuoo kanii mapuuluei pɛnɛlaŋ 25 wana naŋ wa kɔlaŋ o mɔmbil koŋ niŋndo o ba.
VIOMƆƆ O LƐŊNDE CHELEŊ NIŊ
Miŋ sɔla pɛɛku kɛndɛ kɛndɔɔ o Sukuuwo Kiiliadi le naa malaa miŋ “simnuŋ mɛɛ wana o wana cho yɛ.” (Kɔliŋtiaŋ Tasoo 9:22) Ma viam Pɔɔl Buluŋ, Luemɔŋ Lich, a ya o lɛŋnde Filipiŋndeŋ niŋ. Kɛ miŋ chum le paŋguŋ bɔɔbɔɔ le sɔlaa yaula ke naa dioo le kelaa laŋ. Okoŋ, miŋ chua dɛndɛ mamɛŋndo le kɔlaŋ Lotadam, o lɛŋnde Nɛdalaŋndeŋ niŋ. Mɛɛ naŋ chɛŋ loŋ, miŋ taŋ Pee Mɛditalueniaŋndo, Pee keeku o Suɛs niŋndo, a Mɛŋma Iŋdiaŋ ndaŋ o Maleesiaa niŋ a Hɔŋ Kɔŋ. Palɛi 47 naŋ chua o mɛŋndaŋ choo ni. Nduyɛ o mɛɛlulaŋ kpɔŋ, miŋ fuuluu Manila a Bɛŋgufɔnɔɔ 19, 1954.
Mi naa Luemɔŋ Lich kua o dɛndɛ mamɛŋndo niŋ le palɛi 47 o wali naa lemisiɔnalueiyo niŋ Filipiŋ
Naŋ nɔ miŋ tosa yɛlɛmiaalaŋ le naamu sɛnɛiyo, lɛŋnde sɛnɛileŋ, a suɛi maŋgalɛi sɛnɛi naŋ komal le. Kɛ o kandɔŋndo, naa yaa kpou ma yɔŋ naa o kunda wa o chiee bɛndoo niŋ Kuesiŋ ndo, naa wanaa bɔɔbɔɔ ndaa dimi Iŋkilisiiye wa. Mɛɛ paŋgoŋ ŋɔmpum hiou, diomndaŋ nyɛɛmbɔ koni naŋ sina o Takalɔkiiye niŋ ni. Kɛ viomɔɔ cheleŋ wa keŋ siŋga.
Paale pilɛ a Nyaakuɛiyo o wɔsi 1955 niŋ, mɛɛ naŋ chii wali pollo miŋ miiŋgu o bɛɛ, mi naa Ŋgɔɔ Lich komal yaula nda poonyial naa laŋ maa ŋ simnuŋ buɛiyaa ibuŋgaa. Wɔsilaŋ 22 kinɛi ya wa ni. Kɛ o wali sɛnɛiyo hoo niŋ, yaa nɔ mi pɛɛku nɛila sɛnɛila cheleŋ le mi “simnuŋ mɛɛ wana o wana cho yɛ.”
Suɛi luŋnde yɔŋgoo o suɛi maŋgalɛi Bikɔlle niŋ, o bɔŋaŋ ibuŋgaa
Le tamaseliiyo, maa buɛi ibuŋga, mi yɔŋgu suɛi luŋii nii tasei o sɔŋndɔkɔlɔ, o chiɛi ndaa kɛsi nyɔɔŋ ndo. A tuma koŋ o lɛŋnde Filipiŋndeŋ niŋ, o fondaŋnda waŋnda wa tau laŋ naŋ yɔŋgu sɔɔŋ luŋndoŋ ni! Mɛɛ ya wa kundala teŋgeŋ teŋgeŋndaŋ yilɔɔ o buŋgɛi keŋ niŋ, mi yɔŋgu sɔɔŋ luŋndoŋ o toŋgola chalaa laŋ o luŋ, o lɔɔlaŋ niŋ, o toŋgola waŋnda bɔɔŋiaŋ ndaŋ lachi, fondala nda luaa bɔllo a ba laŋ, o dɔɔŋgɔlaŋ, nduyɛ daandi daandi o nɛila wa o chiooŋ bɛndoŋ niŋndaŋ daŋgala. Paale pilɛ o chiee bɛndoo o Saŋ Pabilo niŋ, I tiuba le suɛi luŋnde yɔŋgoo o lɔɔniŋ te. Kanifuule piɔɔ wa siaa tau. Okoŋ, mi dimul puaapiliaa nɔ kaasoŋyɛi o Mɛlɛka piɛiyo niŋnda le mi yɔŋgu suɛi keŋ o Toŋgo leMasaa niŋ. Okoŋ kɔɔli, mi puaaliaa nyuna ya te a poonyiaa suɛi luŋnde hei o yau konaa choo. Kanifuule, ndii yɔŋguŋ o luŋ te!
O puaapiliaa lo ndaa yiya ya lɔɔlɔɔ ni. Mi che bɛɛ chiɛila ndalaŋ la ve la kɛndɛ tau le, kɛ la wa la diandaa walaŋ. Teleŋnda bɔɔbɔɔ, walaa ndaa pɛŋgɛla o kpele iyɔmndo choo ni. O bɛɛ naa pulaŋnda wa ni, naa wana o wana fee nɔla mbo che numnda. Nduyɛ mi pɛɛku mɛɛ ya nɔ mi puluŋ yɛ. Lepum, Bɔɔsiiyo ɔɔ dɛndɛ mamɛŋndo yaa chua ni le kɔlaŋ o chieeŋ mɛŋndaŋ ma balu woŋ. A wɔsiŋ ya chua o wali Mɛlɛkaa tosaa niŋndoŋ fau, yaa nɔ mɔmbil a ba ni le.
Mi pɛɛku Takalɔkiiye, mi che bɛɛ I tosa sukuu o suɛi maŋgalɛi keŋ te. Le ndi dimioo, puaapiliaa yaa yaŋ nilaŋ o wali pollo niŋ a o bɔŋaŋnda leKilisiɔŋndaŋ ni. Puaapiliaa ndaa yeema ya malaa mi pɛɛku, nduyɛ yaa naŋ bɔɔ kɔl le biuwɔŋ ndaa a ya nɛi chɔmaa walaŋndo kioo o suɛi maŋgalɛi keŋ niŋ.
Mɛɛ teleŋndo wa hiouwɔɔ fau, yaa nɔ mi tosa yɛlɛmiaalaŋ o walta sɛnɛila ya wa sɔlaa laŋ niŋ. Mɛɛ Ŋgɔɔ Netaŋ Nɔɔ hiŋ naa yilɔɔ o wɔsi 1956 niŋ, naŋ nɔ bɔŋaŋ bɛndoo. Ma ke ya dioo le suɛi a kɔɔna lakonaa. Yaa nɔ sinapɛŋgu a hei okɔɔ le, kɛ ma pɛɛku ya le hei tosaa. O fuuluu bɛɛ iwɔsi le miŋ bii vɛlɛ bɔŋaŋ bɛndu cheleŋ. Nduyɛ ya wa bɔŋaŋ koŋ chilaŋ ni. Mi Ŋgɔɔ Fedeliki Filaŋki chaŋ o fondaŋ lebollo le naa hunɔɔ yilɔɔ. Nduyɛ mi pɛɛku tau ndu o ba. Mɛɛ o wa suɛi luŋnde yɔŋgoo, mbo wounuŋ nyɛla nda veelu aa “barong Tagalog” laŋ a mɛɛ naamu doviaŋ Filipino wa cho yɛ. Mi puaapiliaa loŋ naŋ kɔl tau bɛndu, nduyɛ mi hei pɛɛku ya a mɛɛ ya nɔ mi bii waŋnda yɛ.
Yaa nɔ mi tosa yɛlɛmiaalaŋ mɛɛ ya simnuŋ buɛi keelaa choo wo. O palɛi keŋ niŋ, miŋ chɔm vidueiyo diolaŋ aa The Happiness of the New World Society. Mi naŋ chɔm ndu lɔɔlɔɔ o fondaŋnda waŋnda wa tau laŋ, kɛ teleŋndaŋ lapum mi nyaa huulaa ndaa paaliaŋ naa tau. Mi yiŋnde tɛlivisiɔŋndeŋ le tosa ma huŋ piɔ lechoo cha. Wallo pila i wa ni le ndu wɔɔsoo te ŋ chii pɛ ndu chɔm. Nduyɛ i ve suɛi kpɛdɛ le sɔɔŋ kɔɔnaa le, kɛ ndii wa suɛi kɔl kɛndɛ le chɔɔ waŋnda hunɔɔ le pɛɛkoo a kɔɔna bɛndu Chɛhowaa chieeŋndo balɔɔ silɔ okɔɔ.
Mi wanaa bɛnduaa Katolikiiya o fondalaŋ lapum kindila masaa waa maa a ke naa dioo le miŋ bii bɔŋaŋnda naala ibuŋgalaŋ te. Te naŋ wa pɛ suɛi yɔŋgoo o kaaŋii ndɛi ikɛi, mi ndaa lɔɔ bambaŋ halikpeŋ wana o wana nɔla mbo tuei wana wa suɛi yɔŋgoo wo le. Kɛ a koŋ kpede, mi waŋnda hiau lachi a tonyaa pɛɛkoo. Nduyɛ wanaa bɔɔbɔɔ o fondala laŋ, cho niŋ Chɛhowa piɛiyo.
WALTA SƐNƐILAŊ A YƐLƐMIAALAŊ TAU
O wɔsi 1959, mi sɔla dioo le wallo tosaa o lɛuve. Mi pɛɛku tau a sɔɔŋ yɔŋnuŋ ya loŋ ndoŋ. Mɛɛ nyɔɔ viu tiŋ, ma nyuna ya le mi kuɛ o lɛŋii cheleŋnde niŋ maa buɛi kei yilɔɔ o lɛuwoŋ ndo. O kelaa hoo niŋ, mi sina Chanɛt Dumont, misiɔnalueinɔɔ o Tailaŋ niŋ. Mi naŋ poonyiaŋ yaulaŋ le teleŋ pɔmbɔ, okoŋ kɔɔli, miŋ tosa nɔle naaleŋ. Le wɔsioŋ 51, ŋ cho Chɛhowa piɛiyo diompilɛ a kɔl kɛndɛ.
Naa Chanɛt o fondaŋnda bɔɔbɔɔ mɛŋndaŋ ma balu waŋ niŋ opilɛ o Filipiŋ niŋ
I tuei niŋ wanaa Chɛhowaa yilɔɔ yeela o lɛŋnde 33 niŋ. I naŋ bɔɔ kɔl le mɛɛ walta nila taselaŋ la mala ya mi pɛɛku mɛɛ wana bii wanaa nɔ naamulaŋ a kɔɔlima yɛ yiaŋ yɛ. Mi yilɔɔlaŋ ndaŋ la mala ya le biyɔɔ bila nyɛkɛndɛi maa Chɛhowa kaala wana o wana fee.—Walta Wanaa Chiisuaa 10:34, 35.
Ŋ cho bɔɔ a kɔl kɛndɛ le mɛɛ Seiyaa Chɛhowaa cho hiouwɔɔ lachi a kuiyo yɛ
Ŋ CHO WƆ TUŊ YƐLƐMIAALAŊ TOSAA
I wa suɛi nyaale le naa Chanɛt le wallo tosaa naa puaapiliaa o Filipiŋ niŋ. Nduyɛ miŋ hiau lachi a wallo tosaa o lɛuve o chiee bɛndoo niŋ Kuesiŋ. Wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa cho niŋ suŋ suŋ le 200,000. Nduyɛ chɔŋ a teleŋ ya kandu wallo naŋnuŋ o wɔsiŋ 60 hiou woŋ niŋndoŋ, wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa wa 20,000. Kɛ a wɔsiŋ hiou muŋ kpou woŋ, I nɔ wɔ le yɛlɛmiaalaŋ tosaa le chɛlɔɔ nyɛ Chɛhowa dimi wo. Le tamaseliiyo, mɛɛ siŋgaŋndaŋ la yɔŋnuŋ o kɔɔna Chɛhowaa niŋ, naŋ nɔ miŋ chɛl le yɛlɛmiaalaŋ tosaa tau.
Ŋ wa kindiŋndo le kɔlaŋ o wali pollo niŋ teleŋ o teleŋ
Miŋ kindiŋ kpoke le sila Chɛhowaa tolɔɔ kɔɔli. Nduyɛ mi hei ke naa kɔl hiniaa o yoomoo niŋ. Miŋ kindiŋ vɛlɛ le tosaa yɛlɛmiaala kɛ kɛ bɛnda le halikpeŋ miŋ mala puaapiliaa naa nyɛkɛndɛi. A tonya, mɛɛ mɛɛ Chɛhowa yeemaa naa le tosaa pɛ, ŋ cho kindiŋ miŋ tosa le waa “mɛɛ wana o wana cho yɛ.”
Ŋ cho wɔ tuŋ wallo tosaa o lɛuve Kuesiŋ Chiee