O Bɛnda le Waa Wana Ikɛndɛ!
“Chiɛila nyalaŋ la wa la kumbiaŋ lɔɔ lɔɔ le chaaŋaa nyaa wanaa laalaŋnda. Nduyɛ la tosa ndi a ŋɔɔchiaŋ te.”—PITƐ TASOO 4:9.
1. Simulta kuɛɛ Kilisiɔŋnda ndaa nɔ yɛ o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ?
O WƆSIŊ 62 a 64 woŋ tɛɛŋ Pitɛ, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo poonyial wanaa “cho mialla ba o ba fee o buŋgaŋ muŋ niŋ nda, Poŋtiɔɔ, a Kaleesia, a kapadoosiaa, a Eesia, a Bitiniaa.” (Pitɛ Tasoo 1:1) O naamula yɛ yɛlaŋ niŋ puaapiliaa a ndepiliaa haa ndaa fula ni. A wa ‘nyɛ palaa bɛndoo’ sɔlaa, ɔɔ tɔɔndaŋndo, nduyɛ ndaa yeema kɔl dɛɛniaa a nɛi chɔmaa. Vɛlɛ o boondii wɔɔŋ wɔɔŋnde niŋ nda wa ni. Mi Pitɛ poonyiaa aa, “Mɛɛlula chieeŋndo hoo la cho lɛ levil te.” Chulusɛlɛm ndoo nɔ le tambei sɔlaa o wɔsioŋ tɔ bɛŋgu. Yɛɛ wa yɛ Kilisiɔŋnda ba o ba fee mala le mi boondii kala kalɛi keŋ keeku nda choo?—Pitɛ Tasoo 4:4, 7, 12.
2, 3. Le yɛɛ Pitɛ ndoo dimullɛ puaapiliaa nduaa le kɛndɛi tosaa? (Tofa fotueiyo o peeleŋ ndeŋ choo.)
2 Nyɔɔ opilɛ o Pitɛ dimul puaapiliaa nduaa le ma tosa wo cho ‘chiɛila ndalaŋ waa la kumbiaŋ lɔɔ lɔɔ’ ni. (Pitɛ Tasoo 4:9) Pitɛ wa puaapiliaa a ndepiliaa nduaa dimullo le ma tosal ‘chaaŋaa ndaa wanaa laalaŋnda’ kɛndɛi, mi che bɛɛ ndaa siiniaŋ vellaa velle nduyɛ ma wa sɔɔŋ tosaa diompilɛ. Vɛɛ kɛndɛi tosaa wa yɛ nda mala?
3 I wa hunɔɔ a chaŋyɛi kpɛɛluŋnde nda tɛɛŋ. Num yɛ? A loonuŋ teleŋ kɛndɛ waŋndo veelu num o ndu lo chiɛiniŋ ndo? Nduyɛ teleŋ ŋ veelu waŋndo o numndo chiɛiniŋ ndo, mi hei huŋ a chaŋyɛi kpɛɛluŋnde nya tɛɛŋ. Nɛi kɛndɔɔ le puaapiliaa a ndepiliaa sinaa cho nda kɛndɛi tosallo ni. Chaŋyɛi kpɛɛluŋnde ndii nɔ mii wa Kilisiɔŋaa wa o teleŋ Pitɛ wo niŋnda tɛɛŋ kanifuule, bahawɛilaŋ la wa hiouwɔɔ lachi a wɔuleŋ. Naa bɛɛ nɔ miŋ tosa nyɛpilɔɔ kpe o “palɛi mɛɛlɛi” hei niŋ.—Timoti Diiŋ Ndɔɔ 3:1.
4. Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi hei niŋ?
4 O nɛila kuɛɛ choo naŋ tosallɛ ‘chaaŋaa naa wanaa laalaŋnda’ kɛndɛi? Yɛɛ kuuna yɛ naa le kɛndɛi tosaa, nduyɛ vɛɛ naŋ tosa yɛ hiouwɔɔ lachioo? Yɛɛ mala yɛ naa le waa mialaa kɛndɛ?
NƐILA NAŊ TOSA KƐNDƐI LAŊ
5. Vɛɛ naŋ tosa yɛ kɛndɛi o bɔŋaŋnda naala leKilisiɔŋndaŋ?
5 O bɔŋaŋndaŋ. Chɛhowa a kɔɔna ndɔɔ veelu naa o bɔŋaŋndaŋ ni. Ŋ yeema miŋ dimul wana o wana bii bɔŋaŋnda naalaŋ maa a chaa hunɔɔ, taama taama wanaa sɛnɛiya. (Luomaŋnda 15:7) Mialaa Chɛhowaa nda cho vɛlɛ ni. Lelaŋ, ŋ yeema nda ma naŋ kɔl, mɛɛ mɛɛ nda wa, ɔɔ mɛɛ mɛɛ nda chuɛɛnuŋ. (Chemisi 2:1-4) Te a che pɛ maa wana hiŋ o bɔŋaŋ naa wo chal ndupilɛ, a veelu ndu le mi la chal latulu? Kɛlɛŋgaa mbo naŋ kɔl te a mala ndu pɛ le biyɔɔ bila nyɛ cho wa yɔŋnɔŋndo wo, ɔɔ le saalɔŋndo bolii Baabui nda cho diomndaŋ veeloo ve. Nɛi kɛndɛ kɛndɔɔ cho hoo le ‘mialla yiyaa o la naalo chiɛi niŋ’ ni.—Luomaŋnda 12:13.
6. Nɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosal kɛndɛi tau?
6 Le nyɛmdiaŋ ɔɔ nyɛdiaa dioo. Mi waŋnda o sindɔɔ niŋ ndaa tosa kɛndɛi daandi daandi. Nduyɛ mi ndaa veelu acheleŋnda o chiɛila ndalaŋ le nyɛdiaa le chɔmndo maa ndaa yeema ma bii nda ichaŋya nduyɛ ma wa a kɔl nyulu. (Chɛnɛsee 18:1-8; Chɔɔchiaa 13:15-16; Luku 24:28-30) Nɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosal kɛndɛi tau? Puaapiliaa a ndepiliaa naa o kundaa niŋ. Mɛɛ chieeŋndo hoo hiau lachi a wɔuleŋ fau, ŋ nɔ miŋ tiindaŋ puaapiliaa a ndepiliaa naa nduyɛ miŋ wa chaaŋaa ndaa chɔm lo lechoo wo wa. O wɔsi 2011 niŋ, mi Dialii Kuumbaŋ Choo Ve siŋga teleŋ Pɛɛku Bandu Mɛŋgɛlaa le yuŋgoo Bɛtɛɛl o Amɛlika niŋ. O wa a lɔɔ le ŋɔmpumndo chemchemndaŋ 45 a paale yɔŋgaŋndeŋ, kɛ ma siŋga a lɔɔ le ŋɔmpumndo chemchemndaŋ 15. Le sabu yɛɛ? Ma dimi o yonda nda yɔŋgu wo niŋ maa, i cho wa tɛtɛlɛ le mi Bɛtɛlaitiiya chɛl le mi waŋndo yiya nda nduyɛ ma tosalaŋ kɛndɔŋ vellaa velle te bɔŋaŋ koŋ keleŋa pɛ chuwɔɔ. Mi lɛuwuŋ cheleŋndoŋ bɛɛ tosa nyɛ pilɛ koŋ kpe. Mi hei ke yuŋgoo Bɛtɛɛl fondaa tau le siiniaŋndo vellaa velle.
A nɔla pa ma veelu wanaa sɛnɛiya le nyɛmdiaŋ ɔɔ nyɛdiaa dioo ɔɔ le kɔlaŋ inɛ diompilɛ?
7, 8. Vɛɛ naŋ tosallɛ wanaa huŋ sɔɔŋ yɔŋgoo o kunda naa niŋnda kɛndɛi?
7 Teleŋndaŋ lapum mi puaapiliaa fula o kundala cheleŋ niŋnda, buɛiyaa ibu-ŋgaa, ɔɔ wanaa Bɛtɛɛl viam hɔlte ndɔ wa huŋ yɔŋgu suɛi o kunda naa niŋ. Baa ŋ nɔla pa miŋ soliŋ teleŋnda laŋ kpeku le puaapiliaa haa kɛndɛi tosallo? (Nuawɔ Chɔŋ Ŋgaa Ndɔɔ 5-8.) Nɛiyo opilɛ o naŋ tosa heiyo cho nda veeloo o naalo chiɛiniŋ le nyɛmdiaŋ ɔɔ nyɛdiaa dioo ni.
8 Mi ndepilɛnɔɔ o Amɛlika niŋ loonuŋ aa, “O wɔsiŋ hiou woŋ niŋ, mi naa pɔnɔ nuu sɔla dikeŋnaŋndo le puaapiliaa bɔɔbɔɔ huŋ sɔɔŋ yɔŋgoo wa a laandaa ndaa veeloo o naalo chiɛiniŋ le nda kɛndɛi tosallo.” Mi ndepilɛnɔɔ hoo yiyaŋ maa wanaa kɛ kɛ nda wa kɛndɛi tosallo wa tiindaŋ ndaa chɔɔloo kindioo nduyɛ hei wa nda teleŋndo kioo le mamɔɔlaŋ tosaa. Mbo dimi aa, “Ŋ tembu kɔl kposoŋ le hei tosaa le.”
9, 10. (a) Nɛɛ yaa yeema yɛ le waa a naa le teleŋ vilɛi? (b) Baa wanaa nɔ chiɛila bɔɔ le wa bɛɛ yɔŋgu malaa? Chɔmndɔ taamaseliiyo.
9 Mialaa huŋ le teleŋ vilɛi ya. O sindɔɔ niŋ, i wa tɛtɛlɛ le mialla yiyaa. (Choobu 31:32; Filɛmɔŋ 22) Hau bɛɛ, kɛlɛŋgaa ŋ nɔ miŋ tosa nyɛ pilɔɔ kpe. Teleŋ o teleŋ buɛiyaa ibuŋgaa kuɛ pɛ kundalaŋ yilɔɔ, ma yeema yiyaa. Kɛlɛŋgaa mi yeemɛi pilɛi keŋ wa vɛlɛ le wanaa kua o sukuula iMɛlɛkayalaŋ nda, vɛlɛ a wanaa yɔŋguŋ le wali taŋgulaa wa. Nduyɛ wanaa kpundɔɔ tɛɛmbuu chiɛila ndalaŋ nda yɛ? Kɛlɛŋgaa ma yeema fondaa le waa haaa ma miŋgi chiɛila ndalaŋ ta-ŋgul. Ŋ nɔ miŋ yiyaŋ maa wanaa nɔ chiɛila bɛndulaŋ nda koni le yɔŋgu malaa le. Kɛlɛŋgaa wanaa kaŋ yɔŋgu niŋ malaa teleŋnda bɔɔbɔɔ. A nɔla pa ma yiya waŋndo, o yɔŋ bɛɛ mi chiɛi numndo ve o bɔɔ le?
10 Mi puaapilɛnɔɔ o Saut Kooliaa niŋ loonuŋ teleŋ o yiya sukuwaa ndaa huŋ le sukuu iMɛlɛkayaa wo. Mbo poonyiaa aa, “Mi kiisaŋ o tasela ndɔ kanifuule, naŋ chal ko sɛnɛi o nɔɔ niŋ, nduyɛ o chiɛi pɔmbɔɔ niŋ naŋ wa ni. Kɛ sukuuwa haa yiyaa o naalo chiɛiniŋ wa bɔɔ suɛi nyaale bɛndu. Maa wanaa chal o nɔɔ niŋ sɛnɛiya, miŋ cha mɛɛ pɔnɔɔ a lanɔɔ wa a kɔl kɛndɛ o Chɛhowa piɛiyo niŋ yɛ, nduyɛ a kpeleŋnda iMɛlɛkayalaŋ nuuviaa diompilɛ yɛ.”
11. Le yɛɛ ŋ nɔ yɛ ma tosal wanaa hiŋ sɛnɛi o kunda numndo niŋnda kɛndɛi?
11 Puaapiliaa a ndepiliaa sɛnɛiya o kundaa niŋ. Kɛlɛŋgaa puaapiliaa a ndepiliaa ɔɔ yuŋgulaŋ lapum fula o kundala cheleŋ niŋ ma huŋ o tanda numndo niŋ. Naapum le mɛɛ kunda numndo yeema malaa yɛ nda hiŋ ni. Ɔɔ kɔɔfaa nda yɔŋ o kunda numndo niŋnda nda cho ni. Siŋgaŋ bɛndoo pila cho hoo le nda ni. A nɔ ma tosa yɛlɛmiaalaŋ le waa o fonda sɛnɛiyo, a o kunda sɛnɛiyo niŋ. Lepum, a nɔ pɛɛŋ ma tosa vɛlɛ yɛlɛmiaalaŋ le suɛi maŋgalɛi sɛnɛiye ɔɔ naamoo. A nɔla pa ma veelu nda le nyɛmdiaŋ ɔɔ nyɛdiaa dioo ɔɔ le kɔlaŋ inɛ diompilɛ? Hei mala nda ma sɔla chaŋyaŋ sɛnɛiyoŋ nduyɛ ma keleŋa yɛlɛmiaalaŋ tosa o tanda sɛnɛi koŋ niŋ.
12. Suɛi yɔŋnaŋ kuɛɛ chɔm yɛ maa a nɔ ma yau nyɛdiaa tau le kɛndɛi tosaa le?
12 A nɔ ma yau nyɛdiaa tau le kɛndɛi tosaa le. (Nuawɔ Luku 10:41, 42.) Mi puaapilɛnɔ pilɛ loonuŋ nyɛ ndoo yɔŋnuŋ nda teleŋ tase nda simnuŋ misiɔnalueiya wo. Mbo dimi aa, “Feleŋguaa naŋ wa ni, naŋ nɔ taasi bɔɔ le, nduyɛ naŋ nɔ bɔɔ yeemɛi le wanaa naa. Ichɔl pilɛ, mi yeemɛi bii laa nuu tau le wanaa nduaa, nduyɛ kindi kindiŋ ya wa le ndu malaa wo ve wali tosa le. A lɔɔ le ŋɔmmɛu wo chemchemndaŋ 30 a paale delaaleŋ, miŋ tuɛi waŋndo dioo lɔɔ. Sukuunɔ Baabui ndoo chuu naa siauwaŋ ma yaa wo wa dioo lɔɔ ni. Ndoo hiŋ le naa dimullo maa ŋ chaa hunɔɔ. Miŋ luei ndu chiɛiniŋ, nduyɛ miŋ ke ndu mɛŋma kolaŋ. Okoŋ, miŋ toosiaa tiiyo a chɔkiletii tuu kpɛiyo. Naŋ chiee wɔ Suaahiliiye dimioo le, nduyɛ chua kalaa bɛɛ ndoo chiee Iŋkilisiiye le.” Mi puaapilɛnɔɔ hoo dimi maa nyɛ yɔŋnuŋ nda hoo wo mala nda ni ma kandu chaŋyɛi tosaa a puaapiliaa nda komalla nduyɛ le waa a kɔl kɛndɛ.
CHƐL MI NYƐ O NYƐ KUUNA NUM KƐNDƐI TOSAA LE
13. Vɛɛ kɛndɛi tosaa mala yɛ num?
13 Baa a kiisaŋ niŋ le kɛndɛi tosaa? Te lende i cho ni, mɛɛ a bendu dikeŋnaŋndo le teleŋ kɛndɔɔ tueiyɔɔ yeela, nduyɛ le chaŋyaŋ ŋ cho nɔ lefafɛɛŋ ndoŋ tosaa. Kɛndɛi tosaa cho nɛiyo opilɛ le kiɔɔ waa yololɛ ni. Lelaŋ, le yɛɛ waŋndo kiisaŋ yɛ lepum le kɛndɛi tosaa? Le sabulaŋ lapum.
14. Yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ tosa te ŋ nɔ teleŋ bɔɔ a yoomuaŋ le kɛndɛi tosaa ɔɔ le miŋ chɛl ma tosal naa kɛndɛi le?
14 Teleŋndo a yoomuaŋ. Wanaa Chɛhowaa cho a tuandaŋ nduyɛ a nɔ kalaŋndaŋ tau. Mi apum yiyaŋ maa a nɔ teleŋ bɔɔ le, ɔɔ a nɔ mayoomu le kɛndɛi tosaa le. Te lende ŋ cho yiyaŋndo ni, a nɔ ma siŋga kɛɛsiaa numndo le halikpeŋ ma tosal waŋndo kɛndɛi nduyɛ ma chɛl le ma tosal num kɛndɛi. Hei cho suɛi sɔvɛ kanifuule, Baabuiyo dimul naa le kɛndɛi tosaa. (Hibuluiya 13:2) Lelaŋ, kɛndɛi cho nyɛ bɛnda le tosaa wo ni. Kɛ le kɛndɛi tosaa, kɛlɛŋgaa a nɔ ma dɔɔniaa teleŋndo le tosaa sɔɔŋ hiu wa ŋ sɔvɛ le woŋ.
15. Le yɛɛ apum yiyaŋ yɛ maa a nɔla ma tosa kɛndɛi le?
15 Mɛɛ ŋ yiyaŋ a numpila yɛ. Num oo yeema pa le kɛndɛi tosaa kɛ ma yiyaŋ maa a tiuba keŋ tosaa le? Kɛlɛŋgaa a nɔ siɔmbulaŋ a buulaŋndo maa mialaa ŋ cho kɛndɛi tosallo wa cho nɔ iyeema le. Ɔɔ naapum a nɔ nyɛsɔlaa bɔɔ le, nduyɛ buulaŋndo cho num maa a nɔla ma ke mialaa numnda nyɛm puaapiliaa a ndepiliaa cheleŋnda tiuba ma ke nda woŋ te. Kɛ loonuŋ maa chiɛi numndo nɔ kuee mbo naŋ tau le. Mialaa numnda cho wa a kɔl kɛndɛ te o wa pɛ mi chiɛi numndo dendu nduyɛ mbo wa o bɛɛndiaa nyɛkɛndɛi, vɛlɛ ma wa wana ichaŋya.
16, 17. Yɛɛ ŋ nɔ yɛ ma tosa te buulaŋndo wa num pɛ le mialla yiyaa?
16 Te buulaŋndo wa num pɛ le mialla yiyaa, a cho numpilɛ le. Mi bɛndu kundaa o lɛŋnde Bilitiŋ ndeŋ niŋ dimi aa, “Mi siooŋnde wa wana lepum le bɛɛndiaŋndo le mialla. Kɛ maa nyɛ o nyɛ chiɛɛliaŋ a Chɛhowa piɛiyo, tɔnɔlaŋ a kɔl hiniaa naŋ sɔla wo hiau poloŋ a kɔl naa landɛiyo. Mi tuɛi challe latulu yeela a mialla le kafioo kolɔɔ a baltaŋ dɔwɔɔ.” O bɛnda lɔɔlɔɔ ma chɔm yeemɛi o mialaa numnda niŋ. (Filipiaŋnda 2:4) Wanaa bɔɔbɔɔ yeema suɛi a sɔɔŋ yɔŋnuŋ nda o yoomoo niŋndoŋ. Kɛlɛŋgaa teleŋ naŋ wa diompilɛ wo koni nda dimul naa sɔɔŋ yɔŋnuŋ nda woŋ ni. Mi bɛndu kunda cheleŋ poonyiaa aa, “Veeloo chaŋyaŋ o kunda nuu niŋ o yalo chiɛiniŋ mala ya le nda biyɔɔ bila nyɛkɛndɛi, nduyɛ mi sɔla teleŋndo le nda sinaa, taama taama mɛɛ nda looku hunɔɔ o tonyaa niŋ yɛ.” Te a chɔm pɛ yeemɛi o mialaa numnda niŋ, a cho chɔ maa nda kpou cho wa a nyaale.
17 Mi ndepilɛnɔ kɔɔfanɔ ndoo yiya sukuuwa lɔɔlɔɔ le sukuula iMɛlɛkayala teŋgeŋndaŋ ndo dimi aa, “Buulaŋndo wa ya o tase ndɔ kanifuule, chiɛi nuu ndoo hiu naŋɔɔ tau le, nduyɛ nyɛm waŋnda soliŋ niŋ kpeku woŋ wa o yalo chiɛiniŋ ni. Mi lanɔɔ wana pɛɛkaa pilɛ le sukuula laŋ faŋa ya kɔl landɛiyo. Mbo dimi maa te ndu nda pɔnɔ ndɔ wa buɛile kelaa chooleŋ tosaa pɛ, teleŋ nda tuɛi yeela tau wo cho teleŋ nda wa latulu a wana landuŋ kɔl o sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ ndo ni. O nɔ nyɛm kɛŋ tau le woŋ, kɛ mbo landuŋ kɔl o Chɛhowa piɛiyo maa nda wo, nduyɛ mbo tosa yoomu ndɔɔ tɛtɛlɛ wo. Mi hei loonuŋ ya a nyɛ kala nuu ndoo dimul naa teleŋ naŋ wa a pɔmbɔ wo. ‘O bɛnda mi wana de lam lapioo nya wanaa kaala num nda.’” (Pulɔwaa 15:17) Sabu kɛ kɛ cho miŋ buulaŋ te kanifuule, nyɛ cho o sɔvɛ kpeekpeiyo cho mialaa naa kaalaa chɔmndo ni.
18, 19. Vɛɛ kɛndɛi tosaa mala yɛ naa le yiyaŋnda wɔɔŋnda naŋ nɔ le acheleŋnda wo chɔulabaa?
18 Mɛɛ ŋ yiyaŋ a wanaa cheleŋnda yɛ. Baa waŋndo cho o kunda numndo niŋ o pilaŋ num tana wo? Te a kindiŋ le yiyaŋnda wɔɔŋndaŋ chɔulabaa le, sɔɔŋ cho siŋgaŋ te. Kɛlɛŋgaa wana ŋ hɛnaŋ kaa ndɔɔ le wo, a yeema ma veelu ndu o numndo chiɛiniŋ te. Ɔɔ naapum waŋndo cho o pilaŋ num niŋ paandu tana wo, nduyɛ o kendu le ma puɛɛnuŋ keŋ.
19 Baabuiyo dimi maa a nɔla ma hivi chaŋyɛi numnde lachi nya wanaa cheleŋnda, nduyɛ a yaamɔɔwaa numnda bɛɛ, te o wa pɛ ma wa wana ikɛndɛ. (Nuawɔ Pulɔwaa 25:21, 22.) Te o yɔŋ pɛ ma veelu waŋndo o numndo chiɛi niŋ, kɛlɛŋgaa a nɔla ma kpakpala yiyaŋnda wɔɔŋndaŋ nduyɛ ma chɔɔlu chaŋyɛi kɔl nyuluei hivi lachi nya wana koŋ tɛɛŋ. Kɛlɛŋgaa a cho kandɔɔ chɔɔ suliŋnda kɛndɛla pilɛla kpe Chɛhowa che teleŋ o naŋ wana koŋ o tonyaa niŋndo. (Chɔŋ 6:44) Te kaalaa nyindu num pɛ le veeloo wana ŋ ve kɔl maa a cho veelu le wo o numndo chiɛiniŋ, kɛlɛŋgaa kandɔŋndo wa hoo le chaŋyɛi kɛndɛi tosaa a wana koŋ ni. Vɛɛ ŋ chɔm yɛ kɛsɛ maa kaalaa nyindu num ni? Nɛiyo opilɛ cho sila cho o Filipiaŋnda 2:3 niŋndo tolɔɔ kɔɔli ni. “La wa a tusiaŋ vellaa velle o chaaŋaa nyaa lo. Wana o wana ma chua bɛɛ chaaŋ num maa ndu hiou bɛnda a num.” Ŋ nɔ miŋ yiyaŋ a nɛila cho mi puaapiliaa a ndepiliaa naa bɛnda ma hiau naalaŋ. Kɛlɛŋgaa ŋ pɛɛku nyɛ o tiindaŋ ndaa, biuwɔŋ ndaa, ɔɔ suliŋnda ndala leKilisiɔŋnda cheleŋ niŋ. Yiyaŋndo o suliŋnda ndala kɛndɛlaŋ choo chɔɔlu kaala naa yiŋgila, nduyɛ mi hei tosa ndi tɛtɛlɛ le kɛndɛi tosaa.
WA MIAL KƐNDƐ
Mi waŋnda bɛɛndiaŋ nyɛkɛndɛi le mialaa nda veelu wa (Tofa pɛl 20)
20. Le yɛɛ nduyɛ vɛɛ naŋ wa yɛ wanaa wana nɔla ma tiindaŋ te ŋ chɛl pɛ veeloo le kɔlaŋ waŋndo yilɔɔ?
20 Mi wana ŋchondoo Deeve nyuna aa, “Oo Mɛlɛka Yaawɛɛ, o nɛɛniaa ŋ chɛl lɛ ma luɛi o chiɛi num Mɛlɛkaa niŋ?” (Sam 15:1) Okoŋ kɔɔli, mi Deeve suaa a suliŋnda Chɛhowa yeema mi mialaa nduaa nɔlaŋ. Opilɛ o laŋ tɛɛŋ cho waa wanaa wana nɔla ma tiindaŋ nda ni. “Wanaa waa lende te a chua buŋgɛi le suɛi tosaa pɛ, tosaa nda tosa nyɛ nda chua koŋ buŋgɛi yo ni, nda pila a luɛinuŋ maluɛinaŋ choo.” (Sam 15:4) Te ŋ chɛl pɛ veeloo le kɔlaŋ waŋndo yilɔɔ, ŋ nɔ miŋ lo o lediom, mɛɛ dɔɔ mi suɛi kala kalɛi komal naa. Naapum mi wana veelu naa wo chii bɛɛndiaŋ le naa, nduyɛ te ŋ lo o lediom te, mɛɛ ŋ saaŋgiaa chaando fondo fuu. (Maatiu 5:37) Mi waŋnda apum kɛɛ loo o lediom le kɔlaŋ waŋndo yilɔɔ, le halikpeŋ ma kuɛ o wana nda hiou hɛnaŋndo lo. Kaalaa a bɛɛleŋ chɔmndo pa cho koŋ ni? Nyɛ o nyɛ wana veelu naa wo ke naa pɛ, ŋ nɔ miŋ chɔm balika melaa le ndu. (Luku 10:7) Te ŋ ve lakɔ kposoŋ te, o bɛnda miŋ chɔm kaalaa le keleŋaa wana veelu naa wo dimullo.
21. Vɛɛ naamula tanda naŋ cho niŋndo bɛɛleŋ kioo mala yɛ naa le waa mialaa kɛndɛ?
21 O cho vɛlɛ suɛi sɔvɛ le miŋ ke naamula tanda naŋ cho niŋndo bɛɛleŋ. O naamulaŋ lapum niŋ, ma demul mialaa nda ve kɔl te wa. O la cheleŋ niŋ, o bɛnda miŋ tosa kɛɛsiaa tuupa miŋ kuɛ waŋndo yilɔɔ. O fondaŋndaŋ lapum, waŋndo ke fɛŋ mialaa nduaa nyɛdiaa sɔvɛ sɔvɛ o nɔ wo malaŋ o muli hɔlla o yuŋgu ndɔɔ lo. O fondala cheleŋ, ma bii wana o wana kpeŋ kpeŋ. O fondaŋndaŋ lapum, mialla nɔ ma hiŋ bala fondo le. O fondaŋnda cheleŋ, mi waŋnda dimul mialaa ndaa maa a huŋ a nyɛ le. O naamulaŋ lapum niŋ, mi waŋnda kɛɛ veelu tasoo a o diiŋ ndɔɔ le kɔlaŋ waŋndo yilɔɔ. Kɛ o naamula cheleŋ niŋ, suɛi wɔɔŋ wɔɔŋnde i cho le veelu tase waŋndo kiɔɔ ni. Ŋ nɔ miŋ kindiŋ lɔɔlɔɔ le chɔɔ maa ŋ ke wana veelu naa wo nyaaloo.
22. Le sabu yɛɛ i cho yɛ suɛi sɔvɛ le mi ‘chiɛila naalaŋ la wa la kumbiaŋ lɔɔ lɔɔ le chaaŋaa naa wanaa laalaŋnda’?
22 Mi Pitɛ dimi aa, “Mɛɛlula chieeŋndo hoo la cho lɛ levil te.” (Pitɛ Tasoo 4:7) Hau, kpundɛ bɛndu yɔŋnuŋ ndɔ kani bɛɛ o chieeŋndo niŋ te wo cho niŋ kpɛɛluŋ. Mɛɛ chieeŋndo hiau lachi a wɔuleŋ fau, ŋ nɔ miŋ chɔm kaala yiŋgoloŋndo le puaapiliaa a ndepiliaa naa. Ŋ nɔ miŋ tol sila Pitɛ wo hoo kɔɔli suŋ suŋ mbo hiau teleŋ kɛ kɛ. “Chiɛila nyalaŋ la wa la kumbiaŋ lɔɔ lɔɔ le chaaŋaa nyaa wanaa laalaŋnda.” (Pitɛ Tasoo 4:9) A tonya, kɛndɛi cho nyɛ yeelɛi bɛndu a nyɛ naŋ yeema suŋ suŋndo, vɛlɛ lefafɛɛŋ.