Baa Sɔɔŋ Wanaa Sinaa Dɛniaa Bɛnduaa Dimi Woŋ Chɛlaŋ pa a Nyɛ Baabuiyo Dimi Wo?
Muli Baabuiyo yɔŋgu wo
Ei. Baabuiyo cho maa yaula cheleŋ te. Kɛ te o soo pɛ a sɔɔŋ wanaa sinaa dɛniaa bɛnduaa yaasiaa woŋ okɔɔ, o nɔ biondɔŋ te. Tofawɔ taamaseliilaŋ lapum, la chɔm maa Baabuiyo chɛlaŋ a sɔɔŋ wanaa sinaa dɛniaa bɛnduaa yaasiaa woŋ ndo. Taamaseliilaŋ ndaŋ la cho naa vɛlɛ chɔm maa, mi Baabuiyo suaa a sɔɔŋ ŋpum okɔɔ, nduyɛ wanaa bɔɔbɔɔ ndaa laalaŋ sɔɔŋ muŋ a teleŋ nda poonyiaa Baabuiyo wo le.
Chieeŋndo ɔɔ halaa nɔ kandɔŋndo. (Chɛnɛsee 1:1) Kɛ o baa pilɔɔ choo, mi wanaa sinaa dɛniaa bɔɔbɔɔ o teleŋ masindɔɔ niŋ dimi maa, a ba ndɔ chieeŋndo ɔɔ halaa hiŋ ni. Kɛ ndaa nɔ yiyaŋ pilɛ a wanaa cheleŋnda le. Babiloniaŋnda ndaa laalaŋ maa, o mɛŋma ihɛllaŋ niŋ mɛlɛka toosiaa halaa ɔɔ chieeŋndo wo fula ni. Mi wanaa sinaa dɛniaa cheleŋ dimi maa, halaa ɔɔ chieeŋndo fula o pelteŋ niŋ.
Sawalaŋ la cho le halaa ɔɔ le chieeŋndo. Nduyɛ o cho mɛlɛkaa le kɛsi sawalaŋ ndaŋ te. (Choobu 38:33; Chɛluimaya 33:25) Wanaa sinaa dɛniaa bɔɔbɔɔ dimi maa waŋchieeya nɔ wana mala nda le, o yɔŋ bɛɛ mi sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ wa nda yɔŋnɔŋndo ɔɔ mi sɔɔŋ wɔɔŋ mɛlɛkaa lachoowaa tosa woŋ komal nda.
Chieeŋndo landuŋ naa nyɛ o nyɛ cho le saa le wa. (Choobu 26:7) Wanaa masindiaa bɔɔbɔɔ ndaa laalaŋ maa, fɛɛdɛɛ chieeŋndo cho ni mbo wa wana kpaaya bɛndoo o la choŋgu ɔɔ visi bɛndoo ɔɔ saŋgɔɔ o kɔɔ.
Mi mɛŋma wa o peela bɛndaŋ a peela pɔmbɔlaŋ niŋndaŋ ma miiŋgu vɛlɛ choo choo, okoŋ mi ma simnuŋ piɔɔ ɔɔ mɔmndo. (Choobu 36:27, 28; Ikilisiaatii 1:7; Aisaya 55:10; Emɔɔsi 9:6) Kilikiiyaa bɔɔbɔɔ o teleŋ masindɔɔ niŋ ndaa laalaŋ maa, o pee mɛŋma ihɛllo niŋ peela bɛndaŋ a peela pɔmbɔlaŋ la fula ni. Nduyɛ wanaa bɔɔbɔɔ ndaa laalaŋ hei o wɔsiŋ 1, 800 woŋ niŋ.
O pee mɛŋma ihɛllo niŋ pembuŋ bɛnduŋ naŋ cha hau woŋ fula ni. (Sam 104:6, 8) Kɛ o baa pilɔɔ choo, wanaa sinaa dɛniaa bɔɔbɔɔ dimi maa, mɛlɛkaa toosiaa pemboŋ ni.
Mandaŋndo tosa miŋ wa kɛndiaa. Mi Mɛlɛka ke kaaleŋ Isɔluɛi sawaa maa, a nɔ ma pulu bala ndalaŋ te a pilaŋ pɛ wana vilɛiyo. Nduyɛ maa te waŋndo ndoo nɔ pɛ naa taŋ waŋnda wo, mɛɛ wana koŋ ndoo nɔ mbo wa waŋnda tɛɛŋ te. Mbo dimul nda vɛlɛ maa, a nɔ ma tou sooŋndo le yondo niŋ ndaa kumbɔɔ. (Lɛvitikɔɔ 11:28; 13:1-5; Ditɔnɔmii 23:13) Kɛ o baa pilɔɔ choo, dandala Ichipiaŋnda opilɛ cho yondo niŋndo kɛsioo deŋ ni.
Baa biondɔŋnda cho pa o Baabuiyo niŋ te o hiŋ pɛ a sɔɔŋ wanaa sinaa dɛniaa okɔɔ?
Sako. Wanaa bɔɔbɔɔ yaasiaa Baabuiyo wa chɔm kpendekele maa o nɔ biondɔŋ te. Tofawɔ choolaŋ latiŋ, la wanaa sinaa dɛniaa bɛnduaa dimilaŋ, vɛlɛ a nyɛ Baabuiyo ndu dimi wo:
Choolaŋ: Baabuiyo dimi maa, o palɛi ŋɔmpum bɛŋgu Mɛlɛka toosiaa chieeŋndo ni.
Tonyaa: Paale kpeekpeile cho le Mɛlɛka toosiaa chieeŋndo leŋ te. (Chɛnɛsee 1:1) Palɛi Chɛnɛsee bolleŋ 1 soo a ndi okɔɔ ve, cho palɛi kpeekpei le. Nduyɛ pɛŋ, Baabuiyo dimi maa o paaleŋ lepilɛ bɛŋgu Mɛlɛka toosiaa choo choo a chieeŋndo ni.—Chɛnɛsee 2:4.
Choolaŋ: Baabuiyo dimi maa, tɔlɔɔlaŋ fɛŋ Mɛlɛka toosiaa malaŋ o toosiaa paaleŋ le laŋ nyɛ teŋgaa kioo.—Chɛnɛsee 1:11, 16.
Tonyaa: Mɛlɛka toosiaa fɛŋ paaleŋ o “choo choo” niŋ, malaŋ o toosiaa tɔlɔɔlaŋ. (Chɛnɛsee 1:1) Okoŋ mi nyɛ wawoŋndo huŋ o chieeŋndo choo o “paale” tasele Mɛlɛka toosiaa nyɔɔŋ ndeŋ choo. O paale yaa ndɔle Mɛlɛka toosiaa nyɔɔŋ ndeŋ choo, nyɛ wawoŋndo wa niŋ nyɛkɛndɛi le tɔlɔɔlaŋ nyɛ teŋgaa kioo. (Chɛnɛsee 1:3-5, 12, 13) A teleŋ koŋ paaleŋ le kandu fulaa o chieeŋndo choo ni.—Chɛnɛsee 1:16.
Choolaŋ: Baabuiyo dimi maa, paaleŋ le cho hiŋnɔŋndo mi le wa chieeŋndo balɔɔ.
Tonyaa: Ikilisiaatii 1:5 dimi maa: “Paaleŋ kandɔɔ fulaa idiiyo, mi le kɔ del ichɔllo. Te le del pɛ le miiŋgu vɛlɛ chɔ chɔ le kɔ kandu fulaa naa le fula lɔɔlɔɔ wa.” Nyɛ Baabuiyo dimi hoo wo chɔm mɛɛ waŋchieeya cha paaleŋ yɛ kanifuule, ma che leŋ kɔlaŋ o ‘delɔɔ’ a ‘fulaa.’ Kɛ o kpeekpei niŋ, chieeŋndo cho hiŋnɔŋndo mbo wa paaleŋ balɔɔ ni.
Choolaŋ: Baabuiyo dimi maa, fɛɛdɛɛ chieeŋndo cho ni.
Tonyaa: Diomndaŋ ndaŋ “ba o ba fee o chieeŋndo choo,” sim naa maa chieeŋndo cho fɛɛdɛɛ ɔɔ maa o nɔ lamɛɛlu le. (Walta Wanaa Chiisuaa 1:8) O nɛi pilɛ koŋ choo, diomndaŋ ndaŋ “kpeŋguŋ hiɔɔloŋ” le chieeŋndo sim le chieeŋndo kpou. Hau, mi waŋnda soliŋ kpeŋguŋ hiɔɔloŋ muŋ kpeku le nda nɛiyo chɔmndo, kɛ o cho nyɛ kpeekpei le.—Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 7:1.
Choolaŋ: Baabuiyo dimi maa nyɛ o nyɛ cho tiu, te a chua pɛ yooleŋ ma tuu ndu tɛɛŋ, mɛɛ bandii nduɛi wa yoole leŋ bɛmbɔɔ leyaa kpafii te a siɛndi ndu pɛ. Kɛ bandii nduɛi kpeekpeiye wa le nɔmbɛiyo hoo 3.1416. Nɔmbɛiyo hoo nda soliŋ kpeku ni le nyɛ tiu wo tuuwo a yoole nda tuu ndu tɛɛŋ ndeŋ.
Tonyaa: Masaa Bɛnduaa Tasiaa 7:23 a Koloniko Diiŋ Ndɔɔ 4:2 soo a mɛɛ kpɛ ‘hɛŋgɛi bɛndu mamɛŋ ibulɔŋsiiyo’ ndoo wa yɛ. Bolii Baabuiye hei chɔm maa te wana ndoo tuu pɛ hɛŋgɛiyo hoo tɛɛŋ, toŋgii nduɛi ndii wa le nɛiyo 15. Nduyɛ te wana ndoo tuu ndu pɛ ‘sondoo balɔɔ chɛ chɛ, ndoo wa le nɛiyo bele-hiɔɔlu a le ŋuɛɛnu.’ Ŋ nɔ miŋ kɛsiŋ o kɔl maa tuu yɔŋaa koni ndaa tuu hɛŋgɔɔ hoo ni. Ŋ dimi vɛlɛ maa mɛɛ o wa leniŋ a o kɔɔ yɛ kpou nda chɔm hoo ni.