“Mɛlɛka Ndu Diom Ndɔɔ O Cho le Fɛɛŋ a Fɛɛŋ”
“Billo mbo vesa, o koŋ kɔɔli, peeŋgelaŋ bɛɛ mi la nyamala, kɛ Mɛlɛka ndu diom ndɔɔ o cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ.”—AISAYA 40:8.
1, 2. (a) Vɛɛ yoomoo ndoo wa yɛ niŋ te Baabuiyo ndoo ve le? (b) Yɛɛ mala yɛ naa le tɔnɔɔ sɔlaa o Diom Mɛlɛkaa niŋ?
VƐƐNƐ yoomu numndo wa yɛ wa te num aa nɔ Baabuiyo le? A ve wa sila kɛndɛ ndoo chɔm num niŋ nɛiyo lepaa o lepaa wo sɔla le. A ve tonya cho a Mɛlɛka, yoomoo, ɔɔ a chilaŋ okɔɔ wo sina le. Nduyɛ a ve nyɛ o nyɛ Mɛlɛka tosa le waŋchieeya o sindɔɔ niŋndo sina le.
2 Ŋ cho a nyaale maa ŋ cho o kɔl tambɛi waa lende niŋ te. Chɛhowa ke naa Diom ndɔɔ, Baabuiyo. Mbo mɛi lediom maa yooŋgu ndɔɔ cho wa le fɛɛŋ a fɛɛŋ. Mi kiilanɔɔ Pitɛ miŋgi sondo o Aisaya 40:8 choo. Mi che bɛɛ bolle Baabui leŋ le suu kpeekpei a Baabuiyo okɔɔ le, kɛ le chɛlaŋ a yooŋgu cho o Baabuiyo niŋndo. (Nuawɔ Pitɛ Tasoo 1:24, 25.) Ŋ sɔla tɔnɔ hɔbɛiyo o Baabuiyo niŋ te o yɔŋ pɛ miŋ wa diomndaŋ veeloo leniŋ o suɛi nɛi maŋgalɛi niŋ. Wanaa kaala Diom Mɛlɛkaa wa sina hei lɔɔlɔɔ. O wɔsila kɛmɛla bɔɔbɔɔ hiou laŋ niŋ, mi waŋnda tosa wallo kalaŋ le Baabuiyo hivioo nduyɛ le mi waŋnda sɔla ndu, mi che bɛɛ simullo wa o hɔbɛi nduyɛ o ve suɛi kpɛdɛ le. Chɛhowa yeema waŋnda tau le ma “sɔla pioŋɔɔ, nduyɛ, ma sina tonya cho a ndu okɔɔ wo.”—Timoti Tasoo 2:3, 4.
3. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ? (Tofa fotueiyo o peele naŋ kandu leŋ choo.)
3 O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa mɛɛ Diom Mɛlɛkaa cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ yɛ mi che bɛɛ (1) mi siŋgaŋndaŋ la yɔŋnuŋ o suɛi maŋgalɛi niŋ, (2) mi suɛi maŋgalɛi siŋgaŋ te wanaa yɛ yiaa hel o masaleŋ choo pɛ, a (3) simul sɔlaŋ le Baabuiyo hivioo wo. Vɛɛ yaasiaa hoo cho yɛ naa mala? Balika melaa naa le Baabuiyo vɛlɛ a Wana Diom ndɔɔ cho leniŋndo cho wa yiŋgoloŋ.—Makal 4:2; Luomaŋnda 15:4.
SIŊGAŊNDAŊ O SUƐI MAŊGALƐI NIŊ
4. (a) Vɛɛ sɔɔŋ maŋgalaŋ siŋgaŋ yɛ teleŋndaŋ lapum? (b) Vɛɛ naŋ looku yɛ sina maa Mɛlɛka hɛli suɛi maŋgalɛi kɛ kɛ le? Vɛɛ ŋ yiyaŋ yɛ a hei?
4 Mɛɛ teleŋndo hiau fau, lende sɔɔŋ maŋgalaŋ siŋgaŋ ni. Diomndaŋ vɛlɛ a mɛɛ waŋnda suaa lepum yɛ, mbo yiyaŋ nyɛ cheleŋ pɔ a mɛɛ laa dimiŋ paandu yɛ. Naapum a yiyaŋ a taamaselii suɛi maŋgalɛi ŋ dimi ve. Hei cho vɛlɛ tonya a sɔɔŋ maŋgalaŋ ndaa dimi sindɛ woŋ. Hibuluiye a Kilikii waŋnda dimi hau ve cho nyɛ pilɛ a i nda poonyiaa Baabuiyo leniŋndo le. Wanaa bɔɔbɔɔ nɔla ma bii Baabuiyo bila o sɔɔŋ maŋgalaŋ nda poonyiaa ndu sindɛ woŋ niŋ te, mɛɛ ma hivi ndu. Mi apum yiyaŋ maa te a pɛɛku pɛ Hibuluiye a Kilikii ndaa dimi o sindɔɔ niŋnde, a cho Baabuiyo biyɔɔ bila nyɛkɛndɛi. Kɛ mi che bɛɛ ma yiyaŋ lende, keŋ ndii mala nda kposoŋ te.a (Tofa tɛɛsiaa amatou.) Ŋ nɔ bɔɔ balika melaa maa Baabuiyo kpou ɔɔ o tiŋ hiviŋ niŋ o sɔɔŋ maŋgalaŋ niŋ le 3,000. Hɛnaŋ Chɛhowaa cho hoo ni le mi “waŋnda lelɛŋ o lelɛŋ, a lekaa o lekaa, a isɔɔ o isɔɔ maŋgalaa, a waŋnda suu o suu” sɔla tɔnɔɔ o Diom ndɔɔ niŋ. (Nuawɔ Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 14:6.) Lekɛndɛi, hei tosa miŋ chɔɔlu pɛɛŋ sɔɔŋguu Mɛlɛka naa ikɛi kpɛɛluŋ, o kaala naa wo nduyɛ o hɛli ŋwaŋnda chiee le wo.—Walta Wanaa Chiisuaa 10:34.
Ŋ nɔ bɔɔ balika melaa maa Baabuiyo kpou ɔɔ o tiŋ hiviŋ niŋ o sɔɔŋ maŋgalaŋ niŋ le 3,000
5. Yɛɛ ndoo tosa yɛ King James Version o sɔvɛ?
5 Tonya i cho ni maa te sɔɔŋ maŋgalaŋ siŋgaŋ pɛ, mi koŋ paaliaŋ vɛlɛ Baabui nda hivi wo. Te a soli pɛ Baabui nda hivi wo sɛnɛi, o wa bɔɔ tɛtɛlɛ le diomndaŋ veeloo, kɛ o mɛɛlulaŋ, o ve lɛ nyɛkɛndɛi le. Taamaseliiyo cho King James Version ni, o nda soli o wɔsi 1611 niŋndo. Mbo simnuŋ Baabui ma Iŋkilisii wanaa bɔɔbɔɔ ndaa sina o teleŋ koŋ niŋndo. Diomnda nda soliŋ kpeku o King James Version niŋndo, mi laŋ bɛɛ la sɔla bahawɛiyo a Iŋkilisiiye.b (Tofa tɛɛsiaa amatou.) Kɛ a koŋ kpou, fondaŋndaŋ nyɛɛmbɔ koni Baabui nda hivi hoo wo soliŋ diola Chɛhowalaŋ kpeku ni. Fondaŋnda bɔɔbɔɔ o yaula maHibuluilaŋ niŋ, naa nda saaluŋ pɛ maa diola Mɛlɛkalaŋ la nɔ le waa loŋ ni, a poonyiaa diomndo hoo “MASANƆƆ” o chomulta bɛndaŋ niŋ. O mɛɛlaa nda soli wo bɛɛ, ma poonyiaa “MASANƆƆ” o chomulta bɛndaŋ niŋ o bolii Baabuiye ipum o yaula Kilisiɔŋnda maKilikiilaŋ niŋ. O nɛiyo hoo choo King James Version dimi ni maa diola Mɛlɛkalaŋ la nɔ mi la wa o Yau Kpema Sɛnɛiyo niŋ.
6. Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ balika melaa le New World Translation?
6 Mɛɛ nda soli King James Version sɛnɛi, mi diomnda nda soliŋ kpeku laŋ la naŋ nyɛkɛndɛi a mɛɛ ndaa dimi Iŋkilisiiye yɛ. Kɛ mɛɛ teleŋndo hiou tiŋ, mi diomndaŋ la tiŋ la simnuŋ nyɛ paandu, nduyɛ hau, la kendu bɔɔ bila biyɔɔ. Nyɛ pilɛ koŋ kpe yɔŋnuŋ ni a Baabuila tasela nda hivi o sɔɔŋ maŋgalaŋ cheleŋ niŋndoŋ ni. Lelaŋ, ŋ nɔ bɔɔ balika melaa le sɔlaa New World Translation of the Holy Scriptures, o nda poonyiaa diomnda waŋnda dimi waalioo laŋ leniŋ ndo. Baabuiyo hoo o tiŋ ɔɔ kpou hiviŋ niŋ o sɔɔŋ maŋgalaŋ ŋpum niŋ hiouwɔɔ 150. Hei chɔm ni maa wanaa bɔɔbɔɔ o chieeŋndo niŋ nɔla ma veelu diomndaŋ o Baabuiyo hoo niŋ o sɔɔŋ ndaŋ maŋgalaŋ niŋ. Diomnda waŋnda dimi waalioo laŋ nda poonyiaa leniŋ ni. Nduyɛ la cho tɛtɛlɛ le mi yooŋgu Mɛlɛkaa fuuluu naa o kɔltaŋ niŋ dika. (Sam 119:97) Kɛ nyɛ tosa New World Translation teŋgeŋndo cho ni, ma miŋgi diola Mɛlɛkalaŋ poonyiaa o fondaŋnda nda saaluŋ ndaŋ o yaula masindɛlaŋ niŋndo.
WANAA HEL O MASALEŊ CHOO WA
7, 8. (a) Le yɛɛ Chuuwaa bɔɔbɔɔ o wɔsiŋ kɛmɛ leyaa woŋ B.C.E. niŋ ndaa bii yaula maHibuluilaŋ bila le? (b) Yɛɛ cho yɛ Septuagint maKilikiiyo?
7 Mi wanaa hel o masaleŋ choo wa tosa mi suɛi maŋgalɛi waŋnda dimi ve siŋgaŋ a teleŋndo o pum. Kɛ Chɛhowa yeema kɛsɛ le mi waŋnda a sɔla Baabuiyo o suɛi maŋgalɛi nda bii bila ve niŋ. Le taamaseliiyo, mi Chuuwa ɔɔ Isɔluɛiya poonyiaa yaula 39 taselaŋ o Baabuiyo niŋ. Nda wa wanaa tasiaa “Mɛlɛka tiindaŋ le yooŋgu ndɔɔ” wa ni. (Luomaŋnda 3:1, 2) Ma poonyiaa yaulaŋ ndaŋ naapum o Hibuluiye niŋ ɔɔ Aluamaikiiye. Kɛ a teleŋ wɔsiŋ kɛmɛ leyaa woŋ B. C. E., Chuuwaa bɔɔbɔɔ ndaa bii lɛ Hibuluiye bila le. Le sabu yɛ? Mɛɛ chieeŋndo tau wa masa Bɛndoo Alɛkisanda o ba bɛŋgu, mi Masale Kilikiiya le pɛŋgɛlaŋ le hɔbɛi. Fulamakɔɔlioo wa ni, mi Kilikiiye simnuŋ suɛi maŋgalɛi waŋnda dimi tau ve o tandala Kilisi wa masaleŋ tosaa choo laŋ. Nduyɛ mi wanaa bɔɔbɔɔ kandu Kilikiiye dimioo, kɛ a ve lɛ sɔɔŋ ndaŋ maŋgalaŋ dimi le. (Daaniɛɛ 8:5-7, 20, 21) Chuuwaa bɔɔbɔɔ bɛɛ mi hei piiliaŋ nda. Nduyɛ mi keŋ tosa ndi ikala kpoke le Baabuiyo biyɔɔ bila o Hibuluiye niŋ. Vɛɛ bahawɛiyo hoo looku yɛ fula?
8 Naapum le wɔsilaŋ 250 tuupa mi Chiisu vialuŋ, ma hivi yaula ŋuɛɛnu la taselaŋ o Baabuiyo niŋ o Kilikiiye niŋ. O mɛɛlulaŋ, ma hivi niko vɛlɛ yaula maHibuluilaŋ kpou. Ma ke Baabui nda hivi hoo wo diolaŋ aa Septuagint maKilikiiyo. Ndu wa yau tase nda hivi yaula maHibuluilaŋ leniŋ kpou wo ni.
9. (a) Vɛɛ Septuagint maKilikiiyo vɛlɛ a yaula tasela nda hivi laŋ la mala yɛ wanaa ndaa veelu diomndaŋ o Diom Mɛlɛkaa niŋnda? (b) Buŋgɛi kuɛɛ ŋ hiou yɛ hɛnaŋ o yaula maHibuluilaŋ niŋ?
9 Mi Septuagint maKilikiiyo tosa a sabu le mi Chuuwaa ndaa dimi Kilikiiye wa veelu diomndaŋ o yaula maHibuluilaŋ o Kilikiiye niŋ. A yiyaŋ pa mɛɛ nda wa a nyaale le mɛɛ nda tiuba diomndaŋ veeloo o Baabuiyo niŋ o suɛi ndɛi maŋgalɛi niŋ yɛ? Okoŋ kɔɔli, ma hivi vɛlɛ Baabuiyo o tiŋ o sɔɔŋ maŋgalaŋ waŋnda ndaa dimi tau woŋ niŋ. Ŋpum cho ni, Siliakiiye, Kɔtikiiye, a Latiŋnde. Mɛɛ wanaa bɔɔbɔɔ tiuba ma bii bila nyɛ nda wa diomndaŋ veeloo o Diom Mɛlɛkaa niŋndo, mi ndaa bɛɛ chɔm kaalaa le ndu. Nduyɛ nda bɛɛ ndaa nɔ bolii Baabui ndaa hɛnaŋ nde maa naa koni hau. (Nuawɔ Sam 119:162-165.) A tonya, Diom Mɛlɛkaa cho le fɛɛŋ a fɛɛŋ mi che bɛɛ mi sɔɔŋ maŋgalaŋ siŋgaŋ, a wanaa yɛ yiaa hel o masaleŋ choo wa.
SIMUL BAABUIYO SƆLA O HIVIOO NIŊNDO
10. Teleŋ Chɔŋ Wikilifi wa yoomu wo, le yɛɛ wanaa bɔɔbɔɔ nɔla diomndaŋ veelu o Baabuiyo niŋ te?
10 O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, mi wanaa bɔɔbɔɔ wa o kpaaya lemasaa choo wa kindiŋ le waŋnda kuunaa diomndaŋ veeloo o Baabuiyo niŋ. Kɛ wanaa ndaa nɔ siooŋii Mɛlɛkɛiya kɛɛ wallo tosaa le mi waŋnda sɔla Baabuiyo le. Wana pilɛ o waŋnda haa tɛɛŋ wa Chɔŋ Wikilifi ni. Iŋgilaŋ o wa ichali ni a teleŋ wɔsiŋ 600. Ndoo nɔ laalaŋndo maa mɛɛ mi wana o wana tiuba mbo veelu diomndaŋ o Baabuiyo niŋ. Teleŋ o wa yoomu wo, wanaa bɔɔbɔɔ o Iŋgilaŋ niŋ lepilɛ bɛɛ a tui yooŋgu Mɛlɛkaa o suɛi ndɛi maŋgalɛi niŋ te. Baabuilaŋ laa nɔ bɔɔ baa, nduyɛ o kɛ kɛ fee a ba ndaa poonyiaa ndu ni. Le hei, waŋnda nyɛɛmbɔ koni ndaa nɔ Baabuiyo ni. Wanaa bɔɔbɔɔ a teleŋ koŋ ndaa nɔla pɛɛŋ le diomndaŋ veeloo le. Mi wanaa ndaa kua o kaaŋndeŋ nda ndaa tuei lepum diomndaŋ veeloo o Baabuiyo niŋ o Latiŋnde niŋ. Kɛ suɛi maŋgalɛi paanduei wa niŋ keŋ ni, nduyɛ wanaa bɔɔbɔɔ ndaa bii lɛ ndi bila le. Vɛɛ Chɛhowa tosa yɛ a sabu le mi waŋnda sɔla Baabuiyo o suɛi ndɛi maŋgalɛi niŋ?—Pulɔwaa 2:1-5.
Chɔŋ Wikilifi a wanaa cheleŋ ndaa yeema mi wana o wana sɔla Baabuiyo. Baa keŋ num bɛɛ yeema ni? (Tofa pɛl 11)
11. Fulamakɔɔli yɛɛ ndoo yɔŋnuŋ yɛ a Baabui Wikilifi wo?
11 O wɔsi 1382 niŋ, mi Chɔŋ Wikilifi a wanaa cheleŋ hivi Baabuiyo o Iŋkilisiiye niŋ. Mi wanaa tol Wikilifi kɔɔli wa soliŋ Baabui ndɔɔ kpeku tau. Wanaa kaŋ ndaa kaala bɔɔ Baabuiyo. Mi ndaa kuɛ a ŋpelu o sɔndɔkɔltaŋ o Iŋgilaŋ niŋ kpou. Mi ndaa veelul waŋnda diomndaŋ o Baabuiyo niŋ, nduyɛ mi ndaa ke waŋnda Baabui ndaa poonyiaa koŋ a ba wo o tiŋ. Mi wali ndaa hoo tosa vɛlɛ mi Baabuiyo sɔla tɔɔ.
12. Vɛɛ simlachiaa lepiɛiya ndaa yiyaŋ yɛ a Wikilifi vɛlɛ a wali ndɔɔ?
12 Mi simlachiaa lepiɛiya tul Wikilifi leyɛ, Baabui ndɔɔ, a wanaa tol ndu kɔɔli wa. Ma tusi wanaa tol ndu kɔɔli wa nyɛpalaa choo nduyɛ ma tɛɛmbuu Baabui Wikilifi kɛ kɛ nda saaluŋ pɛ. Mi che bɛɛ Wikilifi ndoo vi niŋ, kɛ mi simlachiaa lepiɛiya dimi maa ndu wa yaamɔɔnɔɔ ni le kaaŋndeŋ. Ma kala paala ndɔlaŋ, ma luam ndaŋ, nduyɛ ma viau pultaŋ o pioo diolaŋ “Swift.” Kɛ wanaa bɔɔbɔɔ ndaa yeema diomndaŋ veeloo o Diom Mɛlɛkaa niŋ nduyɛ ma bii ndu bila. Nduyɛ wanaa lekaaŋnda nɔla hei kuuna le. O wɔsila kɛmɛla cheleŋ niŋ okoŋ kɔɔli, mi waŋnda o Yulopi niŋ a fondaŋnda cheleŋ o chieeŋndo choo kandu Baabuiyo hivioo a ndu toosiaa o sɔɔŋ maŋgalaŋ wanaa bɔɔbɔɔ bii bila woŋ niŋ.
“NYƐ BƐNDA LE TOSAA WO, NDU YA PƐƐKU NYA NI”
13. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ o kɔl maa o cho yɔŋnɔŋ? Vɛɛ hei kindi yɛ tiindaŋ naa kpoke?
13 Nyina Mɛlɛkaa tosa ni ma poonyiaa Baabuiyo. Kɛ wali tosaŋ ma hivi Septuagint maKilikiiyo, Baabui Wikilifi wo, King James Version, ɔɔ Baabuila cheleŋnda nda hivi laŋ chɔm naa maa nyina Mɛlɛkaa le tosa ma hivi laŋ te. Kɛ, te ŋ mɛɛndaŋ pɛ nyɛkɛndɛi mɛɛ Baabuila nda hivi laŋ ndaŋ la toosiaŋ yɛ, i chɔm diomnde Chɛhowa mɛi leŋ kpendekele maa, Diom ndɔɔ cho wa le fɛɛŋ a fɛɛŋ. Hei kindi tiindaŋ naa maa nyɛ o nyɛ Chɛhowa mɛi lediom le tosaa nɔ le yɔŋnɔŋndo.—Chɔɔsuaa 23:14.
14. Vɛɛ nyɛ naŋ pɛɛku a Baabuiyo okɔɔ wo tosa yɛ mi kaala naa le Mɛlɛka hiou lachi?
14 Te ŋ pɛɛku pɛ a mɛɛ Chɛhowa manda Diom ndɔɔ yɛ, mi tiindaŋ naŋ nɔ o ndu niŋndo chɔɔlu kalu. Nduyɛ mi kaala naŋ nɔ le ndu wo chɔɔlu hiouwɔɔ lachi.c (Tofa tɛɛsiaa amatou.) Le yɛɛ fɛɛŋ Chɛhowa ke yɛ naa Baabuiyo nduyɛ mbo mɛi lediom maa o cho ndu manda? Le mɛɛ o kaala naa yɛ. Nduyɛ le teleŋ o teleŋ nyɛ bɛnda le tosaa wo, ndu o yeema naa pɛɛkoo ni. (Nuawɔ Aisaya 48:17, 18.d) Hei nyindu naa le miŋ kaala Chɛhowa nduyɛ miŋ diikuŋ ndu.—Chɔŋ Tasoo 4:19; 5:3.
15. Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ?
15 Ŋ kaala bɔɔ Diom Mɛlɛkaa. Lelaŋ, vɛɛ naŋ sɔla yɛ tɔnɔɔ tau te ŋ wa pɛ diomndaŋ veeloo o Baabuiyo niŋ? Vɛɛ naŋ nɔla yɛ miŋ mala wanaa naŋ komal o wali pollo niŋnda le ma chɔm balika melaa le Baabuiyo? Vɛɛ wanaa yɔŋgu sɔɔŋ o kundaa niŋnda sina yɛ kɛsɛ maa suɛi nda cho yɔŋgoo ve tɔlnuŋ o Diom Mɛlɛkaa choo? Ŋ cho hunɔɔ nyunalaŋ ndaŋ yaasiaa o buŋgɛi cho lachi ve niŋ.
a Tofa buŋgɛi hei “A Yeema pa Ma Pɛɛku Hibuluiye a Kilikiiye?” o Bandu Mɛŋgɛlaa hoo niŋ Bɛŋgufɔnɔɔ 1, 2009.
b Diomnda bɔɔbɔɔ waŋnda sina nyɛkɛndɛi ma soliŋ ndaŋ kpeku o Iŋkilisiiye niŋndo, o King James Version niŋ la fula ni.
c Tofa kɔfoo “Numpila Tofa Ma Che!”
d Aisaya 48:17, 18 (NW): “Ya Chɛhowa, Mɛlɛka diandaa le Isɔluɛi, ya cho Mɛlɛka nyaa ni. Ya cho nya pɛɛkoo ni le tɔnɔla nyalaŋ. Ya cho nya nɛi nya nɔ mi la kuɛɛ choo wo chɔmndo ni. Oo, te o yɔŋ pɛ mi la yaŋ nilaŋ o sawala nilaŋ, mɛɛ kɔl nyulu nyaa cho wa maa pee bɛndu! Nduyɛ, mi sandii nyɛi wa mɛɛ pee mɛŋma ihɛllo ma muuluŋ naa yɛ.”