Naa Bandu Mɛŋgɛlaa KƐSI YAULAŊ O INTANƐITIIYO WA
Bandu Mɛŋgɛlaa
NAA KƐSIAA LAYAUWA O INTANƐTIIYO CHOO
Kisiei
Ɔ, ɔ, Ɛ, ɛ, Ŋ, ŋ
  • Ɔ
  • ɔ
  • Ɛ
  • ɛ
  • Ŋ
  • ŋ
  • BAABUIYO
  • YAULAŊ A NYƆƆŊ
  • BƆŊAŊNDAŊ
  • mwbr19 Tɛɛkpaa p. 1-8
  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo

Viduei cho le fondaa hoo le.

Mal Haki, bahawɛi pɔmbɔ yɔŋnuŋ le num vidueiyo hoo solullo.

  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo
  • Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo—(2019)
  • Suɛi Lebolii Pɔmbuɛi
  • TƐƐKPAA 7-13
  • TƐƐKPAA 14-20
  • TƐƐKPAA 21-27
  • TƐƐKPAA 28–DOŊDOŊNDO 3
Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo—(2019)
mwbr19 Tɛɛkpaa p. 1-8

Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo

TƐƐKPAA 7-13

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | WALTA WANAA CHIISUAA 21-22

“Nyɛ o Nyɛ Yɔnuŋ Mɛɛ Masanɔɔ Mɛlɛka Hɛnaŋ Maa o Yɔnuŋ Yɛ”

(Walta Wanaa Chiisuaa 21:​8-12) Diimandɔɔ, mi ŋ chaŋ Tolemai loŋ, mi ŋ fuuluu Sisaliaa chiee. Mi ŋ kua o chiɛi wana dimiaa yooŋgu kɛndɛ Mɛlɛkaa, Filipi. Mi ŋ viau ndu o bɛŋgu choo waali. Filipi wo hoo nda nda aa hɛli lɔɔ nda hɛli wanaa ŋɔmmɛu wa Chulusɛlɛm chiee wo ni. 9 Ndu oo nɔ chuaambuaa laanduaa yufuaa nda hiɔɔlu. Nduyɛ, wanaa suaa le Mɛlɛka wa nda wa ni. 10 Mi ŋ viau loŋ le palɛi i tiŋ. O koŋ kɔɔli, mi wana suaa le Mɛlɛka wo o pum chaŋ o lɛŋnde Chudiaaleŋ niŋ, diolaŋ Akabɔɔ. 11 Mbo huŋ naa naa chua. Mbo chua yaule Pɔɔl leŋ. Mbo yii ndu pila balaŋ a peloŋ a leŋ. Mbo dimi aa, “Nyina Mɛlɛkaa dimi aa, ‘Nuaa Chuuwa cho wana nɔ yauleŋ ndeŋ ndo yii Chulusɛlɛm ni, nduyɛ, ma mal ndu wanaa cho a Chuu le wa o ba.’” 12 Mɛɛ naa ŋ tuei nyɛ Akabɔɔ dimi wo, naa ni a chaaŋaa naa wa loŋ nda, mi ŋ nyɔɔlu Pɔɔl maa o kua Chulusɛlɛm te.

bt–E 177-178 ¶15-16

“Nyɛ o Nyɛ Yɔnuŋ Mɛɛ Masanɔɔ Mɛlɛka Hɛnaŋ Maa o Yɔnuŋ Yɛ”

15 Teleŋ Pɔɔl wa o Filipi lo chiɛiniŋndo, mi wana cheleŋ ndaa ke bɛɛleŋ tau wo bɛɛ huŋ yilɔɔ, Akabɔɔ. Wanaa wa haa o chiɛi Filipi wo wa ndaa sina Akabɔɔ maa wana suaa le Mɛlɛka wo o cho ni, nduyɛ mbo dimi maa yima bɛnduaŋ ma cho hunɔɔ a teleŋ Kiladiɔɔ cho wa o masaleŋ choo wo. (Walta Wanaa Chiisuaa 11:​27, 28) Naapum ma yiyaŋ ndɔɔ aa, “Le sabu yɛɛ Akabɔɔ hiŋ yɛ? Yooŋgu yɛɛ o hiŋ yɛ?’ A wa ndu tofaa chiŋ mbo chua yaule Pɔɔl leŋ, yoole vilɛileŋ maa leyau le kanioŋ biyɔɔ leniŋ o chaŋ a nyɛm cheleŋ. A yoole leŋ Akabɔɔ yiinuŋ peloŋ ni a balaŋ. Okoŋ, mbo suaa. Mi nyɛ o dimi wo piiliaŋ waŋnda kɔltaŋ. Mbo dimi aa, “Nyina Mɛlɛkaa dimi aa, ‘Nuaa Chuuwa cho wana nɔ yauleŋ ndeŋ ndo yii Chulusɛlɛm ni, nduyɛ, ma mal ndu wanaa cho a Chuu le wa o ba.’”—Walta Wanaa Chiisuaa 21:​11.

16 Huului dimiŋ hei ve chɔm maa Pɔɔl wa lakɔ Chulusɛlɛm. Hei chɔm vɛlɛ maa nyɛ yɔŋnuŋ niŋ ndu tɛɛŋ a Chuuwa wo cho tosa ni “ma mal ndu wanaa cho a Chuu le wa o ba.” Mi huuluei hei piiliaŋ wanaa wa loŋnda. Mi Luku poonyiaa aa, “Mɛɛ naa ŋ tuei nyɛ Akabɔɔ dimi wo, naa ni a chaaŋaa naa wa loŋ nda, mi ŋ nyɔɔlu Pɔɔl maa o kua Chulusɛlɛm te. Kɛ, mi Pɔɔl muli aa, “La vɛ mi la wa chaŋndo nuaa mi la luei kɔl nuu mɔnɛi? O cho wɔ le yiiyo suee sɔlaa Chulusɛlɛm chiee le, kɛ, I cho o bɛɛndiaŋ le piɔmndo sɔlaa loŋ le Masanɔɔ Chiisu.”—Walta Wanaa Chiisuaa 21:​12, 13.

(Walta Wanaa Chiisuaa 21:​13) Okoŋ mi Pɔɔl muli aa, “La vɛ mi la wa chaŋndo nuaa mi la luei kɔl nuu mɔnɛi? O cho wɔ le yiiyo suee sɔlaa Chulusɛlɛm chiee le, kɛ, I cho o bɛɛndiaŋ le piɔmndo sɔlaa loŋ le Masanɔɔ Chiisu.”

bt-E 178 ¶17

“Nyɛ o Nyɛ Yɔnuŋ Mɛɛ Masanɔɔ Mɛlɛka Hɛnaŋ Maa o Yɔnuŋ Yɛ”

17 Yiyaŋndɔ a nyɛ yɔŋnuŋndo. Puaapiliaa wa loŋ nda opilɛ wa Luku ni, nduyɛ mi ndu bɛɛ nyɔɔlu Pɔɔl maa o hiau lɛ lachi le. Apum wa chaŋndo. Le buulaŋ ndaa chɔm tau le Pɔɔllo, mi hei nyindu Pɔɔl le nda dimullo o nɛi kaalaa niŋ maa a cho ndu dialloŋ diyɔɔ, “dialloŋ diyɔɔ o kɔllo niŋ.” Ɔɔ a mɛɛ waŋnda apum hivi ndu o Kilikiiye niŋ yɛ maa, “a wa [ndu] kɔllo tɛɛmbuu wo.” Kɛ a koŋ kpou, mbo sim yi, a mɛɛ o tosa yɛ mɛɛ o komal puaapiliaa o Taaya niŋ, o chɛl le mi kɔŋgɔliaŋndaŋ ɔɔ mɛmiaŋ ma tosa ndu mbo siŋgaŋ te. Kɛ, mbo tɛɛsial nda le sabu o nɔ mbo hiou lachi wo. Nuawɔ se kɔl sikpa o chɔmndo! Maa Chiisu, mi Pɔɔl chɔm kɔl sikpaa mbo kua Chulusɛlɛm. (Hibu. 12:​2) Pɔɔl ndoo yeema ma yɔŋ ndu nyɛ le, kɛ ndoo wa bɛɛ ma yɔŋ ndu nyɛ, o wa ndi chua maa dikeŋnaŋndo i cho ni le piɔmndo sɔlaa maa tol kɔɔlinɔ Chiisu Kilitioo.

(Walta Wanaa Chiisuaa 21:​14) “Mɛɛ naa ŋ bumba ndu kɔllo muli, mi ŋ mal ndu. Mi ŋ dimi aa, ‘Nyɛ o nyɛ yɔnuŋ mɛɛ Masanɔɔ Mɛlɛka hɛnaŋ maa o yɔnuŋ yɛ.’”

bt-E 178 ¶18

“Nyɛ o Nyɛ Yɔnuŋ Mɛɛ Masanɔɔ Mɛlɛka Hɛnaŋ Maa o Yɔnuŋ Yɛ”

18 Yɛɛ puaapiliaa tosa yɛ? Ma dimi o nɛi tusiaŋ niŋ aa, “Mɛɛ naa ŋ bumba ndu kɔllo muli, mi ŋ mal ndu. Mi ŋ dimi aa, ‘Nyɛ o nyɛ yɔnuŋ mɛɛ Masanɔɔ Mɛlɛka hɛnaŋ maa o yɔnuŋ yɛ.’” (Walta Wanaa Chiisuaa 21:​14) Wanaa wa kindiŋndo le Pɔɔl nyɔɔloo le mbo kɛɛ kɔlaŋ Chulusɛlɛm nda beŋ ndu le. Ma yaŋ Pɔɔl nilaŋ nduyɛ ma tosa nyɛ o yeema wo, ma sina nduyɛ ma chɛl le mi nyɛ o nyɛ yɔŋnuŋ mɛɛ Chɛhowa yeema yɛ, mi che bɛɛ o ve bɛɛŋ le nda le. Pɔɔl wa kɔlaŋ o fondaŋ wa tosa mi yoomu ndɔɔ ndoo lo leniŋndo. I wa wa tɛtɛlɛ le Pɔɔl te wanaa ndaa kaala ndu wa ndaa kindiŋ le ndu kɔllo mulioo le.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 21:​23, 24) Lelaŋ, tosa mɛɛ naa ŋ cho num dimul lɛ. Puaa a hiɔɔlu a cho naa tɛɛŋ ma chua buŋgɛi i kala kala naa Mɛlɛka chua. 24 La kɔ nya ndaa mi la kɔ sɔla diondɔɔ Mɛlɛka o hɔl latulu. Nduyɛ, mi num paawa nyɛ nda aa nɔ le paawaa le diondɔɔ ndaa wo. O koŋ, puaa haa nɔla ma sendi yuŋgultaŋ. Te a tosa hei pɛ, koŋ tosa mi waŋnda kpede a sina maa nyɛ o nyɛ nda dimi a num okɔɔ maa o cho tonya le. Nduyɛ, koŋ tosa ma sina maa nɛi sawala Mɛlɛka ke Muuse le naa laŋ la dimi maa waŋnda a kɔ lechoo wo, maa lechoo num pila bɛɛ cho kɔlaŋ ni.

bt-E 184-185 ¶10-12

“La Yaŋ Ya Nilaŋ Mi I Kɔɔsa le Ya Pila”

10 A koŋ kpou, mi Pɔɔl chɔm sinapɛŋgoo a mɛɛ o soo o wanaa wa a kɔl kɛndɛ wa lo le naamula Chuuwa biyɔɔ yɛ. Lapum la cho ni, kiɔɔ wallo tosaa o paale Pɛŋgiaale Chuuwa choo, a kiɔɔ le nyɛdiaalaŋ lapum dioo. (Luom. 14:​1-6) Nduyɛ, o kɛsi lasawa le hivi chiɛi kɔɔlioo le. A tonya, mi Pɔɔl hivi Timoti o chiɛi kɔɔli yɔŋi Chuuwa ndaa kiisaŋ a ndu nduyɛ Kilikiinɔɔ finyaa Timoti wa ni. (Walta 16:​3) Wana pila ndoo kɛɛsiaa le hivi chiɛi kɔɔlioo ni. Mi Pɔɔl dimul Kaleesiaŋnda aa, “Ŋ wa a hiviaa, ŋ wa a hiviaa le, koŋ ndu ve nyɛ o nyɛ le. Suɛi lebolle ndi koni cho Kiliti tiindaŋndo ni. Nduyɛ kaalaa chɔm ni maa ŋ tiindaŋ Kiliti.” (Kal 5:​6) Kɛ, le hivi chiɛi kɔɔlioo sɔlaa le luɛiyɔɔ o Sawa Mɛlɛka ke Muuse wo bɛŋgu ɔɔ le sɔɔŋ tosaa mɛɛ ndoo bɛnda le mi Chɛhowa hini kɔl a waŋndo yɛ chɔm maa wana koŋ nɔ tiindaŋ kposoŋ te.

11 Mi che bɛɛ ma dimi sɔɔŋ wɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tau a ndu okɔɔ, mi hei paaliaŋ Chuwaa laalaŋnda tau. Le sabu koŋ, mi laŋgbaa kalla ke Pɔɔl nɛi chɔmaa hoo. “Puaa a hiɔɔlu a cho naa tɛɛŋ ma chua buŋgɛi i kala kala naa Mɛlɛka chua. La kɔ nya ndaa mi la kɔ sɔla diondɔɔ Mɛlɛka o hɔl latulu. Nduyɛ, mi num paawa nyɛ nda aa nɔ le paawaa le diondɔɔ ndaa wo. O koŋ, puaa haa nɔla ma sendi yuŋgultaŋ. Te a tosa hei pɛ, koŋ tosa mi waŋnda kpede a sina maa nyɛ o nyɛ nda dimi a num okɔɔ maa o cho tonya le. Nduyɛ, koŋ tosa ma sina maa nɛi sawala Mɛlɛka ke Muuse le naa laŋ la dimi maa waŋnda a kɔ lechoo wo, maa lechoo num pila bɛɛ cho kɔlaŋ ni.”—Walta Wanaa Chiisuaa 21:​23, 24.

12 Pɔɔl ndoo nɔ dioo mbo kɛɛ maa o cho nyɛ nda cho dimioo a ndu okɔɔ wo le cho ndu palaa le, kɛ sɛmbɛ Chuwaa laalaŋnda ndaa nɔ le Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ biyɔɔ wo. Kɛ, mbo chɛl a kɔllo wulee le nda chɛlɔɔ diom, te ndii tɛɛmbuu sawala mandaala Mɛlɛkalaŋ te. Tuupa mi teleŋ koŋ fuuluu, ndoo poonyiaa niŋ aa, “Nduyɛ, te I wa wallo Chuuwa tɛɛŋ pɛ, I simnuŋ maa Chuunɔ le hali kpeŋ mi I muli Chuuwa ma laalaŋ a Chiisu. Mi che bɛɛ I cho o sawala Muuselaŋ bɛŋgu le, kɛ nduyɛ, te I wa wallo wanaa cho o sawala Muuselaŋ bɛŋgu wa tɛɛŋ pɛ, I simnuŋ mɛɛ wanaa cho o sawala laŋ bɛŋgu wa a cho yɛ, le hali kpeŋ mi I muli nda ma laalaŋ a Chiisu.” (1Kɔl 9:​20) A teleŋndo hoo, mi Pɔɔl chɛl nyɛ bɛnduaa kundaa Chulusɛlɛm a dimi wo nduyɛ mbo simnuŋ “wana cho o sawala Muuselaŋ bɛŋgu” wo. Le hei, mbo kɛsul naa taamasi kɛndɔɔ le naa hau le chɛlɔɔ le sɔɔŋ tosaa mɛɛ bɛnduaa kundaa dimi yɛ o cho le miŋ baŋ le tosaa mɛɛ naapila yeema yɛ le.—Hibu 13:​17.

(Walta Wanaa Chiisuaa 22:​16) Lelaŋ, o yɛɛnɛ ŋ cho yɛ chum? Chɔŋ niko ma yiŋ num boondii ŋ cho diola Masanɔɔ Mɛlɛkalaŋ pilɔɔ ve, mi Mɛlɛka tɔɔ yɔŋ num wɔɔŋndo.

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Walta 22:​16

mi Mɛlɛka tɔɔ yɔŋ num wɔɔŋndo: Ɔɔ “mi Mɛlɛka tɔɔ yɔŋ num wɔɔŋndo ma veelu diola ndɔlaŋ.” O cho o yiŋɔɔ mamɛŋndo niŋ te Mɛlɛka tuaa yɔŋ wɔɔŋndo le, kɛ a mɛɛ ŋ veelu diola Chiisulaŋ yɛ. Hei tosaa sim ni, dɔwɔɔ tiindaŋndo o Chiisu niŋ nduyɛ miŋ dɔu tiindaŋ koŋ o wali niŋ a mɛɛ naŋ tosa walta leKilisiɔŋndaŋ yɛ.—Walta 10:​43; Chemi 2:​14, 18.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 21:​1-19) Mɛɛ naa ŋ choŋguŋ nda, mi ŋ mal. Mi dɛndɛ bɛndoo kua sakpo a naa. Mi ŋ fuuluu o lɛŋnde ibuŋgaleŋ diolaŋ aa, Kɔɔ. Diimandɔɔ, mi ŋ fuuluu o lɛŋnde ibuŋga leŋ diolaŋ aa, Luodisi. Mɛɛ naa ŋ chɛŋ loŋ, mi ŋ kua Patalua chiee. 2 Patalua loŋ naa ŋ komal dɛndɛ bɛndoo le kɔlaŋ o lɛŋnde Foniisiaaleŋ niŋ ni. Mi ŋ hel leniŋ. Mbo kandu kɔlaŋ a naa o mɛŋndaŋ choo. 3 Mɛɛ naa ŋ che lɛŋnde Saipulɔɔleŋ pɛɛŋ, mi ŋ mɛi leŋ o ba miallo choo. Mi ŋ tuusu. O koŋ kɔɔli, mi ŋ fuuluu o lɛŋnde Siiluialeŋ niŋ. Mi dɛndɛ bɛndoo sim Taaya chiee. Mi ŋ tual. Nduyɛ, loŋ nda aa nɔ le wolɔɔla wa o dɛndɔɔ niŋndaŋ tusioo ni. 4 Mi ŋ saaluŋ wanaa laalaŋnda a pum Taaya loŋ. Mi ŋ lo nda o bɛŋgu choo le lɔɔ o pilɛ. O koŋ kɔɔli, mi Nyina Mɛlɛkaa tosa ma dimul Pɔɔl maa o hiau Chulusɛlɛm te. 5 Kɛ, mɛɛ palɛi naa ŋ nɔ le waa latulu a nda ve hiou, mi ŋ bii nɛiyo le kɔlaŋ. Nda kpede, a laandaa ndaa, a chuauwaa ndaa ma huŋ naa liila. Mi ŋ huŋ o pioo kɔŋgɔ. Mi ŋ baŋ wulaŋ o siooŋnde choo, mi ŋ piɛi Mɛlɛka. 6 O koŋ kɔɔli, mi ŋ choŋgaŋ vellaa velle. Mi naa ŋ hel o dɛndɛ bɛndoo niŋ, mi nda miiŋgu o nda lo. 7 Mi ŋ chaŋ Taaya. Mi ŋ hiau lachi a kɔlaŋ o mɛŋndaŋ choo. Mi ŋ fuuluu Tolemai chiee. Mi ŋ kɔ yil wanaa laalaŋnda loŋ. Mi ŋ chua paaleŋ le pilɛ naa ndaa. 8 Diimandɔɔ, mi ŋ chaŋ Tolemai loŋ, mi ŋ fuuluu Sisaliaa chiee. Mi ŋ kua o chiɛi wana dimiaa yooŋgu kɛndɛ Mɛlɛkaa, Filipi. Mi ŋ viau ndu o bɛŋgu choo waali. Filipi wo hoo nda nda aa hɛli lɔɔ nda hɛli wanaa ŋɔmmɛu wa Chulusɛlɛm chiee wo ni. 9 Ndu oo nɔ chuaambuaa laanduaa yufuaa nda hiɔɔlu. Nduyɛ, wanaa suaa le Mɛlɛka wa nda wa ni. 10 Mi ŋ viau loŋ le palɛi i tiŋ. O koŋ kɔɔli, mi wana suaa le Mɛlɛka wo o pum chaŋ o lɛŋnde Chudiaaleŋ niŋ, diolaŋ Akabɔɔ. 11 Mbo huŋ naa naa chua. Mbo chua yaule Pɔɔl leŋ. Mbo yii ndu pila balaŋ a peloŋ a leŋ. Mbo dimi aa, “Nyina Mɛlɛkaa dimi aa, ‘Nuaa Chuuwa cho wana nɔ yauleŋ ndeŋ ndo yii Chulusɛlɛm ni, nduyɛ, ma mal ndu wanaa cho a Chuu le wa o ba.’” 12 Mɛɛ naa ŋ tuei nyɛ Akabɔɔ dimi wo, naa ni a chaaŋaa naa wa loŋ nda, mi ŋ nyɔɔlu Pɔɔl maa o kua Chulusɛlɛm te. 13 Kɛ, mi Pɔɔl muli aa, “La vɛ mi la wa chaŋndo nuaa mi la luei kɔl nuu mɔnɛi? O cho wɔ le yiiyo suee sɔlaa Chulusɛlɛm chiee le, kɛ, I cho o bɛɛndiaŋ le piɔmndo sɔlaa loŋ le Masanɔɔ Chiisu.” 14 Mɛɛ naa ŋ bumba ndu kɔllo muli, mi ŋ mal ndu. Mi ŋ dimi aa, “Nyɛ o nyɛ yɔnuŋ mɛɛ Masanɔɔ Mɛlɛka hɛnaŋ maa o yɔnuŋ yɛ.” 15 O koŋ kɔɔli, mi ŋ toosiaa wolɔɔla naalaŋ, mi ŋ hiau le kɔlaŋ Chulusɛlɛm. 16 Mi wanaa laalaŋnda a tiŋ Sisaliaa liila naa. Ma kua a naa o chiɛi wana naa ŋ nɔ le waa o bɛŋgu choo wo, diolaŋ Masɔŋ. O lɛŋnde Saipulɔɔleŋ niŋ poo hoo ndu oo fula ni. Nduyɛ, o wa niŋ wana laalaŋ le teleŋ vilɛi. 17 Mɛɛ naa ŋ fuuluu Chulusɛlɛm, mi wanaa laalaŋnda demul naa a kɔl kɛndɛ. 18 Diimandɔɔ, mi ŋ kua Chemisi yilɔɔ naa Pɔɔl waa. Nduyɛ, laŋgbaa kalla kpede le kunda wanaa laalaŋnda a wa o hɔlndɔ. 19 Mɛɛ Pɔɔl yil nda, mbo duaunuŋ kona a nyɛ o nyɛ fee Mɛlɛka tosa wanaa cho a Chuu le wa tɛɛŋ, teleŋ o wa wali Mɛlɛkaa tosaa wo.

TƐƐKPAA 14-20

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | WALTA WANAA CHIISUAA 23-24

“Ma Handu Ndu Sɔɔŋ Choo Maa o Cho Wana La Kpundɛ o Kela Sɔŋgɔlaŋ Mɛlioo Wo”

(Walta Wanaa Chiisuaa 23:​12) Mɛɛ paaleŋ le sɛ diimandɔɔ, mi Chuuwa chuuŋgiaŋ naa pilɛ. Ma kɛɛsiaa le Pɔɔl diyɔɔ. Ma menaŋ o Mɛlɛka po. Ma dimi maa a di nyɛ o nyɛ le, nduyɛ, maa kolɔɔ bɛɛ a kol te, mɛɛ ma dii fɛlɛŋ Pɔɔl.

(Walta Wanaa Chiisuaa 23:​16) Kɛ nduyɛ, mi Pɔɔl po yema ndɔɔ tuɛi nyɛ nda kɛɛsiaa wo. Mbo kua naa Pɔɔl wa o chiɛi kala kalaa niŋ nda. Mbo dimul ndu.

bt-E 191 ¶5-6

“La Ŋ Nɔnuŋ Kɔlta Simulaalaŋ”

5 Sila nda ke Pɔɔllo wa a teleŋndo kinɛi. Diimandɔɔ pilɔɔ, puaa Chuuwa hiouwɔɔ 40 ‘chuuŋgiaŋ naa pilɛ ni, ma kɛɛsiaa le Pɔɔl diyɔɔ. Ma menaŋ o Mɛlɛka lo po. Ma dimi maa a di nyɛ o nyɛ le, nduyɛ, maa kolɔɔ bɛɛ a kol te mɛɛ ma dii fɛlɛŋ Pɔɔl.’ Mi menaŋ ndaa hoo chɔm mɛɛ kpɛ nda wa a yeemɛi le wana Chiisu vem hoo hɔlte ndɔ wo diyɔɔ yɛ. Te ndaa sɔla batiuwaa le kɛɛsiaa ndaa hoo le, fulamakɔɔlioo wa wa ni, ma laalaŋ maa sendioo, ɔɔ suɛi wɔɔŋnde i wa le nda ni. (Walta 23:​12-15) Kɛɛsiaa ndaa wa ni maa, wanaa soli salaa o Mɛlɛka lo wa a laŋgbaa kalla yɔŋ Pɔɔl o wanaa kialaa ŋyamaa lo le ma chɔɔlu ndu nyuuniaa, okoŋ, wanaa tuu kaŋ le Pɔɔl diyɔɔ wa cho wa chumndo o nɛi le ndu delɔɔ choo ma dii ndu.

6 Kɛ mi tooŋgoo Pɔɔl tuɛi a kɛɛsiaa hoo okɔɔ, nduyɛ mbo dimul ndu. Okoŋ, mi Pɔɔl dimul po chua piaandoo hoo le mbo kɔ dimul wana cho sovɛiyaa maLuomaŋnda bolleŋndo Kiladiaa Liisiaa. (Walta 23:​16-22) A tonya, Chɛhowa kaala chuaambuaa nɔ kɔl sikpaa maa tooŋgoo Pɔɔl nda chɔm hoo ladio le wo, kɛ ma chɔm kɔl sikpaa le kɛndiaa wanaa Mɛlɛkaa handɔɔ nyɛ tase mbo hiou ndapila. Nduyɛ ma lo o laalaŋ ndaa choo le tosaa nyɛ nda tiuba le hivioo Masale Mɛlɛkaleŋ lachi wo.

(Walta Wanaa Chiisuaa 24:​2) Mɛɛ nda veelu Pɔɔl, mbo huŋ. Mi Tɛtulɔɔ kandu sɔɔŋ chɔmndo a ndu okɔɔ. Nyɛ o soo wo cho hoo ni aa, “Masa bɛndoo, a cho masa kɔl kalu bɛndu. Le hei, ŋ cho a kɔl nyulu le teleŋnda faŋga. Nduyɛ, taasi ŋ nɔ wo tosa mi sɔɔŋ ka ka ŋ miiŋgu sandɔɔ nyɛ kɛndɛi o lɛŋnde naaleŋ niŋ.”

(Walta Wanaa Chiisuaa 24:​5, 6) Ŋ saaluŋ maa poo hoo cho wana lakpundɛ. Ndu kila sɔŋgɔlaŋ Chuuwa tɛɛŋ o chieeŋndo choo kpede ni. Nduyɛ, kunda nda veelu aa, kunda Naasaluɛŋ ndo wo, nda cho ndu bolleŋ ni. 6 O koŋ kɔɔli, mbo kindi bɛɛ le mbo tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa. Mɛɛ o koŋ naa ŋ bii ndu ni.

bt-E 192 ¶10

“La Ŋ Nɔnuŋ Kɔlta Simulaalaŋ”

10 O Sisaliaa niŋ, ma kua a “Pɔɔl o chiɛi Hɛlɔɔ taŋgul lo ma wa ndu lehɔl loŋ” haaa mi wanaa wa ndu kɔɔli a suɛiya chɛŋ Chulusɛlɛm ma hiŋ. (Walta Wanaa Chiisuaa 23:​35) Mɛɛ palɛi hiou i ŋuɛɛnu, ma huŋ. Nda wa yɛ ni, Masa Wanaa Soliaa Lasalaa Ananaaya, Tɛtulɔɔ, wana chaa kɔɔsɔɔ o sawa maLuomaŋnda niŋndo, a laŋgbaa kalla atiŋ. Mi Tɛtulɔɔ saŋgala fɛŋ Filɛsi le nyɛ o wa tosaa le Chuuwa wo. Le Filɛsi huiyo nduyɛ mbo naŋ kɔl a ndu o wa ndu saŋgalaa ni. okoŋ, mɛɛ nda kandu niko suɛi, mi Tɛtulɔɔ suaa a Pɔɔl okɔɔ maa o “cho wana lakpundɛ. Ndu kila sɔŋgɔlaŋ Chuuwa tɛɛŋ o chieeŋndo choo kpede ni. Nduyɛ, kunda nda veelu aa, kunda Naasaluɛŋ ndo wo, nda cho ndu bolleŋ ni. O koŋ kɔɔli, mbo kindi bɛɛ le mbo tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa. Mɛɛ o koŋ naa ŋ bii ndu ni.” Mi Chuuwa tuaa bɛɛ “dimi maa nyɛ o nyɛ dimiŋ a Pɔɔl okɔɔ maa o cho tonya.” (Walta Wanaa Chiisuaa 24:​5, 6, 9) Mɛɛ nda dimi maa Pɔɔl cho wana lakpundɛ, nda cho bolleŋ le kunda wɔɔŋ wɔɔŋndo ni, nduyɛ maa o tɛɛmbuu chiɛi Mɛlɛkaa, sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ pila cho muŋ ni nduyɛ mi hei ndii tosa mi waŋndo sɔla piɔmndo.

(Walta Wanaa Chiisuaa 24:​10-21) Mi masa ibuŋgaa o heelul Pɔɔl baa le mbo kandu niko suɛi. Mi Pɔɔl dimi aa, “Masaa Filɛsi, I sina maa le wɔsila faŋga a cho kɔɔsɔɔ a waŋnda o lɛŋndeŋ ndeŋ niŋ. Le hei, I cho a kɔl kɛndɛ mi kɔɔsa num o hɔl. 11 Num pila a nɔla ma che tonya cho leniŋ ndo, maa chɔŋ a boondii ya I kuɛ Chulusɛlɛm le Mɛlɛka piɛiyo ve mbo fuulaŋ a boondei hei, o chua niŋ palɛi tɔ a i ŋiiŋ kinɛi. 12 Okoŋ kɔɔli, waŋnda haa a komal la mi wa ladiom hiŋaŋ, a wana o wana o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ te. Nduyɛ, a chi mi tosa isɔɔ o chiɛila naa ŋ piɛi Mɛlɛkalaŋ niŋ kɛlɛŋgaa o fondaŋ o fondaŋ cheleŋ Chulusɛlɛm, I tosa mi faŋgaa tuulu kɔl te. 13 Nduyɛ, a nɔla ma chɔm num maa nyɛ nda dimi a ya okɔɔ wo cho tonya le. 14 O ya nɔla mi sɔlɔlaŋ num o hɔl le ndu wo cho ni maa, o nɛi Chiisu pɛɛku waŋnda wo choo ya piɛi Mɛlɛka o finyaa naa mamaa o nda aa piɛi yo ni. Kɛ nda dimi maa o cho nɛi tonya le o cho le. O koŋ kɔɔli, I laalaŋ a nyɛ o nyɛ cho o poonyiaa o sawala Mɛlɛka ke Muuse le naa laŋ ndo niŋ, [ . . . ] a nyɛ wanaa suaa le Mɛlɛka wa poonyiaa wo. 15 Waŋnda haa cho le hɔl o nɛi maa wana o wana vi, a cho vɛlɛ miiŋgu yoomu, wana kɛndɛ ni, wana wɔɔŋ ni. Lende koni ya cho lehɔl o nɛi maa wanaa vi wa a cho miiŋgu yoomu ni. 16 Nduyɛ, i cho kindioo le lɔɔ lɔɔ maa isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ i wa ya o kɔl naa Mɛlɛka kɛlɛŋgaa naa wana chiee tɛɛŋ te.” 17 Mi Pɔɔl hiau lachi a suɛi aa, “Malɔɔ nuu Chulusɛlɛm o cho niŋ hau wɔsila faŋga, mɛɛ kɔla ya kuɛ laŋ loŋ le chaaŋaa niaa Chuuwa nyɛ sɔlaa youwo le wanaa tambɛiya malaa laŋ, a le salaa solioo naa Mɛlɛka chua wo. 18 Boondii ya I wa salaa hoo solioo ve, o koŋ nda che ya o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ ni. Nyɛ o nyɛ ya ii nɔ le tosaa le diondɔɔ sɔlaa Mɛlɛka o hɔl ya ii chii niŋ tosa. Faŋga o faŋga ve ya kɔɔli le. Nduyɛ, sɔŋgɔ o sɔŋgɔ yɔnuŋ te. 19 Chuuwa a pum a wa loŋ, chɔnɔŋndo o buŋgɛi Eesiaa ve niŋ. Waŋnda haa, nda nɔ ni ma huŋ tombola num o hɔl ma chɔm suɛi wɔɔŋ ya tosa ve, te a sina dɔɔ pɛ maa I tosa suɛi wɔɔŋ. 20 Te koŋ te, Chuuwa a cho haa nanuŋ nda, a kɔɔsa niŋ a ya laŋgbaa kallaa kialu yamndaŋ nda o hɔl. A chɔm ndɔ suɛi wɔɔŋ bii tonya teleŋ koŋ a ya okɔɔ ve. 21 Mɛɛ niŋ dɔɔ suɛi ya dimi choo choo lɔɔ nda wa kɔɔsɔɔ a ya wo. Mi dimi, aa, ‘Le mɛɛ ya cho lehɔl o nɛi maa wanaa vi wa cho vɛlɛ miiŋgu yoomu yɛ, lelaŋ, nya cho kɔɔsɔɔ a ya hau ni.’”

bt-E 193-¶13-14

“La Ŋ Nɔnuŋ Kɔlta Simulaalaŋ”

13 Pɔɔl kɛsul naa taamaselii kɛndɔɔ te o yɔŋ pɛ ma kuɛ a naa o masaa waa lo le piɛile naaleŋ nduyɛ ma nyiinduu naa choolaŋ maa naŋ cho waŋnda nyindɔɔ le sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosaa ni, naŋ cho kunda mɛli kpundɛlaŋ ndo lachi ni, ɔɔ maa naŋ cho waŋndo opilɛ o “kunda tosa sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ ndo choo ni.” Pɔɔl ve kindiŋ le masaa waa kɔllo siŋga, mbo dimi diomnda sondola yeelɛilaŋ mɛɛ Tɛtulɔɔ tosa yɛ le. Mi Pɔɔl bii kɔllo nduyɛ mbo chɔm kaa tusiaŋndo. O nɛi chaa niŋ, mbo chɔm kpendekele nduyɛ mbo dimi tonyaa. Mi Pɔɔl dimi maa “Chuuwa a pum a wa loŋ chɔnɔŋndo o buŋgɛi Eesiaa ve niŋ” nduyɛ ma nyiinduu ndu choolaŋ maa o nɔɔliaa chiɛi Mɛlɛkaa wa, ve loŋ o suɛi keŋ te. Nduyɛ maa o kpeekpei niŋ, a nɔ ma wa loŋ mbo suukaŋ a nda mbo tuei choola nda nyiinduu ndu choo laŋ.—Walta Wanaa Chiisuaa 24:​18, 19.

14 I hiou kpou ve, Pɔɔl meinuŋ mbo kɛɛ yooŋgu kɛndɔɔ dimi a laalaŋnda ndɔlaŋ okɔɔ le. Mi wana Chiisu vem hoo hɔlte ndɔ wo chɔm kɔl sikpaa mbo chɔm waŋnda a laalaŋ ndɔɔ okɔɔ o fulasɛiniŋndo niŋ, nduyɛ le hei kɛɛ sinapɛŋgoo luɛi nda tɛɛŋ nda laŋgbaa kalla ni. (Walta Wanaa Chiisuaa 23:​6-10) O suɛi o wa dimioo ve niŋ, mi Pɔɔl kindila tiindaŋ fulasɛiniŋndo. Le sabu yɛ? Kanifuule, Pɔɔl wa seileŋ timbioo a Chiisu okɔɔ vɛlɛ a fulasɛiniŋ Chiisoo okɔɔ, nduyɛ mi wanaa tul ndu haa leyɛ wa kɛɛ le hei laalaŋndo. (Walta Wanaa Chiisuaa 26:​6-8, 22, 23) A tonya, a fulasɛiniŋndo okɔɔ hei wa ni, nduyɛ o kpeekpei niŋ, le fulasɛiniŋndo a Chiisu okɔɔ diomnda hiŋaŋnda laŋ la wa ni.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 23:​6) Mɛɛ Pɔɔl sina maa Sadisiiya a Falisiiya cho o bɔŋaŋ koŋ niŋ, mbo dimi choo choo aa, “Chaaŋaa niaa, o kunda Falisiiya choo ya fula ni. Falisiiya velu ya ni. Le mɛɛ ya cho lehɔl o nɛi maa wanaa vi wa a cho vɛlɛ miiŋgu yoomu yɛ, lelaŋ, nda cho kɔɔsɔɔ a ya ni.”

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Walta 23:​6

o kunda Falisiiya choo ya fula ni: Wanaa wa o bɔŋaŋ koŋ niŋ ma wa nilaŋ yaŋɔɔ wa atiŋ ndaa sina Pɔɔl. (Walta 22:​5) Ma bii bila maa mɛɛ o dimi maa Falisiiya velu ndu ni, o wa chɔmndo pulale o fula choo leŋ. Ma sina maa Pɔɔl ve lachoo dimi le, kanifuule ndaa sina maa Falisiiya o kunda laŋgbaa kalla choo ndaa sina ndu maa o simnuŋ Kilisiɔŋnɔ dialluŋ fulaa. Kɛ a teleŋndo hoo, nyɛ cheleŋ pɔ Pɔɔl ndoo yiyaŋ ni mɛɛ o dimi maa Falisiinɔɔ o cho ni. Pɔɔl chɔɔmuŋ ndupila maa waŋndo opilɛ o laŋgbaa kalla tɛɛŋ te o cho le kɛ maa Falisiinɔɔ o cho ni kanifuule, ndoo nɔ laalaŋ pilɔɔ a Falisiiya a fulasɛiniŋndo okɔɔ. Mɛɛ o tosa hei, mbo tiuba le suɛi o Falisiiya wa loŋ nda lo. Naapum, Pɔɔl ndoo nɔ tiindaŋndo maa te o soli suɛi nda wa keŋ diomndaŋ hiŋaŋndo ve pɛ, laŋgbaa kalla wa ndu nyiɛɛye tuinɔŋ, nduyɛ mi taasi koŋ tosa wallo. (Walta 23:​7-9) Nyɛ Pɔɔl dimi naŋ o Walta 23:​6 ndo cho o chɛlaŋ a nyɛ o dimi wo mɛɛ o wa suɛi a ndupila okɔɔ o Masaa Akilipa lo. (Walta 26:​5) Nduyɛ, mɛɛ o wa o Luom niŋ mbo wa yauwo poonyiaa o chaaŋaa nduaa Kilisiɔŋnda lo Filipai, mi Pɔɔl chɔm vɛlɛ maa o pulale Falesiiya choo o fula ni. (Fil 3:​5) O bɛnda vɛlɛ le miŋ sina mɛɛ Walta 15:​5 tɛɛsiaa a wanaa wa paandu Falisiiya kɛ ma simnuŋ Kilisiɔŋnda yɛ.—Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Walta 15:​5.

(Walta Wanaa Chiisuaa 24:​24) Mɛɛ palɛi tiŋ i hiou, mi Filɛsi huŋ nda laa ndɔ diolaŋ aa, Dusila. Chuunɔɔ chuaa hoo wa ni. Mi Filɛsi viam wana ma veelu Pɔɔl. Mɛɛ Pɔɔl hiŋ, ma chal ndu nilaŋ yaŋɔɔ o suɛi o wa dimioo a laalaŋndo a Chiisu Kiliti okɔɔ ve.

(Walta Wanaa Chiisuaa 24:​27) Mɛɛ wɔsilaŋ la hiou la tiɔɔŋ, ma siiŋguu Pɔkiɔɔ Fɛsitɔɔ masa ibuŋgaa o fondaŋ Filɛsi wo. Mɛɛ o koŋ, mi Filɛsi mɛi Pɔɔl o biyɔɔ niŋ kani fondole, ndu oo hɛnaŋ mi Chuuwa nda aa naŋ kɔl a ndu.

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Walta 24:​24

Dusila: Hɛlɔɔ Akilipa tasoo Walta 12:​1 soo a ndu okɔɔ wo, chua ndɔ yaa ndɔɔ wa hoo ni, nduyɛ ndu wa lumndo ni. Naapum a wɔsi 38 C.E. nda velu ndu ni, nduyɛ ndu wa yemaa Akilipa diiŋ ndɔɔ ni a Bɛluinisi. (Tofa sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Walta 24:​13 a Glossary, “Herod.”) Masaa Filɛsi wa pɔnɔ ndɔ diiŋ ndɔɔ ni. O wa fɛŋ o nɔɔ Masaa le Siliaa o ba Asisus o fula Emesa wo. Kɛ mbo kɛɛ ndu nduyɛ mbo chal Filɛsi o ba o nɔɔ niŋ a wɔsi 54 C.E., ɔɔ mɛɛ o wa wɔsilaŋ 16. Ŋ dimi maa o wa o hɔlndɔ mɛɛ Pɔɔl soo o Filɛsi lo, “a mɛɛ wana wa wana kɛndɛ Mɛlɛka o hɔl lɛ. O koŋ kɔɔli, mbo chɔm a mɛɛ wana nɔla kɔl numndo yɛ. Mbo suaa vɛlɛ a paale Mɛlɛka kɔɔsa niŋ a waŋnda leŋ okɔɔ.” (Walta 24:​25) Mɛɛ Filɛsi ke Fɛsitɔɔ masaleŋ, mbo mɛi Pɔɔl o biyɔɔ niŋ “kani fondole, ndu oo hɛnaŋ mi Chuuwa nda aa naŋ kɔl a ndu.” Apum yiyaŋ a hei okɔɔ maa ndoo yeema mbo nɛŋi laandɔ ichua piaandu yaa kɔl, o wa Chuunɔɔ wo.—Walta 24:​27.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 23:​1-15) Mi Pɔɔl lo loŋ mbo nua laŋgbaa kalaa kialu yamaŋ nda chiŋ bɛndu. Mbo dimi aa, “Chaaŋaa niaa, I sina maa isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ i cho ya o kɔl mi kiisaŋ a ndi Mɛlɛka o hɔl te, chɔŋ a yoomu nuu kandɔŋndo mbo fuuluu a boondei hei.” 2 Mi masa wanaa soliaa lasalaa diolaŋ aa, Ananaaya, mbo lo okoŋ mbo dimul wanaa wa isisi a Pɔɔl kpɛɛluŋnda aa, “La lɔɔ ndu sondo koŋ.” 3 Mi Pɔɔl dimul ndu aa, “Mɛlɛka cho num lɔɔ. A cho machuaa maa chiiyii chiɛiye i nda suu pɔu humboo ve. Num cho ichali le kɔɔsɔɔ a ya mɛɛ sawaa dimi yɛ wo, num dimi ni maa a lɔɔ ya? Sawaa le num tɛɛmbuu koŋ te?” 4 Mi wanaa wa Pɔɔl ikɛiya nyuna Pɔɔl aa mɛɛ, “Ma yei masa wanaa soliaa lasalaa?” 5 Mi Pɔɔl muli aa, “Chaaŋaa niaa, I sina maa masa wanaa soliaa lasalaa le o cho le. Kani fondole, suɛi Mɛlɛkɛi dimi maa wana dimi diomnda wɔɔŋ a wana bɛndu cho wanaa numnda bolleŋ ndo le.” 6 Mɛɛ Pɔɔl sina maa Sadusiiya a Falisiiya cho o bɔŋaŋ koŋ niŋ, mbo dimi choo choo aa, “Chaaŋaa niaa, o kunda Falisiiya choo ya fula ni. Falisiiya velu ya ni. Le mɛɛ ya cho lehɔl o nɛi maa wanaa vi wa a cho vɛlɛ miiŋgu yoomu yɛ, lelaŋ, nda cho kɔɔsɔɔ a ya ni.” 7 Mɛɛ o dimi dɔɔ diomndo hoo, mi Falisiiya nda Sadusiiya kandu sɛɛŋgiaŋndo. Ma piɔuwaŋ tɛɛŋ. Ma simnuŋ kundalaŋ la tiɔɔŋ. 8 Kani, Sadusiiya nda dimi maa wanaa wu wa a miiŋgu yoomu le. Ma dimi vɛlɛ maa kiilaa Mɛlɛkaa cho le. Nduyɛ, ma dimi maa nyinaa cho le. Kɛ nduyɛ, Falisiiya nda laalaŋ a sɔɔŋ ŋgaa woŋ muŋ kpou. 9 Mi wooluŋ wooluŋ bɛndoo kanduŋ. Mi wanaa pɛɛku waŋnda sawala Mɛlɛkalaŋ nda a pum, a wa o kunda Falisiiya choo wa sim ma dimi o kala kala aa, “Poo hoo tosa isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ te. Kɛlɛŋgaa mbo wa dɔɔ Nyina Mɛlɛkaa ɔɔ kiilanɔ Mɛlɛkaa soo naa ndu chua ni.” 10 Mɛɛ sɛɛŋgiaŋndo chɔɔlu kui nda tɛɛŋ, mi wana bɛndu cho sovɛiya bolleŋ ndo dimul sovɛiya maa a tol ma kɔ soli Pɔɔl nda tɛɛŋ. Kani, o wa siooŋnde yɔŋi nda yɔŋ ndu nyɛ. Mbo dimul nda maa a luei Pɔɔl o chiɛi kala kalaa niŋ. 11 Nyumma maŋ mi Masanɔɔ Mɛlɛka huŋ naa Pɔɔl chua. Mbo dimul ndu aa, “Pɔɔl, dialuŋ wu num te. Mɛɛ ŋ chɔm waŋnda a ya okɔɔ Chulusɛlɛm yɛ, lende ŋ cho waŋnda dimul a ya okɔɔ Luom chiee ni. 12 Mɛɛ paaleŋ le sɛ diimandɔɔ, mi Chuuwa chuuŋgiaŋ naa pilɛ. Ma kɛɛsiaa le Pɔɔl diyɔɔ. Ma menaŋ o Mɛlɛka po. Ma dimi maa a di nyɛ o nyɛ le, nduyɛ, maa kolɔɔ bɛɛ a kol te mɛɛ ma dii fɛlɛŋ Pɔɔl. 13 Nda kɛɛsiaa suɛi hei ya nda aa hiou ŋwaŋ bele- hiɔɔlu. 14 O koŋ kɔɔli, ma kua naa wanaa bɛnduaa soliaa lasalaa, a laŋgbaa kalla chua. Ma dimul nda aa, “Naa kpede ŋ menaŋ o Mɛlɛka po maa ŋ wounuŋ nyɛ o nyɛ o sondo le, mɛɛ mi ŋ dii fɛlɛŋ Pɔɔl. 15 Lelaŋ, nya a laŋgbaa kalaa kialu yamaŋ nda, la yɔŋ diomndo naa wana bɛndu cho sovɛiya bolleŋ ndo chua, mi la nyɔɔlu ndu mbo hiŋ a Pɔɔl naa nya chua. Mi la dimul ndu maa la hɛnaŋ mi la chɔɔlu suɛi hei diomɔɔ, maa le mi la sina tonya cho leniŋ ndo. Teleŋ pa o fuuluu nanuŋ, ŋ nɔla miŋ kei ndu diyɔɔ.”

TƐƐKPAA 21-27

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | WALTA WANAA CHIISUAA 25-26

“Pɔɔl Yeema le Ma Yɔŋ Suɛi Nduɛi o Masa Bɛndoo Lo, o Cho Lɛŋii Luomaŋnda Bolleŋ Ndo Nduyɛ Mbo Dimul Masaa Hɛlɔɔ Akilipa Yooŋgu Kɛndɔɔ”

(Walta Wanaa Chiisuaa 25:​11) “Te ndu oo wa suɛi wana nɔ ma sɔla piɔm le ndi pɛ ya ii tosa ni, ya ii kɛɛ le ya diyɔɔ le. Kɛ nduyɛ, te tonya cho o sɔɔŋ nda chɔm muŋ kinɛi a ya okɔɔ woŋ niŋ te, mɛɛ wana o wana a nɔ di ma mal la nda o ba le. Lelaŋ, I hɛnaŋ ma yɔŋ suɛi nii o masa bɛndoo lo, o cho lɛŋii Luomaŋnda bolleŋ ndo.”

bt-E 198 ¶6

“I Hɛnaŋ Ma Yɔŋ Suɛi Nii o Masa Bɛndoo Lo, o Cho Lɛŋii Luomaŋnda Bolleŋ Ndo.”

6 Yeemɛi Fɛsitɔɔ ndoo nɔ le Chuuwa malaa ve wa Pɔɔl dɔwɔɔ o kpundɔɔ niŋ. Lelaŋ, mi Pɔɔl soliŋ di o nɔ maa pila chieenɔ maLuomaŋndo wo kpeku. Mbo dimul Fɛsitɔɔ aa, “Masa bɛndu Luomaŋnda, o ba ndɔɔ bɛŋgu suɛi hei cho niŋ ni. Lelaŋ, o ba ndɔɔ bɛŋgu i dimiŋ ni. Num pila sina kpeekpei maa I tosal Chuuwa isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ te. Lelaŋ, I hɛnaŋ ma yɔŋ suɛi nii o masa bɛndoo lo, o cho lɛŋii Luomaŋnde bolleŋ ndo.” O teleŋ koŋ niŋ, te ndaa chii yamɛi kiolɔɔ pɛ, ndaa siŋga lɛ nyɛ o nyɛ le. Mi Fɛsitɔɔ kindila nyɛ Pɔɔl dimi hoo wo mbo dimi aa, “Mɛɛ ŋ nyuna le suɛi numnde yɔŋndo o masa bɛndoo lo yɛ, mɛɛ loŋ ŋ cho lakɔ ni.” (Walta Wanaa Chiisuaa 25:​10-12) Mɛɛ o nyuna le ma yɔŋ suɛi nduɛi lachi, mi Pɔɔl kɛsul Kilisiɔŋnda hau taamaseliiyo. Te wanaa simul Seiyaa Chɛhowaa wa kɛɛsiaa pɛ le “sawala ndala lakafa laŋ” soliŋndo kpeku le nda kpundɔɔ chuu wo, ma soliŋ di nda nɔ wo kpeku le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo.—Sam 94:​20.

(Walta Wanaa Chiisuaa 26:​1-3) Mi Akilipa dimul Pɔɔl aa, “Soo niko nyɛ ŋ yeema ma soo wo.” Mi Pɔɔl heelu baa mbo kandu kɔɔsɔɔ le ndu pila. 2 Mbo dimi aa, “Masaa Akilipa, I naŋ kɔl mi sɔla fondaa le sisilaŋ num o hɔl mi kɔɔsa le ya pila a sɔɔŋ Chuuwa chɔm a ya okɔɔ woŋ. 2 Nyɛ tosa mi naŋ kɔl tau wo cho ni maa num a sina tau a kaala Chuuwa okɔɔ a yɛ yɛla cho nda tɛɛŋ ndaŋ. Lelaŋ, a yandii, biuŋ ma yaŋ ya lani nyɛ kɛndɛi.

bt-E 198-201 ¶10-16

“I Hɛnaŋ Ma Yɔŋ Suɛi Nii o Masa Bɛndoo Lo, o Cho Lɛŋii Luomaŋnda Bolleŋ Ndo.”

10 Mi Pɔɔl chɔm bɛɛleŋ mbo mel Masaa Akilipa balikaa le dikeŋnaŋ o nɔ le suɛi o ndu lo wo. Nduyɛ mbo sina maa masaa sina tau a naamula Chuuwa a sɛɛŋgiaŋnda pɔm pɔmbɔla wa nda tɛɛŋ ndaŋ. Okoŋ, mi Pɔɔl tɛɛsiaa yoomu o wa niŋ paandu wo aa, “Nda pila nɔla ma dimi tonyaa maa o kunda Falisiiya choo ya fula ni, kunda cho isisi o kala kpoke o Mɛlɛka naa piɛiyo niŋ mbo hiau kunda o kunda cheleŋ ndo.” (Walta Wanaa Chiisuaa 26:​5) Teleŋ o wa Falisiinɔɔ wo, Pɔɔl ndoo nɔ laalaŋndo maa Mɛsaya cho hunɔɔ. Nduyɛ mɛɛ o simnuŋ Kilisiɔŋnɔɔ, mbo chɔm kpendekele maa Chiisu Kiliti wa wana nda wa chumndo le teleŋ vilɛiyo ni. Nduyɛ, laalaŋ wanaa hɛɛnduu ndu sɔɔŋ choo wa ndaa nɔ wo, laalaŋ pilɛ koŋ ndoo nɔ ni. Ndu wa ni maa Mɛlɛka cho buŋgaŋ o chuel finyaa ndaa mamaa woŋ kpou peelu, nduyɛ le sabu koŋ koni nda wa vɛlɛ kɔɔsɔɔ a Pɔɔl paale leŋ ni. Mi nyɛ yɔŋnuŋ hoo wo chɔɔlu pɛŋ Akilipa yeemɛi tindi le mbo yaŋ nilaŋ o nyɛ Pɔɔl wa dimioo wo.

11 Mɛɛ Pɔɔl yiyaŋ a nyɛ o tosal Kilisiɔŋnda o paandoo niŋndo, mbo dimi aa, “Ya sim hoo wo kpeekpei, mi ya ii kɛɛsiaa le kindioo o nɛi o nɛi niŋ le mi nyumi diola Chiisulaŋ o fula hoo Naasaluɛi chiee wo. . . . Mɛɛ suɛi ndɛi [tol kɔɔliaa Kilitiaa] i nɛi ya tei, mi kandu kɔlaŋ o lɛŋii cheleŋnde niŋ mi tusi nda nyɛ palaa choo.” (Walta Wanaa Chiisuaa 26:​9-11) O cho isɔɔ le Pɔɔl wa kuundiaa le, wanaa bɔɔbɔɔ ndaa sina dɛnɛ wɔɔŋ o tosal Kilisiɔŋnda wo. (Kalee. 1:​13, 23) Mi Akilipa yiyaŋ dɔɔ aa, ‘Yɛɛ siŋga yɛ po suu waa naa?’

12 Mi nyɛ Pɔɔl dimi okoŋ kɔɔli wo yɔŋgu mulioo le nyunaa hoo, “Kɔla waa lende laŋ ya I wa Damasikɔɔ chiee ni, mi wanaa bɛnduaa soliaa lasalaa ke ya yaula dilaŋ, ma viam ya ni. O kɔla nilaŋ niŋ masaa, a teleŋ paaleŋ le sim o bolleŋ choo wo kinɛi, mi cha mi paŋgeloo chaŋ o halaa niŋ. Ndu oo hiou paaleŋ diondɔɔ poloŋ. Mi paŋgeloo bɔŋa naa silɔ naa wanaa naa ŋ wa kɔlaŋ nda. Naa kpou mi ŋ deli lɛŋ. Nduyɛ, mi tuɛi mi diomndo dimi o Hibuluiye niŋ aa, ‘Sɔɔ, Sɔɔ, vɛ ma wa ya nyɛ palaa tusioo choo?’ Mbo dimi aa, ‘Te wana lɔɔ pelei o yɔm sɛɛmbiaa pɛ, a yɔŋul num pila.’ Mi lo loŋ mi nyuna, aa, ‘Num nɛɛnɛ, Masanɔɔ?’ Mbo dimi aa, ‘Ya Chiisu ni. Wana ŋ cho nyɛ palaa tusioo choo wo.’”—Walta 26:​12-15.

13 Tuupa mi suɛi kaamɛi hei yɔŋnuŋ, o dimi niŋ, Pɔɔl wa ‘pelei lɔɔ o yɔm sɛɛmbiaa.’ Mɛɛ visi bɛndoo kei naa ndu pila yɔŋulɔŋ o fondo fuu wo choo te o kei pɛ pelei lɔɔ o yɔm sɛɛmbiaa yɛ, lende koni Pɔɔl ndoo yɔŋuluŋ o Mɛlɛka piɛiyo niŋ ni a mɛɛ o kɛɛ le hɛnaŋ Mɛlɛkaa tosaa yɛ. Mɛɛ Chiisu fula o sɛiyo niŋndo kei Pɔɔl chɔmnɔŋ o nɛi le kɔlaŋ Damasikɔɔ, mi Chiisu tosa mi po ndoo nɔ hoo yeemɛi le Mɛlɛka piɛiyo, kɛ ndoo nɔ nɛi chɔmaa le wo siŋga yiyaŋ ndɔɔ.—Chɔŋ 16:​1, 2.

14 A tonya, mi Pɔɔl tosa siŋgaŋ kala kalaa o yoomu ndɔɔ niŋ. Mbo suaa o Akilipa lo aa, “Nduyɛ, Masaa Akilipa, diom chɛŋ o fondaŋ Mɛlɛkaa mbo suaanuŋ naa ya chua o yilaŋndo niŋ ndo I soli Diom koŋ te. Mi kandu suɛi Mɛlɛkɛi dimioo Damasikɔɔ fɛlɛŋ, malaŋ ya I kua Chulusɛlɛm. Mi balu niŋ o lɛŋnde Chudiaaleŋ niŋ kpou. Nduyɛ, mi balu vɛlɛ wanaa cho a Chuu le wa tɛɛŋ. Mi dimi maa waŋnda mal yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ, ma muliŋ o Mɛlɛka lo. Nduyɛ, ma tosa kaala chɔm maa a mal yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ ndaŋ.” (Walta 26:​19, 20) Le wɔsila bɔɔbɔɔ, Pɔɔl wa tosaa wali Chiisu ndoo ke ndu o yilaŋndo niŋndo. Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo? Mi wanaa yaŋ nilaŋ o yooŋgu kɛndɛ Pɔɔl dimi wo wa mal kaala ndalaŋ nɔɔlɛilaŋ, a kɛɛ sandii ndɛi ma muliŋ o Mɛlɛka lo. Mi waŋnda haa simnuŋ pila chieeyaa kɛndɛ, nduyɛ ma chɛl le sawaa diikɔŋndo.

15 Tɔnɔlaŋ ndaŋ la ve nyɛ o nyɛ le wanaa wa Pɔɔl nyɛkindilaa dɔwɔɔ choo wa le. Mi Pɔɔl dimi aa, “Le saboo hoo, Chuuwa del la choo o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ, ma kindi le ya diyɔɔ ni. Chɔŋ a paale Mɛlɛka vem ya leŋ mbo fuuluu a paale hau leŋ, Mɛlɛka cho ya malaa. Le saboo hoo ya cho isisi nanuŋ ni mi wa waŋnda kpede suɛi pilɛi keŋ dimullo ni, wana bɛndu ni, wana pɔmbɔ ni.”—Walta 26:​21, 22.

16 Le mɛɛ naŋ cho Kilisiɔŋaa tonyaa yɛ, ŋ nɔ miŋ “wa a bɛɛndiaŋ teleŋ o teleŋ le nda chɔmndo” a tiindaŋ naa okɔɔ. (1Pitɛ 3:​15) Te ŋ wa pɛ wanaa kialaa ŋyamaa a masaa waa chɔmndo a laalaŋ naa okɔɔ, o bɛnda miŋ tol taamasi Pɔɔllo kɔɔli mɛɛ o wa suɛi o Akilipa lo a Fɛsitɔɔ yɛ. Te ŋ chɔm nda pɛ o nɛi lebɛɛ niŋ mɛɛ tonya Baabuiyo siŋga yoomula waŋnda yɛ—yoomula naalaŋ a wanaa yaŋ nilaŋ o yooŋgu naa wo bɛɛ—lepum miŋ pilaŋ kɔlta masaa haa.

(Walta Wanaa Chiisuaa 26:​28) Mi Akilipa dimul Pɔɔl aa, “Baa ma siiŋguu ya bɛɛ Kilisiɔŋnɔ o teleŋ biŋgioo hoo bɛŋgu?”

bt-E 202 ¶18

I Hɛnaŋ Ma Yɔŋ Suɛi Nii o Masa Bɛndoo Lo, o Cho Lɛŋii Luomaŋnda Bolleŋ Ndo.”

18 Kɛ mi Pɔɔl mulul masaa waa diom aa, “O cho seema le ya seema le, wana bɛndoo Fɛsitɔɔ. Sɔɔŋ tonyaŋ a sɔɔŋ kɔl kaloŋ ya cho dimioo ni. Masaa Akilipa, num bɛɛ a sina a sɔɔŋ muŋ okɔɔ. Lelaŋ, I nɔ kiisaŋ le suɛi naa num chua a muŋ okɔɔ le. . . . Masaa Akilipa, I sina maa a laalaŋ a nyɛ wanaa suaa le Mɛlɛka wa a dimi wo.” Mi Akilipa dimul Pɔɔl aa, “Baa ma siiŋguu ya bɛɛ Kilisiɔŋnɔ o teleŋ biŋgioo hoo bɛŋgu?” (Walta 26:​25-28) Diomndaŋ ndaŋ laa fula bɛɛ Akilipa o kɔl ɔɔ mi laa fula bɛɛ ndu o kɔl te, kɛ mi nyɛ Pɔɔl dimi wo piiliaŋ masaa hoo.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 26:​14) Naa kpou mi ŋ deli lɛŋ. Nduyɛ, mi tuɛi mi diomndo dimi o Hibuluiye niŋ aa, ‘Sɔɔ, Sɔɔ, vɛ ma wa ya nyɛ palaa tusioo choo?’ Mbo dimi aa, ‘Te wana lɔɔ pelei o yɔm sɛɛmbiaa pɛ, a yɔŋul num pila.’

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Walta 26:​14

te wana lɔɔ pelei o yɔm sɛɛmbiaa pɛ: Yɔm sɛɛmbiaa cho yɔm wana mandaa la nauwo bii o ba le nauwa kpeeŋiaa wo ni. (Chɔɔchiaa 3:​31) Dimioo hoo aa, “lɔɔ pelei o yɔm sɛɛmbiaa” cho taloo o yau maKilikii pum niŋ ni. A dimi ndu sanaa le nau bolle kala kɛɛ kpeeŋiaa a yɔm sɛɛmbiaa nduyɛ mbo muliŋ ndu lɔɔ a i pelu wo, nduyɛ fulamakɔɔlioo cho yɛ ndupila yɔŋulɔŋndo ni. Mi Sɔɔl bɛɛ tosa nyɛ pilɛ koŋ tuupa mbo simnuŋ Kilisiɔŋnɔɔ. Mɛɛ o sɔŋga a tol kɔɔliaa Chiisuaa, a Chɛhowa Mɛlɛka wa tooloo wa, mi hei tosa mbo palaŋ ndupila tau. (Tuuwɔ Walta 5:​38, 39; 1Timo 1:​13, 14.) O Iki 12:​11 niŋ, “yɔm wana mandaa lasaa o bii o ba le saa kpeeŋiaa wo” cho o nɛi cheleŋndo niŋ. O sim le diomnda wana taasioo dimi mi wanaa wa ndu nilaŋ yaŋɔɔ wa a tosa nyɛ nda dimul nda wo.

nwt glossary

Yɔm Sɛɛmbiaa. Cho yɔm vilɛi nɔ hɔl siombu siomboo wo ni. Wanaa tosa wali ichiɔɔ wa soliŋ ndu kpeku le visiaa kpeeŋiaa. A tuu yɔm sɛɛmbiaa a diomnda wana taasioo o dimi le wana cho nilaŋ yaŋɔɔ wo nyindɔɔ le mbo tol sila taasioo kɔɔli. “Lɔɔ pelei o yɔm sɛɛmbiaa” cho ko maa nau nilakalu kɛɛ kpeeŋiaa, nduyɛ mbo luaa pelei o yɔm sɛɛmbiaa wo, hei tosa mbo yɔŋuluŋ.—Walta 26:​14; Chɔɔchiaa 3:​31.

(Walta Wanaa Chiisuaa 26:​27) Masaa Akilipa, I sina maa a laalaŋ a nyɛ wanaa suaa le Mɛlɛka wa a dimi wo.”

w03-E 11/15 16-17 ¶14

Mala Acheleŋnda le Ma Chɛl Yooŋgu Kɛndɛ leMasaa

14 Pɔɔl ndoo sina maa Chuunɔɔ Akilipa wa ni o nɛiyo pum niŋ. Mɛɛ Pɔɔl nyuna le mi Akilipa yɔŋ suɛi nduɛi lachi, a mɛɛ ndoo sina tau a Chuuwa okɔɔ yɛ, mi Pɔɔl dimi maa le sabu o cho yooŋgu kɛndɔɔ dimioo wo wa le nyɛ “wanaa suaa le Mɛlɛka wa a Muuse, . . . dimi maa o cho yɔnɔŋ” a piɔm Mɛsayanɔɔ okɔɔ vɛlɛ a fulasɛiniŋ ndɔɔ wo ni. (Walta Wanaa Chiisuaa 26:​22, 23) Mɛɛ Pɔɔl wa suɛi o Akilipa lo, mbo nyuna aa, “Num Masaa Akilipa, a laalaŋ a nyɛ wanaa suaa le Mɛlɛka wa dimi wo?” Mi Akilipa luɛi o yɔm tɛndaa tɛɛŋ. Te ndoo dimi pɛ maa o hɛnaŋ a wanaa suaa le Mɛlɛka wa le, o wa tɔɔ ndɔɔ tɛɛmbuu maa Chuunɔ laalaŋndo o cho ni. Kɛ te o chɛl pɛ a nyɛ Pɔɔl dimi wo, mɛɛ o wa chɛlɔɔ nyɛ wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo dimi wo o luŋ nduyɛ a wa ndu chɔ maa Kilisiɔŋnɔɔ o cho ni. Mi Pɔɔl muli nyuna koŋ o nɛi taasi niŋ, mbo dimi aa, “I sina maa a laalaŋ a nyɛ nda dimi wo.” Yɛɛ kɔl Akilipa wo nyindu yɛ ndu le tosaa? Mbo muli aa, “Baa ma siiŋguu ya bɛɛ Kilisiɔŋnɔ o teleŋ biŋgioo hoo bɛŋgu?” (Walta Wanaa Chiisuaa 26:​27, 28) Mi che bɛɛ Akilipa simnuŋ Kilisiɔŋnɔ le, kɛ mi Pɔɔl pilaŋ ndu kɔllo a yooŋgu o dimul ndu wo—Hibuluiya 4:​12.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ:

(Walta Wanaa Chiisuaa 25:​1-12) Hunɔɔ Fɛsitɔɔ hiŋ o buŋgɛi keŋ niŋ ndo, o chua palɛi i yaa. O koŋ kɔɔli, mbo chaŋ Sisaliaa mbo kua Chulusɛlɛm. 2 Loŋ wanaa bɛnduaa soliaa lasalaa, a Chuuwa wanaa ndaa bɛnduaa a chɔm sɔɔŋ Pɔɔl choo ni. Ma nyɔɔlu Fɛsitɔɔ 3 aa, “Yandii tosa a sabu ma hiŋ a Pɔɔl Chulusɛlɛm.” Nda aa kɛɛsiaa le kei ndu diyɔɔ nɛi tɛɛŋ. Lelaŋ nda aa dimi lende ni. 4 Mi Fɛsitɔɔ lo loŋ mbo mulul nda aa, “Pɔɔl cho o biyɔɔ niŋ Sisaliaa chiee. Nduyɛ, ya pila I cho hunɔɔ miiŋgu loŋ suŋ suŋ. 5 Lelaŋ, la tosa mi wanaa nyaa bɛnduaa kuɛ latulu a ya Sisaliaa. Te Pɔɔl tosa pɛ isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ, a kɔ bii sei ndɔɔ loŋ.” 6 Mɛɛ Fɛsitɔɔ chɔɔlu malɔ Chulusɛlɛm, te o ve le palɛi i ŋɔmaa le mɛɛ tɔ, mbo miiŋgu Sisaliaa. Diimandɔɔ, mbo chal le kɔɔsɔlaŋ bɔŋaa. Mbo tosa ma huŋ a Pɔɔl o toŋgo kɔɔsɔɔ niŋ. 7 Mɛɛ Pɔɔl luɛi, mi Chuuwa a chɛŋ Chulusɛlɛm nda sim ndu a balaa silɔ. Ma kandu sɔɔŋ wɔɔŋ faŋga faŋga chɔmndo a ndu okɔɔ. Kɛ, a nɔla ma chɔm kpeekpei maa nyɛ nda dimi wo cho tonya le. 8 Mi Pɔɔl kɔɔsa, mbo dimi aa, “I tosa isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ a sawala Chuuwa okɔɔ le. Nduyɛ, I tosa suɛi wɔɔŋ a chiɛi Mɛlɛkaa okɔɔ le, kɛlɛŋgaa niŋ te mi tɛɛmbuu isɔɔ a masa bɛndu maLuomaŋnda.” 9 Fɛsitɔɔ ndu oo hɛnaŋ mi Chuuwa nda aa naŋ kɔl a ndu. Le hei, mbo nyuna Pɔɔl aa mɛɛ, “A chɛl ma kuɛ Chulusɛlɛm ma kɔ kɔɔsa ya o hɔl loŋ, a sɔɔŋ nda chɔm muŋ a num okɔɔ woŋ?” 10 Mi Pɔɔl lo loŋ mbo dimi aa, “Masa Bɛndu Luomaŋnda, o ba ndɔɔ bɛŋgu suɛi hei cho niŋ ni. Lelaŋ, o ba ndɔɔ bɛŋgu i dimiŋ ni. Num pila sina kpeekpei maa I tosal Chuuwa isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ te. 11 Te ndu oo wa suɛi wana nɔ ma sɔla piɔm le ndi pɛ ya ii tosa ni, ya ii kɛɛ le ya diyɔɔ le. Kɛ nduyɛ, te tonya cho o sɔɔŋ nda chɔm muŋ kinɛi a ya okɔɔ woŋ niŋ te, mɛɛ wana o wana a nɔ di ma mal la nda o ba le. Lelaŋ, I hɛnaŋ ma yɔŋ suɛi nii o masa bɛndoo lo, o cho lɛŋii Luomaŋnde bolleŋ ndo.” 12 Mɛɛ Fɛsitɔɔ naŋgu a laŋgbaa nduaa kalaa, mbo mulul Pɔɔl aa, “Mɛɛ ŋ nyuna le suɛi numnde yɔŋndo o masa bɛndoo lo yɛ, mɛɛ loŋ ŋ cho lakɔ ni.”

TƐƐKPAA 28–DOŊDOŊNDO 3

NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ | WALTA WANAA CHIISUAA 27-28

“Pɔɔl Kuɛ Luom o Dɛndɛ Ma Mɛŋndo Niŋ”

(Walta Wanaa Chiisuaa 27:​23, 24) Kani fondole, chɔchɔl Mɛlɛka ya cho le ndu, nduyɛ, mi wa ndu piɛiyo wo, mi kiilanɔ ndɔɔ huŋ naa ya chua. 24 Mbo dimul la aa, ‘Yɔŋ isiooŋ te, Pɔɔl. A cho isisi masa bɛndoo o hɔl, le ma kɔɔsa le num pila. O koŋ kɔɔli, Mɛlɛka tosal num tonyaa. O cho tosa wana o wana nya cho kɔlaŋ latulu o dɛndɔɔ hoo niŋ, o pilɛ bɛɛ yɔnuŋ nyɛ le.’

bt-E 208 ¶15

“O Pilɛ Bɛɛ Yɔnuŋ Nyɛ Le”

15 Naapum Pɔɔl wa wanaa bɔɔbɔɔ nda wa kɔlaŋ o dɛndɔɔ niŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo a “buŋgɛi Mɛlɛka chuel finyaa naa mamaa ve.” (Walta 26:​6; Kolo 1:​5) Kɛ mɛɛ dɛndɔɔ kɔɔlu, naapum mi Pɔɔl ke nda tiindaŋndo le kindaa sɔlaa o teleŋ koŋ bɛŋgu. Mbo dimi maa chɔchɔl, “mi kiilanɔ [Mɛlɛkaa] huŋ naa ya chua. Mbo dimul la aa, ‘Yɔŋ isiooŋ te, Pɔɔl. A cho isisi masa bɛndoo o hɔl, le ma kɔɔsa le num pila. O koŋ kɔɔli, Mɛlɛka tosal num tonyaa. O cho tosa wana o wana nya cho kɔlaŋ latulu o dɛndɔɔ hoo niŋ, o pilɛ bɛɛ yɔnuŋ nyɛ le.’” “Lelaŋ, chaaŋaa niaa, la tambu kɔl te. Kani fondole, I laalaŋ a Mɛlɛka maa nyɛ o dimul la wo cho yɔnɔŋ. Kɛ nduyɛ, hueiye cho naa nyindɔɔ o lɛŋnde ibuŋgale pum.”—Walta 27:​23-26.

(Walta Wanaa Chiisuaa 28: 1, 2) Mɛɛ naa ŋ taŋ, mi ŋ saaluŋ maa lɛŋnde ibuŋgale leŋ diolaŋ aa, Maata. 2 Mi wanaa naa ŋ komal loŋ nda yiya naa. Ma bii naa biyɔɔ kɛndɔɔ pila. Ma kiisul naa yiŋndeŋ, kani fondole, piɔɔ wa siaa nduyɛ hueiye wa hunɔɔ.

bt-E 209 ¶18

“O Pilɛ Bɛɛ Yɔnuŋ Nyɛ Le”

18 Mii yɔŋnuŋ mi wanaa kinda haa wa fuuluu o lɛŋnde ibuŋgaleŋ Maata, Sisili ba touwo. (Tofa kɔfoo “Maata—Kuɛɛ o Wa Yɛ?”) Mi wanaa ndaa dimi haa suɛi maŋgalɛi cheleŋnde o lɛŋnde ibuŋgale leŋ nda ‘bii nda biyɔɔ kɛndɔɔ pila’ (Walta 28:​2) Ma kiisul mialaa hiŋ haa a livɛi nduyɛ ma wa nyiiyaa wa yiŋndeŋ. Mi yiŋndeleŋ le mala nda ma tuulu mi che bɛɛ hueiye wa nduyɛ piɔɔ wa siaa. Suɛi kaamɛi wa vɛlɛ hei ni.

bt-E 210 ¶21

“O Pilɛ Bɛɛ Yɔnuŋ Nyɛ Le”

21 Po sulaa wa lɛŋnde ibuŋga le leŋ bolleŋndo diolaŋ Pɔpiliɔɔ bɛɛ loŋ o wa ichali ni. Naapum ndu wa masa maLuomaŋnda le Maata ni. Mi Luku tɛɛsiaa ndu maa “ndu wa wana lebollo le lɛŋnde ibuŋga le leŋ ni,” nduyɛ diola pilɛ laŋ ndaŋ koni la wa la poonyiaa o nyɔɔŋ ŋ muuŋ choo o Maata niŋ ni. Mbo chɔm Pɔɔl nda chaaŋaa nduaa kɛndɛi mbo yiya nda le palɛi iyaa. Kɛ, finyaa Pɔpiliɔɔ wa a naa. Mi Luku chɔm vɛlɛ nyɛ kpeekpei wa ndu nɛiyo wo. Mbo dimi a finyaa hoo okɔɔ aa, “Dialloŋ wa ndu nɛiyo kpeekpei. Pulii wɔɔŋnde bɛɛ ndi wa vɛlɛ ndu.” Mi Luku chɔm nyɛ kpeekpei mala finyaa hoo mbo siaŋgu wo. Mi Pɔɔl piɛi mbo handu finyaa hoo balaŋ choo, nduyɛ mbo siaŋgu. Mi kaamaa Pɔɔl tosa hoo wo piiliaŋ waŋnda tau. Okoŋ, mi waŋnda kandu hunɔɔ a wanaa lanaa wa le mi Pɔɔl siŋgi nda. Nduyɛ, ma ke Pɔɔl a chaaŋaa nduaa nyɛ o nyɛ fee ndaa hau ba.—Walta Wanaa Chiisuaa 28:​7-10.

(Walta Wanaa Chiisuaa 28:​16, 17) Mɛɛ naŋ fuuluu Luom chiee, masa bɛndoo Luom chiee o dou Pɔɔl o chiɛi manyumndo niŋ te. Mbo mal ndu fondaŋ le mbo wa a ba ndɔ. Kɛ, ma yɔŋgu sovɛinɔɔ o pilɛ le ndu waa lehɔl. 17 Mɛɛ palɛi hiou iyaa, mi Pɔɔl veelu wanaa bɛnduaa Chuuwa loŋ ma chuuŋgiaŋ naa pilɛ. Mɛɛ nda chuuŋgiaŋ, mbo dimul nda aa, “Chaaŋaa niaa Chuuwa, I tosa isɔɔ o isɔɔ wɔɔŋ a wanaa naa le, kɛlɛŋgaa niŋ te, mi tosa suɛi tɛɛmbuu nɛi finyaa naa mamaa a chɔm naa le waa lechoo wo. Kɛ o koŋ kɔɔli, mi Chuuwa Chulusɛlɛm a tosa ma bii ya Chulusɛlɛm. Ma kua a ya o wanaa banaa Luomaŋnda lo.

bt-E 213 ¶10

“Tɛɛsiallo a Masale Mɛlɛkaleŋ Okɔɔ”

10 Mɛɛ wanaa kundaa wa kaŋ kɔlaŋnda fuuluu Luom, ma mal Pɔɔl “fondaŋ le mbo wa a ba ndɔ.” (Walta Wanaa Chiisuaa 28:​16) Te waŋndo wa pɛ o biyɔɔ niŋ kɛ a wou ndu o chiɛi manyumndo niŋ te, mɛɛ mi ndaa baa ndu yɔlɔŋ yɔŋi o nyaanuŋ. Kɛ a koŋ kpou, Pɔɔl wa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo, yɔlɔŋ kɛɛlu ndu yooŋgu kɛndɔɔ dimioo le. Kɛ mɛɛ palɛi yaa o wa pɛŋgioo ve hiou, mbo veelu laŋgbaa kalaa Chuuwa o Luom niŋ le mbo chɔɔmuŋ ndu pila nduyɛ mbo dimi yooŋgu kɛndɔɔ.

Yaasiaa le Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 27:​9) Viouwɔɔ pila naa ŋ viou o tiŋnda laŋ tɛɛŋ ni. Paale waŋnda nda aa bii bɔŋaŋndo, le mi Mɛlɛka mal nda le yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ ndeŋ, le lee hiou niŋ. Ndu oo ve lɛ teleŋ kɛndɛ le dɛndɛla kua o mɛŋndaŋ choo laŋ te. Kani fondole, teleŋndo hoo kpundɛlaŋ la nɔ dɛndɛlaŋ komallo o mɛŋndaŋ choo ni. Le sabu koŋ, mi Pɔɔl sila nda

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Walta 27:​9

paale waŋnda nda aa bii bɔŋaŋndo, le mi Mɛlɛka mal nda le yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ ndeŋ: Ɔɔ “teleŋ sum ndaa bii a wɔɔleŋndo.” “Sumndo.” Diom maKilikiiyo le “sumndo” sim le sum waŋnda ndaa nɔ ma bii o Sawa Mɛlɛka ke Muuse wo bɛŋgu wo, koŋ cho ni, sum ndaa bi iwɔsi o iwɔsi o Paale Malɔɔ laHakioo choo leŋ. Leŋ ndaa veelu vɛlɛ ni aa, Yom Kippur (O Hibuluiye niŋ, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “paaleŋ le malɔɔ hakioo”). (Lɛvi 16:​29-31; 23:​26-32; Nɔ 29:​7; tofawɔ Glossary, “Day of Atonement.”) Diom koŋ sim ni, “le mɔnɛi biyɔɔ,” o Paale Malɔɔ laHakioo choo. Le sim vɛlɛ le kiɔɔ le sɔɔŋ pum tosaa, nduyɛ ma bii sumndo. (Lɛvi 16:​29) Mɛɛ nda soliŋ diomndaŋ ndaŋ kpeku “Paale waŋnda nda aa bii bɔŋaŋndo, le mi Mɛlɛka mal nda le yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ ndeŋ” o Walta 27:​9 chɔm maa ndaa nɔ ma tosa nyɛ o nyɛ le ndapila le. Hei sim ni maa ndaa nɔ ma bii sumndo. A Tapioo mɛɛlulaŋ ɔɔ a Saa kandɔŋndo ndaa bii sumndo hoo ni.

(Walta Wanaa Chiisuaa 28:​11) Mɛɛ naa ŋ chii paŋgoŋ ŋgaa Maata, mi dɛndɛ bɛndu waa Alɛkisandiliaa o chua naa loŋ. Ndu bɛɛ Maata loŋ o lo ni mi boondii wɔɔŋnde hiau. Diola dɛndɛ bɛndoo hoo la wa ni aa, Mɛlɛkaa Pɛnduaa.

nwtsty sɔɔŋ kulloŋ le pɛɛkoo o Walta 28:​11

Mɛlɛkaa Pɛnduaa: A mɛɛ laalaŋ Kilikiiya a Luomaŋnda cho yɛ, “Mɛlɛkaa Pɛnduaa” (Kilikiiye, Di·oʹskou·roi) ndoo sim le puaa ŋiɔɔŋnda haa Castor a Pollux ni. Pɛnduaa nda wa ni vɛlɛ finya nda wa Suu ni (Jupiter) nduyɛ kala nda wa masa laandoo Leda ni. O nyɛm cheleŋndoŋ niŋ, mi waŋnda ndaa che nda maa nda manda wanaa kua a dɛndɛla ma mɛŋndaŋ nda ni, nduyɛ ndaa tiuba le nda mandaa te kpundɔɔ ndoo komal pɛ dɛndɔɔ o mɛŋndaŋ choo. Tɛɛsiaa walaŋndo hoo timbi vɛlɛ seile cheleŋ maa, wana wa loŋ mbo cha sɔɔŋ muŋ ndo poonyiaa konaa hoo ni.

Diomndaŋ Veeloo o Baabuiyo Niŋ

(Walta Wanaa Chiisuaa 27:​1-12) Mɛɛ nda kɛɛsiaa maa ŋ nɔ le kɔlaŋ o lɛŋnde Italileŋ niŋ, ma yɔŋgu Pɔɔl a waŋnda a piliaa, a wa o biyɔɔ niŋ nda, o wana bɛndu sovɛiya o pum ndo, diolaŋ aa, Chuliyɔɔ, le kɔlaŋ a nda. Kunda bɛndu sovɛiya o Chuliyɔɔ wa niŋ ndo a veelu ndu aa, “kunda cho le masa bɛndoo wo. 2 Yɔŋgoo nda o Chuliyɔɔ lo, o koŋ kɔɔli, mi ŋ hel o dɛndɛ bɛndu chɛŋ Adamiitiɔm chiee wo niŋ. O wa kɔlaŋ o chieeŋ dɛndɛla bɛndulaŋ la sim o buŋgɛi Eesiaave niŋ ndoŋ. Mi dɛndɔɔ kandu kɔlaŋ o mɛŋndaŋ choo. Po pilɛ wa naa tɛɛŋ diolaŋ aa, Aluitakɔɔ, wana waa Tɛsalonika chiee, o buŋgɛi Masidooniaa ve niŋ. 3 Diimandɔɔ, mi ŋ fuuluu Saidɔŋ chiee. Mi Chuliyɔɔ tosa tonya mbo mal Pɔɔl fondaŋ. Mi Pɔɔl kua naa chaaŋaa nduaa chua Saidɔŋ le ma mala ndu mɛɛ kpɛ aa nɔ le ndu malaa yɛ. 4 Mɛɛ dɛndɔɔ chua naa loŋ, mbo kandu vɛlɛ kɔlaŋ a naa o mɛŋndaŋ choo. Mi hueiye kandu hɔŋndo tau chɔnɔŋndo o kpeŋgii naa ŋ wa kɔlaŋ nde. Le hei, mi ŋ keeku o lɛŋnde ibuŋgaleŋ Saipulɔɔ kpeŋgei pilɛi naa hueiyii ve hɔŋ te wa. 5 Mɛɛ naa ŋ demul kɔŋgɔ buŋgɛi Siliisiave, a buŋgɛi Pamfiiliaave, mi ŋ taŋ. Mi ŋ fuuluu Mailua chiee o buŋgɛi Leesiaa ve niŋ. 6 Loŋ wana bɛndu sovɛiya saaluŋ dɛndɛ waa Alɛkisandiliaa chiee ni. O wa kɔlaŋ o lɛŋnde Italileŋ niŋ. Mbo wou naa leniŋ. 7 Mi ŋ mal Mailua. Kɛ dɛndɛ bɛndoo o ve kɔlaŋ nɔla le, kani fondole, hueiye wa hɔŋndo. Mɛɛ naa ŋ fafala le palɛi faŋga, mi ŋ fuuluu niŋ Nidɔɔ ikɛi yɔɔhɛɛ. Hueiye wa hunɔɔ a hɔŋndo naa lachi. Ŋ nɔla kɔlaŋ lachi le. Le hei, mi ŋ keeku o lɛŋnde ibuŋgaleŋ Kileti, kpeŋgii hueiyii ve hɔŋ te ve. Mi ŋ hiau o fondaŋ pilɛ ikɛi, ma veelu fondaŋ koŋ aa, Salimonɛ. 8 Mi ŋ kindi kindi mi ŋ demul kɔŋgɔɔ. Mi ŋ huŋ o fondaŋ dɛndɛlaŋ la sim ndo ma veelu fondaŋ koŋ aa, “naa kɛndiaa dɛndɛlaŋ la sim nda. Lasiaa chiee ikɛi fondaa hoo cho ni. 9 Viouwɔɔ pila naa ŋ viou o tiŋnda laŋ tɛɛŋ ni. Paale waŋnda nda aa bii bɔŋaŋndo, le mi Mɛlɛka mal nda le yɔŋnda ndala wɔɔŋndaŋ ndeŋ, le lee hiou niŋ. Ndu o ve lɛ teleŋ kɛndɛ le dɛndɛla kua o mɛŋndaŋ choo laŋ te. Kani fondole, teleŋndo hoo kpundɛlaŋ la nɔ dɛndɛlaŋ komallo o mɛŋndaŋ choo ni. Le sabu koŋ, mi Pɔɔl sila nda aa, 10 “Chaaŋaa niaa, I saaluŋ maa nyɛ palaa cho naa lachi tau o kɔlaŋ ndaŋ niŋ. Dɛndɔɔ cho itambu. Nduyɛ, wolɔɔlaŋ a yoomula waŋnda chieeya bɛɛ la tambu niŋ.” 11 Kɛ, wana bɛndu sovɛiya o yeŋ nyɛ Pɔɔl dimi wo lani le. Wana wa kɔlaŋ a dɛndɔɔ wo a wana nɔ dɛndɔɔ wo, nyɛ nda dimi wo, ndu koni o yaŋ lani ni. 12 Naa dɛndɛlaŋ la sim kaŋ nda, nda aa niŋ le mi dɛndɔɔ ndu oo chum loŋ mi boondii wɔɔŋnde hei ndi ii hiou le. Le hei, mi waŋnda a ka ka dimi maa ŋ malnuŋ, mi ŋ kuɛnuŋ. Nda aa nɔ o kɔl le fuuluuwo Foniisia, le mi dɛndɔɔ ndu oo chum ndoŋ mi ndu oo lo o koŋ mi boondii wɔɔŋnde ndi ii hiou. Foniisia ndu wa mawaa fondaŋ dɛndɛlaŋ la sim o lɛŋnde ibuŋgaleŋ Kileti wo. Naa paaleŋ le del la o ba miallo choo a o ba kɛndɔɔ loŋ Foniisia muli hɔlla ni.

    WOL le Sɔɔŋ Yaasiaa—Kisi (2010-2026)
    Chukku Ma Kinda
    Chuku Ma Kumbi
    • Kisiei
    • Share
    • Mɛɛ ŋ Yeema Yɛ
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Sawalaŋ Le Tɛɛŋgei Soliŋndo Kpeku
    • Mɛɛ Naŋ Bii Yooŋgula Numndaŋ Yɛ
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Chuku Ma Kumbi
    Share