Kɛɛ Yiyaŋnda Chieeŋndo
“Waŋnda a pum a cho kei waŋnda kɔl kalu iwana chieeyaa pɛɛkoo, o nɔ tɔnɔ o tɔnɔ leniŋ te wo. Huiyo koni pɛɛku koŋ ndu hui wana ni. Lelaŋ, la chɛl mi wana o wana tosa mi la simnuŋ wanaa waa o lakpɛɛ o pɛɛku waa lende bɛŋgu le.”—KOLOSIAŊNDA 2:8.
1. Yɛɛ Pɔɔl, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo poonyial lɛ Kilisiɔŋnda o Koloose niŋ? (Tofa fotueiyo o peeleŋ ndeŋ choo.)
MI PƆƆL, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo poonyial Kilisiɔŋnda o Koloose niŋ teleŋ o wa o chiɛi manyumndo niŋ o Luom niŋ a wɔsi 60-61 ve wo. Mbo tɛɛsial nda le sabu i wa suɛi sɔvɛ le ma ‘sina nyɛ o nyɛ o yeema nda le ma tosa.’ Koŋ cho ni, ndaa nɔ ma che sɔɔŋ mɛɛ Chɛhowa che muŋ yɛ. (Kolosiaŋnda 1:9) Mi Pɔɔl dimi aa, ‘Lelaŋ, mi sila nya, la chɛl mi wana o wana hui nya a diomnda yeelɛilaŋ te. Waŋnda a pum a cho kei waŋnda kɔl kalu iwana chieeyaa pɛɛkoo, o nɔ tɔnɔ o tɔnɔ leniŋ te wo. Huiyo koni pɛɛku koŋ ndu hui wana ni. Lelaŋ la chɛl mi wana o wana tosa mi la simnuŋ wanaa waa o lakpɛɛ o pɛɛku waa lende bɛŋgu le. O cho pɛɛku fula o Kiliti lo le. Pɛɛku nda sɔla finyaa ndaa mamaa o ba . . . wo a o cho ni.’ (Kolosiaŋnda 2:4, 8) Okoŋ, mi Pɔɔl tɛɛsiaa le sabu yiyaŋnda bɔɔbɔɔ la wɔu, kɛ mi wanaa bɔɔbɔɔ hɛnaŋ a laŋ ndo. Le taamaseliiyo, mi yiyaŋndaŋ ndaŋ lapum la ke wanaa bɔɔbɔɔ yiyaŋndo maa a nɔ kɔl kaloo ɔɔ a bɛnda ma hiau acheleŋnda. Lelaŋ, mi Pɔɔl poonyiaa yauwo le puaapiliaa malaa ma kpakpala yiyaŋ chieeŋndo a kaala wɔɔŋndaŋ.—Kolosiaŋnda 2:16, 17, 23.
2. Le sabu yɛɛ naŋ cho yɛ isɔɔ a taamaseliila yiyaŋnda chieeŋndo okɔɔ?
2 Mi wanaa nɔ yiyaŋ chieeŋndo wa kɛɛ sawala mandaala Chɛhowalaŋ. Nduyɛ te ŋ ve yekeŋ te, mi yiyaŋ ndaa yɔŋyɔla tiindaŋ naa dɔwɔɔ o taasi Mɛlɛkaa niŋ. Naa kpou nɔ simul yiyaŋ chieeŋndo o tɛlivisiɔŋndo choo, Intanɛtiiyo, naa baalaa, ɔɔ o sukuu. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa le yiyaŋ wɔɔŋndo hoo kpakpalaa? O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa taamaseliilaŋ la ŋuɛɛnu a yiyaŋnda chieeŋndo okɔɔ, nduyɛ miŋ che mɛɛ naŋ kpakpala laŋ yɛ.
Ŋ NƆ PA MIŊ LAALAŊ O MƐLƐKA NIŊ?
3. Yiyaŋ kuɛɛ wanaa bɔɔbɔɔ hɛnaŋ yɛ? Nduyɛ le yɛɛ?
3 “I tiuba mi wa wana kɛndɛ mi laalaŋ bɛɛ o mɛlɛka niŋ te.” Yiyaŋndo hoo cho puɛɛ o lɛŋii bɔɔbɔɔ niŋ. Kɛlɛŋgaa wanaa dimi suɛi waa naa wa yiyaŋ fɛŋ yiŋgoloŋ te Mɛlɛka cho pɛ le. Nduyɛ yiyaŋndo koni nda nɔ ni maa, a nɔla ma tuei hɛnɛkɛyɛi ndɛi yeela le tosaa nyɛ o nyɛ fee nda yeema pɛ. (Nuawɔ Sam 10:4.) Mi apum yiyaŋ maa a nɔ kɔl kaloo le dimioo aa, “I nɔla mi nɔ sawala mandaala kɛndɛlaŋ mi laalaŋ bɛɛ o Mɛlɛka niŋ te.”
4. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ dimi le malaa wana laalaŋ maa Wana Toosiaa cho le wo?
4 I cho pa suɛi taasi le laalaŋndo maa Wana Toosiaa cho le? Waŋnda apum bii sɔɔŋ bila le, te a muliŋ pɛ o wanaa pɛɛku a nyɔɔŋ okɔɔ wa le muli nyunaa hoo sɔlaa. Kɛ tonyaa choŋnuŋ tɛtɛlɛ. Baa chiɛiyo wul pa a ba ndɔ? Sako bɛɛ! Waŋndo nɔ ni mbo taŋgul ndu. Kɛ, nyaa yoomaa kendu bila biyɔɔ mbo hiau chiɛi kɛ kɛ. Nduyɛ nyɛm taaniŋ tosa mi waŋndo wa yoomu woŋ bɛɛ nɔla miŋ waŋgalaŋ a ba ndɔ. Kɛ chiɛiyo nɔla mbo tosa keŋ te. Hoo sim ni maa nyɛm taaniŋ tosa mi waŋndo wa yoomu woŋ nɔla miŋ kɛsi konalaŋ, nduyɛ ŋ nɔla miŋ hivi konalaŋ ndaŋ o ŋ sɛnɛi cho waŋgalaŋndo woŋ, le halikpeŋ mi muŋ bɛɛ waŋgalaŋ. Nɛɛnɛ toosiaa yɛ nyɛm taaniŋ tosa mi waŋndo wa yoomu woŋ le hei tosaa? Baabuiyo muli aa, “Chiɛi o chiɛi cho o taŋgulaa, wana taŋgul ndu ni. Kɛ nduyɛ, Mɛlɛka yɛ, ndu toosiaa nyɛ o nyɛ fee ni.”—Hibuluiya 3:4.
5. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ dimi a wanaa nɔ yiyaŋndo maa ŋ nɔla miŋ sina nyɛ cho o kɛndɔɔ wo miŋ laalaŋ bɛɛ o Mɛlɛka niŋ te?
5 Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ dimi a wana yiyaŋ maa ŋ nɔla miŋ sina o kɛndɔɔ miŋ laalaŋ bɛɛ o Mɛlɛka niŋ te? I cho tonya maa Diom Mɛlɛkaa dimi maa wanaa laalaŋ bɛɛ o Mɛlɛka niŋ te wa nɔ lepum sawala mandaala kɛndɛlaŋ. (Luomaŋnda 2:14, 15) Le taamaseliiyo, lepum, mi waŋndo kaala wanaa velu ndu wa nduyɛ mbo ke nda bɛɛleŋ. Kɛ te o tul sawala Chɛhowalaŋ kɔɔli le, mbo tosa kɛɛsiaala wɔɔŋndaŋ lepum. (Aisaya 33:22) Hau, wanaa kɔl kaluaa bɔɔbɔɔ laalaŋ kɛsɛ maa ŋ yeema mala Mɛlɛkaa le bahawɛila wɔɔŋ wɔɔŋnda chieeŋndo hoo solioo. (Nuawɔ Chɛluimaya 10:23, NW.) Lelaŋ, ŋ yiyaŋ naa maa ŋ nɔla miŋ sina nyɛ cho o kɛndɔɔ wo miŋ laalaŋ bɛɛ o Mɛlɛka niŋ te le, ɔɔ miŋ tul bɛɛ sawala ndɔlaŋ kɔɔli le le.—Sam 146:3.
O BƐNDA PA MIŊ NƆ PIƐILEŊ?
6. Yɛɛ wanaa bɔɔbɔɔ yiyaŋ yɛ a piɛileŋ okɔɔ?
6 “A nɔla ma wa a kɔl kɛndɛ ma nɔ bɛɛ le piɛi le.” Wanaa bɔɔbɔɔ yiyaŋ maa piɛileŋ nɔɔ cho bɔɔ suɛi kala nduyɛ tɔnɔ cho leniŋ te. Vɛlɛ piɛiyii bɔɔbɔɔ cho pɛɛkoo maa wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda cho ŋɔ o yiŋndeŋ niŋ, i cho waŋnda kindilaa le kanioŋ yɔŋgoo, ɔɔ i cho waŋnda nyindɔɔ le wanaa luei balaŋ o yalale chieeŋndeŋ niŋnda tooloo. Kaamaa bii naa le tueiyɔɔ wanaa bɔɔbɔɔ dimioo maa a nɔla ma wa a kɔl kɛndɛ ma nɔ bɛɛ le piɛi le! Ma dimi lepum aa, “I nɔ yeemɛi o Mɛlɛka niŋ, kɛ I yeema mi wa o piɛile kɛ kɛ niŋ te.”
7. Vɛɛ piɛile tonyaleŋ le ke yɛ num nyaaloo?
7 Ŋ nɔla pa miŋ wa a kɔl kɛndɛ te ŋ nɔ le piɛi le? I cho tonya maa waŋndo nɔla mbo wa a kɔl kɛndɛ te o ve o piɛile lachoowaleŋ niŋ te. Kɛ wana o wana nɔla mbo wa a kɔl kɛndɛ le te Chɛhowa, “Mɛlɛka . . . kɔl kɛndɔɔ” ve chaaŋ ndɔ le. (Sam 104:31) Nyɛ o nyɛ Chɛhowa tosa cho acheleŋnda malaa. Naa buɛiyaa nduaa cho a kɔl kɛndɛ kanifuule, naa bɛɛ cho nɛilaŋ nuuviaa le acheleŋnda malaa. (Walta Wanaa Chiisuaa 20:35) Le taamaseliiyo, yiyaŋndɔ a mɛɛ piɛile tonyaleŋ le mala yuŋgoo le waa a kɔl kɛndɛ yɛ. Miŋ pɛɛku le bɛɛleŋ chɔmndo, nduyɛ ŋ tosal wana naŋ chal o nɔɔ niŋndo lakafa le. Miŋ manda chuauwaa naa le ma ke waŋnda bɛɛleŋ, nduyɛ ŋ nɔ kaala kpeekpeiyo le wanaa cho o yuŋgu naa niŋnda. Piɛile tonyaleŋ le cho wanaa Chɛhowaa malaa le wallo diompilɛ a kɔl nyulu o kundaa niŋ, a kaalaa chɔmndo le puaapiliaa ndaa.—Nuawɔ Aisaya 65:13, 14.
8. Vɛɛ Luku 11:28 mala yɛ naa le biyɔɔ bila nyɛ ke waŋnda nyaale kpeekpeiyo wo?
8 Baa waŋndo nɔla pa mbo wa a kɔl kɛndɛ mbo piɛi bɛɛ Mɛlɛka le? Yɛɛ ke yɛ waŋnda nyaaloo? Mi waŋnda apum tuei wali ndaa yeela, pisultaŋ, ɔɔ sɔɔŋ nda hɛnaŋ tosaa woŋ. Mi acheleŋnda naŋ kɔl tau te a wa pɛ sɔɔŋ tosaa le yuŋgu ndaa malaa a chaŋyaŋ ndaŋ. Mi che bɛɛ mi sɔɔŋ muŋ tosa miŋ naŋ kɔl, kɛ sɔɔŋ cheleŋ cho o yoomoo niŋ mbo hiau muŋ. Naa waŋchieeya cho teŋgeŋ a visiaa. Lelaŋ, ŋ nɔla miŋ sina Wana Toosiaa naa wo nduyɛ miŋ piɛi ndu. O toosiaa naa le miŋ wa a kɔl kɛndɛ te ŋ tosa hei pɛ. (Nuawɔ Luku 11:28.) Le taamaseliiyo, miŋ naŋ kɔl tau nduyɛ miŋ sɔla kɔl dɛɛniaa te ŋ chuuŋgiaŋ pɛ naa puaapiliaa a ndepiliaa naa le Chɛhowa piɛiyo. (Sam 133:1) Miŋ wa vɛlɛ a nyaale le waa latulu a chaaŋaa naa laalaŋnda kpou o chieeŋndo choo, le kaa diandaa nɔɔ, a tiindaŋ sɔvɛ sɔviɔɔ nɔɔ le chilaŋ.
Ŋ YEEMA PA KAA DIANDAA?
9. (a) Vɛɛ wanaa bɔɔbɔɔ che yɛ chiɛiniŋndo? (b) Le yɛɛ Diom Mɛlɛkaa dimi yɛ maa i cho suɛi wɔɔŋ le chiɛiniŋndo tosaa nya wana nya cho o nɔ niŋ te wo?
9 “Baa suɛi wɔɔŋnde i cho le hiniei tosaa nya wana nya cho o nɔ niŋ te wo ni?” Mi waŋnda nyuna lepum aa, “Le yɛɛ a nɔ lamamɔɔ le? Tuei yoomu numndo yeela.” Kɛ Diom Mɛlɛkaa kɛɛ kaa ihini nɔɔlɛiyo.a (Tofa tɛɛsiaa amatou.) (Nuawɔ Tɛsaloniaŋ Tasoo 4:3-8.) Chɛhowa nɔ dioo le naa sawalaŋ kioo kanifuule, ndu toosiaa naa ni. O dimi maa wana pɔnɔɔ a wana lanɔ cho o nɔɔ niŋndo nɔ dioo ni le chiɛiniŋndo tosaa. Chɛhowa ke naa sawalaŋ le mɛɛ o kaala naa yɛ. O sina maa te ŋ tol sawalaŋ ndaŋ kɔɔli pɛ, mi yoomula naalaŋ la bɛnda. Yuŋgu tual sawala Mɛlɛkalaŋ kɔɔli wo nɔla mbo chɔɔlu kaalaa nɔ, bɛɛleŋ, nduyɛ nyɛ o nyɛ yɔŋnuŋ a yuŋgu koŋ te. Kɛ Mɛlɛka cho wanaa sina sawala ndɔlaŋ nduyɛ ma kɛɛ le laŋ diikɔŋndo wa nyɛpalaa tusi choo.—Hibuluiya 13:4.
10. Vɛɛ Kilisiɔŋnɔɔ kpakpala yɛ kaa ihini nɔɔlɛiyo?
10 Baabuiyo pɛɛku naa mɛɛ naŋ nɔ miŋ kpakpala kaa ihini nɔɔlɛiyo yɛ. Ŋ nɔ miŋ mandaŋ a nyɛ naŋ nua wo. Mi Chiisu dimi aa, “Kɛ, wana o wana a tofa wana lanɔɔ pɛ, mbo lo o koŋ kɔɔli, ma del kɔl le hinilaŋ a ndu pɛ, mɛɛ sawa dimi maa wana suunda a lanɔ pila le wo, mɛɛ a chii ndu tɛɛmbuu o kɔl niŋ. . . . Te hɔlte numndeŋ le wa tosaa pɛ ma tosa yɔŋ wɔɔŋndo, mɛɛ kala leŋ ma viou.” (Maatiu 5:28, 29) Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ kpakpala wunduma tumfonduaŋ a fotueila tumfondolaŋ nuaa, nduyɛ a nilaŋ yaŋɔɔ o nyɛchaa nɔɔlɛiyo. Mi Pɔɔl poonyiaa aa, “La soli niko balaŋ po o yeemaŋ cho le wanaa cho le chieeŋndo hoo wa a nɔ woŋ niŋ. Muŋ cho ni, suundaa nya wana nya cho o nɔ niŋ te wo.” (Kolosiaŋnda 3:5) Ŋ nɔ miŋ mandaŋ a nyɛ naŋ yiyaŋndo vɛlɛ a nyɛ naŋ suaa a ndu okɔɔ wo.—Ɛfisiaŋnda 5:3-5.
Ŋ NƆ PA MIŊ KƐSI KƆLLO LE WALLO OPUM SƆLAA O CHIEEŊNDO NIŊ?
11. Le yɛɛ naŋ yeema yɛ wali kɛndɔɔ lepum?
11 “Wali kɛndɔɔ sɔlaa tosa ma wa a kɔl kɛndɛ.” Mi waŋnda apum dimul naa le kɔllo kɛsioo o wallo opum choo o chieeŋndo niŋ, taama taama wali tosa miŋ fula tɔɔ, miŋ nɔ kpaaya, ɔɔ sullo wo. Le mɛɛ wanaa bɔɔbɔɔ nɔ yiyaŋndo maa wali kɛndɔɔ sɔlaa ke num nyaaloo ni yɛ, koŋ tosa lepum miŋ kandu yiyaŋ waa lende.
12. Wali kɛndɔɔ sɔlaa ke num pa nyaaloo?
12 Baa tonya i cho ni maa wali tosa ma nɔ kpaayaa ɔɔ ma fula tɔɔ wo tosa vɛlɛ ma wa a nyaale? Sako. Yiyaŋndɔ a hei okɔɔ. Setana ndoo yeema mbo nɔ kpaayaa nduyɛ mbo fula tɔɔ. O hei tosaa niŋ, mbo sɔla nyɛ o yeema wo. Kɛ wana kɔl tuuwo o cho ni, o nɔ kɔl kɛndɛ le. (Maatiu 4:8, 9; Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 12:12) O baa pilɔɔ choo, yiyaŋndɔ mɛɛ naŋ wa a kɔl kɛndɛ yɛ te ŋ mala pɛ acheleŋnda le pɛɛkoo a Mɛlɛka okɔɔ, nduyɛ a chila kɛndɛla o mɛi lediom ndaŋ. Wali kɛ kɛ cho o chieeŋndo niŋ mbo ke num nyaale suu waa lende le. Nduyɛ le wali kɛndɔɔ sɔlaa, mi waŋnda tuuŋgaŋ, ma chɔulaba acheleŋnda, ɔɔ ma paŋala nda. Kɛ a koŋ kpou, ma simnuŋ wanaa fondo fuu wa. Baabuiyo dimi maa a cho ko “mɛɛ waŋndo o wa nuaa hueiye nyaanɔŋndo kɔɔli le ndi biyɔɔ yɛ.”—Ikilisiaatii 4:4.
13. (a) Vɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ che wali naa? (b) Yɛɛ kpeekpei ndoo ke yɛ Pɔɔl nyaaloo?
13 A tonya, ŋ nɔ miŋ sɔla o diaa, nduyɛ i cho suɛi wɔɔŋ le wali naŋ hɛnaŋndo hɛlioo le. Kɛ wali naa nɔ mbo wa nyɛ sɔvɛ bɛndu o yoomu naa niŋ te. Mi Chiisu dimi aa, “Buɛi o buɛi cho mbo wa le masaa ŋiɔɔŋ te. Kani fuule, te hoo o kaala ni, o tul o pilɔɔ leyɛ. Te hoo o diikuŋ ni, o diikuŋ o pilɔɔ le. Lelaŋ, wana lenduŋ kɔl o nyɛ sɔlaa, ma nɔla Mɛlɛka saaŋgial te.” (Maatiu 6:24) Chɛhowa piɛiyo a acheleŋnda Baabuiyo pɛɛkoo ke naa bɔɔ nyaaloo. Mi hei yɔŋnuŋ Pɔɔl. Teleŋ o wa o pɔmbɔ wo, mbo muli hɔlla o wali o sɔla batiuwaa wo choo. O mɛɛlulaŋ, mbo sɔla nyaale kpeekpeiyo, mɛɛ o wa chɔɔ yoomula wanaa o dimul yooŋgu Mɛlɛkaa wa siŋgaŋndo. (Nuawɔ Tɛsaloniaŋ Tasoo 2:13, 19, 20.) Wali kɛ kɛ cho o chieeŋndo niŋ o ke naa nyaaloo mbo hiau Chɛhowa piɛiyo a acheleŋnda pɛɛkoo a ndu okɔɔ wo le!
Ŋ wa a nyaale te ŋ mala pɛ acheleŋnda le pɛɛkoo a Mɛlɛka okɔɔ (Tofa pɛlta 12, 13)
Ŋ NƆLA PA MIŊ SOLI BAHAWƐILA CHIEEŊNDO?
14. Le yɛɛ waŋnda hɛnaŋ yɛ dimioo maa waŋchieeya nɔla ma soli bahawɛila ndalaŋ?
14 “Waŋchieeya nɔla ma soli bahawɛila ndalaŋ.” Wanaa bɔɔbɔɔ hɛnaŋ a yiyaŋ waa naa. Le yɛɛ? Te ndii wa pɛ tonya, ŋ ve pɛɛŋ yeema nɛi chɔmaa Mɛlɛkaa le, nduyɛ ŋ wa nɔla tosaa nyɛ o nyɛ naŋ yeema. Kɛlɛŋgaa a tuei niŋ waŋnda dimioo maa chɔulaŋ, sawa tɛɛmbaa, naalaŋ, a kuɛi cho dɔɔniaŋndo. Mi kona pum dimi aa, “Sɔɔŋ cho yɔŋnɔŋndo nyɛkɛndɛi le waŋchieeya kanifuule, waŋchieeya kɛɛsiaa le chieeŋndo siiŋgoo fonda kɛndɛ.” Baa tonya hei cho ni? Baa waŋchieeya cho pa saalɔŋndo mɛɛ nda soli bahawɛilaŋ o chieeŋndo hoo niŋ yɛ? Ŋ yaasiaŋndɔ tonyaa a hei okɔɔ?
15. Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa bahawɛilaŋ la cho hiouwɔɔ lachi o chieeŋndo niŋ?
15 Baa waŋchieeya soli niŋ bahawɛi chɔuwo? A boondii Chɔu Chieeŋ Tasoo a o Diiŋ Ndɔɔ, waŋnda hiouwɔɔ miiliɔŋndaŋ 60 vi ni. O wɔsi 2015 niŋ kinɛi, waŋnda miiliɔŋndaŋ 12 a nyɛ lachoo chɔulaŋ a tɔɔndaŋndaŋ la tou o chalta ndalaŋ ni. Kpou kpou waŋnda miiliɔŋndaŋ 65 nda tou o chalta ndalaŋ ni. Sawa tɛɛmbaa yɛ? O fondaŋ ndaŋ lapum, sawa tɛɛmbaa dɔɔnaŋ. Kɛ sɔɔŋ cheleŋndoŋ, mɛɛ Intanɛtiiyo soliŋndo kpeku le viileŋ a sɔɔŋ wɔɔŋ cheleŋ tosaa, niilu latandaa, diuwaŋndo, a kafalaŋ cho hiouwɔɔ lachi a kuiyo. Naalaŋ yɛ? I cho tonya maa waŋchieeya saaluŋ niŋ mɛɛ nda chiɔu naalaŋ lapum yɛ. Kɛ o wɔsi 2013 niŋ, mi kona pum dimi maa iwɔsi o iwɔsi waŋnda miiliɔŋndaŋ la ŋɔmahiɔɔlu, a fuuluu wɔ wɔsilaŋ 60 te wa, naa kɔllo, naa ba vilɛiyo a pelii vilɛiye, naa pauwo, naa yoomuma piaaŋ, a naa sukalaa dii ni. Kɛ tambei yɛ? Mi Chiɛi Nda Kɛsi Nyɛsɔlaa le Chieeŋndo Kpede Wo duaunuŋ kona maa wanaa cho o tambii wɔɔŋ wɔɔŋnde niŋ o Afilika niŋnda chɔɔlu kui, chɔŋ o miiliɔŋndaŋ 280 o wɔsi 1990 niŋ, mbo hel miiliɔŋndaŋ 330 o wɔsi 2012 niŋ.
16. (a) Le yɛɛ i cho yɛ maa Masale Mɛlɛkaleŋ koni le nɔla bahawɛila chieeŋndo chii ni? (b) Yɛɛ Aisaya nda wana ŋchondoo dimi yɛ maa Masale Mɛlɛkaleŋ le cho tosa?
16 Sɔɔŋ cho muŋ yɔŋnɔŋndo woŋ bii naa kaamaa le. Hau, wanaa nɔ kaayei wa cho chieeŋ leyulaa a chieeŋ leyalaa hoo nɛiyo chɔmndo ni. Waŋnda haa nɔla ma chii chɔulaŋ, sawa tɛɛmbaa, naalaŋ, a tambei le. Masale Mɛlɛkaleŋ koni le tosa keŋ ni. Yiyaŋndɔ a sɔɔŋ Chɛhowa cho tosa le waŋchieeya wo. Masale ndɔleŋ le cho faŋa kpundɛla chɔulaŋ la cho waŋnda chuu wo laŋ kpou, mɛɛ kaayei, kafalaŋ, wanaa luaanuŋ takpaa le lɛŋnde ndaleŋ nda, piɛile lachoowaleŋ, a Setana pila. (Sam 46:8, 9) Masale Mɛlɛkaleŋ le cho sawa tɛɛmbaa faŋa. Nduyɛ hau bɛɛ, le cho waŋnda pɛɛkoo o miiliɔŋndaŋ niŋ le kaaliaŋndo vellaa velle nduyɛ ma laalaŋ opilɛ a o cheleŋndo. Masale kɛ kɛ nɔla keŋ tosaa le. (Aisaya 2:4) Chɛhowa cho suŋ naalaŋ chii nduyɛ mbo tosa mi waŋnda kpou sɔla kɛndiaa walaŋndo. (Aisaya 35:5, 6) O cho tambei chii nduyɛ mbo tosa mi waŋnda wa a nyaale nduyɛ ma nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a ndu. Hei cho i sɔvɛ mbo hiau nyɛsɔlaa kɛ kɛ.—Sam 72:12, 13.
‘LA SINA MƐƐ NYA MULI NDA DIOM . . . YƐ’
17. Vɛɛ ŋ kpakpala yɛ yiyaŋ chieeŋndo?
17 Te a tuei pɛ waŋnda dimioo sɔɔŋ simul tiindaŋ numndo woŋ, pɛɛku nyɛ Baabuiyo dimi a keŋ okɔɔ wo. Suukaŋ a puaapilɛnɔɔ ɔɔ ndepilɛnɔ nɔ kaasoŋyɛi o Mɛlɛka piɛiyo niŋndo. Yiyaŋ le sabu waŋnda hɛnaŋ a suɛi keŋ ndo, le sabu i cho tonya wo, nduyɛ a mɛɛ ŋ kpakpala ndi yɛ. Ŋ nɔla miŋ kpakpala yiyaŋ chieeŋndo te ŋ tosa pɛ nyɛ Pɔɔl dimi hoo wo, ‘La nɔ taasioo a mɛɛ nya tosa sɔɔŋ naa wanaa cho wanaa laalaŋ te wa chua yɛ. . . . La sina mɛɛ nya muli nda diom mbo wa sakpo yɛ.’—Kolosiaŋnda 4:5, 6.
a Baabuila nda hivi laŋ lapum la nɔ Chɔŋ 7:53–8:11. Nduyɛ buŋgɛi hei ve o sɔɔŋ maŋgalaŋ tase Baabuiyo poonyiaŋ niŋndoŋ te. Mɛɛ waŋnda apum veelu diomndaŋ o bolii Baabuiye hei niŋ, ma bii ndi bila o nɛi wɔɔŋndo choo. Ma dimi maa wana nɔ haki le wo koni nɔ dioo ni le wana suunda nda wana nda cho o nɔ niŋ te wo yamɛi kilul lo ni. Kɛ mi sawa Mɛlɛka ke Isɔluɛiyo dimi aa, “Te a bii waŋndo chiɛi niŋ a lanɔ pilaa pɛ, po nda bii koŋ chiɛi niŋ ndo ni, chua koŋ ni, nda nda ŋiɔɔŋ kpou a nɔ ma sɔla piɔmndo.”—Ditɔnɔmii 22:22.